پژوهش نامه مذاهب اسلامی
سال:1394 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

قاعده دفع افسد به فاسد از جمله قواعد پرکاربرد است که در تمام ابواب فقه جاری است. با وجود اینکه ادله اربعه بر مشروعیت این قاعده دلالت می کند، اما بحث کافی و مستقلی در خصوص این قاعده نشده است، هرچند در لابه لای کتب فقهی از این قاعده نام برده اند. مفاد آن عبارت است از جواز ارتکاب فاسد برای دفع افسد که در واقع این محتوا، یکی از مصادیق قاعده اهم و مهم است. در این نوشتار، با استفاده از منابع معتبر فریقین، مفاد قاعده، ادله قاعده، استثنائات، و تطبیقات این قاعده را تبیین می کنیم.

سعید حوی از سلفیان سوری است که گرایش های صوفیانه دارد. او عضو اخوان المسلمین و یکی از رهبران آن در سطح ملی و بین المللی است. حوی در مدرسه ای سلفی آموزش دید، اما معلم او مرشدی از صوفیان بود. محیط آشوب ناک خاورمیانه، به ویژه سوریه، فلسطین و مصر، او را به شدت متاثر ساخت. وی برای برون رفت از این وضعیت اسف بار، پروژه خود را تصوف سلفی قرار داد. هدف او جمع میان تصوف و سلفی گری و ایجاد هماهنگی میان دو گرایش ناهمگون و بهره گیری از ظرفیت های تصوف در خدمت به سلفیه بود. دشواری های فراوانی پیش پای او در این پروژه بود و انتقادهای سلفیان از نظریه ها و رفتارهای صوفیان باعث شد او به دفاع از برخی از آنها، از قبیل کرامات و جشن میلاد پیامبر (ص)، بپردازد، اما نتوانست پروژه اش را به پایان برساند. گذشت زمان و رویدادهای نو در خاورمیانه، از جمله پیروزی انقلاب اسلامی، باعث شد سعید حوی رفتارهای متضادی از خود نشان دهد و در نهایت در اواخر عمر به شدت پیگیر پروژه شیعه هراسی و شیعه ستیزی سلفیان شد و در این زمینه کتاب نوشت.

طبق دیدگاه مذاهب اسلامی، اگر شخصی مفقود شود و مکانش غیرمعلوم باشد و خبری از او در دست نباشد، در خصوص زن وی احکام خاصی مترتب می شود. یکی از احکام، جدایی و طلاق زن است که محل اختلاف واقع شده است. مشهور فقهای امامیه، مالکیه و حنابله قائل به طلاق و جدایی زن بعد از انتظار چهار سال و نگه داشتن چهار ماه و ده روز عده، هستند. نگارنده با این قول موافق است. در مقابل این قول، حنفیه، شافعیه و عده ای دیگر از فقهای امامیه قائل به صبر و جایزنبودن طلاق بین زن و مرد هستند و معتقدند چنین زنی باید منتظر باشد تا مرگ همسرش با علم و یقین ثابت شود یا مدت زمانی سپری شود که امکان زنده بودن چنین شخصی وجود نداشته باشد.

بحث عقل، کارکرد و محدوده آن یکی از مباحث مهم و تاثیرگذار در شکل گیری آرا و عقاید، مخصوصا در حوزه دین، است که افراط و تفریط های فراوانی در خصوص آن صورت گرفته است. در این مقاله ضمن بررسی معانی عقل، دیدگاه ابن تیمیه، از رهبران و بنیان گذاران جریان سلفی گری، و شیخ یوسف بحرانی، از علمای اخباری گری شیعه، را بررسی می کنیم و نقاط اشتراک و اختلاف آنها را، به رغم ظاهرگرایی هر دو، می کاویم. هرچند هر دو تا حدودی کارآیی عقل را قبول دارند، ولی در مقام عمل برای عقل ارزشی قائل نشده اند و در عین اینکه حسن و قبح عقلی را می پذیرند، ملازمه آن با شرع را قبول ندارند و در مقام تعارض عقل و نقل عملا نقل را مقدم می کنند.

تکفیر پدیده ای است که از زمان امام علی (ع) و ماجرای حکمیت تا کنون همواره جهان اسلام را به خود مشغول کرده است. در دوران معاصر نیز، گروهی از سلفیان، موسوم به تکفیری، با این دستاویز به ریختن خون مسلمانان مباهات می کنند. آنها با استناد به اندیشه ها و آرای بزرگان خود، این کار را عمل به دستورهای دینی می دانند. یکی از نظریه پردازان سلفیان معاصر، محمد رشید رضا است. او، که به شدت تحت تاثیر عقاید ابن تیمیه است، ابعاد و جوانب مساله تکفیر را به خوبی بررسی کرده است. این مقاله ملاک و شرایط تکفیر را از دید رشید رضا می کاود. او در مقام مصلح اجتماعی معتقد است باید بین بیان ملاک کلی تکفیر و احکام ارتداد، تکفیر فرد معین و اجرای احکام ارتداد فرق گذاشته شود. ملاک کلی تکفیر را انکار یکی از ضروریات دین می داند، ولی معتقد است جهل و تاویل، مانع اجرای احکام تکفیر در خصوص اشخاص است.

امروزه دشمنان اسلام برخی باورها و اعمال نادرست جهال یا معاندان فرق مختلف را حمایت می کنند و به آن دامن می زنند. از آن جمله پررنگ نمایی جشن نهم ربیع با عنوان شادی از قتل خلیفه دوم و تحریک احساسات مذهبی دیگر مسلمانان به واسطه برپایی مراسمی مشتمل بر سب و لعن و برخی اعمال سخیف، که در توجیه آن به حدیث رفع القلم استناد می کنند، در حالی که حدیث مذکور اشکالات سندی و محتوایی فراوانی دارد و نمی تواند محل استناد باشد. از سوی دیگر، قرآن برای جلوگیری از مقابله به مثل و توهین بت پرستان، حتی اجازه اهانت به بت آنان را نمی دهد و این شیوه در سیره اهل بیت (ع) نیز اتخاذ شده است و قطعا عمل نهی شده نمی تواند مصداق تعظیم شعائر باشد. به علاوه، اساسا از لحاظ تاریخی مرگ خلیفه دوم در نهم ربیع الاول اتفاق نیفتاده است. ضمن اینکه با عنایت به وضعیت کنونی جهان اسلام و تشخیص ولی امر مسلمین و بنا بر حکم ثانویه، بسیاری از علمای بزرگ شیعه پرداختن به این مسائل را موجب وهن مذهب شیعه و مخل وحدت و فاقد هر گونه مجوزی می دانند. بنابراین، اهمیت روز نهم ربیع الاول نزد شیعیان به جهت سال روز آغاز امامت حضرت حجت (عج) است که یکی از اعیاد مهم محسوب می شود.