پژوهشنامه امامیه
سال:1396 | دوره:3 | شماره:6 |تعداد مقالات:6

درباره زراره بن اعین، از اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) و از راویان مشهور و در خور اعتماد شیعه، روایات مدح و ذم متعددی وارد شده، اما دانشمندان امامیه با توجیه روایات ذم، از منظر تقیه یا ضعف سند یا ضعف متن، وی را توثیق کرده اند، بلکه در شمار برترین راویان و خواص اصحاب امامان به شمار آورده اند. ناصر بن عبداله قفاری، از علمای معاصر وهابی، در کتاب اصول مذهب الشیعه، با استناد به روایات ذم و لعن، این راوی بزرگ را به جد نقد می کند و با ترسیم چهره ای کذاب از وی می کوشد بخش چشمگیری از روایات شیعه را، که از طریق زراره نقل شده است، کذب و نامعتبر جلوه دهد. این نوشتار با بررسی مستندات قفاری نشان داده است ایرادها و اشکال های وی وارد نیست و زراره از اتهام های واردشده، مانند جرح روایات، روایات لعن، ملاقات نکردن با امام باقر (ع)، و سرپیچی از دستورهای امام، مبرا است.

از دیرباز یکی از قرائن اعتبار روایات، وجود روایت در منابع معتبر بوده است. لذا محدثان همواره می کوشیدند روایات را از منابع موثق، استخراج و نقل کنند. اشعثیات یا جعفریات، کتابی روایی فقهی است و اکثر قریب به اتفاق روایات آن با واسطه اسماعیل بن موسی (ع) از امام کاظم (ع) و از اجداد گرامی شان نقل شده است. گروهی معتقدند انتساب کتاب حاضر به اسماعیل قابل دفاع نیست و نباید در استنباط های شرعی استفاده شود. این مقاله ادله آنان را داوری می کند و نشان خواهد داد که علاوه بر آنکه اشعثیات سند معتبر دارد و در طول قرون متمادی محدثان بزرگ شیعی آن را نقل و از آن استفاده کرده اند، اشکالاتی مانند جدیدبودن خط کتاب و نقل آن به دست راویان عامی مذهب، موجب بی اعتباری کتاب نخواهد شد.

حدیث غدیر خم از مهم ترین اسناد شیعه در اثبات ولایت امام علی (ع) است. به رغم تواتر و دلالت صریح آن بر امامت، یکی از دلایل مخالفان امامت و ولایت بلافصل حضرت علی (ع)، ادعای استشهادنکردن ایشان به حدیث مزبور است. از آنجا که بیشتر دوران امامت ظاهری ایشان در کوفه سپری شد و یکی از میدانگاه های معروف کوفه به گاه ایراد خطبه، رحبه بود، این مقاله یکی از مناشده های امام (ع) را در این میدان، به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد کتاب خانه ای بررسی کرد و به این نتایج دست یافت که ایشان در رحبه به حدیث غدیر استشهاد کرده که حدود 30 نفر از اصحاب پیامبر (ص)، برخی به صراحت و فی المجلس شهادت داده و برخی بعدها به آن اذعان کردند. از شواهد به دست می آید که مناشده مزبور، علاوه بر روایت شدن از طریق صحابه، تواتر معنوی نیز دارد، و از قراین، از جمله اینکه مناشده پس از جنگ جمل و تردید در اطاعت از امام (ع) رخ داده و حضرت (ع) با شدت با منکران برخورد کرده و نیز از ابتلای برخی به بیماری و سپس اقرار آنان به حدیث، برمی آید که منظور از حدیث غدیر امامت و ولایت است نه صرف محبت و دوستی.

پرسش از رابطه وجودی الفاظ و مفاهیم قرآنی با کنه وحی و چگونگی اعتبار آنها از مسائل مطرح در علم کلام است. تحقیق حاضر با نگاهی به پیشینه تاریخی بحث و با روش تحلیلی اسنادی، و با تکیه بر نظر محمدحسین طباطبایی و جوادی آملی در پاسخ به پرسش از فرآیندی معقول برای فهم کلام، با نظر به غایت فعل الاهی، که هدایت و درک مقصود متکلم از سوی بشر است، این نتیجه را افاده می کند که وحی و کلام الاهی، فعل و جعل الاهی است، که غایت آن تحقق هدایت بوده و لازمه آن نزول و دریافت وحی در قالب مفاهمه بشری است. این حقیقت از مرتبه کنه تا مرتبه اعتبار، امر واحدی است که نفس نبوی به سبب جامعیت و تناسب آن با عوالم مختلف، واسطه در نزول و ظهور مراتب گوناگون آن است و حقیقت نبی، هرچند از نظرگاه فلسفی عین علمی وحی و کلام قرار می گیرد، اما فاعل کلام نیست، و مسیر و ظرف تحقق و نزول وحی با جعل الاهی است.

پژوهش حاضر با رویکردی بینارشته ای دیدگاه سید جمال الدین اسدآبادی در زمینه کارکردهای رواداری در تمدن سازی اسلامی را تبیین کرده است. اسدآبادی اندیشه احیاگری خود را بر پایه رواداری استوار کرده و نقش مهمی برای آن در تمدن سازی قائل است. از نظر او، مسائلی مانند باور به اسلام اصیل، روزآمدسازی اسلام متناسب با نیازها، گسترش مناسبات علمی با اندیشمندان دیگر، همگرایی و هم اندیشی مسلمانان و نخبگان آنان در زدودن خرافات از جامعه از مهم ترین محورهای پایه ای برای چنین هدفی است. همچنین، فرهنگ سازی رواداری بین ملت های مسلمان، زمینه همگرایی و دوری از واگرایی و تفرقه را فراهم خواهد کرد.

مقاصد شریعت علم به اهداف شریعت و فهم غایات آن است. فقهای امامیه از قرن سوم به مقاصد شریعت اهتمام داشتند و فقهای معاصر افق جدیدی در فهم مقاصد شریعت گشوده اند. این مقال با بررسی تحلیلی توصیفی مقاصد شریعت که موضوعی فقهی، کلامی و اصولی است و تاثیر مستقیمی در استنباط فقهای امامیه دارد و در پاسخ به میزان اعتبار مقاصد شریعت در آثار فقهای امامیه، ضمن تتبع در آثار فقهای شیعه و تاکید بر دیدگاه های امام خمینی، به این نتیجه رسیده است که: 1. از نظر امامیه، شریعت مقاصدی دارد و احکام، از این اهداف، تبعیت می کند، 2. کشف مقاصد شریعت، حداقل در ابواب معاملات پذیرفته شده است، 3. فقهای شیعه در مقام استنباط کمابیش از مقاصد شریعت استفاده کرده و از آن در توسعه و تعمیق فقه امامیه بهره برده اند.