پژوهشنامه امامیه
سال:1396 | دوره:3 | شماره:5 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:واقفه یکی از گرایش های شیعی است که محدثان شیعی به وجود آورده اند. تاکنون درباره واقفه بحث های فراوانی شده است. مباحثات گروه های دیگر شیعی با این گروه از محدثان که با رویکرد واقفیانه روایات را نقل می کردند، درخور بررسی است. از این رو در این تحقیق بررسی می کنیم که واقفه چگونه از روایات در مباحثات خود بهره می بردند. تعداد بسیاری از روایات واقفه در منابع شیعی نقل شده است که بخش هایی از آن مربوط به مباحثات و منازعات این گروه از محدثان با امامیه است، اما به شکلی در منابع جای گرفته است که بیان گر مفهوم واقعی خود نیست. برخی راهکارهای مناسب برای کشف مفهوم حقیقی این روایات، عبارت است از: بررسی داده های منابع رجالی و فهرست نگاری درباره راویان، شناسایی جریان ها و سلسله راویان واقفی که در این مباحثات فعالیت داشته اند و کشف ارتباط بین گرایش های اعتقادی این راویان با محتوا و مضامینی که درباره امام، امامت، غیبت، قائم و... نقل کرده اند. از این رو در این تحقیق با مطالعه و بررسی اندیشه و فعالیت های یکی از واقفیان به نام عبدالکریم بن عمرو خثعمی، روایات مباحثه گونه واقفیه را با استفاده از روش های رجالی، حدیثی و تاریخی بررسی کرده ایم. این تحقیق بخشی از جریان های واقفه و گونه ای از روایات آن ها را با عنوان روایات مباحثه ای شناسایی و معرفی کرده است. چکیده عربی:آنّ الواقفیة فرقة شیعیة استحدثها المحدثون الشیعة. وقد أجریت حتی الآن مناقشات کثیرة فی شأنهم. فلا بد من النظر فی مناقشات الفرق الشیعیة الاخری من المحدثین ممن یتناقلون الروایات علی اساس الوقوف مع هذه الفرقة و لذلک سوف ندرس فی هذا البحث، کیفیة استخدام الواقفیة للروایات فی مناقشاتهم. کثیرا ما نری العدید من روایات الواقفیة فی المصادر الشیعیة، وبعضها یتعلق بمناقشاتهم و مشاجراتهم مع الإمامیة؛ لکنه قد لا تعبّر مواضع تلک الروایات عن معناها الحقیقی . ومن أفضل السُبل لاکتشاف المعنی الحقیقی لهذه الروایات هی: مراجعة بیانات المصادر الرجالیة و فهرسة الرواة، تحدید التیارات و سلسلة الرواة الواقفیة ممن شارک فی هذه المناقشات، واکتشاف العلاقة بین معتقدات هؤلاء الرواة بما نقلوه من محتوی و مضامین حول الإمام، الإمامة، الغیبة، القائم و .... و من هذا المنظار حاولنا فی هذه الدراسة التدقیق فی ما نقله الواقفیة فی مباحثاتهم من خلال دراسة أفکار وأنشطة أحد أبرز الشخصیات الواقفیة و هو عبد الکریم بن عمرو الخثعمی فی إطار المناهج الرجالیة و الحدیثیة و التأریخیة. هذا البحث یحدد ویعرّف قِسماً من تیارات الواقفیة و بعض روایاتهم تحت عنوان روایات المناقشات.

چکیده فارسی:پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی روش کلبرگ در فهم قوای بصری امام، بر مبنای مقاله «Vision and the Imams» و با رویکردی به فقه الحدیث امامیه می پردازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که نقاط قوت متعددی در روش کلبرگ وجود دارد که عبارت است از: اذعان به وضعیت رجالی برخی از راویان، تطبیق افراد موجود در اسناد حدیث، استناد به منابع معتبر شیعی، دقت در منابع برخی روایات، توجه به آفت های احتمالی در هنگام صدور و نقل حدیث، ارائه شواهد قرآنی و روایی برای قوای نظری امام، بینا ساختن نابینا توسط امامان، مسخ دشمنان شیعه و تفاضل مقام امامان (ع) بر حضرت ابراهیم (ص) و استفاده از احادیث مشابه و معارض برای تبیین زمان دقیق دستیابی امام بر عمود نور، شباهت حضرت ابراهیم (ع) و امامان (ع) در مشاهده ملکوت، قابل مشاهده بودن امام برای تمامی مردم و نشان دادن غیب به دیگران توسط امام. روش کلبرگ آسیب هایی نیز دارد مانند بی دقتی در برخی انتساب ها، استفاده از منابع نامعتبر یا خدشه دار، مراجعه نکردن به منابع لغوی معتبر در فهم معنای واژه و توجه نداشتن به سبب صدور حدیث در برخی موارد. این آسیب ها موجب ارائه برخی آرای موهوم مانند قابل مشاهده نبودن فرشتگان برای امام پس از دستیابی به مقام امامت شده است. چکیده عربی:استخدمت هذه الدراسة المنهج الوصفی التحلیلی مع مقاربة فقه الحدیث الإمامیة للسّبر فی طریقة کیلبرغ فی فهم القوة البصریة للإمام استنادا إلی مقالة " Vision and the Imams ". تشیر نتائج هذا التحقیق إلی وجود نقاط القوة العدیدة فی طریقة کولبرغ منها: الاعتراف بحالات الرجالی لبعض الرواة، مطابقة الافراد مع اسناد الحدیث، الرجوع إلی المصادر الشیعیة الموثوقة، الدقة فی مصادر بعض الروایات، إیلاء الاهتمام للآفات المحتملة خلال إصدار الحدیث، تقدیم الأدلة القرآنیة والروائیة للقوة البصریة للإمام، اعطاء الرؤیة لأعمی من قِبل الأئمة، مسخ أعداء الشیعة، افضلیت موقف الأئمة (ع) علی إبراهیم (ع)، استخدام الروایات مماثلة وتناقضات لشرح الوقت الدقیق لعمودی الإمام، تشابه إبراهیم (ع) والأئمة (ع) فی مشاهدة الملکوت، رؤیة الإمام لجمیع الناس، إظهار الغیب للآخرین من قبل الأئمة. کان لطریقة کیلبرغ اصابات مثل الإهمال فی بعض الانتسابات، استخدام منابع غیر صالحة أو غیر دقیقة، لا یشیر إلی المسانید الأصیلة فی فهم معنی الکلمة وعدم الاهتمام بإصدار الحدیث فی بعض الحالات. قد أدت هذه الإصابات إلی عرض بعض الآراء الخیالیة مثل غموض الملائکة للإمام بعد تعیینه.

چکیده فارسی:برای آیه ولایت تفاسیر متعددی ارائه شده است. مفسران فریقین دو دیدگاه کلی درباره تفسیر این آیه بیان کرده اند، مفسران شیعه آیه را دال بر ولایت و امامت امام علی (ع) می دانند، ولی بیشتر اهل سنت، ولایت در این آیه را مطلق دانسته، آن را به تمام مومنان نسبت می دهند. از آنجا که آیه ولایت، مصادیق ولایت مثبت را معرفی می کند و مساله ولایت از اساسی ترین مباحث معرفتی- اعتقادی است، ضروری است که بیشتر درباره این آیه شریفه کنکاش شود و تفسیر صحیحی از آن بازگو شود. پژوهش فرارو ضمن تحلیل آرای مفسران فریقین، درصدد معناشناسی قرآنی واژه «ولی» و پی جویی روایی مصداق «الذین امنوا» است. نتیجه این پژوهش، بازنمایی صحت دیدگاه شیعه است که بر اساس آن، «ولی» به معنای ولایت و سرپرستی و مصداق «الذین آمنوا» امام علی (ع) است. چکیده عربی:قدمت لآیه «ولایه» تفاسیر عدیده صرح مفسروا الفریقین اتجاهین اساسیین فی تفسیر هذه الآیه. مفسروا الامامیه یعتقدون بدلاله هذه الآیه علی ولایه الامام علی (ع) و امامته و فی حین، تعتقد معظم علماء اهل السنه مفهوم الولایه فی هذه الآیه عاما بالاطلاق و ینسبونها الی کافه المومنین. و لان آیه الولایه تقدم مصادیق الولایه الصادقه و من جانب آخر تعتبر قضیه الولایه من اهم القضایا الدینیه- الاعتقادیه، یتطلب الاهتمام جدا حول هذه الآیه الشریفه و البیان البالغ فی التفسیر الصائب لها. ان التحقیق هذا یحاول مناقشه المفهوم المصطلح «الولی» و استبانه الجانب الروائی للعباره القرآنیه «الذین امنوا» من خلال تحلیل و جهات نظر مفسری الفریقین. و نتیجه هذا البحث، استعاده صحه المنهج الشیعی الذی ینص علی ان الولی الذی یرادف الولایه من مصادیق ولایه الامام علی (ع).

چکیده فارسی:مبارزه امام علی (ع) با عمرو در جنگ احزاب، از برهه های مهم این جنگ سرنوشت ساز و از دلایل شکست مشرکان بود. عالمان به این واقعه توجه داشته و هر کدام با توجه به رویکرد مذهبی خود، به نقل آن پرداخته اند. در این مقاله این مبارزه را در منابع سنی و شیعه بررسی کرده، پس از تطبیق مستندات روایی – تاریخی این منابع، به این نتیجه رسیدیم که نوع نگاه عالمان سنی و شیعه، در انعکاس اصل این جریان و جزئیات و خصوصیات آن، متفاوت است. عالمان شیعه، این واقعه را به تفصیل بیان کرده اند، اما در میان عالمان اهل سنتی که در این مقاله بررسی شدند، واقدی بیشترین جزئیات و طبری و ابن اثیر کمترین جزئیات را بیان کرده اند. گروهی نیز اصل این جریان را نقل نکرده و گروهی دیگر آن را انکار کرده اند. بنابراین، چهار نوع دیدگاه کلی در میان عالمان اهل سنت درباره این رویداد مهم تاریخی، به دست می آید: 1. بیان واقعه به همراه جزئیات، 2. بیان مختصر واقعه، 3. بیان نکردن اصل آن، 4. انکار اصل واقعه چکیده عربی:قتال أمیر المؤمنین علی (ع) لعمرو بن عبدودّ فی غزوة الأحزاب، کان من أبرز الأحداث فی هذه الغزوة و إحدی أسباب هزیمة المشرکین. وقد اهتمّ العلماء المسلمین بروایة هذه الوقعة التاریخیة وقام کل واحد منهم بروایتها المذهبیة الخاصۀ بهم. یتناول هذا المقال التحقیق و الدراسة فی هذا قتال فی مصادر أهل السنة و الامامیة، وبعد تطبیق ومقارنة الأسانید الروائیة والتاریخیة لهذه المصادر، یصل إلی اختلاف علماء أهل السنة والشیعة فی کیفیة نقلهم لهذه الوقعة وتفاصیلها. فعلماء الشیعة، فقد رووه بالتفصیل، و أما من بین علماء أهل السنة الذین تناولهم هذا المقال بالدراسة، روی الواقدی الحادث المذکور بأکثر تفاصیله، بینما رواه الطبری و ابن الأثیر باختصار شدید. ومنهم من أهمل هذه الوقعة ولم یروِها، ومنهم من أنکر وقوعها. وعلی ذلک یمکن تفکیک أربع اتجاهات عند علماء أهل السنة فی روایة هذا الحادث التاریخی: الأول: روایة الوقعة بتفاصیلها؛ والثانی: روایتها بالاختصار؛ والثالث: إهمال الوقعة وعدم روایتها؛ والرابع: إنکار وقوعها.

چکیده فازسی:اهل سنت و امامیه در نادرستی انتساب معنای لغوی بداء به خداوند اتفاق نظر دارند، هرچند اهل سنت بر این پندارند، که امامیه معنای لغوی بداء را به خداوند نسبت می دهد، معنایی که مستلزم انتساب لوازمی چون جهل و ندامت به آن ساحت ربوبی است. البته اخبار و احادیث امامیه که شمار آنها به حد تواتر می رسد، بداء را به خداوند نسبت داده اند و بزرگان امامیه درصدد تبیین معنای بداء در آن اخبار برآمده اند. فرق منسوب به شیعه هم در باب بداء مواضع مختلفی دارند. فرقه ای چون زیدیه انتساب بداء به خداوند را صریحا نفی می کند و همانند اهل سنت بر امامیه به خاطر اعتقاد به بداء، اعتراض می کند. اسماعیلیه هم به سبب تعارض باور به بداء با امامت اسماعیل، بداء را نپذیرفته اند. کیسانیه بداء را همان نسخ می دانند. غلات هم با آنکه همواره مورد لعن و تکفیر بزرگان امامیه بوده اند، به بداء اعتقاد دارند. نوشتار پیش رو درصدد است مواضع بزرگان امامیه را در برابر فرقه های چهارگانه مزبور تقریر کند. چکیده عربی:انّ الامامیة و اهل السنة یتفقون علی عدم صحّة نسبة المعنی اللغوی للبداء إلی الله سبحانه وتعالی؛ مع انّ أهل السنة یتوهّمون أنّ الإمامیة ینسبون المعنی اللغوی للبداء إلی الله سبحانه وتعالی. والحال، اَنّا نری أن القول بهذه النسبة یستلزم نسبة الجهل والندامة إلی الساحة الربوبیة. وبالطبع ثمّة عدد کبیر من الأخبار والأحادیث الإمامیة المتواترة تدلّ علی نسبة البداء إلی الله سبحانه وتعالی، وقام کبار علماء الإمامیة بتبیین معنی البداء فی تلک الأخبار؛ و لهذا نری أنّ هناک مواقف مختلفة للفرق المنسوبة إلی الشیعة تجاه معتقد البداء. إنّ بعض الفرق کالزیدیة ینکرون بصراحة نسبة البداء إلی الله سبحانه وتعالی، ویحتجّون کأهل السنّة علی الإمامیة لاعتقادهم بالبداء ویعترضون علیهم. و رفض الإسماعیلیة معتقد البداء بسبب تعارضه مع إمامة إسماعیل؛ و یری الکیسانیة أنّ البداء هو النسخ. والغلاة مع أنّهم کانوا دائماً فی معرض اللعن والتکفیر من قبل کبار علماء الإمامیة؛ ولکن یعتقدون بمعتقد البداء. أمّا الباحث فی المقالة التی بین یدی القارئ الکریم، فهو بصدد تقریر مواقف کبار علماء الإمامیة تجاه الفِرق الأربعة المذکورة آنفاً.

چکیده فارسی:یکی از زیرشاخه های مباحث مهدوی، بحث نشانه های ظهور است. در کنار عبارت نشانه های ظهور، عبارت نشانه های قیام نیز مطرح شده است. واژه «علائم الظهور» در زبان عربی و «نشانه های ظهور» در زبان فارسی، در پژوهش ها و تحقیقات مهدوی فراوان به کار رفته است و برخی محققان با قطعی دانستن ورود این عبارت در معارف مهدوی، به بحث درباره این موضوع پرداخته اند، اما با بررسی آموزه های مهدوی روشن می شود که این عبارت نه تنها در روایات، بلکه در بیان دانشمندان هم عصر پیشوایان معصوم (ع) نیز به کار برده نشده است. در نتیجه برخی محققان در به کارگیری این واژه تردید کرده اند. این تحقیق بر آن است ضمن بیان تفاوت های میان واژه قیام و ظهور در ادبیات دینی، با بیان شواهد و مستندات لازم، دلایل درستی به کارگیری عبارت نشانه های ظهور و سازگاری آن با آموزه های مهدوی را تبیین و پیامدهای این دیدگاه را نمایان کند. چکیده عربی: البحث و المناقشة فی علامات الظهور کان من القضایا التی نوقشت فی مناقشات مهدویة. و مع البحث عن هذه العلامات، یناقش المناقشون فی علائم القائم ایضاً. علی رغم انّ مصطلح "علامات الظهور " باللغة العربیة و "نشانه های ظهور" باللغة الفارسیة فی مباحث المهدویة کثیرا ما تُستخدَم و ورود هذه المصطلحات فی المهدویة کان من المسلّمات عند الباحثون فی هذا الموضوع و یناقشون فیه علی وجه الیقین؛ و لکن یدّعی فی جانب آخر انّ الرجوع الی معارف المهدویة یوضح لنا انّ مصطلح «علامات الظهور» لم تستخدم فی احادیث الائمة المعصومین (ع) و لا فی بیان العلماء الذین عاشوا فی عصر الائمة (ع). و نتیجتاً انّ بعض العماء یترددون فی استخدام هذه العبارة. و الهدف من هذه الدراسة بیان الفرق بین کلمة الانتفاضة و الظهور فی الأدب الدینی من خلال توفیر أسباب حق الأدلة اللازمة للقیام علی أنها علامات الظهور وکیفیة التکیف و ماهیت مفهومها فی تعالیم المهدویة و العواقب المترتبة علی هذا الشکل لإظهار.