مدیریت اراضی
سال:1396 | دوره:5 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

تغییر کاربری اراضی کشاورزی پس از کم آبی، دومین مشکل اساسی کشاورزی ایران محسوب می شود و نمونه ای از ناکامی سازوکار بازار در حفظ محیط زیست به شمار می رود. این امر سبب نابودی بخش اعظمی از زمین های کشاورزی شده و از دیدگاه امنیت غذایی، خودکفایی و اشتغال پایدار جامعه روستایی، پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بسیار حائز اهمیت است. فشار صنعت، گردشگری، بحران کم آبی و کاهش حاصلخیزی و بهره وری بخش کشاورزی، تغییر سبک زندگی روستاییان، خلا قوانین بازدارنده و فساد اداری، حفاظت از اراضی کشاورزی را دشوارتر می کند. بررسی در میان تحقیقات انجام شده نشان می دهد که مشکلات اقتصادی مردم، درآمد کم، افزایش هزینه های زندگی و کشاورزی، به صرفه نبودن فعالیت های کشاورزی و مشکلات مربوط به بازاریابی و فروش محصولات، نداشتن پشتوانه مالی، افزایش کاذب قیمت زمین و مسکن، از مهم ترین عوامل اقتصادی تغییر کاربری هستند. با جمع بندی مقالات و نظرات متخصصین رشته های مرتبط مشخص گردید که تغییر کاربری زمین منجر به خسارت های جبران ناپذیر به عرصه های طبیعی شامل گسترش بیابان زایی و فرسایش خاک، و وقوع بلایای طبیعی مانند رانش زمین، سیل و تغییر اقلیم، از بین رفتن پوشش گیاهی، کاهش تنوع زیستی و حاصلخیزی اراضی و پیامدهای منفی زیست محیطی همچون آلوده شدن منابع آبی و خاکی توسط صنایع آلاینده ی غیرمجاز به خصوص در حاشیه رودخانه ها، ساحل دریا و مناطق مجاور منابع آب شرب و کشاورزی و نهایتاً مرگ تدریجی کشاورزی و تهدید جدی امنیت غذایی می گردد. از نظر کارشناسان علوم اجتماعی، علاوه بر این پیامدهای محیط زیستی، تغییرکاربری باعث پدید آمدن تغییرات ساختاری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی روستاها شده است که منجر به نابرابری درآمد روستاییان و گسترش تبعیض و بی عدالتی، سرخوردگی روستاییان، ایجاد تنش های خانوادگی و تعارضات فرهنگی، از دست دادن هویت خانوادگی و اجتماعی، افزایش تمایل به مهاجرت، کاهش انگیزه برای برنامه ریزی درازمدت فعالیت های کشاورزی، کاهش اشتغال مولد و پایدار و نهایتاً تبعات اجتماعی و فرهنگی جبران ناپذیر در روستاییان می گردد که برخی از جنبه های آن بطور مشروح در این مقاله بحث گردیده است.

با توجه به اهمیت حاصلخیزی خاک در تامین غذا، استفاده از روش های مناسب پایش تغییرات دراز مدت ویژگی های خاک ضروری است. آزمایش های دراز مدت خاک آزمایش های مزرعه ای با کرت های دایم هستند که به طور منظم از آنها نمونه برداری می شود تا تغییرات خاک را در دوره زمانی دهه ثبت و مورد استفاده قرار دهند. این مقاله به منظور آشنایی با آزمایش های دراز مدت حاصلخیزی خاک در قالب کرت های دایم و گردآوردی اطلاعاتی در مورد تاثیر دراز مدت روش های مدیریت حاصلخیزی خاک بر ویژگی های خاک به رشته تحریر درآمده است. بسیاری از آزمایش های مربوط به کرت های دایم به بررسی وضعیت کربن خاک در دوره-های دراز مدت پرداخته اند. نتایج این آزمایش ها نشان می دهد استفاده مداوم از مواد آلی در زمین های زراعی منجر به بهبود ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و فعالیت های بیولوژیک خاک می شود. از سوی دیگر اصلاح کننده های آلی می توانند منبع آلودگی محیط نیز باشند بویژه زمانی که به طور صحیح استفاده نشوند. آزمایش های درازمدت محدودی در ایران انجام شده است. اغلب این آزمایش ها اثر باقیمانده کودهای حاوی فسفر، روی و تعادل پتاسیم را مورد بررسی قرار داده اند. با توجه به انجام نشدن آزمایش-های منسجم و محدودیت اطلاعات در این زمینه ها در ایران برنامه ریزی برای اجرای این آزمایش ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از سوی دیگر ارزیابی آزمایش های دراز مدت نشان داد استفاده از روش های مختلف به منظور افزایش ترسیب کربن در خاک مانند استفاده از کودهای دامی، اجرای تناوب زراعی مناسب و جلوگیری از خاک ورزی شدید باید اجرا شود. بررسی ها نشان داد تلفیق کودهای شیمیایی به همراه منابع آلی و زیستی نتایج مطلوبی در افزایش تولید فرآورده های کشاورزی و پایداری حاصلخیزی خاک داشته است.

فراوانی و حضور همه جایی نماتدها در اکوسیستم های مختلف آنها را به یکی از بهترین نشانگرها جهت پایش آلودگی های زیست محیطی تبدیل کرده است. از بین ارگانیسم های موجود در خاک، نماتدها بعنوان یکی از بهترین شاخص های زیستی جهت شناسایی اختلالات موجود در خاک از جمله آلودگی خاک به فلزات سنگین مطرح می باشند. تحقیقات انجام شده پیرامون تاثیر فلزات سنگین از جمله سرب، کادمیوم، کروم، مس، نیکل، روی و سلنیوم روی جنس های مختلف نماتدها از گروه های مختلف تغذیه ای و از طریق تحلیل شاخص های مرتبط با تنوع و اجتماع نماتدها نشان دهنده تاثیر قابل توجه افزایش غلظت فلزات مذکور روی جمعیت برخی از جنس های نماتدها است؛ اما با وجود خصوصیات منحصر بفرد نماتدها در پایش آلودگی های خاک، تعمیم دادن اثرات مشاهده شده آلودگی های ناشی از فلزات سنگین بر روی اجتماع نماتدها، دشوار به نظر می رسد؛ چرا که نوع اکوسیستم، مقیاس مکانی و همچنین خصوصیات منطقه ای از جمله pH خاک، پوشش گیاهی و وجود فون نماتدهایی که از قبل در خاک حضور دارند می-تواند تجزیه و تحلیل نتایج این گونه اطلاعات را تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین لازم است، در تحلیل شاخص-های جمعیتی نماتدها، جنس هایی از نماتدها را که باعث ابهام در پیشگویی می شوند را حذف و بر روی جنس های شناخته شده ای که قابلیت بروز واکنش به یک محرک مداخله گر در محیط خاک را دارند، متمرکز گردد. در این صورت تحلیل شاخص های جمعیتی هم قابلیت پیشگویی خوبی دارند و هم از لحاظ اقتصادی با صرفه تر هستند. مثال هایی از جنبه های کاربردی و تجاری نماتدها در پایش آلودگی زیستگاههای آبی به آلودگی هایی مانند آلودگی های ناشی از مواد شیمیایی در سایر کشورها و جود دارد. در این راستا بهره-گیری از نتایج تحقیقات سایر کشورها، توسعه تحقیقات کاربردی در این زمینه و رفع محدودیت های موجود می تواند زمینه ساز استفاده از نماتدها در پایش آلودگی خاک به فلزات سنگین باشد.

کمبود آب و عدم مدیریت صحیح منابع آب قابل دسترس، بحران آبی را ایجاد می کند که وقوع خشکسالی ها باعث تشدید آن می گردد و دارای ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی است. هدف این تحقیق، بررسی کمیت آ ب های زیرزمینی دشت لاور بخش فین از توابعشهرستان بندرعباس، شناسایی و ارزیابی پی آمدهای ناشی از برداشت بی رویه از سفره آب زیرزمینی و ارائه راه کارهای مفید برای مشکلات پیش رو است. به منظور انجام این پژوهش، آمار شش چاه مشاهده ای در یک دوره 20 ساله (1394-1374) مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور کلیه اطلاعات هواشناسی، هیدرولوژیکی، هیدروژئولوژیکی، زمین شناسی و جغرافیایی منطقه جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده است. پس از آن افت سطح ایستابی، کسری مخزن منطقه آب زیرزمینی دشت محاسبه گردید. طبق محاسبات انجام شده سطح آب زیرزمینی دشت در طی دوره 20 ساله 28/4 متر افت داشته که به طور متوسط سالانه 21 سانتی متر افت سفره بوده است. با توجه به این که از منابع سطحی حدود 10درصد و از منابع زیرزمینی حدود 90درصد برداشت انجام می شود و بیش ترین میزان آب برداشتی از منابع آب زیرزمینی صرف آبیاری زمین های کشاورزی می شود، با حفاظت آب در کشاورزی و بهبود روش های آبیاری بعلاوه انجام اقداماتی همچون بیان مشکلات و افزایش سطح دانش بهره برداران و کنترل دقیق در برداشت از منابع آب زیرزمینی با نصب کنتورهای حجمی از می توان میزان افت سطح آب زیرزمینی و پیامدهای ناشی از آن را به حداقل رساند.

به دلیل اینکه پایه ها سیستم ریشه یک درخت را تشکیل می دهند، بنابراین بر جذب آب و عناصر غذایی و انتقال آنها به قسمت های مختلف گیاه اثرگذار می باشند. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی اثر سه پایه متداول در شمال کشور (شامل: نارنج، سیتروملو و سیترنج) بر مقدار جذب و توزیع عناصر غذائی بین بخشهای مختلف گیاه و نیز بر شاخص تجمع و انتقال عناصر غذائی اجرا شد. بدین منظور، پایه های یک ساله از سیتروملو، نارنج و سیترنج در گلدان های پلاستیکی تحت شرایط گلخانه در خاکی لومی کشت شدند. پس از شش ماه، پایه ها برداشت و مقدار وزن خشک و نیز غلظت فسفر، پتاسیم، کلسیم، آهن، منگنز، روی و مس در ریشه، ساقه و برگ اندازهگیری شد. در ادامه، شاخص تجمع و انتقال عناصر غذائی با استفاده از روش تجزیه عامل به منظور تمایز پایههای مختلف از لحاظ جذب عناصر غذائی محاسبه شد. نتایج نشان داد که سیترنج در جذب فسفر و آهن، سیتروملو در جذب پتاسیم و مس، نارنج در جذب کلسیم، منگنز، نسبت به دیگر پایه های بررسی شده برتری داشتند. علاوه بر این، رتبه پایه ها از نظر شاخص تجمع عناصر غذائی به صورت نارنج>سیتروملو~سیترنج و نیز رتبه پایهها از نظر شاخص انتقال نسبی عناصر غذائی به صورت سیتروملو>سیترنج>نارنج بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که پایههای مرکبات رفتار تغذیه ای متفاوتی داشته و توانائی این پایهها برای جذب و انتقال عناصر غذائی متفاوت است.

استفاده از پسابهای صنعتی به جبران کمبود آب کشور کمک کرده اما از اثرات سوء تخلیه بی رویه فاضلابها و خسارت آنها به منابع آب و محیط زیست نمی توان چشم پوشی کرد. برای بهره گیری مجدد از پسابها نیاز است که به کیفیت آن آگاهی داشته و برای کاربرد آن در بخشهای گوناگون مسائل زیست محیطی حاصله از جمله آلودگی آبهای زیرزمینی در نظر گرفته شود. در این راستا هدف از انجام این تحقیق بررسی کیفیت پساب صنعتی ذوب آهن طی سال 1386 و در فصول مختلف و اثرات آن بر آب زیرزمینی تحت تأثیر پساب صنعتی است. برای انجام پژوهش چاههای آبواقع شده در پایین دست استخرهای تبخیری پساب ذوب آهن انتخاب شدند. نمونه گیری از پساب صنعتی و آب چاههای انتخابی به صورت فصلی صورت گرفت و در نمونه ها پارامترهای pH, EC، کاتیونها، آنیونها، نیترات، سختی کل، کل مواد معلق، کل املاح محلول و غلظت عناصر سنگین سرب، کادمیم، مس، آهن کرم، منگنز، کبالت و روی اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد پساب صنعتی مورد مطالعه جهت تخلیه به آب سطحی یا چاه جاذب ار نظر ویژگی هایEC, N-NO3, BOD, COD, Cl, SO42-و برای استفاده در آبیاری از نظر ویژگی های EC, SO4 2, Cl, , N-NO3, TDSو غلظت عنصر کبالت (مقادیر اندازه گیری شده تا 14/0 میلی گرم در لیتر در مقایسه با حد مجاز 05/0 میلی گرم در لیتر) در مقایسه با استاندارد خروجی فاضلابها (سازمان محیط زیست، 1373) فراتر از حد مجاز بوده و محدود کننده بودند. در بررسی اثر پساب صنعتی بر آب زیرزمینی مشخص شد، آب زیر زمینی در اطراف واحدصنعتی ذوب آهن دارای محدودیتهایEC, TDS, N-NO3, HCO3-, SAR, Cl-, SO42-و غلظت عنصر سنگین Co بود. مقادیر اندازه گیری شده برای عنصر کبالت برابر 14/0 تا 20/0 میلی گرم در لیتر در مقایسه با حد مجاز 05/0 میلی گرم در لیتر بوده است.

از آنجایی که نانوذرات فلزی به طورگسترده در صنعت فناوری نانو استفاده می شود، این احتمال وجود دارد که نانوذرات از مسیرهای مختلف به ویژه از طریق لجن فاضلاب وارد محیط خاکی شوند. پژوهش حاضر یک نمای کلی از بررسی سرنوشت و انتقال نانوذرات فلزی در خاک ارائه می کند. ویژگی های نانوذرات (به-عنوان مثال، اندازه، شکل، بار سطحی) و خاک (برای مثال pH، قدرت یونی و مقدار رس) فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی آنها را تحت تاًثیر قرار داده و منجر به حل پذیری نانوذرات و تجمع آنها شده است. علاوهبر این، برخی از این برهمکنشهای خاص بهویژه نقش مواد آلی محلول در جذب مستقیم نانوذرات توسط ریزجانداران خاکزی و فراهمی اشکال مختلف نانوذرات مهندسی شده به ندرت بررسی شده اند. رفتار نانوذرات در خاک، تحرک و زیست فراهمی آنها برای ریزجانداران خاکزی و ریشه گیاهان را کنترل می کند. اطلاعات اندکی در مورد تأثیر فرآیندهای حل پذیری و تجمع نانوذرات بر شدت سمیت آنها وجود دارد و در بسیاری از موارد بررسی های موجود نتایج متفاوتی داشته و تفسیر فرآیندهای مؤثر را غیرممکن ساخته است.