علوم زمین
سال:1393 | دوره:24 | شماره:93 |تعداد مقالات:29

در ژئوفیزیک اکتشافی هدف اصلی و اولیه تعیین چگالی اهداف مورد تجسس است که اختلاف چگالی مشخصی با سنگ میزبان داشته باشند. بنابراین در این پژوهش روشی برای تعیین چگالی بهینه صفحه بوگه بیان می شود که این روش به نام روش واریوگرام شناخته می شود و بر پایه هندسه فرکتالی استوار است. این روش بر پایه به حداقل رسانی ناهمواری سطحی بی هنجاری بوگه است. از بعد فرکتالی سطح به عنوان معیار ناهمواری سطحی بی هنجاری بوگه استفاده شده است. با استفاده از این روش میزان چگالی بهینه منطقه چارک تعیین شده که برای منطقه مورد مطالعه 2.7 g/cm3 بوده است. سپس به وسیله اختلاف ناشی از این چگالی بهینه تعیین شده با چگالی سنگ بستر می توان هندسه و توپوگرافی سنگ بستر منطقه را تعیین کرد که همه محاسبات برای تعیین توپوگرافی سنگ بستر در حوزه فوریه انجام می شود و همه نتایج به دست آمده چه در بخش تعیین چگالی بهینه به روش فرکتال و چه تعیین توپوگرافی سنگ بستر منطقه، در توافق خوبی با زمین شناسی و گمانه های اکتشافی حفرشده در منطقه است.

کمربند چین- راندگی زاگرس به عنوان یکی از کمربندهای کوهزایی جوان با چین خوردگی های گسترده در پوشش رسوبی اش شناخته می شود که در آن فراوانی زمین لرزه ها به شکل نواری به سوی بخش های درونی زاگرس متمایل است. تاقدیس لار یکی از چین های فعال و متمایل به بخش درونی زاگرس است که در کمان فارس ساحلی قرار دارد. شهر لار که در بخش شمال خاوری این ساختار قرار گرفته، چندین بار توسط زمین لرزه تخریب شده است. مهم ترین این زمین لرزه ها، زمین لرزه  (mb ~ 6.0) 1960است که سبب ویرانی و تلفات بسیاری شد. نزدیک ترین گسل به شهر لار که به احتمال زیاد می تواند مسبب این زمین لرزه باشد گسل لار است. برای نمایش هندسه چین مرتبط با گسلش لار برش ساختاری به درازای 27 کیلومتر تهیه شد. درصد کوتاه شدگی کلی در امتداد برش 17.3 درصد یعنی برابر با 4.6 کیلومتر است. از این مقدار بیشترین کوتاه شدگی توسط تاقدیس لار به میزان 15 درصد (~4 km) جذب شده است. مقایسه هندسه تاقدیس لار در برش ساختاری رسم شده با مدل های چین مرتبط با گسلش نشان داد که این تاقدیس از دید کینماتیکی می تواند با یک چین پیشروی گسلی صفحه محوری ثابت شده با نازک شدگی در یال جلویی مطابقت داشته باشد. بررسی ها نشان می دهد که تاقدیس لار یک چین پیشروی گسلی بالغ است که هسته آن در حال تبدیل شدن به چین خمشی- گسلی است. این بازسازی دوباره کینماتیکی حذف واحد کم قوام هرمز را در هسته تاقدیس در پی داشته و حذف واحدهای کم قوام نیز به نوبه خود عاملی در تغییر رفتار نرم به رفتار سخت (rigid) در هسته تاقدیس است. بر پایه برش ساختاری چنین رفتار مکانیکی در تاقدیس لار در مرز تماس سنگ های پالئوزوییک در هسته تاقدیس نمود یافته است که می تواند توان لرزه زایی در پوشش رسوبی را افزایش دهد. بنابراین انتظار می رود ژرفای رخداد 1960 کم (6-9 km) و در مغزه تاقدیس لار و در ارتباط با رفتار مکانیکی سخت در هسته تاقدیس باشد. به کارگیری روابط هندسی نشان می دهد که نرخ نسبی کوتاه شدگی بلندمدت برای تاقدیس لار 2±1 mm/yr بوده که با میانگین نرخ لغزش 4±1 mm/yr بر روی گسل لار همراه بوده است.

توالی آتشفشانی- رسوبی کرتاسه زیرین در شمال باختر و جنوب خاور صفاشهر (دهبید) در زیرپهنه حاشیه ای  (Marginal sub-zone)سنندج- سیرجان جنوبی، دربرگیرنده کانسار کشت مهکی و تعدادی اندیس معدنی مس (-نقره) است. کهن ترین رخنمون های سنگی منطقه مربوط به واحدهای شیلی و ماسه سنگی ژوراسیک است که توالی پیشرونده کرتاسه زیرین با کنگلومرای قاعده ای و ماسه سنگ و شیل های سیلتی به صورت دگرشیب بر روی آن ها قرار گرفته است. کانه زایی مس (-نقره) در سنگ های آذرآواری و گدازه های آتشفشانی به سن کرتاسه زیرین رخ داده است. سنگ دربرگیرنده کانه زایی، کریستال لیتیک توف با ترکیب تراکی- آندزیت- آندزیت است که ماده معدنی در آن به صورت چینه کران و عدسی شکل تا 35 کیلومتر، به طور ناپیوسته ادامه یافته است. سنگ های آذرآواری و گدازه های آتشفشانی به طور جانبی و در جهت قائم به طور تدریجی به سنگ های کربناتی اربیتولین دار تغییر رخساره می دهند. کانی شناسی ماده معدنی به طور چیره شامل کالکوسیت، بورنیت، مس طبیعی، دیژنیت، کالکوپیریت، پیریت، کلاست هالیت نقره دار، کوولیت، آنیلیت، مالاکیت و آزوریت است. بافت کانه به صورت پرکننده فضای خالی، رگه- رگچه ای، جانشینی، دانه پراکنده و لامینه مانند است. مطالعات لیتوژئوشیمیایی در 6 ستون سنگ چینه ای از شمال باختر تا جنوب خاور صفاشهر، نشان از رخداد کانه زایی مس (-نقره) در یک موقعیت چینه شناسی خاص و همبستگی مثبت آن با عنصر روی است. بررسی های سنگ شناسی، کانی شناسی، لیتوژئوشیمیایی و مطالعات میکروسکوپی نشان از آن دارد که مس در ابتدا همراه با فعالیت آتشفشانی در توالی آتشفشانی- آذرآواری رخ داده است (جذب مس توسط هیدروکسید فریک، کانی های رسی و جایگزینی در شبکه فلدسپار ها) و سپس در طی دیاژنز تدفینی (Burial diagenesis)، بر اثر آب زدایی رسوبات تخریبی و آذرآواری و تشکیل سیال های گرمابی و دگرسانی ناشی از این سیال ها، مس آزادشده و از طریق سیال ها حمل شده تا به واحد سنگی با نفوذپذیری زیاد (کریستال لیتیک توف) و دارای شرایط احیایی با حضور بلورهای پیریت رسیده و در آنجا به صورت کانی های سولفیدی مس، جانشین پیریت های تشکیل شده در مرحله دیاژنز اولیه شده اند. نتایج حاصل از تجزیه ایزوتوپی گوگرد گویای آن است که گوگرد مورد نیاز برای تشکیل سولفیدها از طریق احیای سولفات آب دریا تامین شده است. ویژگی های ژئوشیمیایی سنگ های آتشفشانی و آذرآواری، نشان از تشکیل آن ها در محیط کافت درون کمان آتشفشانی است. با توجه به مجموعه مطالعات انجام گرفته و با استناد به شواهد مختلف از جمله محیط زمین ساختی، سنگ دربرگیرنده، ژئومتری عدسی ماده معدنی، ساخت و بافت و پاراژنز (همبود) کانی شناسی و مقایسه آن ها با ذخایر مسVolcanic Red Bed (VRB)  می توان کانسار کشت مهکی و اندیس های معدنی مس (-نقره) پیرامون آن را در رده ذخایر VRB در نظر گرفت که از مرحله فعالیت آتشفشانی زیردریایی تا مرحله تدفین ژرفایی، تشکیل و تمرکز یافته اند.

تاقدیس مارون در بخش میانی پهنه ساختاری زاگرس چین خورده ساده در جنوب فروافتادگی دزفول شمالی و در امتداد تاقدیس های رامین و آغاجاری قرار گرفته است. در این مطالعه با بهره گیری از داده های زیرسطحی، سازوکار چین خوردگی و شکستگی های این تاقدیس بررسی شده است. با استفاده از نتایج اولیه داده های ژئوفیزیکی، روش های تحلیل هندسی، تغییرات انحنا، مطالعات هرزروی گل حفاری، اطلاعات مهندسی مخزن، هندسه تاقدیس و شکستگی های مرتبط با چین خوردگی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. سازوکار چین خوردگی در این تاقدیس ترکیبی از چین خوردگی خمشی- لغزشی و چین خوردگی با سطح خنثی است. به عبارت دیگر تاقدیس زیرسطحی مارون یک چین مرتبط با گسل راندگی و از نوع جدایشی گسلی یا جدایشی انتقالی است. مقاطع لرزه ای، تاقدیس مارون را از نوع چین خوردگی هم مرکز نشان می دهد و از سطح به ژرفا با کاهش فضای موجود در اثر چین خوردگی همراه بوده است. این کاهش فضا با گسلش در یال جنوبی همراه است و این گسل ها در سازند گچساران ناپدید می شوند. در نتایج حاصل انطباق خوبی میان روش های تحلیلی هندسی، داده های هرزروی گل، شاخص بهره دهی در ناحیه خمش تاقدیس مارون (بخش مرکزی) و حضور شکستگی ها در این بخش وجود دارد. تحلیل داده های یادشده بیانگر این مطلب است که بیشترین تراکم شکستگی ها، مربوط به منطقه خمش در میدان نفتی مارون است. در پایان می توان چنین نتیجه گیری کرد که برای حفر چاه های توسعه ای و تولیدی آتی باید متغیرهای یادشده مد نظر قرار گیرد و به بخش شمال خاوری ویال جنوبی تاقدیس مارون توجه بیشتری شود.

گسترش انرژی های نو از مهم ترین مسایلی است که در تمام کشورها به آن پرداخته شده و دائما در پی ایجاد طرحی نو در این زمینه هستند. یکی از عظیم ترین منابع انرژی در جهان، اقیانوس ها هستند و جزرومد نیز از مولفه های اصلی جریان های اقیانوسی است. حرکت توده آب اقیانوس ها بر اثر جزرومد، بالقوه دارای انرژی بسیار زیادی است. در این پژ‍وهش انرژی پتانسیل در ایستگاه چابهار با استفاده از داده های 18 ساله (2007-1990) میانگین اختلاف دامنه جزرومدی روزانه، ماهانه و سالانه به دست آمد. سپس میانگین انرژی و همچنین توان قابل استحصال از ارتفاع جزرومدی محاسبه شد. میانگین اختلاف دامنه جزرومدی مربوط به 18 سال برابر با 2.09 متر و میانگین انرژی به میزان 5.5 وات ساعت بر مترمربع و میانگین توان قابل استحصال 0.44 وات بر مترمربع برآورد شد. بر اساس نتایج این پژ‍وهش انرژی قابل استحصال از جزرومد در خلیج چابهار بسیار ضعیف است و از دید اقتصادی مقرون به صرفه نیست.

با توجه به گستردگی نواحی پتانسیل دار ذخیره معدنی در کشور، وجود نگرشی سامان مند برای شناسایی و تبدیل اندیس های معدنی به معادن، ضروری به نظر می رسد. تنوع مدل مفهومی ذخایر گوناگون معدنی، وجود داده های متنوع کمی و کیفی اکتشاف ذخایر معدنی و همچنین وجود نظرات کارشناسی و سلایق مختلف، فرایند تهیه نقشه پتانسیل معدنی را بسیار پیچیده می کند. تاکنون روش های مختلفی مانند همپوشانی شاخص، منطق فازی، شبکه عصبی و وزن های نشانگر برای مدل سازی این پیچیدگی به کار گرفته شده است. در فرایند اکتشاف ذخایر معدنی توجه همزمان به مدل سازی ماهیت غیرقطعی داده های اکتشافی، به کارگیری دانش کارشناسی و انعطاف پذیری روش برای انواع ذخایر معدنی در قالب سامانه ای یکپارچه، ضروری است. در مقایسه با روش های دیگر سامانه استنتاجگر فازی ویژگی های یادشده را دارد. برای بررسی این امر، در این پژوهش یک سامانه استنتاجگر فازی برای مدل سازی فرایند تهیه پتانسیل معدنی پیشنهاد و در اندیس مس چاه فیروزه پیاده سازی شد. مراحل اصلی این پژوهش شامل فازی سازی نقشه های فاکتور با استفاده از تعریف متغیرهای زبانی و توابع عضویت مناسب، ترکیب نقشه های فاکتور با کمک استنتاج فازی (به وسیله ایجاد پایگاه قوانین اگر- آنگاه فازی و به کارگیری مدل تصمیم گیری مناسب) و تهیه نقشه پتانسیل معدنی با استفاده از قطعی سازی خروجی، است. در نقشه پتانسیل معدنی تهیه شده، مناطق مستعد کانی سازی مس پورفیری، در نواحی مرکزی و با گسترش شمالی- جنوبی شناسایی شده اند. برای ارزیابی، 24 گمانه اکتشافی در منطقه با نقشه پتانسیل معدنی انطباق داده می شوند. بر پایه 4 نوع رده بندی نقشه پتانسیل معدنی، میزان تطابق برابر با 63.64 درصد، 75 درصد، 63.95 درصد و 80.23 درصد محاسبه شد. نقشه پتانسیل معدنی تهیه شده در تعیین مناطق دارای پتانسیل خیلی ضعیف، دقیق تر است و با 81.52 درصد از گمانه های با وضعیت خیلی ضعیف انطباق دارد. همچنین نقشه پتانسیل معدنی به دست آمده با نقشه پتانسیل معدنی تهیه شده از این منطقه به کمک عملگرهای فازی (با بهینه ترین ترکیب عملگرهای فازی) و بدون فازی سازی نقشه های ورودی مقایسه شد. نتیجه مقایسه نشان داد که نقشه پتانسیل معدنی تهیه شده با استفاده از سامانه استنتاجگر فازی، در 4 رده بندی مورد استفاده در این پژوهش به طور میانگین 6 درصد تطابق بیشتری با گمانه های اکتشافی دارد.

معدن کویر خور در شمال خاوری استان اصفهان بخشی از افق بنتونیتی خور به شمار می رود که در پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. بنتونیت های این معدن محصول دگرسانی آندزیت- بازالت های ائوسن هستند. بررسی های صحرایی منطقه نشان از وجود گسل های فعال بسیاری دارد که نقش موثری در انتقال سیال های سیلیسی به صورت ژئود، ژاسپرویید و رگه های سیلیسی به سطح زمین داشته اند. مطالعه مقاطع میکروسکوپی در تطابق با زمین ساخت منطقه بیان کننده بیرون ریزی این سیال ها به صورت متناوب در یک محیط قلیایی آبگین است. مقایسه ترکیب شیمیایی نمونه های سیلیسی با بنتونیت ها نشان دهنده وجود روند همانند عناصر کمیاب در پهنه های رسی، سیلیسی و سنگ مادر است که این امر نشان دهنده نقش این سیال های گرمابی در شکل گیری بنتونیت هاست. تهی شدگی از عناصر سنگ دوست بزرگ یون به همراه بی هنجاری مثبت سزیم در هر دو گروه کانی های رسی و سیلیسی دیده می شود. بررسی های ایزوتوپ های پایدار اکسیژن و دوتریم نشان می دهد، سیال های دگرسان کننده از نوع آب های جوی هستند و دمای تشکیل بنتونیت ها 83 درجه سانتی گراد برآورد می شود.

کانسار مگنتیت- آپاتیت گزستان در 78 کیلومتری خاور بافق قرار دارد. از دید ساختاری، این کانسار متعلق به پهنه ایران مرکزی و زیرپهنه بافق- پشت بادام است. واحدهای سنگی منطقه به سری ریزو تعلق دارند و از سنگ های کربناتی، شیل، توف، ماسه سنگ و سنگ های آتشفشانی تشکیل شده اند. افزون بر سنگ های رسوبی و آتشفشانی، سنگ های نفوذی به شکل استوک و دایک و با ترکیب گرانودیوریت و گرانیت در بخش های مختلف رخنمون دارند. سنگ های سبز با ترکیب اسیدی تا حدواسط (تراکیت و داسیت در اثر دگرسانی کلریتی، به رنگ سبز دیده می شوند)، میزبان کانی سازی آهن و فسفات هستند که در برخی بخش ها، رخساره های نیمه ژرف نشان می دهند. دگرسانی در سنگ های آتشفشانی آشکارتر و انواع شدیدتر آن شامل دگرسانی های کلریتی، آرژیلی و سیلیسی است. سنگ های میزبان کانی سازی، به شدت دگرسانی نشان می دهند. کانی سازی در کانسار گزستان شامل ترکیبی از اکسیدهای آهن و آپاتیت به نسبت های مختلف است که با کمی کوارتز و کلسیت همراهی می شود و به شکل های متفاوت درون سنگ های تراکیتی- داسیتی و کمی در ریولیت ها دیده می شود. پنج شکل کانی سازی در این منطقه قابل تفکیک است که شامل کانسنگ آهن توده ای با کمی آپاتیت، کانسنگ آپاتیت- مگنتیت، رگه- رگچه های نامنظم (استوک ورک) در سنگ سبز برشی شده، نوع پراکنده و رگه های توده ای خالص آپاتیتی هستند. سنگ میزبان در محدوده کالکو آلکالن قرار دارد. محیط زمین ساختی، سنگ میزبان، کانی شناسی، دگرسانی و ساخت و بافت در کانسار گزستان، بیشترین شباهت را با کانسارهای اکسید آهن آپاتیت دار نشان می دهد.

ژئوشیمی رسوبات آبراهه ای یکی از روش های موثر برای شناسایی ذخایر معدنی به ویژه در مراحل اولیه اکتشاف است. در مواردی که بر روی یک کانی سازی مشخص پی جویی صورت می گیرد، بیشتر از تجزیه و تحلیل های چند متغیره مانند تحلیل عاملی برای استنتاج بهترین عوامل (فاکتورهای) پیشگو، از میان عناصر ردیاب و معرف کانی سازی مورد جستجو، استفاده می شود. چگونگی استنتاج و انتخاب بهترین عامل معرف کانی سازی مورد جستجو هنوز مساله ای بحث برانگیز است که موجب انتشار مقالات زیادی در این زمینه شده است. در مقاله حاضر روشی جدید با عنوان تجزیه و تحلیل عاملی مرحله ای که در واقع روش بهبودیافته تحلیل عاملی معمولی برای تولید نقشه های پراکندگی ژئوشیمیایی می باشد، ارائه شده است. در روش تحلیل عاملی مرحله ای ابتدا عناصر غیرمعرف شناسایی و حذف شده، سپس مهم ترین و موثرترین عوامل پیشگو شناسایی می شوند. کاربرد این روش سبب شدت بخشی به هاله های ژئوشیمیایی شده و واریانس تشریح شده توسط هر عامل نیز افزایش یافته است. همچنین کاربرد تجزیه و تحلیل عاملی مرحله ای موجب بهبود نرخ پیش بینی ذخایر معدنی و درنتیجه افزایش موفقیت اکتشاف شده است. در مطالعه حاضر کارایی بهتر روش بهبودیافته تحلیل عاملی مرحله ای نسبت به تحلیل عاملی معمولی، با اجرای آن بر روی داده های ژئوشیمیایی 2 منطقه متفاوت و برای 2 کانی سازی نوع مختلف، به اثبات رسیده است. در این مناطق کاربرد روش تحلیل عاملی مرحله ای موجب افزایش مجموع واریانس تحت پوشش عامل پیشگوی کانی سازی و همچنین افزایش نرخ پیش بینی اندیس های معدنی شده است. بنابراین موفقیت اکتشاف افزایش یافته است. همچنین با کاربرد تحلیل عاملی مرحله ای، انطباق بیشتری میان بی هنجاری های ژئوشیمیایی و سنگ میزبان کانی سازی به دست آمده است.

منطقه حیران در شمال خاور اردبیل و جنوب باختر دریای خزر واقع شده است. شواهد صحرایی نشان دهنده فعالیت های آتشفشانی زیردریایی در این منطقه است. ترکیب کلی این سنگ ها، بازالتی بوده و برونزدهایی از گدازه های بالشی (پیلولاوا)، منشور، دایک و روانه های گدازه ای در نقاط متعدد نشان دهنده وجود آثار پوسته اقیانوسی در این منطقه است. مطالعات صورت گرفته در نقاط دیگری از حاشیه جنوبی دریای خزر و تشابه ساختاری و سنگ شناسی منطقه حیران با این مناطق می تواند تاییدکننده این نکته باشد که منطقه حیران دنباله بازشدگی حاشیه جنوبی دریای خزر است. سن سنگ های آتشفشانی زیردریایی منطقه به کرتاسه پایانی تا ائوسن نسبت داده می شود. سنگ های مورد مطالعه از نظر ویژگی های سنگ نگاری در طیفی از آندزی بازالت تا اولیوین بازالت قرار داشته به سری آلکالن تعلق دارند. جایگاه زمین ساختی- ماگمایی این گدازه ها به حوضه پشت کمان مربوط است. منشا ماگمای سازنده این سنگ ها به گوشته سنگ کره ای زیرقاره مربوط بوده و در رابطه با فرایند فرورانش احتمالا در یک محیط فرافرورانش (سوپراسابداکشن) تشکیل شده اند. بسته شدن اقیانوس سوان- آکرا- قره داغ سبب تشکیل حوضه حاشیه ای جنوب دریای خزر به صورت یک حوضه پشت کمانی در کرتاسه بالایی تا اواسط پالئوژن شده است. گدازه های زیردریایی منطقه حیران احتمالا از بقایای فعالیت های آتشفشانی در این حوضه حاشیه ای هستند.

کمان آتشفشانی- نفوذی ترود- چاه شیرین در جنوب فروافتادگی کویر چاه جم (جنوب خاور دامغان)، میزبان رخدادها و ذخایر معدنی بی شماری همچون سرب و روی، مس، نقره و طلا است که کانسارهای چندفلزی نوع رگه ای چشمه حافظ (سرب- روی±مس±نقره±طلا) و چالو (مس- طلا±نقره) در مرکز آن قرار دارد. در این پهنه، فعالیت های آتشفشانی کالک آلکالن ترشیری و کانی سازی مرتبط با آن بیشتر در ارتباط با گسل های چپ گرد انجیلو در شمال و ترود در جنوب با راستای شمال خاوری- جنوب باختری رخ داده است. سنگ های رخنمون یافته در پهنه ترود- چاه شیرین شامل توالی هایی از سنگ های رسوبی، آتشفشانی و آتشفشانی- تخریبی است. این سنگ ها شامل سیلت سنگ و ماسه سنگ نازک لایه، سنگ های آذرین بیرونی حدواسط، لاپیلی توف و برش های آتشفشانی است. گدازه های آندزیت و آندزیت بازالت در منطقه چشمه حافظ و واحدهای تراکی آندزیت و تراکی آندزیت بازالت در منطقه چالو میزبان کانی سازی گرمابی در این مناطق هستند. کانی سازی در منطقه چشمه حافظ طی سه مرحله شامل، 1) کانی سازی رگه ای و انتشاری پیریت- کالکوپیریت با دمای همگن شدگی 188 تا 238 درجه سانتی گراد و شوری 6 تا 14 درصد وزنی معادل نمک طعام؛ 2) کانی سازی سولفیدی اصلی با ماهیت رگه ای، انتشاری و برشی با دمای همگن شدگی 243 تا 276 درجه سانتی گراد و شوری 11 تا 18 درصد وزنی معادل نمک طعام؛ 3) کانی سازی جانشینی و رگه ای (کوارتز و کلسیت بی بر) با دمای همگن شدگی 148 تا 185 درجه سانتی گراد و شوری 4 تا 11 درصد وزنی معادل نمک طعام است. کانی سازی در منطقه چالو نیز با گسترش کم و کانی شناسی ساده طی دو مرحله رخ داده است، 1) کانی سازی رگه- رگچه ای پیشین متشکل از هماتیت تیغه ای، مگنتیت، کالکوپیریت و پیریت نسل اول (I) با دمای همگن شدگی 332 تا 356 درجه سانتی گراد و شوری 7 تا 11 درصد معادل نمک طعام و 2) کانی سازی پسین با ماهیت برشی و استوک ورک متشکل از پیریت نسل دوم (II)، بورنیت، تتراهدریت، کلسیت رگه ای و کلریت با دمای همگن شدگی 290 تا 322 درجه سانتی گراد و شوری 3 تا 7 درصد وزنی معادل نمک طعام، رخ داده است. می توان گفت با افزایش فاصله از منطقه چالو و نزدیک شدن به منطقه چشمه حافظ، دمای همگن شدگی، شوری سیال کانه ساز و ژرفای کانی سازی کاهش یافته و کانی زایی در محدوده چشمه حافظ و چالو در اثر اختلاط سیالات گرمابی و جوی رخ داده است.

به منظور مطالعه سازند سورگاه در جنوب باختر ایلام یک برش چینه شناسی در تاقدیس کوه شاه نخجیر انتخاب و نمونه برداری شد. ستبرای سازند سورگاه در این برش 161 متر و سنگ شناسی آن به طور عمده شامل شیل و شیل های مارنی سبز خاکستری و سبز زیتونی با میان لایه هایی از سنگ آهک های شیلی است. مرز زیرین و بالایی این سازند به ترتیب با سازندهای سروک و ایلام به صورت هم شیب، همراه با گسستگی سنگ شناختی و گرهک های آهن فراوان است. در این مطالعات افزون بر تشخیص 52 گونه متعلق به 28 جنس از روزن بران، 3 زیست زون در سازند سورگاه معرفی شده است. بر پایه روزن بران پلانکتونی و زیست زون های شناسایی شده، سن سازند سورگاه آخرین افق های تورونین انتهایی تا اولین افق های سانتونین پسین تعیین شده است. زیست زون های شناسایی شده در برش مورد مطالعه را می توان با برش نمونه در تنگ گراب مقایسه کرد که تنها تفاوت های اندکی در ستبرا با یکدیگر نشان می دهند.

محدوده مورد مطالعه در 25 کیلومتری جنوب خاوری و در چهارگوش کازرون و در پهنه زاگرس چین خورده قرار دارد. لایه های فسفات دار نیز در هسته تاقدیس سربالش- بزنک با روند شمال باختری- جنوب خاوری نهشته شده اند. از دید چینه شناسی در این محدوده سازندهای گورپی، پابده، آسماری، گچساران و بختیاری رخنمون دارند. مطالعات سنگ نگاری نشان می دهد که ترکیب کانی شناسی لایه فسفات شامل کلسیت، فسفات، گلوکونیت و اکسید آهن است که بافت آنها از Wackestone تا Packstone تغییر می کند. مطالعه میکرو فسیل ها گویای سن الیگوسن برای لایه های فسفات دار است. بررسی نتایج تجزیه های XRF و XRD نشان می دهد که کانی فسفات دار، فلوئورآپاتیت با فرمول Ca(PO4)3F است. فسفات رسوبی منطقه مورد مطالعه در شرایط محیط پرانرژی، آب های اشباع از فسفات و در مرز پهنه اکسیداسیون- احیا تشکیل شده است.

بلورهای فلدسپار قلیایی و پلاژیوکلاز در سنگ های نفوذی کوه دم از دید ترکیب و بافتی ساختمان منطقه ای نشان می دهند. بلورهای فلدسپار در واحدهای مختلف مانند نمونه های گرانیتی- گرانودیوریتی، نمونه های دیوریتی- گابرویی و آنکلاوهای میکروگرانولار مافیک که با فراوانی به نسبت زیاد در سرتاسر توده نفوذی اسیدی به چشم می خورند، مورد تجزیه نقطه ای قرار گرفتند. نتایج تجزیه میکروپروب پلاژیوکلازها در سنگ های اسیدی و حد واسط- بازی و آنکلاوها بیانگر وجود منطقه بندی عادی و وارون در نمونه ها است. طیف ترکیب شیمیایی پلاژیوکلاز در مرز آلبیت و الیگوکلاز (An: 9) در حاشیه تا اوایل لابرادوریت (An: 50) در مرکز در سنگ های اسیدی و از آندزین (An: 30) در حاشیه تا لابرادوریت (An: 56) در مرکز در سنگ های حد واسط- بازی و از الیگوکلاز (An: 19) تا اواخر لابرادوریت (An: 66) در آنکلاوها تغییر می کند. فراوانی عناصر کمیاب Ba، Sr،Fe  و Mg در فلدسپارها، الگوی نوسانی و متغیر نشان می دهند. الگوی نوسانی عناصر اصلی و کمیاب از مرکز به حاشیه در بلور فلدسپار، به نقش موثر پدیده آمیختگی ماگمایی در شکل گیری توده نفوذی کوه دم اشاره دارد.

سازند دلیچای از نهشته های دریایی دوره ژوراسیک است که در شمال ایران گسترش جغرافیایی وسیعی دارد. به منظور انجام مطالعات پالینولوژی در بخش خاوری کوه های بینالود رخنمونی از این سازند در برش روستای بار مطالعه شده است. ستبرای این سازند در برش روستای بار 255 متر شامل شیل های خاکستری تیره است. بر اساس مطالعات انجام شده بر روی 112 اسلاید تهیه شده از 28 نمونه برداشت شده از این سازند، مشخص شد که بیشتر نمونه ها، حاوی پالینومورف ها، به ویژه داینوفلاژله ها هستند، که در مجموع 53 گونه مربوط به 27 جنس از داینوفلاژله ها شناسایی شد. با توجه به داینوفلاژله های شناسایی شده سن ژوراسیک میانی برای سازند دلیچای در برش روستای بار تعیین شد. بر پایه بررسی سه گروه اصلی فیتوکلاست ها، پالینومورف های دریایی و مواد آلی بدون ساختمان و نتایج حاصل از مطالعات آماری بر روی فاکتورهای مختلف، محیط رسوبی سازند دلیچای در برش مورد مطالعه محیط دریایی باز با ژرفای کم و کم اکسیژن در زمان رسوب گذاری بوده است.

کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت، از ذخایر مهم عناصر خاکی کمیاب به شمار می روند. کانی زایی عناصر خاکی کمیاب در ناحیه زنجان، همراه با کانسارهای مگنتیت- آپاتیت سرخه دیزج، علی آباد، مروارید، ذاکر، اسکند و گلستان آباد دیده می شود. این ناحیه از دید ساختاری در پهنه البرز باختری- آذربایجان و زیرپهنه طارم قرار دارد. بیشتر سنگ های ناحیه، مربوط به واحدهای گدازه ای ائوسن و شامل الیوین بازالت، تراکی آندزیت، آندزیت و به مقدار فراوان سنگ های آذرآواری به ویژه توف است که در طی ائوسن بالایی توسط توده های نفوذی با ترکیب میکروکوارتزدیوریت پورفیری و کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت قطع شده اند. کانی زایی مگنتیت- آپاتیت ناحیه زنجان در ارتباط با سنگ های نفوذی با ترکیب کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت است و بیشتر به شکل رگه ای و داربستی (رگه- رگچه های نامنظم مگنتیت- آپاتیت) دیده می شود. در همه کانسارهای مگنتیت- آپاتیت ناحیه، بلورهای آپاتیت همراه با مگنتیت است و اندازه آنها در برخی موارد به بیش از 20 سانتی متر می رسد. مونازیت مهم ترین کانی عناصر خاکی کمیاب در این ذخایر است که به صورت میانبار(انکلوزیون) در آپاتیت تمرکز پیدا کرده است. محتوای مجموع REE در کانی آپاتیت این کانسارها 0.4 تا 1.6 درصد است. مطالعات انجام شده، بیانگر غنی شدگی این کانسارها از عناصر خاکی کمیاب سبک (LREE) نسبت به عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد کانی سازی مگنتیت- آپاتیت در ناحیه زنجان از ماگمای کوارتزمونزونیتی با ترکیب کالک آلکالن که در موقعیت زمین ساختی کمان های ماگمایی قرار دارد، تشکیل شده است. با توجه به بررسی های انجام شده در ناحیه زنجان، کانسارهای مگنتیت- آپاتیت این ناحیه در گروه پتانسیل های مهم تمرکز REE در ایران به شمار می آیند.

در این نوشتار آتشفشان های سهند، آرارات، نمروت، سوفان، تندورک و قفقاز کوچک با سن میوسن پایانی- کواترنری در منطقه برخورد صفحات قاره ای عربی- اوراسی مورد مطالعه قرار گرفته اند. این آتشفشان ها در چند مرحله مواد آذرآواری و جریان های گدازه ای با ترکیب بازالتی تا ریولیتی را فوران کرده اند. این سنگ های آتشفشانی ماهیت کالک آلکالن (سهند) تا آلکالن (تندورک) دارند. تهی شدگی از عناصر Nb، Ta، Ti، Y و غنی شدگی عناصر Rb، Ba، K، Sr،Th  در نمودارهای چندعنصری بهنجارشده با ترکیب گوشته اولیه از ویژگی های ژئوشیمیایی معمول در این سنگ های آتشفشانی است. همچنین غنی شدگی از LREE نسبت به HREE در نمودارهای الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب بهنجارشده با کندریت همه سنگ های آتشفشانی منطقه نمایان است. غنی شدگی سنگ های آتشفشانی سهند و قفقاز کوچک از LREE و تهی شدگی بیشتر آنها از HREE (نسبت به دیگر سنگ های آتشفشانی مورد مطالعه)، نشانگر تشکیل ماگمای مادر آنها از ذوب بخشی سنگ های گارنت لرزولیتی گوشته است. بر خلاف آنها، سنگ های آتشفشانی خاور آناتولی از ذوب بخشی سنگ های گوشته ای با ترکیب اسپینل لرزولیت ایجاد شده اند. وجود بی هنجاری منفی عناصر Nb و Ta در نمودارهای چندعنصری بهنجارشده با گوشته اولیه، نشانگر وجود مولفه ژئوشیمیایی مربوط به محیط فرورانش پیش از برخورد در ماگمای مادر سنگ های آتشفشانی مورد مطالعه است. مقادیر بالای عناصر La، Th،Ce و Rb در سنگ های آتشفشانی مورد مطالعه نشانگر آلودگی پوسته ای است که در اثر جایگیری ماگماهای یادشده در پوسته و رخداد فرایندهای همزمان هضم، تبلوربخشی و آلایش با مواد پوسته ای ایجاد شده اند.

معدن مس و مولیبدن پورفیری کهنگ در استان اصفهان و 10 کیلومتری خاور شهرستان زفره و در کمربند آتشفشانی- نفوذی ارومیه - دختر قرار گرفته است. بیش از 90 درصد سنگ های این محدوده اکتشافی تحت تاثیر سیال های گرمابی دگرسان شده است به گونه ای که انواع دگرسانی های مرتبط با ذخایر مس و مولیبدن پورفیری در آنجا دیده می شود. بیشتر سنگ های منطقه از نوع حدواسط تا اسیدی نیمه آتشفشانی است و دگرسانی های فیلیک، آرژیلیک، پروپیلیتیک و سیلیسی را نشان می دهند. با توجه به این که توده اصلی ذخیره تحت تاثیر فرسایش قرار نگرفته است و در ژرفا قرار دارد، دگرسانی پتاسیک در سطح محدوده رخنمون ندارد. در بررسی دگرسانی های موجود در منطقه اکتشافی از روش های مختلفی همچون دورسنجی، مطالعه مقاطع نازک و تجزیه شیمیایی نمونه ها استفاده شده است. مساله دیگری که در این پژوهش به آن پرداخته شده آمیختگی ماگمایی است؛ این مساله با شواهد سنگ نگاری همچون بافت غربالی، حاشیه های خلیجی در درشت بلورهای اولیه کوارتز و چگونگی تاثیر سیال های گرمابی در بلورهای پلاژیوکلاز به ویژه در واحدهای سنگ شناختی آندزیت پورفیری تایید می شود. از سوی دیگر حجم گسترده سنگ های اسیدی و نیمه اسیدی، محدوده قابل توجه دگرسانی و حضور دو نسل کانه زایی هر کدام به گونه ای نشان از آمیختگی ماگمایی در محدوده اکتشافی است. در این پژوهش به همانندی های کهنگ و دیگر پورفیری ها در پهنه ارومیه- دختر توجه شده است.

شواهد ساختاری مطالعه شده از چین های موجود در منطقه خراپه (جنوب شهر پیرانشهر در آذربایجان باختری) مشخص می کند که دو نسل چین خوردگی هم محور با روند شمال باختر- جنوب خاور در مجموعه سنگ های دگرگون با سن کرتاسه در این بخش از پهنه سنندج- سیرجان به وجود آمده است. چین های مرحله اول به صورت بسته تا یال موازی خوابیده هستند که برگوارگی سطح محوری در آنها به وجود آمده است. این چین ها به صورت هم محور توسط چین های بسته تا باز با سطح محوری قائم مرحله دوم دوباره چین خورده اند. رگه های کوارتز طلادار، دایک ها با شیب زیاد و گسل های عادی که همراستا با سطح محوری چین های ایستاده نسل دوم هستند در منطقه لولایی چین ها تمرکز دارند. از طرف دیگر اطلاعات ژرفایی از رگه های کوارتزی مشخص ساخته که پهنای رگه ها در ژرفا کمتر می شود. بررسی ساختاری مشخص ساخت که در طول مرحله دوم چین خوردگی، کشیدگی بیشتر در منطقه لولایی در جهت عمود بر محور چین ها ایجاد شده است. این موضوع موافقت آشکاری با سازوکار چین خوردگی کرنش طولی مماسی (Tangential Longitudinal Strain) در تشکیل چین های نسل دوم در منطقه خراپه دارد که در طی آن در بخش های بیرونی لولاهای طاقدیس ها کشش تمرکزیافته است. تمرکز گسستگی کششی در منطقه لولایی چین ها روشن می سازد که رگه های کوارتز محصول محلول های دگرگونی و انحلال فشاری، در بخش های هسته چین ها، با استفاده از فرایند کششی در بخش خارجی چین ها در طول چین خوردگی به درون درزه های کششی هجوم آورده و این پر شدگی به همراه ایجاد شکستگی های کششی و باز شدن آنها به صورت تدریجی و در چند مرحله صورت گرفته است. همچنین برخی از فضاهای پرشده از کوارتز به موازات لایه بندی قرار گرفته اند. در گسستگی هایی که همراه با جابه جایی بوده، قطعاتی به صورت درونگیر از سنگ های بستر درون رگه های کوارتزی به دام افتاده اند. شواهد مطالعه شده مشخص می کند که گسستگی کششی در فرایندی با سازوکار ایجادکننده چین های مرحله دوم ارتباط داشته و رگه های کوارتزی طلادار در بخش لولایی طاقدیس ها در منطقه خراپه تمرکز یافته اند.

منطقه مورد مطالعه در آنومالی پنج ساغند، در پهنه ساختاری ایران مرکزی و در کمربند فلززایی بافق- رباط پشت بادام قرار دارد. کانی سازی اورانیم، توریم و عناصر خاکی کمیاب در منطقه ساغند، به طور چیره از نوع گرمابی و متاسوماتیسم وابسته به توده های نفوذی منطقه (گرانیت موجود در شمال آنومالی پنج) است. تمرکز اورانیم نوع گرمابی، از سامانه شکستگی های ژرف پیروی می کند و در حواشی عدسی ها و توده های مگنتیت به جا گذاشته شده است. علت آن، ایجاد محیط های ژئوشیمیایی مناسب است و پدیده متاسوماتیسم آلکالن و همراهی توریم و اورانیم با عناصر خاکی کمیاب یکی از آشکارترین ویژگی های این چرخه فلززایی در ایران مرکزی و منطقه مورد مطالعه است. در منطقه ساغند و به ویژه محدوده مورد مطالعه، سریم و ایتریم همبستگی مثبت زیادی با کانی سازی عناصر پرتوزا (اورانیم و توریم) نشان می دهند. به خاطر رابطه ژنتیکی این عناصر (سریم و ایتریم)، با کمک روش آمار کلاسیک و با استفاده از محاسبه متغیرهای آماری روی داده های لیتوژئوشیمیایی برداشت شده در منطقه، جدایش جوامع بی هنجار صورت پذیرفت، سپس نمودار های ستونی پراکندگی فراوانی آن رسم و متغیرهای آماری عناصر محاسبه و در پایان جدایش جوامع بی هنجار صورت گرفت. نتایج حاصل از همبستگی مثبت و بالای توریم و اورانیم با عناصر سریم و ایتریم در منطقه نشان می دهد که فازهای کانی سازی این عناصر یکسان است و از یک سازوکار پیروی می کند. با تلفیق نقشه های ژئوشیمیایی با زمین شناسی مشخص شدکه کانی سازی عناصر پرتوزا در منطقه از نوع متاسوماتیت است که سنگ های اولیه منطقه، شامل واحدهای سنگی آذرآواری، دیابازها، داسیت پورفیری و گابرو را تحت تاثیر متاسوماتیسم قرار داده و انواع سنگ های اصلی منطقه آمفیبول متاسوماتیت، آمفیبول- آلبیت متاسوماتیت، آلبیت متاسوماتیت، آمفیبول- کوارتز- فلدسپار متاسوماتیت، آمفیبول- فلدسپار- اپیدوت متاسوماتیت و آمفیبول- بیوتیت- ارتوز- تالک- کلریت- اپیدوت متاسوماتیت را در منطقه به وجود آورده است. بی هنجاری به دست آمده برای اورانیم، با روش آمار کلاسیک، در باختر متمایل به جنوب باختری، مرکز و جنوب نقشه مشخص شد. این روش برای بی هنجاری توریم، نواحی باختر متمایل به جنوب باختری، مرکز و جنوب نقشه- که بخش مرکزی توریم بیشتری نسبت به اورانیم دارد- را آشکار کرد و برای بی هنجاری سریم و ایتریم نیز همان مناطق بی هنجار بالا را نشان داد، با این تفاوت که مقدار ایتریم نسبت به عناصر دیگر در مرکز، بی هنجاری بیشتری را نشان می دهد.

این نوشتار، بخشی از نتایج پژوهش انجام شده در رابطه با بررسی ویژگی های ژئوشیمیایی کانسارهای مس با میزبان رسوبی در بلوک طبس- راور است که به منظور شناسایی ویژگی های ژئوشیمیایی محیط تشکیل این کانسارها تعیین سنگ منشا رسوبات در منطقه انجام شده است. بدین منظور افزون بر نمونه های ژئوشیمیایی متعارف 55 نمونه کانی سنگین از رسوبات آبراهه ای و 493 نمونه سنگی از رخنمون های سنگ درونگیر کانی سازی برداشت شد. بر پایه مطالعه نمونه های کانی سنگین و مقاطع نازک تهیه شده از رخنمون سنگ های تخریبی منطقه، کانی ها و اجزای تشکیل دهنده رسوبات تخریبی تعیین شد. سپس بر پایه محل برداشت نمونه های بالا، نقشه توزیع فضایی شاخص های محتوای فلدسپار و اجزای دگرگونی نمونه ها با استفاده از روش کریجینگ شاخص رسم شد. با مقایسه نقشه رسم شده و زمین شناسی یکپارچه بلوک های مجاور، سنگ مادر اولیه تامین کننده رسوبات تخریبی در حاشیه باختری بلوک طبس- راور در محدوده بلوک های کلمرد و پشت بادام تعیین شد. به منظور تعیین دامنه سنی سنگ منشا احتمالی اجزای تخریبی ماسه سنگ های درونگیر ذخایر مس با میزبان رسوبی از بلورهای زیرکن استفاده شد. بلورهای زیرکن از نمونه های ماسه سنگ با سن حد فاصل ژوراسیک تا کرتاسه و همچنین از نمونه های کانی سنگین استخراج شده و بر پایه آن دامنه سنی سنگ مادر تامین کننده اجزای تخریبی حوضه رسوبی طبس- راور مشخص شده است. نتایج سنجش سن بلورهای زیرکن بیانگر وجود چهار جامعه آماری متمایز در نتایج بوده است. بخش عمده نتایج تعیین سن با دامنه سنی سنگ مادر تعیین شده در حاشیه باختری حوضه منطبق بوده و توزیع فراوانی سن بلورهای زیرکن ها با فرایندهای کوهزایی شناخته شده در ایران مرکزی همخوانی قابل قبولی از خود نشان داده است. بخشی از بلورهای زیرکن نیز که دارای قدمت بیش از یک میلیارد سال بوده اند وجود دو فاز کوهزایی در بازه 1.7 تا 2 میلیارد سال و در حد فاصل 2.5 میلیارد سال پیش را در سنگ مادر پی سنگ ایران مرکزی پیشنهاد کرده است.

پیدایش و گسترش ابزارهای پیشرفته سنجش از دور و ژئوفیزیک هوایی در زمینه اکتشاف منابع معدنی در دهه های اخیر، ناشی از اهمیت این صنعت است. در این پژوهش، از تصاویر سنجندهASTER  و داده های ژئوفیزیک هوایی به منظور پهنه بندی نواحی دگرسانی و تحلیل سیستم حاکم بر کانه زایی منطقه و تعیین مناطق پتانسیل معدنی در برگه 1:25000 اوغلان-سر در شمال شهرستان سراب در استان آذربایجان شرقی، استفاده شد. منطقه از دید زمین ساختی پهنه ساختاری البرز باختری- آذربایجان قرار می گیرد و از دید زمین شناسی در بردارنده مجموعه ای از سنگ های آذرین که سن ترشیری (ائوسن و نئوژن) به آنها نسبت داده شده است. این مجموعه شامل انواع سنگ های آندزیتی، ریوداسیتی، ریولیتی و گرانودیوریتی است. شکل جایگیری سنگ های یادشده به طور چیره به صورت مجموعه های آذرآواری شامل انواع توف ها و برش های آتشفشانی و روانه های گدازه ای است. در این پژوهش از انواع روش های تحلیل طیفی مانند روش فیلترگذاری تطبیقی (MF)، روش پیش بینی خطی باند (LS-fit)، روش انطباق سیمای طیفی (SFF)، روش نقشه بردار زاویه طیفی (SAM) روی تصاویر ASTER، به منظور پهنه بندی نواحی دگرسانی استفاده شد. همچنین از روش های تجزیه طیفی روی داده های ژئوفیزیک هوایی مغناطیسی به منظور استخراج توده های کم ژرفا و گسل ها استفاده شد. با تصاویر ASTER و داده های ژئوفیزیک هوایی، نقشه اولیه پتانسیل معدنی منطقه به دست آمد. برای اعتبارسنجی این نتایج، 200 نمونه از منطقه برداشت شد و نمونه ها به روش های ICP، XRF، XRD، تجزیه شده و مورد مطالعه قرار گرفتند که نتابج 190 نمونه (95 درصد)، نتایج حاصل از پردازش های سنجش از دور و ژئوفیزیک هوایی را تایید کردند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که استفاده همزمان از تصاویر دورسنجی و ژئوفیزیک هوایی می تواند به بهبود نتایج حاصل کمک کند. به همین دلیل استفاده از روش های یادشده برای دسترسی به نتایج مناسب تر و با دقت بیشتر و برای انطباق نتایج داده ها با هم ضروری به نظر می رسد.

سازند قم در ایران مرکزی با رخساره سنگی محیط دریایی در میان دو سازند تخریبی قاره ای سرخ پایین و سرخ بالا قرار دارد. ستون چینه سنگی کامل آن از منطقه قم گزارش شده و به این نام نیز خوانده شده است. ولی بیشترین ستبرای سازند قم با تغییرات جانبی در نوع رخساره، از منطقه دخان در باختر ساوه گزارش شده است. بررسی های چینه شناسی سازند قم در این منطقه نشان داده است که ستبرای آن در فاصله های کوتاه به شدت تغییر می یابد. در این مطالعه مشخص شد که هندسه ساختارهای موجود در منطقه متاثر از تغییر ستبرای واحدهای سنگی موجود در سازند قم هستند. همچنین تغییر شدید ستبرای این سازند دریایی در منطقه دخان با سازوکار گسل های اصلی منطقه تفسیر شده است. مطالعه هندسه و سازوکار گسل های بزرگ در منطقه دخان مشخص ساخت که نوع جابه جایی آنها در تغییر ستبرای سازند قم در زمان رسوب گذاری و سپس در نوع چین خوردگی در زمان تغییرشکل نقش بنیادین داشته است. این بررسی روشن ساخت که در زمان رسوب گذاری سازند قم، منطقه دخان به دلیل قرار گرفتن در پایانه شمال باختری گسل های امتدادلغز اصلی منطقه شامل گسل های تفرش، تلخاب و ایندس با راستای شمال باختر- جنوب خاور تحت تاثیر کشش بوده است.

پژوهش حاضر اولین گزارش از داده های ایزوتوپی رنیم و اسمیم در سولفیدهای مس- آهن ژرف زاد (کلکوپیریت و پیریت) کانسارهای مس پورفیری کرمان است. هر چند که در این مطالعه مجموعه داده محدود بود، ولی تفسیر آنها به شناخت منبع احتمالی فلز برای کانی سازی در سامانه پورفیری کمک کرده است. بر پایه این پژوهش، مقدار 187Os/188Os آغازین در این کانسارها از کمینه 0.1 تا بیشینه 10 ثبت شد که این دامنه تغییرات برای نسبت یادشده بسیار بزرگ تر از دامنه آشکارشده در کانسار مس پورفیری شیلی (0.15 تا 5.2) است. ثبت مقادیر غیررادیوژن تا بسیار رادیوژن از اسمیم آغازین در سولفیدهای اولیه کانسارهای مس پورفیری کرمان ناهمگنی ایزوتوپی و گوناگونی در منبع فلز برای کانی سازی در این کانسارها را آشکار ساخته است. ثبت مقادیر غیررادیوژن از 187Os/188Os آغازین (0.15-0.10) در سولفیدهای کانسارهای میدوک و نوچون، در محدوده مقادیر جبه ای (0.15-0.13)، نشان دهنده نقش بنیادین سیال های گرمابی کانه ساز مشتق شده از ماگمای جبه ای (توده نفوذی) در تامین فلز مورد نیاز برای کانی سازی در این کانسارهاست. در مقایسه، انحراف بسیار بزرگ دیده شده در مقادیر 187Os/188Os آغازین سولفیدهای کانسارهای کرور (10) و آبدر (1) از مقادیر جبه ای سهم بیشتر منابع پوسته ای (قاره ای) نسبت به منابع جبه ای را در تامین فلز برای کانی سازی مس پورفیری در این کانسارها نشان می دهد. کانسار سرچشمه با آشکار کردن مقادیر کم رادیوژن از نسبت اسمیم آغازین در سولفیدهای پتاسیک (0.22) نسبت به سولفیدهای فیلیک (0.79) دخالت هر دو منبع جبه ای و پوسته ای را در تامین فلز برای کانی سازی نشان می دهد. هر چند که نقش پوسته در طی مراحل پایانی کانی سازی پراهمیت تر بوده است. روند کلی دیده شده در رادیوژن ترشدن مقادیر 187Os/188Os از کانسارهای پرعیار میوسن میانی به کانسارهای کم عیار جوان تر (میوسن بالایی- پلیوسن) در کمربند مس پورفیری کرمان به دخالت فزاینده منابع پوسته ای در زایش ماگماهای نیمه بارور تا نابارور جوان و همچنین در تامین فلز برای کانه زایی های ضعیف همراه نسبت داده شده است. این ارتباط می تواند به عنوان کلیدی برای شناسایی و اکتشاف کانسارهای مس پورفیری با عیارهای اقتصادی پیشنهاد شود؛ کانسارهایی که سهم بیشتری از منبع جبه ای را در تشکیل ماگمای مولد و همچنین فلز مورد نیاز برای کانی سازی در سامانه پورفیری به ارث برده اند.

کاربرد اصلی چاه نمودارهای پتروفیزیکی، تخمین نوع سنگ، تخلخل و اشباع است. روابط بسیاری برای این نوع تخمین ها ارائه شده اند و البته نواقص روابط یادشده نیز مورد بررسی قرار گرفته اند. در این مقاله نواقص کلی روابط موجود از دید ویژگی های تخمین مورد بررسی قرار گرفته است. به طور معمول مقادیر حاصل از تخمین نسبت به مقادیر ورودی تخمین تغییرپذیری کمتری دارند. دلیل این موضوع الگوریتم های مبتنی بر هموارسازی تخمین است. از آنجا که چاه نمودارهای نوع سنگ، تخلخل و اشباع از تخمین ترکیبی چاه نمودارهای پتروفیزیکی به دست می آیند، انتظار می رود که این چاه نمودارها نیز نسبت به چاه نمودارهای اولیه تغییرپذیری کمتری داشته باشند. بنابراین اگر تبدیل فوریه چاه نمودارهای اولیه و تخمین زده شده گرفته شود، باید انرژی (اطلاعات) چاه نمودارهای ثانویه نسبت به اولیه، بیشتر در باندهای بسامد پایین نهفته باشد. در این نوشتار ضمن مطالعه چاه نمودارهای اولیه و تخمین زده شده بیش از 100 چاه از میادین نفتی جنوب و جنوب باختر کشور، ثابت شد که اتفاقا واقعیت برخلاف انتظار است که می تواند نشان دهنده وجود نقص در روش های پردازش چاه نمودارهای پتروفیزیکی باشد.