علوم زمین
سال:1396 | دوره:27 | شماره:106 |تعداد مقالات:25

سنگ های آتشفشانی پرمین البرز مرکزی (شمال خاور بلده-سیاه بیشه) در میان سازندهای روته و نسن رخنمون دارند. ترکیب این سنگ ها بیشتر در محدوده بازالت هستند و از دید بافتی بیشتر پلاژیوکلاز-فیریک هستند. کانی های فرومنیزین همچون کلینوپیروکسن و الیوین فراوانی مودال زیادی ندارند و در مواردی کاملاً دگرسان شده اند. بر پایه تجزیه نقطه ای کانی ها، شیمی کلینوپیروکسن در محدوده دیوپسید جای دارد و ترکیب پلاژیوکلاز لابرادوریتی (50

سازند فرخی جوان ترین واحد رسوبی کرتاسه بالایی است که در منطقه خور و بیابانک جای گرفته است. ترکیب سنگی آن شامل 250 متر آهک، مارن و آهک مارنی با میان لایه هایی از سنگ آهک فسیل دار است. به منظور شناسایی استراکدا و مطالعه محیط رسوبی سازند فرخی بر پایه آنها، 23 نمونه از بخش های مارنی سازند برداشت و با استفاده از روش شستشو نمونه ها آماده شد که در پایان به شناسایی 29 گونه متعلق به 23 جنس از استراکدا انجامیده است. بیش از 87 درصد استراکدای شناسایی شده دارای صدف صاف، بدون تزیین و متصل به هم هستند و میزان رسوب گذاری به نسبت بالا را تایید می کند که سبب حفظ شدگی بسیار خوب استراکدا شده است. با توجه به استراکدای شناسایی شده، می توان چهار رخساره اکولوژیکی لیتورال، نریتیک داخلی، نریتیک خارجی، نریتیک خارجی تا ابتدای باتیال با شوری کم تا زیاد و گرم برای بخش های مختلف مارن های سازند فرخی در زمان رسوب گذاری پیشنهاد کرد.

هدف از انجام این پژوهش، تعیین بهینه رخساره های پتروفیزیکی از روی داده های نموداری چاه است. با استفاده از روش دسته بندی خودکار K نزدیک ترین همسایه می توان رخساره های پتروفیزیکی را تعیین کرد؛ اما نه به صورت بهینه. برای تعیین بهینه رخساره ها، روش K نزدیک ترین همسایه با روش های تحلیل سریع مؤلفه های مستقل و تبدیل کسینوسی گسسته تلفیق می شود که این امر موجب افزایش نرخ موفقیت روش K نزدیک ترین همسایه و تعیین بهینه رخساره های پتروفیزیکی می شود که به دنبال آن می توان مدل سازی و توصیف مخازن هیدروکربنی را انجام داد. پژوهش در دو مسیر متفاوت انجام می شود. در مسیر اول، روش تحلیل سریع مؤلفه های مستقل روی داده اعمال و سپس توسط روش K نزدیک ترین همسایه دسته بندی می شود و در مسیر دوم روش های تحلیل سریع مؤلفه های مستقل و تبدیل کسینوسی گسسته روی داده ها اعمال و سپس توسط روش K نزدیک ترین همسایه دسته بندی می شود. در پایان نرخ موفقیت دسته بندی توسط K نزدیک ترین همسایه در هر دو مسیر به منظور تعیین بهینه رخساره های پتروفیزیکی مورد ارزیابی قرار می گیرد. ارزیابی انجام شده نشان می دهد که اعمال روش مسیر دوم روی داده ها به طور معنی داری نرخ موفقیت دسته بندی توسط روش K نزدیک ترین همسایه را افزایش می دهد که این امر موجب تعیین بهینه رخساره های پتروفیکی می شود که همان هدف از انجام این پژوهش است. داده های مورد استفاده، نمودارهای صوتی (Sonic Log)، پرتوی گاما (Gamma Ray)، چگالی (FDC یا RHOB)، تخلخل نوترون (CNL یا NPHI) و نگارهای القایی ژرف (ILD) از میدان نفتی مارون در جنوب کشور ایران هستند.

منطقه مورد مطالعه در استان اصفهان و در شمال خاور روستای علون آباد جای گرفته است. این ناحیه بخشی از کمربند ارومیه-دختر در ایران مرکزی است. بیشتر این ناحیه را سنگ های آذرین به سن ائوسن تشکیل داده است که شامل آندزیت بازالت به همراه سنگ های آذرآواری از نوع ایگنیمبریت و توف است. بافت آنها بیشتر پورفیری، میکرولیتی است. پلاژیوکلاز، آمفیبول و کلینوپیروکسن از کانی های اصلی قابل تشخیص است. به دلیل عملکرد دگرسانی، کانی های ثانویه ای مانند کلریت، کلسیت، اپیدوت و اکسیدآهن در این سنگ ها ایجاد شده است. تجزیه الکترون میکروپروپ نشان دهنده ترکیب دیوپسید-اوژیت برای پیروکسن هاست. بر پایه ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسن، ماگمای مادر دارای روند کالک آلکالن و جایگاه زمین ساختی تشکیل آن، در ارتباط با فرورانش است. مطالعه شیمی کلینوپیروکسن بیانگر میزان درصد آب ماگمای میان 2 تا 10 درصد است. زمین دمافشارسنجی کلینوپیروکسن ها دمای تشکیل 925 تا 1091 درجه سانتی گراد و فشار 2 تا 10 کیلوبار را برای تشکیل سنگ های مورد مطالعه نشان می دهد.

سازند نیریز دربر گیرنده کهن ترین نهشته سنگ های ژوراسیک منطقه فارس و آخرین واحد سنگ چینه ای گروه کازرون در حوضه زاگرس است. در این پژوهش رخساره ها، محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی بُرش الگوی این سازند به ستبرای 233 متر در تاقدیس خانه کت و کوه سورمه به ستبرای 68 متر مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته اند. یافته های این پژوهش نشان داد سازند نیریز بیشتر از رخساره-های کربناته و شیل تشکیل شده است که در بخش میانی بُرش الگو با لایه های کنگلومرای آهکی و ماسه سنگ گلوکونیتی و در تاقدیس سورمه با ماسه سنگ آهکی همراه است. شواهد موجود گواهی می دهند که این مجموعه رسوبی کربناته- آواری در زیرمحیط های مختلف یک دریای کم ژرفا و محدود (اپیکانتیننتال) در جنوب راندگی اصلی زاگرس نهشته شده است. بخش زیرین سازند نیریز متشکل از دولومادستون و شیل با همراهانی از سنگ های آهکی است که با نخستین پیشروی دریای ژوراسیک در خاور حوضه زاگرس در یک رمپ هموکلینال نهشته شده است. افزایش واردات آواری حاصل از فرسایش مناطق شمال خاوری حوضه به دلیل پایین بودن سطح آب دریاها در لیاس سبب گسترش دشت ساحلی و محدود شدن تولید کربنات در سکو شد. با این تغییر قابل توجه در رژیم رسوب گذاری یک سامانه خلیج دهانه ای متأثر از جریان های کشندی در محدوده زاگرس بلند فعال شد که رخساره های آواری میانه بُرش الگوی سازند نیریز محصول آن است. این واحد آواری در پوشش رسوبی مزوزوییک زاگرس منحصر به فرد است و با گسترش نهشته های قاره ای معادل سازند شمشک (ژوراسیک زیرین) در منطقه سنندج- سیرجان ارتباط دارد. افزایش کربنات های دریایی کم ژرفا همراه با آثار تبخیری ها در بخش بالایی بُرش های مختلف سازند نیریز نمایانگر پیشروی تدریجی دریا، کاهش واردات آواری و تثبیت دوباره شرایط سکویی به ویژه محیط کشندی در آب وهوای خشک لیاس (سبخای ساحلی) است. تغییرات عمودی رخساره ها نشان داد که توالی رسوبی سازند نیریز در منطقه فارس از یک سکانس رسوبی رده دوم (5 تا 50 میلیون سال) هم ارز با بخش زیرین سوپرسکانس فرهاد (ژوراسیک زاگرس) تشکیل شده است. این سکانس به نوبه خود دو سکانس رده سوم (5/0 تا 5 میلیون سال) را شامل می شود که با ناپیوستگی نوع 1 محدود شده و در اواسط لیاس (سینمورین- پلینسباکین) پدید آمده اند.

فعالیت آتشفشانی کواترنر در دره الموت در سه مرحله انجام پذیرفته است که گدازه های آن روی رسوبات سرخ نئوژن گسترده شده است. این سنگ های آتشفشانی با ترکیب حدواسط و با میزان SiO2 48/55 تا 88/61 درصد از نوع هورنبلند تراکی آندزیت هستند. نمودار عناصر خاکی کمیاب این سنگ ها دارای شیب تند در بخش LREE و MREE [(N(La/Ho)] در حدود 85 و شیب به نسبت کم در بخش HREE [N(Ho/Lu)] در حدود 3/1 است. در الگوی عناصر ناسازگار (اسپایدر دیاگرام) عناصر متحرک (LILE) در مقایسه با عناصر خاکی کمیاب سبک (LREE) غنی شدگی چندانی نشان نمی دهند. همچنین عناصر نامتحرک Nb و Ta در مقایسه با عناصر خاکی کمیاب سبک مجاور خود تهی شدگی کمی دارند. این سنگ ها با مقایر زیاد Sr/Y (140 تا 205) و La/Yb (113 تا 142) و K2O/Na2O 7/0 تا 9/0 از نوع سنگ های آداکیتی پتاسیک (C-Type adakite) به شمار می روند. بر پایه ویژگی های ژئوشیمیایی، ذوب بخشی پوسته زیرین قاره ای در رخساره اکلوژیت و با حضور گسترده گارنت عامل ایجاد این گدازه های آتشفشانی است. ذوب بخشی پوسته زیرین قاره ای در اثر افزایش ستبرای پوسته و احتمالاً در اثر فازهای کوهزایی پایان سنوزوییک و به ویژه فاز کوهزایی پاسادنین است.

ساختمان گشتاسب در جنوب خاور شیراز جای گرفته است. این ساختمان ابعاد 54 کیلومتر و بیشینه پهنای 7 کیلومتر دارد و روی رخنمون سازند آسماری-جهرم قرار گرفته است. روند عمومی این ساختار همگام با دیگر ساختارهای ناحیه زاگرس و فارس شمال باختر-جنوب خاور است و در انتهای پلانج خاوری احتمالاً به دلیل عملکرد شاخه‍ های گسل سروستان روندی خاوری-باختری به خود می گیرد. شیب کلی یال شمالی تاقدیس زیاد تا برگشته است در حالی که شیب کلی در یال جنوبی 25 تا 30 است که این مسئله نبود تقارن به سوی شمال خاوری را بر خلاف دیگر ساختارهای این ناحیه نشان می دهد. مطالعه حاظر نشان داد که این هندسه نتیجه ای از فعالیت افق های گسسته میانی موجود در توالی چینه شناسی به ویژه تبخیری های سازند دشتک به سن تریاس است و کوهانک‍ های سطحی ساختمان در زیر این سازند و در افق دهرم با یکدیگر ادغام می شوند و ساختمان واحدی به نام مظفری را تشکیل می دهند. این پژوهش با استفاده از روش های هندسی نوین و برداشت های صحرایی، به بررسی هندسه افق دهرم و ویژگی های آن پرداخته است. در محدوده مطالعاتی 6 برش ساختاری عرضی، در جمع به طول 147 کیلومتر و یک برش طولی، به طول 51 کیلومتر رسیم شده است. همچنین نقشه خطوط هم تراز در افق مخزنی دهرم با استفاده از برش های ساختاری رسم شده بازسازی شده است؛ که بستگی سطحی ساختمان در افق دهرم دارای ابعاد 47 × 11. 5 کیلومتر و بستگی قائم ساختمان در این افق 2000 متر است.

منطقه مورد مطالعه در شمال خاوری تکاب به عنوان بخشی از مجموعه دگرگونی تکاب شامل سنگ های دگرگونی مختلف همانند شیست های رسی، ارتوگنیس، متابازیت ها و متااولترامافیک ها و مرمر است. این سنگ ها بخشی از پوسته قاره ای ایران زمین هستند که بر اثر عملکرد فازکوهزایی پان آفریکن در پروتوروزوییک پایانی-کامبرین آغازین دگرگون و دگرریخت شده اند و بر اثر عملکرد فاز کوهزایی آلپ پایانی در ترشیاری، توسط توده های نفوذی بسیاری با ترکیب حدواسط تا اسیدی مورد هجوم قرار گرفته اند. بر پایه داده های ژئوشیمیایی، سنگ مادر ارتوگنیس های کوهستان بلقیس پتاسیم بالاست و به سری ماگمایی کالک آلکالن تعلق دارد و فرایند های تفریق بلوری و آمیختگی ماگمایی نقش بسزایی در تحول آن داشته است. الگوی تغییرات عناصر کمیاب بهنجار شده با کندریت و گوشته اولیه نشان دهنده غنی شدگی این سنگ ها از LREE و LILE، تهی شدگی آنها از HREE و HFSE و وجود بی هنجاری های منفی Eu, Nb, Ti, Ba, Sr, P در بیشتر نمونه هاست که این در کنار موقعیت نمونه ها در نمودارهای تمایز محیط زمین ساختی و نیز میزان پایین TiO2 و P2O5 همراه با نسبت پایین Nb/Zr نشان از شکل گیری سنگ های مورد مطالعه در محیطی مرتبط با فرورانش و حاشیه فعال قاره ای تا محیطی برخوردی دارد. همچنین شواهدی همچون نسبت La/Nb بزرگ تر از 1 نمونه های مورد مطالعه، مقدار به نسبت بالای نسبت هایZr/Nb (14. 7), Th/Nb (1. 5), Ba/Nb (58), La/Nb (3) و Ti/Zr (14. 9)، نسبت های (La/Sm)n, Nb/Ce که به مقادیر ارائه شده برای پوسته (به ترتیب برابر با 23/0 و 52/4) بسیار نزدیک است (به طور میانگین برابر با 24/0 و 76/3)؛ همگی منشأ گوشته ای محض را برای نمونه های مورد مطالعه رد می کنند و به نظر می رسد تلفیقی از ماگماهای پوسته ای و گوشته ای در تکوین این نمونه ها دخیل بوده است. همه این ویژگی های ژئوشیمیایی در کنار رخنمون سنگ های افیولیتی و زمین درزهای کهن (سرپانتینیت ها، متامافیک و متا اولترامافیک ها) در پیرامون این سنگ های دگرگونی درجه متوسط تا بالا نشان می دهد که پس از پایان فرورانش سنگ کره اقیانوسی، رژیم برخوردی در منطقه حاکم شده است.

حرکات دامنه ای و به طور خاص زمین لغزش ها از جمله مخاطرات طبیعی هستند که تا حد زیادی رخداد، کنترل یا پیشگیری از آنها در اختیار بشر است. پر واضح است که دخالت های انسان در طبیعت بدون در نظر گرفتن شرایط پایداری و تعادل طبیعی آن، سبب بروز واکنش های فیزیکی از سوی این محیط برای بازگشت به حالت تعادلی و پایدار می شود. خسارت های ناشی از رخداد زمین لغزش ها که در دهه های اخیر روند رو به رشدی داشته؛ بشر را وادار به یافتن راهکارهای مناسب برای کاهش و کنترل این پدیده کرده است. پهنه بندی مناطق حساس به لغزش از جمله پرکاربردترین روش ها برای دوری جستن از مناطق دارای خطر یا اعمال روش های کنترلی در مناطق پرخطر است. این پژوهش برای پهنه بندی حساسیت زمین لغزش در منطقه چهارگوش قزوین-رشت از شبکه عصبی مصنوعی استفاده می کند. منطقه مورد بررسی به لحاظ شرایط توپوگرافی، اقلیمی و زمین شناسی، یکی از مستعدترین مناطق برای رخداد زمین لغزش هاست؛ چنان که تاریخچه منطقه 338 زمین لغزش ثبت شده را نشان می دهد. 15 متغیر که به طور متناوب در دیگر پژوهش ها به عنوان متغیرهای مؤثر در رخداد زمین لغزش ها مورد مطالعه قرار گرفته اند؛ برای بررسی این منطقه انتخاب شد. با تلفیق این متغیرها و نقشه زمین لغزش های موجود، مقادیر هر یک از این 15 متغیر برای نقاط لغزشی استخراج شد. در مرحله بعد تعدادی نقطه به صورت تصادفی (1000 نقطه) از منطقه انتخاب و مقادیر این 15 متغیر نیز برای آنها استخراج شد. هر کدام از دو مجموعه داده به دودسته آموزش (70%) و امتحان (%30) تقسیم شد. هر کدام از دو دسته آموزشی و امتحان با یکدیگر ترکیب و از خروجی آنها برای آموزش و امتحان شبکه استفاده شد. تعداد لایه های داخلی شبکه عصبی با روش سعی و خطا و محاسبه مقدار خطای جذر میانگین مربعات (RMSE=0. 4041) (9 لایه) تعیین شد. شبکه عصبی ساخته شده از نوع شبکه پیش خور با الگوریتم پس انتشار خطا و الگوریتم آموزشی آن از نوع الگوریتم آموزشی پس انتشار لونبرگ-مارکوارت است. پس از آموزش و امتحان شبکه و انجام تصحیحات لازم روی آن، از این شبکه عصبی ساخته شده برای پیش بینی حساسیت زمین لغزش در منطقه مورد مطالعه استفاده شد. نتایج حاصل از پیش بینی در بازه میان 0 تا 1 قرار داده شد و با انتخاب یک حد آستانه بهترین نقشه پهنه بندی حساسیت زمین لغزش به دست آمد. ارزیابی پایانی نقشه پهنه بندی حساسیت زمین لغزش در منطقه چهارگوش قزوین-رشت، خطایی در حدود (RMSE=0. 4164) نشان می دهد و شبکه عصبی ساخته شده از 338 زمین لغزش رخ داده در منطقه، 298 مورد را در پهنه پرخطر و کاملاً پرخطر شناسایی می کند که نشان از دقت 1/88 % آن دارد.

کانسار آهن سیریز در فاصله 75 کیلومتری شمال باختری شهرستان زرند (استان کرمان)، در پهنه ایران مرکزی جای گرفته است. کانی سازی آهن بیشتر به شکل توده های نامنظم، عدسی ها و رگه هایی در واحدهای آهکی-دولومیتی دگرگون شده پالئوزوییک (سازند کوهبنان) و درون اسکارن های تشکیل شده در همبری توده نفوذی گرانیتویید سیریز یافت می شود. کانسار آهن سیریز ترکیب کانی شناختی ساده ای دارد. مگنتیت، پیریت، کالکوپیریت، هماتیت و هیدروکسیدهای آهن مهم ترین کانه های موجود در این کانسار هستند. توده نفوذی گرانیتویید سیریز از دید سنگ شناختی، شامل واحدهای سنگی مانند کوارتزسینیت، کوارتزمونزونیت، سینیت و سینوگابرو است و ماگمای سازنده آن از نوع کالک آلکالن است. گرانیتویید سیریز از دید زمین شیمیایی در رده گرانیتوییدهای نوع A با منشأ گوشته ای (زیررده A1) قرار می گیرد. با توجه به ویژگی های سنگ شناختی و کانی شناختی، اسکارن سیریز متشکل از گرانیتویید سیریز به عنوان موتور گرمایی و منشأ کانی سازی، پهنه اسکارنی، کانسنگ آهن مگنتیتی توده ای و رگه ای، و سنگ آهک های دولومیتی دگرگون شده (مرمر) است. با نفوذ توده گرانیتویید سیریز، سنگ های میزبان آهکی-دولومیتی سازند کوهبنان دستخوش دگرگونی همبری-شده اند و مرمرهای بیشتر آهکی با بافت گرانوبلاستیک تشکیل شده اند. در این مرحله، مجموعه پاراژنزی در سنگ آهک های خالص بیشتر شامل گارنت-ولاستونیت-مرمر (کلسیت) است. در حالی که در سنگ آهک های دولومیتی شامل گارنت-کلینوپیروکسن-فلوگوپیت است. کانی های سیلیکات کلسیم (-منیزیم) تشکیل شده در این مرحله بیشتر بدون آب هستند و با کانی سازی آهن همراه نیستند. با گذشت زمان و سرد شدن توده نفوذی گرانیتویید سیریز، سامانه گرمابی-ماگمایی دمابالا دستخوش تغییر و به تدریج کم رمق می شود. تشکیل کانی های اپیدوت، ترمولیت-اکتینولیت، بیوتیت، مسکوویت، کلریت، تالک، کلسیت و کوارتز در پهنه اسکارنی کانسار آهن سیریز می تواند محصول این مرحله از تکامل توده نفوذی و سامانه گرمابی-ماگمایی باشد. کانی سازی آهن بیشتر با مجموعه کانی های ناشی از واکنش های پسرونده مرحله اخیر همراه است که نشانگر نهشت فلزات در ارتباط با کاهش دمای سیال کانه ساز و آمیختگی احتمالی آن با سیال های جوی است.

در منطقه بشگز در 50 کیلومتری شمال باختر سربیشه و در حاشیه خاوری بلوک لوت، واحدهای گدازه ای ترشیری با ترکیب آندزیت بازالتی، آندزیت و داسیت رخنمون دارند. بافت چیره این سنگ-ها، پورفیری با زمینه میکرولیتی-شیشه ای، گلومروپورفیری و حفره ای است. کانی های اصلی در گدازه های آندزیتی شامل پلاژیوکلاز، پیروکسن، آمفیبول، بیوتیت و در داسیت ها شامل پلاژیوکلاز، کواتز، آمفیبول و بیوتیت هستند. بررسی های ژئوشیمیایی نشان می دهد که این سنگ ها، ماهیت کالک آلکالن پتاسیم متوسط تا بالا دارند. غنی شدگی Sr، Zr، Cs، Th، K، تهی شدگی Nb، Ti، P، Ba و غنی شدگی LREE نسبت به HREE در نمونه های بررسی شده، بیانگر شکل گیری آنها در محیط وابسته به فرورانش و حاشیه فعال قاره ای است. بر پایه نمودار نسبت های عناصر کمیاب، سنگ های آتشفشانی منطقه بشگز در گستره کمان های آتشفشانی جوان یا مراحل آغازین فرورانش واقع شده اند. میزان Mg# در سنگ های آتشفشانی منطقه بشگز به طور میانگین حدود 48 است که بیانگر نقش اجزای گوشته ای در تشکیل آنهاست. نسبت پایین Sm/Yb (کمتر از 5/2) در گدازه های بررسی شده، بیانگر نبود گارنت در منشأ است. نسبت پایین Zr/Ba (میانگین34/0) و نسبت La/Nb بالا (19/3-22/2) در گدازه های منطقه مورد مطالعه، نشان دهنده خاستگاه گوشته سنگ کره ای است. نمودارهای نسبت MREE/HREE، نشان از این دارد که گدازه های منطقه بشگز در قلمرو رخساره اسپینل لرزولیت فلوگوپیت دار جای میگیرند. نسبت پایین Ba/Rb (20<) و نسبت بالای Rb/Sr (1/0>)، حضور فلوگوپیت را در منشأ تایید می کند. الگوی یکنواخت عناصر خاکی کمیاب و مقادیر متوسط LaN/LuN (14-8) در سنگ های حدواسط و اسیدی بشگز، بیانگر ارتباط ژنتیکی آنهاست.

در حوضه رسوبی زاگرس، بیشترین ستبرا از کربنات های عضو گوری در رخنمون های خاور منطقه بندرعباس قابل اندازه گیری است. در این پژوهش، عضو گوری در پنج رخنمون در منطقه بندرعباس مورد مطالعه چینه شناسی و رسوب شناسی قرار گرفت. عضو گوری در رخنمون های مورد مطالعه شامل سنگ آهک با میان لایه های مارن است و ستبرای آن از 540 متر در رخنمون هندون در خاور منطقه بندرعباس تا 52 متر در رخنمون نخ در باختر منطقه بندرعباس متغیر است. مطالعات رخساره ای و استفاده از نسبت 87Sr/86Sr (مقادیر 708522/0 و 708790/0)، در لایه های سنگ آهکی قاعده این عضو بیانگر شروع رسوب-گذاری این نهشته ها در فاصله زمانی بوردیگالین و لانگین و در قالب 6 رخساره کربناته است. مطالعات صحرایی و توزیع رخساره ها بیانگر یک سکوی کربناته از نوع شلف برای رسوب گذاری نهشته-های کربناته عضو گوری در منطقه بندرعباس است. مطالعات سنگ نگاری و تجزیه های ژئوشیمیایی عنصری (استرانسیم، منگنز و آهن) و ایزوتوپی (اکسیژن و کربن) نیز بیانگر تأثیر فرایندهای دیاژنزی دریایی و تدفین کم ژرفا با منشأ سیال های بیشتر دریایی روی نمونه های کربناته عضو گوری پس از رسوب گذاری است. مقایسه مقادیر ایزوتوپ های اکسیژن و کربن نمونه های عضو گوری با محدوده ایزوتوپ های اکسیژن و کربن متعلق به کربنات های کلسیتی دریایی میوسن پیشین تا میانی و همچنین تغییرات بیشتر در مقادیر ایزوتوپ اکسیژن (میان 19/1-تا 39/5-بخش در هزار) و تغییرات کمتر در ایزوتوپ کربن (میان 2/2 تا 05/1-بخش در هزار)، بیانگر تأثیر سیال های تدفینی کم ژرفا (فریاتیک دریایی) روی نمونه های کربناته عضو گوری است.

بیشتر نهشته های تراورتن ایران در کمربندی با امتداد شمال باختری-جنوب خاوری (کمربند ارومیه-دختر) از منطقه تبریز تا زاهدان گسترش یافته است. در طول این نوار فعالیت های زمین ساختی جوان (پلیوسن تا حال حاضر) به همراه چشمه های آبگرم و فعالیت های آتشفشانی دیده می شود. در این پژوهش تراورتن های منطقه آذربایجان شرقی که در شمال پهنه ساختاری ارومیه-دختر جای گرفته اند؛ بررسی شدند و با تراورتن های منطقه کردستان و آذربایجان غربی که در بخش شمالی پهنه سنندج-سیرجان جای گرفته اند؛ مقایسه شدند. با استفاده از مطالعات کانی شناختی و ایزوتوپ های 18O و 13C، نمونه های هر دو منطقه مورد مطالعه در رده گرمازاد رده بندی شدند. تراورتن های شمال پهنه ارومیه-دختر از دید سنگ رخساره بیشتر در رده قشرهای بلورین قرار گرفته اند؛ در حالی که نمونه های سنندج-سیرجان در سه رده پیزولیت، قشرهای بلورین و تراورتن های قلوه ای جای می گیرند. با محاسبه ( CO2 )δ 13C، مقدار CO2 آزاد شده از آب در زمان ته نشست تراورتن به دست آمد و مشخص شد که CO2 موجود در آب چشمه های تراورتن ساز، از سیال های ماگمایی پوسته ای منشأ گرفته اند. همچنین نتایج تجزیه ایزوتوپ های پایدار مناطق مطالعاتی با نهشته های تراورتن کشور ترکیه مقایسه شد که نشان داد چگونگی تشکیل، منشأ CO2 و ترکیب ایزوتوپی در تراورتن های هر دو منطقه مشابه است.

باتولیت آلموقلاق در باختر ایران و در پهنه دگرگونه-ماگمایی سنندج-سیرجان جای دارد و شامل سه گروه سنگی گابرودیوریت، کوارتزسینیت و کوارتزمونزونیت (با بیشترین بیرون زدگی) است. کوارتزسینیت ها و کوارتزمونزونیت ها دارای ویژگی های متاآلومینی، بیشتر فروئنی، نوع آلکالی تا آلکالی کلسیک، مقادیر بالای Na2O+K2O، Zr، Ce، Ga، Y، Nb، Ta و REE و بی هنجاری منفی از عناصر Eu، Sr وTi هستند و ویژگی های مرزی گرانیتوییدهای نوع A1 و A2 و با تمایل بیشتر به سوی A2 را نشان می دهند. بر پایه نمودار های مختلف، گابرودیوریت ها ویژگی های مرزی گرانیتوییدهای نوع A2 و I دارند و تمایل آنها بیشتر به سوی نوع I است. الگوی قله میخی در نمودار های تارعنکبوتی همراه با مقادیر (La/Yb)CN میان 4/2 تا 1/6 و Ba/La >3 به فعالیت ماگمایی منطقه در محیط کمان آتشفشانی اشاره دارد و ویژگی های 1(Ba/Rb)CN<، 1 (Ba/Th)CN 0. 512638، ε tNd >0، ε tSr >0، مقادیر بالای Nb و Ta و مقادیر خیلی بالای Zr (ppm589) نشان می دهد که پس از برخورد اولیه، یک فرورانش فرعی برای مدت طولانی در منطقه وجود داشته است و ماگماهای باتولیت آلموقلاق یا از گوه گوشته ای موجود در بالای پهنه فرورانش و یا از گوشته پیرامون قطعات حاصل از لایه لایه ای شدن سنگ کره به وجود آمده اند و سیال های پهنه فرورانش، گازهای غنی از هالوژن (از گوشته ژرف) و آلایش پوسته ای در تشکیل و پتروژنز آنها دخالت کرده است.

سازند آسماری توالی ستبر کربناته ای در حوضه فورلند زاگرس (جنوب باختر ایران) است که در زمان الیگوسن-میوسن پیشین نهشته شده است. سازند آسماری در برش دشتروم (15 کیلومتری جنوب یاسوج) ستبرای 233 متر دارد. در این پژوهش ریزرخساره ها، محیط رسوبی و چینه نگاری زیستی سازند آسماری مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه روزن بران کف زی در این ناحیه به شناسایی 23 جنس و 32 گونه و مطالعه برش مورد نظر در مجموع به شناسایی سه مجموعه زیستی زیر انجامید: 1. Lepidocyclina-Operculina-Ditrupa assemblage zone 2. Miogypsina– Elphidium sp., Peneroplis farsensis assemblage zone 3. Borelis melo curdica-Meandropsina iranica assemblage zone روزن بران شناسایی شده سن الیگوسن پیشین (روپلین-شاتین) تا میوسن پیشین (بوردیگالین) را برای سازند آسماری در منطقه مورد مطالعه پیشنهاد می کنند. بر پایه مطالعات آزمایشگاهی 9 ریزرخساره آهکی در سه زیر محیط لاگون، سد و دریای باز شناسایی شد. نهشته های سازند آسماری در منطقه مورد مطالعه در یک سکوی کربناته دریایی اپی کانتیننتال از نوع رمپ هموکلینال رسوب گذاری کرده اند.

گردشگری به عنوان بخشی ارزشمند و زودبازده در زمینه رهیافت اقتصادی در ملاحظات آمایش سرزمین مطرح است و با توجه به در دسترس بودن منابع در مقایسه با دیگر پروژه ها، خطرات و هزینه های کمتری در زمینه سرمایه گذاری دارد. آمایش سرزمین به دنبال توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در پهنه سرزمین نسبت به داشته ها، منابع طبیعی و انسانی و در نتیجه رسیدن به توسعه پایدار است. گردشگری این شایستگی را دارد که به عنوان یکی از ابعاد چندبعدی توسعه فضایی یک منطقه، در عرصه برنامه های توسعه ای آمایش سرزمین، رتبه بالایی را به خود اختصاص دهد. در دهه اخیر"ژئوپارک ها" به عنوان سرزمین های هدف زمین گردشگری، رویکرد اصلی توسعه در بسیاری از کشورهای پیشرفته و همچنین کشورهایی به شمار می روند که منابع و ذخایر محدود دارند و یا از دید صنایع و تولیدات وابسته به آن ضعیف هستند. معرفی و ثبت ملی و بین المللی مناطق توانمند با نام "ژئوپارک" به عنوان ابتکاری نوین در زمینه توسعه گردشگری و از راهبرد های مهم برای برآورد اهدافی چون پایداری و حفاظت محیط، احیا و ثبات اقتصادی جوامع محلی (اشتغال، درآمدزایی)، ایجاد رفاه اجتماعی نسبی در روستاها و کانون های کوچک جمعیتی کم برخوردار صنعتی، معدنی و کم بهره از بودجه های نفتی است. در نوشتار پیش رو با تعیین عوامل داخلی (نقاط قوت، ضعف) و خارجی (فرصت ها، تهدیدها) مبتنی به روش SWOT، ژئوپارک (به شرط داشتن مولفه ها و ملزومات) به عنوان گزینه اولویت دار در توسعه گردشگری استان لرستان با توجه به ملاحظات آمایش سرزمین معرفی شد. همچنین بر پایه ماتریس IE، راهبرد بهینه در زمینه ایجاد ژئوپارک در استان لرستان، راهبرد یا راهبرد تهاجمی تعیین شد. به این معنی که مقوله ژئوپارک دارای مزایای بیشماری در زمینه رونق گردشگری استان از دید اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و کالبدی دارد. استان لرستان از نقاط قوت و فرصت های محیطی بیشماری در زمینه راه اندازی ژئوپارک بهره مند است؛ بنابراین شایسته است که با اجرای راهبرد تهاجمی در استان از نقاط قوت داخلی در راستای بهره برداری بیشتر از فرصت های خارجی در زمینه معرفی و ایجاد ژئوپارک استفاده بهینه صورت پذیرد.

محور دهج-میدوک در شمال شهر بابک جای دارد. در این منطقه، در مجموع 9 توده پورفیری نیمه ژرف شامل میدوک، پرکام، ایجو، سقینو، چاه فیروزه، نرکوه، ایوب انصار، سرا و کدر با سن الیگوسن تا پلیوسن دیده می شود که از میان آنها توده های پرکام، ایجو، سقینو، چاه فیروزه و میدوک باردار و توده های نرکوه، ایوب انصار، سرا و کدر نابارور هستند. ترکیب این توده ها بیشتر شامل دیوریت پورفیری، کوارتزدیوریت و گرانودیوریت است. بر پایه مطالعات ژئوشیمیایی مشخص شد که ماگمای مجموعه مورد بررسی، سرشت پرآلومین تا متاآلومین دارد و سری ماگمایی آن از نوع کالک آلکالن پتاسیم بالا و شوشونیتی است. همچنین بررسی نمودارهای تغییرات اکسیدهای اصلی و عناصر فرعی، طیف پیوسته ای میان ترکیبات سنگ های مورد مطالعه نشان می دهد که نشان دهنده انجام تفریق ماگمایی گسترده در طی تبلور است. شواهد صحرایی و ژئوشیمیایی نشان می دهد که فعالیت ماگمایی محور دهج-میدوک از نوع I است. همه داده ها نشان می دهند که سنگ های مورد مطالعه، حاصل فرورانش پوسته اقیانوسی نوتتیس به زیر پوسته قاره ای ایران مرکزی هستند. در بخش هایی از منطقه مورد مطالعه، فرورانش تخت رخ داده و به همین سبب، نرخ ذوب بخشی نیز پایین است و در نتیجه سنگ های آداکیتی تشکیل شده اند. این سنگ های آداکیتی، توده های نفوذی زمان پلیوسن را تشکیل داده اند و به سبب اینکه ماگما در مراحل پیشین فعالیت ماگمایی و در طی تشکیل توده های باردار، عناصر فلزی خود را از دست می دهد، کانه زایی ندارد و نابارور است.

هدف از این پژوهش تحلیل خطواره های ساختاری، شکستگی ها و گسل های پنهان منطقه آوج-آبگرم و تعیین الگوی فرکتالی حاکم بر آنها با استفاده از روش های سنجش از دور است. نقشه خطواره ها، با استفاده از الگوریتم مناسب از داده های مکانی، تصاویر ماهواره ای لندست 8 و الگوی سایه ارتفاعی به روش نیمه اتوماتیک استخراج و سپس برای مشخص کردن خطواره های ساختاری، از برداشت های صحرایی و زمین لرزه های دستگاهی ثبت شده استفاده شد. با استفاده از تحلیل های فرکتالی، الگوی شکستگی ها و خطواره های ساختاری منطقه به روش مربع شمار و بعد فرکتالی در دو پهنه گسلی حسن آباد و آوج از نمودارهای Log – Log، به دست آمده است. با توجه به ابعاد فرکتالی خطواره های ساختاری، موقعیت گسل های طولی منطقه و مرکز سطحی زمین لرزه مخرب چنگوره-آوج (1381)، می توان بیان کرد که گسل های آبدره و خر رود، از گسل های پنهان و فعال در زیر رسوبات آبرفتی در منطقه مورد مطالعه هستند. چگالی گسل ها در پهنه گسل حسن آباد و بالاتر بودن بعد فرکتالی شکستگی ها در این پهنه در قیاس با پهنه گسل آوج نشان دهنده فعالیت نسبی بالاتر گسل های حسن آباد و خر رود است.

به دلیل پرهزینه و زمان بر بودن عملیات صحرایی و نیز احتمال خطر بالای آن در اکتشاف مواد معدنی، شناسایی مناطق مستعد کانه ز ایی مواد معدنی اهمیت به سزایی دارد. بنابراین تهیه نقشه پتانسیل معدنی با استفاده از سامانه اطلاعات مکانی برای تلفیق همه فاکتورهای اکتشافی امری ضروری است. روش های مختلفی به منظور پتانسیل یابی مواد معدنی تاکنون گسترش یافته اند که یکی از مؤثرترین آنها با توجه به طبیعت پدیده های زمین شناسی و معدنی، روش سلسله مراتبی و سلسله مراتبی فازی است. در این پژوهش برای تهیه نقشه مناطق امیدبخش مس-طلای پورفیری در برگه 1: 100000 جنوب سه چنگی از روش های تصمیم گیری فرایند تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل سلسله مراتبی فازی استفاده شده است. لایه های شاهد در محدوده مورد مطالعه همچون لایه های زمین شناسی (سنگ منشأ گرما و سنگ میزبان)، دگرسانی، زمین ساخت و لایه ژئوشیمیایی با استفاده دو روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) بسته به نوع هدف (مس-طلا پورفیری) وزن دهی و سپس با یکدیگر تلفیق شدند. در نقشه تلفیق پایانی حاصل از این دو روش بخش های دارای بی هنجاری با استفاده از روش فرکتال تفکیک شدند. مقایسه نقشه پایانی مناطق امیدبخش مس-طلای پورفیری حاصل از این دو روش نشان می دهد که نتایج حاصل از روش تحلیل سلسله مراتب فازی به مراتب دقیق تر از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی بوده است. بی هنجاری های حاصل از این روش اعتبارسنجی شد؛ بی هنجاری شماره 1 حاصل از روش تحلیل سلسله مراتب فازی به واسطه پژوهش های پیشین انجام شده، تأیید شد. نتایج تجزیه نمونه های سنگی برداشت شده از محل بی هنجاری شماره 2 نشان می دهد که نمونه ها دارای غنی شدگی مس هستند و همچنین عناصر طلا و آرسنیک نیز غنی شدگی دارند. این نتایج به همراه کارهای پیشین انجام شده تأیید کننده نقشه پتانسیل یابی معدنی حاصل از روش فرایند تحلیل سلسله مراتب فازی است.

سازندهای دالان بالایی و کنگان با سن پرمین پسین-تریاس پیشین به عنوان سنگ های مخزن اصلی برخی میادین خلیج فارس شناخته می شوند. این سازندها با توالی کربناته-تبخیری، متشکل از رخساره های پشته سدی، لاگون و پهنه کشندی هستند که در بخش های کم ژرفای یک محیط رمپ کربناته و در شرایط آب و هوایی گرم و خشک گسترش پیدا کرده اند. در این رخساره ها، دولومیتی شدن فرایند دیاژنزی متداولی است که از دید چگونگی تشکیل و توزیع و ارتباط آن با کیفیت مخزنی در این نوشتار مطالعه و بحث شده است. این فرایند با توجه به ویژگی های بافتی اولیه و نیز تأثیر فرایندهای انحلال و سیمانی شدن انیدریت، تأثیر متفاوتی بر ویژگی های مخزن دارد. بیشتر دولومیت ها به صورت جانشینی و بخشی ناچیزی نیز به صورت سیمان گسترش دارند. دولومیت های جانشینی ریز بلور در رخساره های گل غالب پهنه کشندی، تحت شرایط تبخیر سطحی و تغلیظ آب های منفذی طی دیاژنز اولیه شکل گرفته اند. در صورتی که دولومیت های جانشینی در رخساره های دانه غالب، به صورت حفظ کننده و تخریب کننده فابریک بر اثر نفوذ شورابه های تبخیری طی دیاژنز تدفینی تشکیل شده-اند. در این رخساره ها انیدریت به صورت سیمان کومه ای و فراگیر گسترش دارد. رخساره های دولومیتی با سیمان انیدریت فراگیر، مانند رخساره های ریزبلور پهنه کشندی کیفیت مخزنی پایینی دارند. رخساره های دولومیتی با سیمان انیدریت کومه ای و رخساره های با دولومیت جانشینی درشت بلور کیفیت مخزنی بالاتری دارند. نتایج نشان می دهد که فرایند دولومیتی شدن در صورتی که با ایجاد بلورهای درشت به صورت تخریب کننده فابریک به ویژه درون رخساره های دانه غالب همراه بوده، نقش مؤثری در بهبود کیفیت مخزنی داشته است.

منطقه مسگرآباد در 10 کیلومتری جنوب خاور تهران، زون ساختاری البرز مرکزی قرار دارد. سنگهای برونزد یافته در این منطقه شامل واحدهای آتشفشانی، آتشفشانی-رسوبی و رسوبی به سن ائوسن هستند که توسط تودههای نفوذی نیمهژرف با ترکیب گرانودیوریت پورفیری تا کوارتز مونزودیوریت پورفیری پس از ائوسن پسین مورد هجوم قرار گرفتهاند. این تودههای آذرین حاوی بافت های پورفیرویید تا میکروگرانولار بوده و دارای ماهیت کلسیمی-قلیایی میباشند. این تودهها ایجادکننده سیالات گرمابی هستند که بواسطه آنها سامانه دگرسانی وسیعی با روند شمال باختر-جنوب خاور در امتداد گسل امتداد لغز سه دره بزرگ توسعه یافته است. اثرات دگرسانی گرمابی بر روی کلیه واحدهای ائوسن و تودههای نفوذی نیمهژرف در منطقه دیده میشود. دگرسانیها شامل سیلیسی شدن، سریسیتی شدن، کلریتی شدن، اپیدوتیشدن، اکتینولیتیشدن، آرژیلیکی شدن، کربناتی شدن و آلونیتی-ژاروسیتی شدن هستند که شرایط فیزیکی-شیمیایی مناسبی را برای نهشت کانه ها فراهم نمودهاند. جایگیری تودههای نفوذی نیمهژرف در سنگ های آتشفشانی، آتشفشانی-رسوبی و رسوبی ائوسن با تشکیل و توسعه ذخایر اسکارن، اپی ترمال و رگه های باریت همراه شده است. مطالعات کانه نگاری و تجزیه ای پیشرفته نشان می دهند که کانه-زایی اپیترمال شامل مگنتیت، پیریت، کالکوپیریت، بورنیت، کالکوسیت، باریت، آلیاژ مس-قلع-آهن، هماتیت، پسیلوملان، جاکوپسیت، مارتیت، گوتیت و لپیدوکروزیت است. اسکارنزایی در این منطقه در مرحله پیشرونده و پسرونده صورت گرفته است. کانیهای پیرومتاسوماتیک آندرادیت-گروسولاریت در مرحله پیشرفته ایجاد شده اند و کانی هایی نظیر اپیدوت، کلریت، ترمولیت-اکتینولیت، کلسیت، کوارتز، پیریت، کالکوپیریت و کالکوسیت در مرحله پسرونده تشکیل شده اند. مطالعات ترمومتری بر روی رگه های باریت به عنوان تنها کانی حاوی میانبار سیال آشکار می کند که اختلاط سیالات با شرایط فیزیکوشیمیایی متفاوت عامل اصلی کانه زایی اپی ترمال در منطقه بوده است.