علوم زمین
سال:1388 | دوره:18 | شماره:72 |تعداد مقالات:25

کانسارهای روی و سرب ناحیه راور - بافق در سنگ میزبان کربناتی پرمین بالایی قرار دارند. برخی از کانسارهای روی و سرب این ناحیه، دربردارنده کانسنگ سولفیدی هستند. مطالعات انجام شده بر روی فازهای سولفیدی جدا شده از کانسنگ سولفیدی نشان می دهد که دامنه تغییرات ایزوتوپ های گوگرد در این کانسارها ناچیز بوده و مقدار δ34Sدر کانی های سولفیدی آنها از 11.03 تا 18.55 در تغییر است. شواهد موجود حاکی از برتری فرایند کاهیدگی گرماشیمیایی (احیا ترموشیمیایی) سولفات برای تامین گوگرد کاهیده مورد نیاز این کانسارها بوده و به نظر می رسد که گوگرد مورد نیاز از طریق کاهیدگی سولفات های موجود در سازند گچ دار دزو (کامبرین زیرین) تامین شده باشد. دمای برآورد شده از روی زوج های سولفیدی در حال تعادل نشانگر دامنه تغییرات تقریبی از 58 تا 114 درجه سانتی گراد است. بهترین مدل تشکیل برای کانسارهای این ناحیه مدل آمیختگی است. بر اساس این مدل، شوراب های حوضه ای مشتق از سازند دزو با سیال های حوضه ای مشتق از سنگ های کربناتی پرمین بالایی مخلوط شده و کانسارهای روی و سرب را در این ناحیه به وجود آورده اند.

رخنمون های پراکنده متشکل از سنگ های فرامافیک - مافیک و میان لایه های رسوبی در شمال خط واره فریمان - تربت جام را به طور عمده در مناطق باختر مشهد، خاور فریمان و شمال تربت جام در منطقه آق دربند می توان ملاحظه کرد. مطالعه این سنگ ها در خاور فریمان، شواهد صحرایی، مانند وجود سیماهای بالشی و برشی را ارایه کرد که از ماهیت آتشفشانی تا کم ژرفای این سنگ ها حکایت دارد، ضمن آن که مشاهده انواع بافت های نامتعادل شامل اولیوین ها و پیروکسن های کشیده و توخالی، به صورت بافت پیروکسن اسپینیفکس و بافت اولیوین میکرو اسپینیفکس، به ترتیب در سنگ های مافیک و فرامافیک و همچنین حضور شیشه بر همین اساس توضیح داده می شود. بنابراین ماهیت آتشفشانی تا کم ژرفای این سنگ ها آشکار بوده و با توجه به معیارهای زمین شیمیایی تعریف شده توسط IUGS در خصوص انواع سنگ های آتشفشانی غنی از MgO نمونه های فرامافیک - مافیک خاور فریمان را می توان به ترتیب در ردیف سنگ های کماتئیتی، پیکریتی و بازالتی قرار داد. تفاوت های اساسی دیده شده در زمینه زمین شیمی این سنگ ها مانند نسبت های مختلف بین عناصر ناسازگار نامتحرک و الگوهای متفاوت تغییرات REE و عنکبوتی را نمی توان صرفا بر اساس اختلاف در شرایط و درجه ذوب بخشی یک منبع گوشته ای یکنواخت و یا فرایندهای AFC توضیح داد. بنابراین وجود یک منبع گوشته ای ناهمگن و یا سازوکار ذوب دینامیک را در این زمینه می توان محتمل دانست. علاوه بر ناهمگنی ذکر شده که با انگاره منبع پلوم گوشته ای قابل توجیه است، نسبت های عناصر ناسازگار نامتحرک مانند (Nb/Th)N در برابر(Nb/La)N  و Nb/Th در برابر Zr/Y را که به نسبت های دیده شده در بازالت های مربوط به جایگاه دشت های اقیانوسی(OPB)  شباهت دارد و همچنین موقعیت نمونه ها در نمودار نسبت Zr/Y در برابر Nb/Y که بالاتر از خط DNb قرار می گیرند را بر همین اساس یعنی نقش پلوم گوشته ای در سنگ زایی سنگ ها می توان توضیح داد. در اینجا، پیدایش بافت های نامتعادل نیز به فروتافت(Undercooling)  ماگماهای فراتافته نشات گرفته از پلوم گوشته ای در حال صعود و نیز رشد سریع بلورها نسبت داده می شود. این استدلال با داده های موجود در خصوص شیمی بلورهای اولیوین مبنی بر میزان بالای Fo که تا حداکثر 0.93 در یک نمونه کماتئیتی بالغ می شود و از وجود مذاب های والد دما بالا و سرشار از MgO حکایت داشته، مطابقت می کند. بر این اساس، مقدار MgO ماگمای والد در حدود %23.74 و دمای آن بین 1470oC تا  1535oCبرآورد می شود. مقادیر ذکر شده فراتر از حدی است که از یک محیط وابسته به فرورانش و یا حتی مورب عادی انتظار می رود و بیشتر با دمای حاکم بر محیط های مرتبط با نقاط داغ و متاثر از پلوم های گوشته ای شباهت دارد.

تعداد زیادی از استان های کشور، از منابع آب کارستی به عنوان منبع اصلی تامین آب برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت استفاده می کنند. استان کرمانشاه نیز با مساحتی حدود 24953.286 کیلومتر مربع در میانه ضلع باختری کشور واقع شده که بخش عمده آن در زون های زاگرس رورانده و چین خورده قرار دارد و بیشتر بلندی های آن، از سازندهای سخت (کربناتی) تشکیل شده است. پهنه های کارستی این استان نقش مهمی در تامین و تغذیه آبخوان ها دارند، به همین دلیل برای شناسایی این پهنه ها و میزان تحول آنها در این پژوهش اقدام به پهنه بندی تحول کارست و شناسایی مناطق تغذیه آب های زیرزمینی از طریق سیماهای سطحی کارستی، همچنین مناطق مساعد آلودگی آبخوان های کارستی و تهیه نقشه آن شده است. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق ابتدا چاله های بسته سطحی به عنوان شاخص تحول کارست با استفاده از نقشه های توپوگرافی 50000 :1 و تصاویر ماهواره ای 5 متر (BW) IRS شناسایی، نقشه آنها تهیه و پس از بررسی های آماری و تایید ارتباط نقشه ها با موضوع به کمک مربع کای و عملیات میدانی، هفت عامل ارتفاع، سنگ شناسی، زمین ریخت شناسی(زمین ساخت)، دما، بارش، تبخیر و شیب به عنوان عوامل موثر در تحول کارست انتخاب شده اند. پس از رقومی کردن همه داده های مربوطه برای ارزش گذاری (وزن دهی) طبقات نقشه های عامل، از روش های آماری تحلیل سلسله مراتبی (قضاوت کارشناسی)، تراکم سطح، ارزش اطلاعاتی، وزن متغیرها و روش تجربی استفاده شده است؛ در نهایت در محیط GIS، نقشه های عامل همپوشانی و نقشه های پهنه بندی تحول کارست با 5 روش مذکور به دست آمده است. در بین روش های به کار گرفته شده برای پهنه بندی، روش ارزش اطلاعاتی بیشترین انطباق را با شاخص انتخاب شده (چاله های بسته) در منطقه مورد مطالعه دارد. نقشه های پهنه بندی به دست آمده، علاوه بر تعیین مناطق با درجات مختلف تحول سیماهای کارست در استان، محدوده های تغذیه آب های زیرزمینی (کارستی) و مکان های مساعد آلودگی این منابع در سطح زمین را نیز مشخص کرده است که باید برای حفاظت از این مناطق، تدابیر مناسب به کار برد وگرنه خطرهای زیادی محل های تغذیه را تهدید خواهد کرد.

کانسارهای آهن شمال سمنان در جنوب زون ساختاری البرز مرکزی واقع شده اند. از نظر چینه شناسی، برونزدهای پالئوزوییک تا کواترنر در این منطقه مشاهده می شوند. گسل های سمنان، درجزین، عطاری و دیکتاش منطقه را متاثر ساخته اند. در شمال سمنان، توده ای گرانیتوییدی با ترکیب حد واسط تا اسیدی و ماهیت کلسیمی - قلیایی و متاآلومین، که ویژگی های گرانیت های نوع I را نشان می دهد، در سنگ های آتشفشانی - آذرآواری ائوسن نفوذ کرده، به گونه ای که در محل تماس توده با این سنگ ها، اسکارن زایی و کانه زایی آهن رخ داده است. کانی شناسی کانسارها به طور عمده به صورت مگنتیت، همراه با هماتیت، اولیژیست، پیریت، کالکوپیریت، گارنت، پیروکسن و اپیدوت است. ماده معدنی به شکل توده ای، عدسی و رگه ای بوده و بافت آن پراکنده، برشی، رگه - رگچه ای و توده ای است. دگرسانی های پروپیلیتی، آرژیلی، سیلیسی، سریسیتی، کلریتی و پیریتی، به ترتیب بیشترین گسترش را در منطقه دارند. ویژگی های توده نفوذی منطقه، هماهنگی بسیار جالبی را با توده های نفوذی مولد اسکارن آهن نشان می دهند. بر اساس تغییر پارامترهای محاسبه شده برای عناصر REE، سیالات گرمابی موثر در کانه زایی، حایز منشا ماگمایی بوده و توده نفوذی در تامین مواد معدنی تشکیل دهنده اسکارن، سهم عمده را بر عهده داشته است. به موازات تزریق، جایگیری و تبلور توده نفوذی، حجم قابل توجهی سیال آهن دار، از راه نفوذ در سنگ های آتشفشانی- آذرآواری، باعث متاسوماتیسم قلیایی و نهشته شدن کانسارهای آهن شمال سمنان شده که دارای تشابه زیادی با کانسارهای اسکارن آهن کلسیک است.

کانسار مس پورفیری میدوک در استان کرمان و در 85 کیلومتری معدن مس پورفیری سرچشمه واقع است. این کانسار در درون سنگ های آتشفشانی ائوسن با ترکیب آندزیت - بازالت قرار گرفته است. کانی زایی نوع پورفیری همراه با دو توده نفوذی پورفیری کلسیمی - قلیایی (پورفیری P1 و میدوک پورفیری) به سن میوسن رخ داده است. پنج هاله دگرسانی اولیه در این کانسار شناسایی شده است. پتاسیک غنی از مگنتیت، پتاسیک، پتاسیک - فیلیک، فیلیک و پروپیلیتیک. مرحله اصلی کانی زایی شامل کالکوپیریت همراه با انیدریت و مگنتیت در زون دگرسانی پتاسیک و بیشترین شدت کانی زایی همراه با توده نفوذی میدوک پورفیری است. سه نوع بیوتیت مختلف: ماگمایی، ماگمایی متاثر از سیالات گرمابی و ثانویه در کانسار میدوک حضور دارد. بیوتیت های ماگمایی متاثر از سیالات گرمابی و ثانویه مقادیر XMg بیشتری نسبت به بیوتیت های ماگمایی دارند. مقدار XMg این بیوتیت ها با مقادیر Mg/Ti, Si, Al, Mg, K همبستگی مثبت و با مقادیر Al* Ti, Fe, Na, Ti همبستگی منفی نشان می دهند. تغییرات مس، طلا، نقره و مولیبدن تابع نوع رگه ها، هاله دگرسانی و منطقه کانی زایی است. ذخیره کانسار میدوک در حدود 170 میلیون تن با عیار میانگین مس (0.82 درصد)، مولیبدن (0.007 درصد)، طلا (82 ppb) و نقره  (1.8 ppm)است. مقادیر بالای مولیبدن و طلا به ترتیب در زون کانی زایی فروشست - اکسیدی، سولفیدی غنی شده، هاله دگرسانی پتاسیک - فیلیک و فیلیک دیده می شود. یک ضریب همبستگی مثبت قوی بین مس و طلا در زون دگرسانی پتاسیک غنی از مگنتیت و پتاسیک وجود دارد. بر اساس مطالعات کانی شناسی، سنگ شناسی، هاله های دگرسانی و مقادیر فلزات با ارزش، کانسار مس پورفیری میدوک مشابه کانسارهای مس پورفیری نوع حاشیه قاره ای است.

افق بوکسیتی - کائولینیتی علی بالتالو، در خاور شاهین دژ، جنوب باختر استان آذربایجان غربی واقع است، این افق به صورت چینه سان در مرز بین ماسه سنگ ژوراسیک و دولومیت تریاس قرار دارد. در این بررسی برای دستیابی به فرایندهای شیمیایی درگیر در تشکیل این بی هنجاری و همچنین شناسایی نقش و رفتار عناصر در فرایندهای هوازدگی و نحوه تبادلات شیمیایی آنها، از روش ژئوشیمیایی محاسبات تبادلات جرم و نمودارهای غنی شدگی - تهی شدگی استفاده شده است. بر اساس مطالعه نظریه های مختلف در مورد منشا بوکسیت - کائولینیت، سیل های دیابازی سازند دورود رخنمون دار در منطقه را می توان به عنوان سنگ منشا این کانسار در نظر گرفت. با استفاده از روش محاسبات تغییرات جرم، مقادیر تبادل جرم عناصر مختلف نسبت به یک عنصر بی تحرک (تیتانیم) که بیشترین ثبات شیمیایی را در فرایندهای هوازدگی از خود نشان داده است، محاسبه شد. نتایج به دست آمده نشان دادکه عناصر Si، Ca، Mg،K  و Na در فرایندهای حاکم، از محیط خارج شده و عناصر Ti، Al، Fe غنی شده اند و در نهایت لایه های موجود کاهش کل جرم معادل 21.02- برای افق قهوه ای رنگ، 24.01- برای افق سفید، 22.91- برای افق خاکستری متمایل به سبز، 23.55- برای افق خاکستری را نشان می دهند .

ویژگی های مرفودینامیک مخروط آتشفشانی دماوند تحت تاثیر دو عامل مرفودینامیک درونی و بیرونی است. محور اصلی این تحقیق، بر مرفودینامیک بیرونی استوار است. به این ترتیب شکل های مرفودینامیک منطقه به دو گروه عمده تقسیم می شود: دسته ای که ناشی از فرایندهای اقلیمی است و دسته دیگر شکل هایی که بر اثر فرایندهای انسانی شکل گرفته است. در فرایندهای اقلیمی، فرسایش یخچالی، مجاور یخچالی و آبرفتی سبب تغییر مورفولوژی دامنه ها و پدید آمدن شکل های خاصی شده است. به دلیل شرایط خاص جغرافیایی مخروط آتشفشانی دماوند، اطلاعات چندانی در اختیار نبود، لذا با استفاده از تصاویر ماهواره ای SPOT، ASTER و ETM+، نقشه های پایه و بررسی های میدانی، چندین لایه اطلاعاتی جدید از مخروط دماوند در محیط GIS تهیه شد.

آتشفشان تفتان در جنوب خاوری ایران، در استان سیستان و بلوچستان و حدود 100 کیلومتری جنوب - جنوب خاوری شهر زاهدان و 45 کیلومتری شمال خاش قراردارد. از دیدگاه زمین شناختی، این آتشفشان در انتهای زون ساختاری فلیش نهبندان - خاش و شمال زون مکران واقع شده است. تاکنون مطالعات چینه شناسی آتشفشانی جامعی در مورد این آتشفشان انجام نشده است. چینه شناسی تفتان را به طور کلی می توان به سه بخش، سنگ های قدیمی تر از فعالیت، سنگ های حاصل از فعالیت و سنگ های پس از فعالیت آتشفشانی تفتان تقسیم بندی کرد. گروه نخست، پی سنگ آتشفشان بوده و به طورعمده از سنگ های رسوبی چون ماسه سنگ، شیل، سنگ آهک و مارن (رخساره فلیش)، مجموعه آمیزه رنگین شامل سنگ های اولترامافیک (پریدوتیت ها)، بازی (گابروها و بازالت ها)، سنگ آهک های پلاژیک، رادیولاریت و به مقدار کمتر مجموعه سنگ های دگرگونی (متاگریواک ها، فیلیت ها، اسلیت ها و شیست ها) تشکیل شده اند. گروه دوم به طور عمده سنگ های آذرآواری و جریان های گدازه ای هستند که بدنه اصلی این آتشفشان را تشکیل می دهند و گروه سوم بیشتر جابه جایی های محصولات آتشفشانی و زون های دگرسانی را شامل می شوند. این مطالعات نشان می دهد که آتشفشان تفتان دارای بیش از 5 مرحله فورانی مرحله خروج گدازه های الیوین بازالتی، فعالیت از محل دهانه قدیمی انجرک، فعالیت فورانی دهانه قدیمی جم چین، فعالیت فورانی کوه انار، فعالیت فورانی پیرامون قلل اصلی، فوران مرتبط با فعالیت پیشین و فعالیت پایانی می باشد.

تاقدیس بنه کوه با درازای 4 و 25 کیلومتر و پهنای 7 تا 17 کیلومتر و راستای چیره شمال باختری - جنوب خاوری، یکی از تاقدیس های واقع در منطقه فارس ساحلی (کمربند چین خورده ساده زاگرس) می باشد. سازند گچساران، هسته در حال فرسایش این تاقدیس را تشکیل داده است. در این مقاله، عناصر سبک چین آشکار شده و سازوکار چین خوردگی از نوع جدایشی نامتقارن بر روی سازند هرمز تشخیص داده شد. با توجه به شباهت تاقدیس بنه کوه با تاقدیس هرنگ و قرار گرفتن آنها در راستای یکدیگر تاقدیس هرنگ به عنوان ادامه شمال باختری تاقدیس بنه کوه مطرح شد. نقشه خطوط همتراز زیرزمینی راس گروه دهرم (مخزن گاز) نیز تهیه شد و بلندترین نقطه ارتفاعی بستگی باختری آن در بخش باختری تاقدیس برای حفاری مناسب تشخیص داده شد.

گرانیتویید باغو واقع در جنوب خاور دامغان توسط رگه های کوارتز - تورمالین فراوانی با ستبرای حدود 1 میلی متر تا 30 سانتی متر قطع شده است. بر اساس مطالعات سنگ نگاری و تجزیه ریزکاو الکترونی، تورمالین ها از نوع شورلیت - دراویت - فوئیتیت با تمایل به سمت شورلیت بوده و در گروه قلیایی و Vacancy قرار می گیرند. در مقایسه با ترکیب ایده آل شورلیت - دراویت، بسیاری از نمونه های تورمالین، دارای فضاهای خالی در موقعیت قلیایی و مقدار آلومینیم بالاتری هستند. افزایش آلومینیم در موقعیت اکتاهدرال در تورمالین های مورد مطالعه، بازتابی از ترکیب جانشینی های پروتون زدایی (تبادل O-OH) و فضاهای خالی در موقعیت قلیایی است و نشان دهنده منشا ماگمایی آنها است. در مقابل وجود منطقه بندی، رگه ای بودن، مقدار منیزیم بالا در مقایسه با آهن در برخی نمونه ها و قرارگیری در محدوده خارجی و دور از بردارهای مربوط به تورمالین های ناقص از لحاظ قلیایی و پروتون زدایی، نشان دهنده منشا گرمابی این تورمالین ها است. بنابراین، بر اساس این نتایج به نظر می رسد که رگه های تورمالین توسط تقابل سیال های غنی از بور ماگمایی - گرمابی از منشا توده های گرانیتی - داسیتی با انواع سنگ های کوارتز - تورمالین و متاپلیتی - متاپسامیتی میزبان تشکیل شده اند.

استان زنجان با مساحت 22164 کیلومتر مربع که در شمال باختری کشور ایران واقع شده است، از دیدگاه زمین شناسی در ایران مرکزی و در تقسیم بندی های واحدهای زمین ریخت شناسی ایران، بخشی از واحد شمال باختری است. وجود سازندهای آتشفشانی، توده های نفوذی گرانیتی، عملکرد گسل های اصلی، حوضه های تبخیری میوسن و فرسایش کارست باعث شده است به رغم مساحت کم، از تنوع قابل ملاحظه جایگاه های زمین شناسی و زمین ریخت شناسی برخوردار باشد. روند کوه ها و دشت های بین آنها شمال باختری - جنوب خاوری است و توسط رود قزل اوزن، ابهر رود و خرارود به ترتیب به سوی دریای خزر و دریاچه حوض سلطان زهکشی می شوند. بلندترین نقطه ارتفاعی استان در کوه بلقیس 3332 متر (از سطح دریاهای آزاد) و کمترین نقطه ارتفاعی استان 250 متر در مجاور دریاچه سد سفیدرود قرار گرفته است. غارهای کارستی کتله خور، زرین غار و خرمنه سر در جنوب خاوری و شمال خاوری استان، معدن نمک تاریخی چهرآباد که شش مرد مومیایی شده طبیعی در آن یافت شده در شمال باختری، ده ها نمونه دودکش جن و تخت دیو در سازندهای کنگلومرایی منطقه ماه نشان و انگوران، هزار دره (Bad-land) در منطقه طارم، زنجان و ماه نشان، گنبد های نمکی متعدد در حوضه آبریز قزل اوزن در اطراف ماه نشان و حلب، قارچ سنگی در توده های گرانیتی و چندین چشمه آب معدنی و گرم نمونه هایی از این جایگاه ها است. فهرست برداری از این عوارض طی عملیات میدانی با استفاده از دستگاه موقعیت یاب جهانی(GPS)  انجام شده و برای تحلیل سایت ها از نقشه های زمین شناسی، توپوگرافی در مقیاس های متفاوت استفاده شده است. تعدد عوارض زمین شناسی و زمین ریخت شناسی که بعضی از آنها در مقیاس بین المللی و بعضی دیگر در مقیاس ملی و ناحیه ای مهم هستند، نشان دهنده آن است که استان زنجان شرایط مناسبی برای توسعه گردشگری زمین شناسی (ژئوتوریسم) دارد.

تهیه نقشه زمین شناسی مهندسی در تحقیق های زمین شناسی مهندسی نقش اساسی دارد، چون هدف آن ادامه پیشرفت پروژه و بررسی روش هایی برای به دست آوردن و ثبت اطلاعاتی است که برای رفع نیازهای مهندسی عمران و زیست محیطی مناسب است. در این مطالعه، نقشه های زمین شناسی مهندسی و کاربردی گستره شهر چابهار واقع در جنوب خاور ایران (با مقیاس 1:25000) با هدف فراهم ساختن اطلاعات زمین شناسی مهندسی لازم برای برنامه ریزی کاربری زمین و توسعه شهری تهیه شده است. محدوده مورد مطالعه که متشکل از رسوبات ترشیری است، در ارتباط با شرایط پی، شرایط گودبرداری، شرایط دفن زباله و مشکلات زمین شناسی زیست محیطی مورد ارزیابی و مطالعه قرار گرفته است. این مطالعات بر اساس اطلاعات حاصل از بررسی های صحرایی، گمانه زنی و نمونه برداری سیستماتیک در صحرا، آزمایش های برجا و آزمایشگاهی انجام پذیرفته است. در نهایت، نتایج این مطالعه در چهارچوب نقشه های زمین شناسی کاربردی ارایه شده است.

مطالعات صحرایی، کلسی متری و بررسی های میکروسکوپی بر روی برش نمونه سازند گورپی و سنگ نگاری خرده های حفاری این سازند در میدان نفتی زیلایی (چاه های شماره 5 و 8) سبب تفکیک دو بخش کربناته و دو بخش دو رگه (اغلب مارن و در تعداد معدودی از نمونه ها مارن رسی) در این سازند شد. با توجه به رخساره های میکروسکوپی موجود در بخش های کربناته، محیط دریای باز از یک رمپ کربناته را می توان به این سازند نسبت داد. همچنین، به دلیل وجود گلوکونیت و فسفات درجازا و پیریت فرومبوییدال اولیه برای محیط رسوبی این سازند، شرایط احیایی را می توان متصور بود. تجزیه XRD و SEM نمونه های مربوط به مارن های رسی، گویای حضور کوارتز تخریبی در بخش مارن پایینی و افزون بر آن، کانی های رسی ایلیت، کلریت از منشا تخریبی و اسمکتیت از منشا دیاژنزی و به احتمال تخریبی، در بخش مارن بالایی است. حضور همزمان این کانی ها و نبود کائولینیت بیانگر شرایط آب و هوایی معتدل، طی ته نشست مارن بالایی است. همچنین تجزیه و تحلیل نیمه کمی داده های XRD حاکی از افزایش اسمکتیت و کاهش ایلیت به سمت راس سازند است که می تواند ناشی از گرم شدن نسبی آب و هوا و نیز ژرف تر شدن حوضه رسوبی باشد. با توجه به ژرف بودن حوضه رسوبی فرایندهای دیاژنزی محدودی نیز در این سازند روی داده است که عمده ترین آن سیمانی شدن، آهن دار شدن و شکستگی های موجود در سازند است. تصاویر SEM گویای حضور دیاژنزی کانی اسمکتیت در دو نمونه بالای محدوده زمانی کرتاسه بالایی است که می تواند ناشی از تبادل بین سیال های با کانی های مافیک و دیگر کانی های رسی مانند اسمکتیت تخریبی، ایلیت و ... باشد. نبود اسمکتیت دیاژنزی در دو نمونه مربوط به پالئوسن، می تواند ناشی از تغییر در شرایط حوضه رسوبگذاری در بالا و پایین مرز کرتاسه- ترشیری باشد. بررسی میزان Th و K و همچنین نسبت این دو در لاگ NGS مربوط به چاه شماره 8 میدان نفتی زیلایی بیانگر حضور کانی های رسی مونت موریلونیت و ایلیت در این چاه است.

ناحیه معدنی هیرد در خاور خرد قاره ایران مرکزی و حاشیه خاوری پهنه لوت و در منتهی الیه باختری پهنه زمین درز سیستان واقع شده است. بخش شمالی پهنه زمین درز سیستان با راستای شمال باختر جنوب خاور با پیچیدگی های ساختاری زیاد، محل تشکیل چند کانسار معدنی مهم بوده و از این لحاظ مطالعه آن از اهمیت چشمگیری برخوردار است. در این مقاله، به مطالعه و تفسیر داده های مغناطیس هوایی و ماهواره ای موجود در کنار مشاهدات صحرایی برای بررسی ساختارهای سطحی و زیرسطحی و ارتباط آنها با عارضه های ساختاری عمده و تاثیرگذار در ناحیه (مانند پهنه زمین درز سیستان)، پرداخته شده است. علاوه بر این پیوستگی واحدهای زمین شناسی و ساختاری با سن ائوسن و جوان تر که در بخش هایی توسط سنگ پوشی مرکب از نهشته های آبرفتی و خاک پوشیده شده است نیز مورد تحقیق قرار گرفته است. در مرحله پردازش داده های مغناطیس هوایی، فیلترهای برگردان به قطب و مشتق قائم اول اعمال شده است. برای پردازش داده های سنجنده ASTER و بارزسازی شکستگی ها نیز از فیلترهای بالاگذر بارزکننده لبه استفاده شده است. تفسیر داده های مغناطیس هوایی گویای وجود دو روند ساختاری اصلی شمال جنوب و شمال باختر جنوب خاور در منطقه می باشد که این روندها از جهت گیری بخش شمالی پهنه زمین درز سیستان پیروی می نمایند. جالب توجه وجود رگه های کانه دار و پهنه های برشی گسلی کانه دار و دگرسان شده در همین روندها و در محدوده همین شکستگی ها است. علاوه بر این، محل تراکم و نیز تلاقی شکستگی ها با محل کانی سازی ها انطباق خوبی نشان می دهد. از دیگر نتایج مطالعه داده های مغناطیس هوایی، باید به وجود یک ناهنجاری مغناطیسی حلقوی در خاور محدوده اشاره نمود که در بخش های باختری این ناهنجاری به شدت متاثر از ساختارهایی با روند NNW شده و رخداد کانی سازی به صورت رگه های سیلیسی طلادار و نیز کانی سازی در پهنه های برشی گسل ها، در همین محدوده به وقوع پیوسته است. تفسیر داده های ماهواره ای در کنار مشاهدات و اندازه گیری های صحرایی به عمل آمده از شکستگی ها و گسل های سطحی، علاوه بر تایید و انطباق نسبی با دو روند ساختاری مذکور، دلالت بر وجود سومین روند ساختاری مهم شمال خاور - جنوب باختر در منطقه دارد که این روند اثر بسیار ضعیفی در نقشه مغناطیس هوایی از خود بر جای گذاشته است.

کوه های طالقان در جنوب البرز مرکزی قرار داشته و به دلیل داشتن توالی های کاملی از سنگ های پالئوزوییک تا ترشیری محل مناسبی در تبیین تکامل ساختاری جنوب البرز مرکزی است. این رشته کوه از شمال به وسیله گسل طالقان و از جنوب به گسل مشا محدود شده است. این گسل ها مرز واحدهای پالئوزوییک - مزوزوییک کوه های طالقان را با ترشیری در دامنه های شمالی و جنوبی آن تشکیل می دهد. در این مقاله هندسه ساختاری گسل های رشته کوه، تحلیل و بر آن مبنا الگویی بر تکامل ساختاری جنوب البرز مرکزی ارایه شده که نشانگر تکامل آن از زمین ساخت وارون تا ترافشارش چپگرد است. گسل مشا در خاور کوه های طالقان پرشیب بوده و موجب رانده شدن نهشته های پرکامبرین کهر پوشاننده پی سنگ که در هسته تاقدیس بزرگ فرادیواره ای آن جای گرفته  بر روی نهشته های ائوسن دارای ناوفرم های فرودیواره ای شده است. چنین هندسه ای از گسل مشا بیانگر پی سنگی بودن گسل و تکامل آن از وارون شدگی(Inversion)  یک گسل نرمال اولیه است. بر همین اساس گسل پرشیب طالقان به عنوان گسل پس راند(Back thrust)  فرادیواره ای مشا و کوه های طالقان به عنوان منطقه بالاجسته(Pop-up)  مابین آنها تحلیل شده است. تحلیل جنبشی گسل طالقان در برش های مختلف این گسل در منطقه کوه های طالقان در این مطالعه بیانگر وجود دو فاز حرکتی معکوس با مولفه های متفاوت راستالغز راستگرد و چپگرد است. حرکات معکوس راستگرد گسل طالقان با توجه به قرارگیری آن در فرادیواره گسل مشا مرتبط با فرایند وارون شدگی این گسل از زمان کرتاسه پایانی و حرکات چپگرد آن در نتیجه حاکمیت زمین ساخت ترافشارش چپگرد بر البرز مرکزی از زمان پلیوسن تحلیل شده است.

یکی از گونه های هیپاریون که دارای ویژگی های کاملی در جمجمه و فک بالایی بوده و به همراه دندان ها در طی حفاری های انجام شده استخراج شد، هیپاریون پریمیژنیوم است از آنجا که از این گونه تنها یک نمونه کامل (البته بدون فک زیرین) در دنیا به دست آمده، نمونه یافت شده را که دارای ویژگی های خاص گونه ای است، می توان هوموتایپ (Homeotype) گونه پریمیژنیوم نامید. با توجه به یافت شدن این گونه، سن آذر آوارای های مراغه را می توان اواخر استراسین در نظر گرفت که از این لحاظ سن سازند غیررسمی مراغه را که در گذشته والنسین- تورولین می پنداشتند کمی قدیمی تر می نماید، زیرا گونه یاد شده نه تنها در مراغه بلکه در ساموس و پیکرمی یونان نیز یافت شده که از این لحاظ می توان گفت که بین این دو منطقه دارای فسیل مهره دار، خویشاوندی (از لحاظ زیای فسیلی) و سایر ویژگی ها چون دیرینه جغرافیایی، سن نسبی رسوبات آذر آواری و وضعیت زیست محیطی در میوسن پسین - پلیوسن زیرین وجود دارد.

سنگ های آذرین با ترکیب گرانودیوریت، مونزودیوریت، کوارتز مونزودیوریت و کوارتز - دیوریت دارای برونزدهای کوچک و پراکنده در داخل مجموعه دگرگونی های تخت سلیمان هستنند. مرز بین این سنگ ها با سنگ های دگرگونی قدیمی واضح است. پلاژیوکلاز و هورنبلند عمده ترین کانی های تشکیل دهنده سنگ های آذرین مورد مطالعه را تشکیل می دهند. تیتانیت و اپیدوت در مقادیر فرعی حضور دارند. ترکیب شیمی کانی های پلاژیوکلاز، هورنبلند، کلینوپیروکسن و اپیدوت در سنگ های کوارتز-دیوریت توسط تجزیه EPMA تعیین شده است. مقادیر بالای Mg و Si همراه با مقادیر پایین Ti در ترکیب شیمی حاشیه کانی های آمفیبول، احتمالا به دلیل تاثیر فرایندهای نیمه سالیدوس در طی سرد شدگی این سنگ ها است. شرایط تعادلی دمای تبلور بر اساس ترکیب شیمی کانی های پلاژیوکلاز و آمفیبول همزیست و همچنین با استفاده از حرارت سنج مقدار Ti در ترکیب آمفیبول مشخص شد. شرایط فشار تبلور و ژرفای جایگیری ماگمای تشکیل دهنده بر اساس ترکیب شیمی کانی های کلینوپیروکسن تعیین شد. مقادیر محاسبه شده دما و فشار تبلور سنگ های کوارتز - دیوریت مجموعه تخت سلیمان به ترتیب در حدود 75±820 oC و kbar8 به دست آمد. بر اساس ترکیب شیمی کانی های کلینوپیروکسن تجزیه شده در سنگ های کوارتز - دیوریت، ترکیب ماگمای اولیه نیمه قلیایی با ویژگی های I-type نعیین می شود.

نهشته بوکسیت کارستی کانی شیته، در 19 کیلومتری خاور بوکان، در جنوب استان آذربایجان شرقی، شمال باختر ایران واقع شده است. این افق در مرز بین سازندهای کربناتی - شیلی روته (پرمین میانی تا بالایی) و کربناتی الیکا (تریاس زیرین) قرار داشته و شامل 5 واحد سنگی جدا از هم است. شواهد صحرایی، مطالعات سنگ نگاری و کانی شناسی نشان داده اند که نوسانات شرایط آب و هوایی به همراه تنش های ساختاری تاثیر بسزایی در تشکیل این افق داشته اند. الگوی توزیع REEها (بهنجار شده به کندریت)، تفریق و غنی شدگی شدید LREEها نسبت به HREEها و نحوه تشکیل برجازای افق را نشان می دهند. محاسبات شاخص هوازدگی مطلق، فرض Nb به عنوان عنصر بی تحرک و پوسته قاره ای بالایی به عنوان منشا برای مواد مادر، نشان می دهند که فرایندهای شستشو و تثبیت، دو تنظیم کننده اصلی در تمرکز عناصر جزیی در این افق هستند. مطالعات ژئوشیمیایی نشان می دهند که توزیع Al،Fe  و  Siتاثیر زیادی در تغییرات نسبت La/Y، توزیع عناصر جزیی در سیستم بازماندی و ناهنجاری Eu داشته اند. تلفیق نتایج به دست آمده نشان داده که تغییرات بافتی، جذب ترجیحی به وسیله اکسیدهای فلزی (هماتیت)، بافرینگ محلول های هوازده کننده توسط سنگ بستر کربناتی، کنترل کانی شناختی و تغییر pH محیط، مهم ترین عامل های کنترل کننده در توزیع LREE، HREE، HFSE،LILE  و TTE، طی فرایندهای لاتریتی شدن در کانی شیته هستند.

سنگ های بازالتی، گابروها، توف ها، دایک های دیابازی، آگلومراها و برش ها و قطعات سنگی داخل برش ها از مهم ترین سنگ های مافیک افیولیت های بلورد - بافت است. ویژگی های ژئوشیمیایی این سنگ ها حاکی از تهی شدگی در HFSE و غنی شدگی در LILE و حضور دوسری ماگمایی تولئیت های جزایر کمانی و کلسیمی - قلیایی است. این رفتار ژئوشیمیایی با نشات گرفتن ماگمای والد این سنگ ها از یک محیط مرتبط با فرورانش سازگاری دارد. این ویژگی ها همراه با قرار گیری این مجموعه افیولیتی در پشت کمان ماگمایی مزوزوییک زون سنندج - سیرجان حاکی از گسترش یک حوضه پشت کمان (در حاشیه فعال بلوک ایران مرکزی) در طی کرتاسه میانی، در نتیجه فرورانش مایل نئوتتیس به زیر بلوک ایران مرکزی می باشد.

سنگ های آذرین کمربند آتشفشانی - نفوذی دهج - ساردوئیه، استان کرمان، در سه مرحله رخ داده است. اولین مرحله شامل سنگ های آتشفشانی (تفریت - فنولیت، بازالت، تراکی بازالت، آندزیت، داسیت و ریولیت) ائوسن و کمپلکس های بحراسمان، رازک و هزار است که در ابتدا اسیدی بوده و به تدریج حد واسط و بازی می شود. این شرایط گویای افزایش شیب فرورانش از کم به زیاد است. پس از این مرحله توده های نفوذی گرانیتوییدی الیگومیوسن (گابرودیوریتی، دیوریت، کوارتز دیوریت، گرانودیوریت، کوارتزمونزونیت و گرانیت) با ماهیت کلیسمی- قلیایی، کلیسمی - قلیایی پتاسیم دار و شوشونیتی به درون سنگ های آتشفشانی با همین ویژگی ژئوشیمیایی نفوذ می کنند که واجد اولین مرحله کانسار سازی مس پورفیری و رگه ای سرچشمه، میدوک و چهارگنبد است. دومین مرحله ماگمایی در نئوژن (میوسن - پلیوسن) و از نوع سنگ های داسیتی - ریو داسیتی، دیوریتی و کوارتزدیوریتی با ماهیت کلسیمی - قلیایی - آداکیتی است که حاصل فرورانش تخت بوده و با دومین مرحله کانسارسازی پورفیری و رگه ای کوه مزاحم (آبدر) همراه است. کانی زایی رگه ای نیز در سنگ های همبر بیرونی همه کانسارها یافت می شود که ارتباط نزدیکی با کانی زایی پورفیری و ویژگی های زمین ساختی منطقه دارد. حضور ایگنمبریت در کمربند دهج ساردوئیه، موقعیت زمین ساختی فرورانش حاشیه قاره ای را قوی تر جلوه می دهد. بالا بودن عناصر ناسازگار (پتاسیم، روبیدیم و باریم و ...) نشان می دهد که سنگ های آذرین از ذوب بخشی پوسته اقیانوسی دگرگون شده و واکنش با گوه گوشته (اکلوژیت فلوگوپیت دار یا آمفیبولیت فلوگوپیت دار) در موقعیت زمین ساختی حاشیه قاره ای حاصل شده اند. سومین مرحله ماگمایی پس از برخورد حاصل شده که با حضور دایک های لامپروفیری (کوه گری و مزاحم) و بازالت های قلیایی و پتاسیک در منطقه مشخص می شود. آخرین فعالیت پسماگمایی منجر به تشکیل تراورتن های چشمه ای دوره چهارم شده که گسترش وسیعی در منطقه دارند.

معدن مس سرچشمه یکی از معادن شناخته شده مس پورفیری است که در 55 کیلومتری جنوب شهرستان رفسنجان، جنوب خاوری ایران قرار دارد. معدنکاری ذخایر فلزی با ایجاد شرایط مناسب برای اکسایش کانی های سولفیدی و واکنش های شیمیایی بین سولفیدهای فلزی و آب در مجاورت هوا، تولید زهاب اسیدی را میسر می سازد. مطالعات انجام شده بر روی تاثیر دامپ های باطله در ایجاد زهاب اسیدی معدن مس سرچشمه، افزایش اسیدیته زهاب ها در محدوده 3 تا 5.5 و افزایش انحلال بسیاری از فلزات سمی و سنگین در مقادیر بالاتر از حد مجاز استاندارد (WHO) را نشان می دهد. تنها تعدادی از میکروارگانیسم ها در چنین محیط های آبی با کیفیت پایین و نامناسب قادر به ادامه حیات هستند. در معدن مس سرچشمه نوعی جلبک سبز نواری، مقاوم به شرایط اسیدی و مقادیر بالای عناصر محلول در بعضی از زهاب های اسیدی شناسایی شد. جنس این جلبک اولوتریکس (Ulothrix) و گونه اولوتریکس گیگاس (Ulothrix Gigas) شناخته شده و فاقد خاصیت ضد میکروبی و ضد قارچی است. این جلبک در زهاب های با مقدار بالای مواد جامد محلول (TDS»1800 mg/l) مشاهده می شود. به نظر می رسد میزان اسیدیته و نوع عناصر محلول، همچنین نوع کانی های ثانویه تشکیل شده در بستر زهاب از عوامل مهم پراکندگی جلبک اولوتریکس محسوب می شوند. بررسی ها در این تحقیق نشان دهنده اسیدیته مناسب برای رشد این جلبک در محدوده 3 تا 4.5 است. وجود شرایط کلوییدی و تجمع ذرات معلق آهن و آلومینیوم مانع از رشد و یا تکثیر آن می شود. نمونه برداری و تجزیه شیمیایی جلبک ها، جذب مقادیر بالایی از فلزات سنگین را نشان می دهد. بنابراین حضور جلبک ها، عاملی طبیعی در زدودن عناصر سنگین از زهاب اسیدی معدن و کمک به بهبود کیفیت آب است.

در این مقاله تغییرات مکانی پارامتر لرزه خیزی b در گستره ایران از رابطه گوتنبرگ - ریشتر مورد مطالعه قرار گرفته است. به این منظور، بر اساس مطالعات به عمل آمده به وسیله محققان پیشین برای پهنه بندی زمین ساختی و لرزه زمین ساختی ایران، این گستره فعال و لرزه خیز به 5 پهنه ساختاری اصلی به نام های پهنه البرز-کپه داغ، پهنه آذربایجان، پهنه خاور - مرکز ایران، پهنه مکران، و پهنه زاگرس تقسیم شده است. سپس پارامتر لرزه خیزی b برای این 5 پهنه محاسبه شده و مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در بین 5 زون یاد شده، بیشترین مقدار پارامتر لرزه خیزی b به پهنه زاگرس (1.28) و کم ترین مقدار این پارامتر نیز به پهنه خاور - مرکز ایران (0.84) تعلق دارد. افزون بر این، در این مقاله نقشه پربندی معرف تغییرات پارامتر b در ایران نیز ارایه شده است. با توجه به این نقشه می توان چنین گفت که بخش هایی از ایران همچون نواحی خاوری و مرکزی ایران نقش بلوک های پایدار لرزه ای را ایفا می کنند. به طور خلاصه می توان گفت نتایج این تحقیق گویای این واقعیت است که مطالعه تغییرات مکانی توزیع فراوانی - بزرگی زلزله ها می تواند در شناخت الگوی لرزه خیزی و همچنین ساختار زمین ساختی نواحی مختلف بسیار مفید واقع شود. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی در بخش انگلیسی قابل رویت است.