علوم زمین
سال:1396 | دوره:26 | شماره:104 |تعداد مقالات:34

نفوذ توده های آذرین کوارتزمونزودیوریتی به سن الیگوسن به درون لیتیک کریستال توف ها و تراکی بازالت های ائوسن در منطقه جیزوان (پهنه طارم- هشتجین) سبب رخداد پهنه دگرسانی آرژیلیک گسترده ای شده است. مطالعات کانی شناختی نشان می دهند که این پهنه دگرسانی دارای کانی های کائولینیت، کوارتز، اسمکتیت، پیروفیلیت، مسکوویت- ایلیت، آلونیت، روتیل، کلسیت، فلدسپار، کلریت، هماتیت و گوتیت است. کانه های درونزاد درون رگه ها و رگچه های سیلیسی-کربناته پهنه دگرسانی آرژیلیک شامل کالکوپیریت، گالن و پیریت هستند که توسط گوتیت، مالاکیت و آزوریت با منشا برونزاد همراهی می شوند. محاسبات تغییرات جرم عناصر با فرض Al به عنوان عنصر شاخص کم تحرک نشان می دهند که عناصری مانند Y، Ta، Nb، Th، P، Ti و Zr در طی آرژیلیکی شدن لیتیک کریستال توف ها دچار شستشو شده اند. این رفتار غیرعادی در ارتباط با pH پایین سیال های دگرسان کننده، نسبت بالای آب به سنگ، فراوانی یون های کمپلکس کننده و سامانه زهکشی مناسب است. الگوی توزیع REE های بهنجار شده با کندریت نشان دهنده تفریق و غنی شدگی LREEs نسبت به HREEs و رخداد بی هنجاری های منفی Eu و Ce در طی آرژیلیکی شدن لیتیک کریستال توف ها هستند. بررسی های زمین شیمیایی آشکار می کنند که رخداد بی هنجاری منفی Ce (0.92-0.49) در ارتباط با تخریب زیرکن توسط سیال های اکسیدان- اسیدی است. بی هنجاری منفی Eu (0.73-0.23) وکاهش جرم عناصری مانند Sr، Cs، Rb، K، Fe، Si و Ba در طی گسترش پهنه دگرسانی آرژیلیک، تخریب کانی های پلاژیوکلاز و هورنبلاند توسط سیال های گرمابی به شدت اسیدی و فوگاسیته بالای اکسیژن محیط را نشان می دهد. ضرایب همبستگی میان عناصر نشان از نقش کنترل کننده اکسیدهای منگنز در توزیع و تمرکز Zn، Pb، REEs و Cu دارند. شواهد کانی شناختی و زمین شیمیایی مانند حضور پیروفیلیت، آلونیت و روتیل، غنی شدگی LREEs نسبت به HREEs، مقادیر La+Ce+Y پایین، بی هنجاری منفی Ce و همبستگی های مثبت قوی میان N-LOI(LREEs/HREEs) و N-P(La/Lu) پیشنهاد می کنند که گسترش و تکامل پهنه دگرسانی آرژیلیک در منطقه جیزوان به فرایندهای درونزاد وابسته است.

در این پژوهش، به منظور تعیین مدل دولومیتی شدن سازند سلطانیه، از یک رخنمون مناسب در 35 کیلومتری جنوب باختر شهر زنجان استفاده شده است. سازند سلطانیه در برش مورد مطالعه، 985 متر ستبرا دارد که به طور همشیب و مشخص روی شیل ها و ماسه سنگ های سازند بایندر قرار گرفته است و در بالا نیز توسط شیل ها و ماسه سنگ های سرخ رنگ سازند باروت پوشیده شده است. توزیع و گسترش دولومیت های سازند سلطانیه، موازی با رده بندی و لایه های رسوبی و دارای گسترش جانبی قابل ملاحظه ای است. درون لایه های دولومیتی آثار جلبک های سبز- آبی (استروماتولیت ها) و همچنین گرهک و نوارهای چرت به فراوانی شناسایی شده است. بر پایه شواهد صحرایی، سنگ نگاری و ژئوشیمیایی (XRD و ICP-OES)، چهار نوع دولومیت، در سازند سلطانیه تشخیص داده شده است، که عبارتند از دولومیت های ریزبلور یا دولومیکرایت، دولومیت های متوسط بلور متراکم و نیمه شکل دار، دولومیت های درشت بلور نیمه شکل دار تا بی شکل و در پایان سیمان دولومیتی پر کننده حفرات سنگ. در این دولومیت ها، شواهدی از وجود بلورهای دولومیت زین اسبی یا سدل دیده نشده است. نتایج این پژوهش بیانگر تشکیل این دولومیت ها در یک محیط دیاژنزی دفنی کم ژرفا تا به نسبت ژرف توسط سیال های دریایی با شوری متوسط (میانگین سدیم 325 پی پی ام)، در اثر تراوش آب دریای تبخیر شده به درون سکوی کربناته سازند سلطانیه در منطقه مورد مطالعه است. مقادیر پایین استرانسیم (میانگین 47 پی پی ام) و به نسبت بالاتر آهن (میانگین 3088 پی پی ام) و منگنز (میانگین 453 پی پی ام) در دولومیت های درشت بلورتر، احتمالا بیانگر افزایش اندازه بلورهای دولومیت و تبلور دوباره بلورهای دولومیت در طی تدفین است. مقادیر ناچیز باریم (میانگین 12 پی پی ام) و نبود دولومیت های زین اسبی درون توالی دولومیتی سازند سلطانیه نیز احتمالا بیانگر دخالت نداشتن محلول ها و سیال های گرمابی در طی فرایند دولومیتی شدن کربنات های سازند سلطانیه در منطقه مورد مطالعه است.

منطقه مورد مطالعه در تقسیم بندی های زمین ساختی ایران در پهنه ساختاری ایران مرکزی جای گرفته است. سنگ های بازیک دگرگون شده و آمفیبولیت های منسوب به پرکامبرین با گستردگی فراوان برونزد اصلی دگرگونی های منطقه را تشکیل می دهند. انواع آمفیبولیت ها بر پایه کانی های دگرگونی شاخص عبارتند از اپیدوت- آمفیبولیت، آمفیبولیت معمولی، گارنت- آمفیبولیت و گارنت- کلینوپیروکسن آمفیبولیت. بافت این سنگ ها بیشتر گرانوبلاستیک و پورفیروبلاستیک است. در این پژوهش ترکیب شیمی کانی ها در گارنت- کلینوپیروکسن آمفیبولیت بررسی قرار و دما و فشار دگرگونی سنگ ها تعیین شده است. بر پایه داده های شیمی کانی ها ترکیب آمفیبول از نوع پارگاسیت و هورنبلند و ترکیب کلینوپیروکسن از نوع دیوپسید است. کانی های پلاژیوکلاز، غنی از تشکیل دهنده آنورتیت (An73.50-95.90) و با مقادیر کمتر آلبیت (Ab3.90-24.70) هستند. ترکیب گارنت به صورت (%45.90-%59.10) Alm، (%5.0-%16.1) Prp، (%10.90-%23.50)Sps و (%13.20-%23.70) GAU است. در ترکیب گارنت از مرکز به سوی حاشیه مقادیر منیزیم و آهن افزایش ولی مقادیر منگنز و کلسیم کاهش یافته است. دما و فشار به دست آمده برای این سنگ ها به ترتیب حدود 650 تا 705 درجه سانتی گراد و 8.5 کیلوبار است. فشار دگرگونی به دست آمده منطبق با ژرفا حدود 25 کیلومتر و معادل با دگرگونی در شرایط پوسته زیرین است. دگرگونی دما و فشار متوسط ثبت شده در گارنت-کلینوپیروکسن آمفیبولیت ها از نوع دگرگونی ناحیه ای بارووین است. بر پایه مطالعات زمین شناسی و سنگ شناسی در منطقه و مقایسه آن با سنگ های مشابه از سرزمین های پرکامبرین در مناطق همجوار به نظر می رسد کهن ترین فاز کوهزایی موثر در منطقه، کوهزایی پان آفریکن است که سبب دگرگونی و سخت شدن پوسته قاره ای پرکامبرین شده است. سنگ های متابازیت و آمفیبولیت منسوب به پرکامبرین در طی این فاز تشکیل شده اند. عملکرد فازهای کوهزایی آلپی در سنوزوییک در ارتباط با برخورد قاره ای صفحه عربستان با خرده قاره ایران مرکزی سبب دگرگونی این سنگ ها در شرایط ترمودینامیکی دما و فشار متوسط در گستره رخساره آمفیبولیت بالایی (دگرگونی نو بارووین) شده است.

کانسار مسجدداغی در جنوب باختر کمربند ماگمایی ارسباران در شمال باختر ایران و در حاشیه جنوبی پهنه قفقاز کوچک جای گرفته است. این کانسار در یک توده میزبان دیوریتی نیمه ژرف مربوط به ائوسن تشکیل شده و در مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی و تخریبی- رسوبی کهن تر نفوذ کرده است. ویژگی های ژئوشیمیایی توده نفوذی مسجدداغی، آن را دارای خصلت کالک آلکالن با پتاسیم بالا و متاآلومینوس معرفی می کند که در یک محیط فرورانشی جزایر کمانی و همزمان با برخوردی جایگزین شده است. دگرسانی های شاخص آن از نوع پتاسیک با کانی های شاخص بیوتیت ثانویه و ارتوز در مرکز کانسار پورفیری است که به وسیله دگرسانی پروپیلیتیک با کانی شاخص کلریت دربر گرفته شده است. کانی های فلزی کانسنگ ساز را بیشتر کالکوپیریت همراه با مقادیر فرعی کانه های بورنیت، کالکوسیت اولیه و تتراهدریت به همراه مقدار کمی مولیبدنیت تشکیل می دهد. پیریت و مگنتیت کانه های همراه و متداول هستند. این کانسار در نمای پلان به صورت یک توده بیضوی شکل با قطر بزرگ 500 متر و قطر کوچک 400 متر بوده و آثار کانی سازی تا ژرفای 1000 متری در گمانه هاردیابی شده است.. سن سنجی 40Ar/39Ar روی بیوتیت های ثانویه در منطقه دگرسانی پتاسیک، زمان تشکیل کانسار و از این رو جایگزینی و تبلور توده دیوریت پورفیری مادر را 54.07 ± 0.53 (ائوسن آغازی) نشان می دهد.

بررسی عوامل موثر بر ویژگی های مکانیکی و فیزیکی موادمعدنی از متغیرهای بسیار مهم و با اهمیت در تعیین ویژگی های شکست و رفتار مکانیک سنگی آنهاست. این بررسی ها می تواند کمک شایانی در مراحل مختلف عملیات معدنکاری از حفاری و انفجار تا خردایش مکانیکی (سنگ شکنی و آسیا) و برنامه ریزی تولید کند. در این پژوهش ابتدا مقاطع میکروسکوپی اکسیدهای آهن در معدن سنگ آهن چادرملو در نورهای مختلف مورد مطالعه قرار گرفت. سپس متغیرهای ژئومکانیکی و لرزه ای و ویژگی های شکست کانه های آهن نسبت به درصد مگنتیت آزمایش و بررسی شد. نتایج آزمایش ها نشان می داد که با افزایش درصد مگنتیت متغیرهای مقاومت فشاری، کششی تک محوره، مدول یانگ، سرعت انتشار موج P و سرعت انتشار موج S افزایش و متغیرهای نسبت پواسون، تخلخل و جدب آب کاهش می یابد. در مرحله پایانی این پژوهش ارتباط میان نرم شدگی ناشی از انفجار با میزان درصد مگنتیت بررسی شد. نتایج نشان داد که با افزایش درصد مگنتیت، نرم شدگی ناشی از انفجار نیز افزایش می یابد، که این امر سبب کاهش هزینه های بسیار زیاد خردایش مکانیکی می شود و در صورتی که درصد مگنتیت بار ورودی به کارخانه در معدن سنگ آهن چادرملو از 25 تا 50 درصد افزایش یابد، میزان مصرف انرژی از 70 کیلووات بر ساعت به 40 کیلووات بر ساعت کاهش می یابد.

در مطالعات زمین شناسی حفاری تونل، استفاده از سنجش از دور ماهواره ای در کنار پیمایش زمینی روشی موثر در ارزیابی خطرات تونل سازی به شمار می آید. در این مطالعه، مساله برخورد با مناطق مستعد هجوم آب زیرزمینی در قطعه 1- الف تونل انتقال آب نوسود در منطقه مرزی شمال باختر کرمانشاه مورد بررسی قرار گرفت. ترکیب سنگی منطقه از جنس سنگ آهک و شیل است که موجب ایجاد توالی لایه های سخت و نرم در ساختگاه تونل شده است. لایه های سنگ آهک درزه دار و حفره دار در تناوب با لایه های شیل نفوذناپذیر مهم ترین عامل تعیین کننده در هجوم آب به درون تونل نوسود هستند. به دلیل خطر انفجار مین در منطقه، پیمایش زمینی همه مسیر تونل را شامل نمی شود. همچنین به منظور شناسایی لایه های دارای پتانسیل هجوم آب، شواهد آب زمین شناختی و آب شناختی در منطقه با استفاده از تصاویر استر بررسی شد. این پژوهش نشان می دهد که تونل در برخورد با واحدهای Li3 و Li-Sh3 با خطر بالای هجوم آب روبه رو است. مشاهدات حفاری تونل نیز نشان می دهد که عبور تونل از لایه های سخت و برخورد با شکستگی های باز، عامل اصلی هجوم آب به درون تونل است که با نتایج حاصل از پردازش تصاویر ماهواره ای انطباق مناسبی دارد.

سازند کربناته فهلیان با سن کرتاسه زیرین (نئوکومین) یکی از سنگ مخزن های مهم گروه خامی در حوضه نفتی زاگرس است. در این پژوهش، توالی رسوبی این سازند در تاقدیس های لار (با ستبرای 620 متر) و خامی (با ستبرای 517 متر) در پهنه ایذه به منظور شناسایی ریزرخساره ها، محیط رسوبی و فرایندهای دیاژنزی مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعات سنگ نگاری به شناسایی 16 ریزرخساره مربوط به 5 کمربند رخساره ای پهنه کشندی، کولاب، پشته کربناته، رمپ میانی و بیرونی انجامید. ریزرخساره های گرینستونی در برش لار در مقایسه با برش خامی فراوان تر بوده اند. نبود رسوبات توربیدایتی و رخساره های ریفی و وجود تغییرات تدریجی در رخساره ها نشان می دهد که سازند فهلیان در محیط رمپ کربناته همشیب نهشته شده است که ویژگی های رخساره ای مانند گل غالب بودن و گسترش کم رخساره های پرانرژی (همچون رخساره های پشته کربناته) نشان از پشت به باد بودن این رمپ دارد. بر پایه مطالعات سنگ نگاری، مهم ترین فرایندهای دیاژنزی که کربنات های این سازند را تحت تاثیر قرار داده اند، میکریتی شدن، سیمانی شدن، انحلال، نوشکلی، فشردگی، شکستگی و دولومیتی شدن هستند. به دلیل نهشت در پهنه نوری کم ژرفا و نرخ بالای رسوب گذاری کربنات، ستبرای سازند فهلیان در هر دو برش قابل توجه است، ولی نقشه هم ستبرای رسم شده (برای پهنه ایذه و پهنه های هم جوار)، بیشترین ستبرای سازند فهلیان را در برش لار نشان می دهد. از این رو، کانون رسوب گذاری فهلیان در ناحیه لار در نظر گرفته می شود. تغییرات در ستبرای توالی رسوبی فهلیان در برش های لار و خامی، به گمان قوی ناشی از فعالیت هم زمان با رسوب گذاری گسل های پی سنگی شمالی- جنوبی (همچون گسل کازرون) بوده است. تفاوت در میزان فشردگی تدفینی نهشته ها (ناشی از تفاوت های رخساره ای و دیاژنزی) نیز موجب تغییرات ثانویه (تدفینی) ستبرای سازند فهلیان شده است.

دگرگونه های زاینده رود در نقشه زمین شناسی یکصد هزارم نجف آباد به پرکامبرین و در نقشه چادگان به ژوراسیک نسبت داده شده اند. این تفسیرهای بسیار متفاوت سبب شده که این دو نقشه از ناسازگارترین نقشه های زمین شناسی همسایه باشند. طبق نقشه نجف آباد دگرگونه های زاینده رود به طور ناهمشیب با سنگ آهک های پرمین پوشیده شده اند و در نتیجه سن نسبی آنها پیش از پرمین است. از سوی دیگر این دگرگونه ها با توده های گرانیتوییدی قطع شده اند که سن تبلور آنها به روش U-Pb روی زیرکن نئوپروتروزوییک پایانی است، بنابراین سن پروتولیت دگرگونه ها پرکامبرین است. در برابر آن، در نقشه چادگان سن پروتولیت دگرگونه ها و توده های گرانیتوییدی قطع کننده آنها ژوراسیک منظور شده است. در این مقاله دلایل قایل شدن سن ژوراسیک برای پروتولیت دگرگونه ها و ارتوگنیس های میلونیتی در نقشه چادگان در قالب خطا در مشاهده میدانی تحلیل شده است. همچنین بحث شده است که سن های ژوراسیک به دست آمده به روش 40Ar/30Ar نشان دهنده زمان دگرگونی است و تاییدی بر سن خطاآمیز ژوراسیک برای پروتولیت آنها شمرده نمی شود.

سازند سنگانه یکی از واحدهای سنگی کرتاسه پیشین در حوضه رسوبی کپه داغ است که در برش دهانه غلامان در شمال شهرستان بجنورد با ستبرای 900 متر به طور همشیب روی سازند سرچشمه و زیر سازند آیتامیر قرار گرفته است. سنگ شناسی سازند نیز در برش یاد شده بیشتر شامل مارن، شیل و سنگ آهک است. بر پایه مطالعات پالینولوژیکی صورت گرفته، در پایان 21 جنس و 31 گونه از داینوفلاژله های متعلق به آپتین پسین و آلبین شناسایی شد که سازند سنگانه را در این برش به زون Odontochitina operculata وابسته می سازند. همچنین با مطالعه و شمارش عناصر پالینولوژیکی مختلف در مجموع دو پالینوفاسیس (II و IV) تشخیص داده شد. پالینوفاسیس II که بخش قابل توجهی از نمونه های سازند را دربرمی گیرد، بیانگر حوضه ای حاشیه ای باشرایط احیایی تا نیمه احیایی است و پالینوفاسیس IV نیز نمایانگر محیط دریایی باز و کم ژرفاست.

آلودگی منابع آب زیرزمینی به علت نفوذ آلاینده ها از سطح زمین به سامانه آب زیرزمینی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک که با کمبود کمی و کیفی منابع آب روبه رو هستند، یکی از معضلات جدی به شمار می آید. بنابراین ارزیابی آسیب پذیری آب زیرزمینی به منظور شناسایی مناطق دارای پتانسیل بالای آلودگی برای مدیریت منابع آب زیرزمینی ضروری است. در این پژوهش آسیب پذیری آبخوان دشت اردبیل در برابر آلودگی با استفاده از روش دراستیک مورد بررسی قرار گرفت. در مدل دراستیک هفت متغیر موثر در آسیب پذیری که شامل ژرفای آب زیرزمینی، تغذیه خالص، محیط آبخوان، محیط خاک، توپوگرافی، محیط غیر اشباع و هدایت هیدرولیکی است، به صورت هفت لایه رستری تهیه شد و پس از رتبه دهی و وزن دهی شاخص دراستیک به دست آمد که برای دشت اردبیل شاخص دراستیک میان 82 تا 151 به دست آمد. اما از آنجایی که مشکل اصلی این مدل اعمال نظرهای کارشناسی برای رتبه دهی و وزن دهی متغیرهای به کار رفته در آن است، بنابراین هدف اصلی این پژوهش بهبود مدل دراستیک با استفاده از 5 روش هوش مصنوعی از جمله شبکه عصبی پیشرو، شبکه عصبی برگشتی، فازی ساجنو، فازی ممدانی و مدل مرکب است. تا بدین روش بتوان به نتایج دقیق تری از ارزیابی آسیب پذیری دست یافت. با توجه به ناهمگنی موجود در دشت اردبیل این دشت به سه بخش خاوری، باختری و جنوبی تقسیم و مدل های هوش مصنوعی به طور جداگانه برای هر بخش اجرا شد. به این منظور متغیرهای دراستیک به عنوان ورودی مدل و شاخص دراستیک به عنوان خروجی مدل تعریف شدند و مقادیر نیترات مربوطه به 2 دسته آموزش و آزمایش تقسیم شد. شاخص دراستیک مربوط به مرحله آموزش با مقادیر نیترات مربوطه تصحیح و پس از آموزش مدل، در مرحله آزمایش نتایج مدل ها با استفاده از مقادیر نیترات ارزیابی شد. نتایج نشان داد که همه روش های هوش مصنوعی توانایی بالایی در بهبود مدل دراستیک دارند، اما در این میان، مدل هوش مصنوعی مرکب (SCMAI) نتایج بهتری را دربر داشت. بر پایه این مدل، بخش های باختری و شمالی دشت پتانسیل آلودگی بالایی دارد و باید محافظت بیشتری از این مناطق صورت گیرد.

حوضه رسوبی کپه داغ، پس از بسته شدن اقیانوس پالئوتتیس، در جنوب صفحه توران تشکیل شد. سازند کشف رود در برش ناویا (باختر بجنورد) با ستبرای 749 متر از سنگ های سیلیسی آواری (کنگلومرا، ماسه سنگ و شیل) تشکیل شده است. به منظور تفسیر برخاستگاه سازند کشف رود در برش مورد مطالعه، شیل های این سازند تجزیه ژئوشیمیایی شدند. این شیل ها غنی از کوارتز و کانی رسی (ایلیت و کلریت) هستند و نسبت به پوسته قاره ای بالایی (UCC)، تخلیه در میزان Nb، Cu، MgO، CaO، Na2O و SR و غنی شدگی در V، Y، U، Ni و Co را نشان می دهند. با رسم نمودارهای Al2O3 در برابر TiO2، TiO2 در برابر Zr و نمودارهای سه تایی (MgO+TiO2+FeO)، (K2O+Na2O)، (SiO2/20) و (FeO+MgO)، (CaO+Na2O+K2O)، Al2O3 یک سنگ منشا آذرین حد واسط برای شیل های این سازند پیشنهاد می شود. CIA و PIA محاسبه شده بیانگر هوازدگی شیمیایی شدید و آب و هوای گرم و نیمه مرطوب در ناحیه منشا است. نمودارهای تابعی با استفاده از اکسید های عناصر اصلی و SiO2 در برابر K2O/Na2O و همچنین نمودار سه تایی (SiO2/20)، (TiO2+MgO+Fe2O3)، (Na2O+K2O) شیل های این سازند بیشتر در جایگاه قاره ای غیر فعال قرار می گیرند. بازسازی جغرافیای دیرینه برای این سازند در طی ژوراسیک میانی نشان می دهد که رسوب گذاری این سازند در یک حوضه درون قاره ای بزرگ که در حال فرونشینی بوده کنترل شده است و منشا این رسوبات از سوی جنوب خاور حوضه کپه داغ بوده است.

ویژگی های گوناگون زمین شناختی، ساختاری و ریخت شناسی در پهنه کپه داغ خاوری در شمال خاور ایران، به شناسایی چندین زیرپهنه ریخت زمین ساختی انجامیده است که با گسل های بزرگ و بنیادی از هم جدا شده اند. در این پژوهش بر پایه داده های میدانی، نیمرخ های بازتاب لرزه ای، تصاویر ماهواره ای و رسم برش های ساختاری، بخش های چین خورده در میان گسل های بنیادی که ویژگی های گوناگونی با هم دارند، به عنوان زیرپهنه های ساختاری شناسایی شده اند. این زیرپهنه ها به ترتیب از جنوب باختر به شمال خاور به نام «هزار مسجد»، «دره گز- سرخس» و «پیش ژرفای کپه داغ» نام گذاری و با گسل های کشف رود، مزدوران و شمال کپه داغ در بر گرفته شده اند. زیرپهنه های نام برده از زمان ژوراسیک میانی و همزمان با آغاز گامه کششی در پهنه کپه داغ و روی صفحه توران پدید آمدند. گسل های در بر گیرنده آنها در آغاز به گونه گسل های کششی بودند که فروبوم (graben) و نیم فروبوم هایی (half grabens) را در حوضه نهشتگی ساخته بودند. بیشترین کشش و فرونشینی در زمان ژوراسیک میانی و همزمان با نهشته شدن سازند کشف رود رخ داد. نرخ فرونشست متفاوت و پیکربندی پدید آمده در حوضه رسوبی سبب تغییر جانبی سنگ رخساره و ستبرای سازند کشف رود در جاهای گوناگون حوضه شد. در پی آغاز بسته شدن اقیانوس تتیس جوان در میان صفحه های ایران و عربی در زمان ائوسن پسین، گامه فشارشی در پهنه کپه داغ آغاز شد که سبب وارونگی زمین ساختی، کارکرد دوباره گسل های کششی کهن و تبدیل آنها به گسل های وارون و چین خوردگی نهشته ها شد.

آهک های دولومیتی شده و دولومیت بیشتر بخش قربان سازند ساچون (پالئوسن- ائوسن پیشین) در برش تاقدیس قره در جنوب خاور شیراز را تشکیل می دهند. بررسی های ژئوشیمیایی و سنگ نگاری این نهشته ها نشان می دهد که دولومیت ها در محیط های دیاژنزی دریایی، جوی و تدفینی تشکیل شده اند. بر پایه این بررسی ها سه دسته دولومیت شامل دولومیکرایت (کمتر از 16 میکرون)، دولومیکرواسپارایت (16 تا 62 میکرون) و دولواسپارایت (بزرگ تر از 62 میکرون) شناسایی شده اند. وجود شواهدی مانند تخلخل فنسترال، کانی های تبخیری (ژیپس و انیدریت) و اینتراکلاست و نیز نبود فسیل نشان می دهد که دولومیکرایت ها در محیط بالای کشندی تشکیل شده اند. دلومیکرواسپارایت ها که در اثر تبلور دوباره دولومیکرایت و جانشینی گل کربناته به وجود آمده اند، مقادیر منیزیم، سدیم و استرانسیم کمتر و در برابر آن منگنز و آهن بیشتری نسبت به دولومیکرایت ها دارند. مقادیر و روابط عناصر یاد شده به دلیل تاثیر بیشتر سیال های دیاژنزی بر دولومیکرواسپارایت ها و تشکیل آنها در محیط دیاژنزی تدفینی متوسط تا ژرف مربوط می شود. دولواسپارایت ها به سه شکل دیده شده اند: شکل اول آن به صورت جانشینی در جلبک سرخ و زمینه گل کربناته است. شکل دوم دولواسپارایت ها که از بلورهای دارای رشد اضافی هم محور، لومینسانس با زون بندی مرکب از نواری های روشن و تیره و ادخال های سیال های حفره ای تشکیل شده اند، در محیط دیاژنزی تدفینی و به صورت سیمان پر کننده حفرات نهشته شده اند. تشکیل دولواسپارایت های متخلخل، شکل دار تا نیمه شکل دار با بافت دانه شکری و تخریب کننده فابریک (شکل سوم) مرز سازند ساچون و جهرم در منطقه آمیختگی آب های جوی و دریایی تفسیر می شود.

پیکره گرانودیوریتی لخشک به سن الیگومیوسن در شمال باختر زاهدان و رسوبات فلیشی ائوسن رخنمون یافته است. این پیکره مورد هجوم دسته‎دایک هایی با درجه رنگینی متغیر از مزوکرات تا ملانوکرات و با روند شمال خاور- جنوب باختر قرار گرفته است. با توجه به شواهد صحرایی، در بخش هایی از پیکره، دایک های ملانوکرات، دایک های مزوکرات را قطع کرده اند که تاخر و جوان تر بودن این دسته از دایک ها را نشان می دهد. ستبرای متفاوت دایک ها (2 تا 12 متر) نشان دهنده تاثیر فعالیت های زمین ساختی و تزریق ماگما در بازشدگی های ساختاری و شکل گیری دایک ها در هنگام عملکرد زمین ساختی است. از دید سنگ شناسی پیکره لخشک از نوع گرانودیوریتی، دایک های مزوکرات از نوع داسیتی و دایک های ملانوکرات از نوع میکرودیوریتی و آندزیتی هستند. این پیکره گرانودیوریتی و دو دسته‎دایک از نوع I هستند و ماهیت کالک‎آلکالن، کالک‎آلکالن پتاسیم بالا و متاآلومینوس دارند. بر پایه ویژگی های ژئوشیمیایی، دایک ها و گرانودیوریت های پیکره غنی شدگی از عناصر LILE و LREE مانند: Ba، Cs، Rb، Eu و Pb و تهی شدگی از عناصر HFSE و HREE مانند: Nb، Ti و Ta دارند که از ویژگی شاخص ماگماهای موقعیت زمین ساختی کمان آتشفشانی در حاشیه فعال قاره ای است. بی هنجاری مثبت Pb به دلیل متاسوماتیسم گوه گوشته ای توسط سیال های ناشی از پوسته اقیانوسی فرورو و آلایش ماگما با پوسته قاره ای است. با توجه به شواهد صحرایی و پتروژنز، پیکره گرانودیوریتی لخشک و دایک های مزوکرات، ملانوکرات حاصل فعالیت ماگمایی مربوط به فرورانش صفحه اقیانوسی فرورانده شده (صفحه سیستان) به زیر صفحه قاره ای (بلوک افغان) هستند. ماگمای سازنده پیکره گرانودیوریتی لخشک از ترکیب مذاب های حاصل از ذوب آمفیبولیت هاست و دایک ها مشتقات تاخیری تبلور ماگمای سازنده این پیکره هستند.

پهنه گسلی آشخانه با امتداد خاوری- باختری تا شمال باختری- جنوب خاوری در بخش شمال خاور ایران میان پهنه های زمین ساختی البرز و کپه داغ جای گرفته است. در هشت پیمایش عمود بر پهنه گسلی ویژگی های هندسی و نشانگرهای جنبشی مانند ساختار S-C، چین های نامتقارن، خطوط لغزشی و پله های گسلی اندازه گیری شد. با رسم نمودارهای استریوگرافی عناصر ساختاری و رسم مقاطع عرضی، پهنه گسلی آشخانه سازوکار چیره وارون با مولفه امتدادلغز چپ گرد نشان می دهد. تاقدیس دنقوزداغ در فرادیواره این گسل جزو چین های وابسته به گسل و از نوع انتشار گسلی است. در بخش خاوری و در فرادیواره پهنه گسلی آشخانه، راندگی هایی مانند گسل کوه دوچنگ، بروج شمالی و بروج جنوبی همشیب با گسل آشخانه ایجاد شده اند که نشان دهنده همگرایی بیشتر در بخش جنوب خاوری نسبت به بخش شمال باختری این پهنه گسلی است. مقاطع ساختاری هشت گانه نشان دهنده گسترش گسل های راندگی و چین های وابسته به گسل و همچنین رانش مواد به سوی جنوب تا جنوب باختر هستند. چگونگی قرارگیری پهنه های گسلی راندگی نشان از آن دارد که در این بخش از کپه داغ رشد ساختارهای راندگی از شمال به سوی جنوب تا جنوب باختر انجام می شود.

خاستگاه رسوبی و بوم شناسی دیرینه بسترهای دارای رودیست خرم آباد در سه برش تنگ شبیخون چمسنگر (سازند تاربور) و پیرشمس الدین (بخش بالایی سازند امیران) مورد مطالعه قرار گرفته اند. برش های تنگ شبیخون و چمسنگر مربوط به زیرپهنه زاگرس رورانده و برش پیرشمس الدین مربوط به زیر پهنه لرستان هستند. محتویات فسیلی سه برش نشان دهنده سن کرتاسه پسین (ماستریختین میانی تا پسین) بوده که معادل زون زیستی Omphalocyclus- Loftusia Assemblage Zone است. مطالعات سنگ نگاری روی نهشته های کربناته این سه برش نشان می دهند که سازند تاربور و بخش بالایی سازند امیران از 9 ریزرخساره مربوط به سه کمربند دریای باز سد و دریای نیمه محصور تشکیل شده اند که بر پایه خاستگاه های رسوبی معرفی شده برای رودیست ها مربوط به دو پهنه همتافت های حاشیه شلف باز زاویه کم (سازند تاربور) و همتافت های حاشیه حوضه های شلف داخلی پیشرونده (بخش بالایی سازند امیران) هستند. احتمالا گسل سفیدکوه جدا کننده این دو محیط بوده است. در سازتد تاربور در برش تنگ شبیخون و بخش بالای سازند امیران به علت ورود مواد آواری و بالا رفتن مواد مغذی و ایجاد شرایط یوتروفی، فراوانی روزن بران آگلوتین افزایش یافته است. ولی در برش چمسنگر به علت شرایط الیگوتروفیک، روزن بران هیالین بیشتر بوده اند. انتشار روزن بران و جلبک ها نشان می دهد که همه نهشته های سازند تاربور در بخش نورانی، ولی بخش هایی از نهشته های کربناته سازند امیران در بخش غیر نورانی انباشته شده اند.

مجموعه دایک های شمال مشهد اردهال که درون سنگ های رسوبی و آذرین ائوسن نفوذ یافته اند، معرف بخشی از فعالیت ماگمایی ترشیری در بخش میانی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر هستند. این سنگ ها که از دید ژنتیکی با هم مرتبط هستند، ترکیب آندزیت بازالتی، آندزیت و تراکی آندزیت و از نوع توله ایتی تا کالک آلکالن با پتاسیم متوسط دارند. در الگوهای عناصر خاکی کمیاب، LREE در مقایسه با HREE غنی شدگی کمی نشان می دهد. ویژگی های الگوهای عناصر ناسازگار شامل غنی شدگی از LILE و تهی شدگی از HFSE در مقایسه با REE مشابه سنگ های آذرین مناطق فرورانش است. این سنگ ها ویژگی های ژئوشیمیایی حدواسط فعالیت ماگمایی جزایر کمانی و حواشی فعال قاره ای را نشان می دهند. شواهد ژئوشیمیایی و همچنین همراهی سنگ های آذرین با توفیت های سبز و دیگر رسوبات کم ژرفای دریایی منطبق با تشکیل این سنگ ها در حوضه کششی پشت کمان قاره ای است.

در منطقه جنوب و باختر بلوک لوت، نرخ گشتاور ژئودتیک بیشتر از نرخ گشتاور لرزه ای و زمین شناسی است. بر پایه نوع دگرشکلی و هندسه گسل ها، منطقه مورد مطالعه به چهار بخش شمالی، مرکزی، جنوبی و جنوب خاوری (جنوب بلوک لوت) تقسیم بندی شد. در این مناطق، مقادیر به دست آمده از هر سه نوع نرخ گشتاور با همدیگر مقایسه شدند. بیشترین مقدار نرخ گشتاور ژئودتیک به ترتیب در بخش شمالی، مرکزی، جنوبی، جنوب خاوری به دست آمد. مقادیر نرخ گشتاور ژئودتیک در بخش شمالی: 2.28E+18 Nm.yr، بخش مرکزی: 1.86E+18 Nm.yr، بخش جنوبی: 1.20E+18 Nm.yr و بخش جنوب خاوری: 1.10E+18 Nm.yr است. بیشترین مقدار نرخ گشتاور لرزه ای به ترتیب در بخش مرکزی، جنوب خاوری، جنوبی، شمالی به دست آمد. مقادیر نرخ گشتاور لرزه ای در بخش مرکزی: 5.62316E+17 Nm.yr، جنوب خاوری: 2.05331E+17 Nm.yr، جنوبی: 1.18984E+17 Nm.yr و شمالی: 1.03408E+17 Nm.yr است. بر پایه پهنه بندی گشتاور لرزه ای صورت گرفته، بیشترین مقدار گشتاور لرزه ای به ترتیب در امتداد گسل های گوک، راندگی های شهداد، گسل های داوران، خاور کرمان، ماهان، بم، کوهبنان، داهوئیه و شمال فاریاب است که همه آنها مسبب زمین لرزه های بزرگ در منطقه مورد مطالعه بوده اند. بیشترین مقدار نرخ گشتاور زمین شناسی به ترتیب در بخش جنوبی، شمالی، مرکزی و جنوب خاوری به دست آمد. مقادیر نرخ گشتاور زمین شناسی برای بخش جنوبی 4.16246E+15 Nm.yr، بخش شمالی 2.74157E+15 Nm.yr، بخش مرکزی 2.5895E+15 Nm.yr و بخش جنوب خاوری 1.08894E+15 Nm.yr است. در منطقه مورد مطالعه بیشترین نرخ گشتاور زمین شناسی به ترتیب مرتبط با گسل باختر سبزواران، جیرفت، راور، دلفارد، کوهبنان، نایبندان، بم، گوک و داوران است. با توجه به مقادیر نرخ گشتاور زمین شناسی و ژئودتیک در بخش های چهارگانه منطقه مورد بررسی و آزاد شدن بیشترین انرژی لرزه ای در بخش های مرکزی و جنوب خاوری، به نظر می رسد، در آینده بیشترین احتمال رخداد لرزه ای و آزاد شدن ناگهانی انرژی به ترتیب مرتبط باشد با بخش های شمالی، جنوبی، مرکزی، جنوب خاوری. بیشترین مقدار گشتاور لرزه ای یا به عبارتی انرژی آزاد شده در منطقه (بر پایه سال های موجود در کاتلوگ لرزه ای) عبارتند از: سال 1981، 1998، 2003، 2010، 2011، 1999 و 2005. در منطقه مطالعاتی، نسبت نرخ گشتاور ژئودتیک به نرخ گشتاور لرزه ای بیش از 9/7 به دست آمد. این نسبت بیانگر نقش مهم دگرشکلی میان لرزه ای در منطقه است. بر پایه نسبت نرخ گشتاور لرزه ای به ژئودتیک می توان به این نتیجه رسید که بخش شمالی و جنوبی به ترتیب با نسبت بیش از 0.04 و 0.09 جزو مناطق با واتنش کند و بخش مرکزی و بخش جنوب خاوری به ترتیب با نسبت 0.30 و 0.18 جزء مناطق با واتنش به نسبت سریع هستند. نسبت نرخ گشتاور لرزه ای به نرخ گشتاور زمین شناسی برای زمین لرزه های دستگاهی 0.93 درصد است. این مقدار نشان دهنده این است که 0.93 درصد از انرژی پتانسیل گسل های منطقه به صورت انرژی لرزه ای در طی سال های موجود در کاتالوگ زمین لرزه ای (از سال 1911 تا 2015) آزاد شده و هنوز بخش زیادی از انرژی الاستیکی موجود در منطقه آزاد نشده است و منطقه پتانسیل لرزه خیزی بالایی دارد.

مطالعات ریزدیرینه شناسی سیستماتیک انجام شده روی توالی های کربناته سازند تیرگان در برش های چینه شناسی باختر روستای طاهرآباد و یال جنوبی تاقدیس اشلیر در خاور حوضه رسوبی کپه داغ، به شناسایی جنس و گونه های متنوعی متعلق به خانواده های Dasycladaceae، Triploporellaceae، Udoteaceae، Solenoporaceae و Gymnocodiaceae از جلبک های آهکی و نیز نمونه هایی متعلق به ریزمرجانیان راسته Gorgonacea انجامیده است. در این میان و بر پایه اندازه گیری های بایومتریک شاخصه های ریختاری، 16 جنس و 20 گونه در برش طاهرآباد و 12 جنس و 16 گونه نیز در برش تاقدیس اشلیر شناسایی شده اند. همچنین گونه های Permocalculus minutus و Permocalculus ? halimedaformis از جلبک های آهکی Gymnocodiaceae برای اولین بار از توالی های کربناته سازند تیرگان گزارش می شوند. گونه Permocalculus ? halimedaformis که نخستین بار در منطقه Minis Valley رومانی یافت شده بود، در این پژوهش برای اولین بار از ایران و دومین بار در جهان معرفی می شود. بر این اساس، گسترش جغرافیایی گونه یاد شده در لبه شمالی نوتتیس، بیش از 2800 کیلومتر به سوی تتیس خاوری گسترش می یابد.

کانی سازی سرب و روی در کانسار پیچمتو در فاصله 38 کیلومتری شمال باختری شاهرود و در پهنه ساختاری البرز خاوری در سنگ های آهکی سازند لار به سن ژوراسیک پسین رخ می دهد. کانی زایی سرب و روی به شکل عدسی و رگه ای در نتیجه جانشینی و پرکنندگی فضاهای خالی و شکستگی های سنگ میزبان جایگیر شده است. مطالعات سنگ نگاری و کانی شناسی نشان می دهد که اسمیت سونیت، کالامین، گالن و سروسیت کانه های اصلی سازنده کانسنگ، و کلسیت، دولومیت، آراگونیت، اکسیدهای آهن، کوارتز و کانی های رسی کانی های باطله کانسار را تشکیل می دهند. دگرسانی سنگ دیواره شامل تبلور دوباره، دولومیتی شدن و برشی شدن است. مطالعه میانبارهای سیال در کانسار پیچمتو نشان می دهد که این میانبارها، آبگین دوفازی (L + V) غنی از مایع و غنی از گاز هستند. دمای ذوب یخ اندازه گیری شده در میانبارهای سیال میان 19.8- تا 8.3- درجه سانتی گراد تغییر می کند. شوری میانبارهای سیال از 12 تا 22.22 با میانگین 15.41 درصد وزنی معادل NaCl است. دماهای همگن شدگی میانبارهای سیال در کانسار پیچمتو در محدوده دمایی گسترده ای از 70 تا 220 با میانگین 176 درجه سانتی گراد جانمایی شده است. محدوده شوری و دمای همگن شدگی میانبارهای سیال نشان می دهد که سیال کانی ساز در کانسار پیچمتو از شوراب های حوضه ای منشا گرفته است. مقادیر d34S برای 2 نمونه از گالن در کانسار پیچمتو 15.6+ ‰ و 16.2+ ‰ است. این مقادیر نشان می دهد که سولفات آب دریا محتمل ترین منشا گوگرد است. گوگرد احیا شده به احتمال بسیار زیاد از راه احیاشدگی ترموشیمیایی سولفات تامین شده است. مقادیر d13C در کانی کلسیت 4.16- ‰ و 9.17- ‰ است. مقادیر d18O در نمونه های کلسیت 2.6 ‰ و 0.8‰ را نشان می دهد. مقادیر d18O کلسیت با ترکیب ایزوتوپی اکسیژن آب دریای فانروزوییک همپوشانی دارد و احتمالا نشان دهنده مشارکت مهم آب دریای فانروزوییک در سیال کانی ساز است. مقادیر منفی d13C نمونه های کلسیت نشان می دهد که مواد آلی موجود در سنگ های میزبان به طور مهمی در سیال گرمابی دخالت داشته است. مقدار d13C و d18O در کانی اسمیت سونیت به ترتیب 7.21- ‰ و 3.41- ‰ است. سبک بودن ترکیب ایزوتوپی کربن در کانی اسمیت سونیت نشان دهنده منشا ثانویه آن و تاثیر آب های جوی و آب های محتوی CO2 مشتق از تجزیه مواد آلی در تشکیل این کانی است. کانسار پیچمتو را می توان از دیدگاه جایگاه زمین ساختی، نوع سنگ میزبان، دگرسانی سنگ دیواره و منشا سیال ها و مواد کانی ساز با کانسارهای سرب و روی نوع دره می سی سی پی (MVT) مقایسه کرد که در دو مرحله اولیه (تشکیل سولفیدها) و ثانویه (تشکیل کربنات ها و سیلیکات ها) تشکیل شده است.

در این پژوهش تاثیر شوری بر ویژگی های مهندسی ماسه سنگ ها بررسی شده است. بدین منظور دو نوع ماسه سنگ مربوط به تکیه گاه و سنگ چین محافظ سد ونیار (در استان آذربایجان شرقی) و سه نوع آب (آشامیدنی، نیمه شور و شور) برای اشباع ماسه سنگ های اشاره شده مورد استفاده قرار گرفت. آزمایش های جذب آب، مقاومت تراکمی تک محوری، بار نقطه ای، ذوب و انجماد، سرعت صوت و دوام در برابر خشک و تر شدن در بازه های زمانی مختلف روی نمونه های سنگی اشباع انجام شد. پس از 5 ماه قرارگیری نمونه ماسه سنگ های نوع 1 و2 در آب شور، مقاومت تراکمی تک محوری به ترتیب 13 و 4 درصد و پس از 10 ماه به ترتیب 12 و 0.2 درصد کاهش مقاومت نسبت به حالت آب آشامیدنی نشان داد. میزان کاهش دوام پس از 10 چرخه، با افزایش شوری (از آب آشامیدنی تا شور) برای سنگ نوع 1 از 2.3 % تا 4.2 % و برای سنگ نوع 2 از 1.8 % تا 3.2 % تغییر کرد. سرعت صوت در نمونه های خشک ماسه سنگ های نوع 1 و 2 به ترتیب 4450 و 4950 متر بر ثانیه اندازه گیری شد که با بالا رفتن شوری به 4699 و 5255 متر بر ثانیه رسید. آب شور روی دوام در برابر ذوب و انجماد تقریبا بدون تاثیر بوده است.

گل فشان یک پدیده طبیعی و دیدنی است که معمولا به صورت یک عارضه گنبدی شکل و در برخی مواقع به صورت حوضچه ای یافت می شود. گل فشان ها مخلوطی از آب، گل و گاز هستند. این لندفرم ها در بیشتر نقاط دنیا به ویژه در کمربند آلپ و هیمالیا و در ایران بیشتر در جلگه های ساحلی دریای خزر و دریای عمان دیده می شوند. گل فشان ها به عنوان شاخص میدان های گازی و نفتی شناخته شده اند و از آنها برای پیش بینی وجود میدان های نفتی و گازی در اعماق زمین استفاده می شود. گل فشان ناپگ به عنوان بزرگ ترین و پویاترین گل فشان ایران در سواحل شمالی دریای عمان، قرار دارد و بر جاذبه های طبیعی سواحل جنوبی کشورمان افزوده است. این گل فشان تپه ای مخروطی به ارتفاع 39 متر از سطح زمین و چندین دهانه فعال و غیر فعال در حال فعالیت دارد. خروج و فوران گل با دبی متفاوت معمولا میان 3 تا 5 دقیقه به صورت متناوب تکرار شده و از بخش باختری مخروط که دیواره آن فرو ریخته است، به سوی زمین های پیرامون جریان می یابد. در این پژوهش از گل فشان مورد مطالعه یک نمونه رسوب برداشت و پس از آماده سازی و تهیه پودر، نمونه توسط دستگاه ICP-OES تجزیه شیمیایی شد. همچنین اندازه ذرات رسوب نیز تعیین و داده ها در نرم افزار SPSS پردازش شد. بررسی رسوبات بیرون آمده از گل فشان نشان می دهد که ذرات تشکیل دهنده آن در ابعاد رس و سیلت هستند. عنصر آلومینیم دارای میانگین 8.89 درصد و آهن دارای میانگین 4.4 درصد است. فراوانی این دو عنصر به دلیل غنی بودن رسوبات گل فشان از رس هاست. روند تکاملی گل فشان ناپگ در سه مرحله مختلف انفجاری (Explosive) خروج سریع با دبی زیاد (Effusive) و خروج آرام و تدریجی مواد با گرانروی بالا (Extrusive) مورد بررسی قرار گرفت.

در این پژوهش به بررسی نفوذپذیری ساختارهای همراه با پهنه گسلی کوهبنان -یکی از لرزه خیزترین روندهای ساختاری در استان کرمان- پرداخته شده است. رفتار پهنه های گسلی به هر صورت که باشند (مجرا، سد و یا ترکیبی از مجرا و سد) در برابر آب های زیرزمینی به طور نسبی توسط ساختار هسته گسل، پهنه خرد شده و نفوذپذیری شکستگی ها و سنگ شناسی پهنه گسلی کنترل می شوند. در این مطالعه، از داده های کیفی و کمی به همراه اطلاعات حاصل از برداشت های صحرایی و مدل های عددی استفاده شده است و در پایان داده ها در جدول ها تنظیم و نمودارها رسم و تفسیر شده است. در اندازه گیری ساختارهای پهنه گسلی در 23 رخنمون از گستره مورد مطالعه دیده شد که در 12 رخنمون آن پهنه گسلی به صورت سد، در 5 رخنمون به صورت مجرا و در 6 رخنمون به صورت ترکیبی از سد و مجرا در برابر آب زیرزمینی رفتار کرده است. بر پایه میانگین اندازه گیری پهنه گسلی، 38 متر آن پهنای هسته گسل و 23 متر آن پهنای تخریب گسل در این گستره مطالعاتی است. بنابراین قطعه جنوبی پهنه گسلی کوهبنان به صورت ترکیبی از سد متراکم (با درصد سدشدگی بیشتر) و مجرا در برابر جریان سیال ها رفتار می کند، که در این صورت هسته گسل به خوبی و پهنه خرد شده نیز به مقدار کمی گسترش پیدا کرده است. بنابراین واتنش در هسته گسل متمرکز و در پهنه خرد شده پراکنده است و برای بررسی هندسه پهنه گسلی از سه اندیس Fa، Fm و Fs استفاده شده است. برای قطعه جنوبی پهنه گسلی کوهبنان میانگین اندیس Fa، به مقدار 0.47 و همچنین شاخص های Fm و Fs به ترتیب مقادیر 0.51 و 0.73 به دست آمده است. بنابراین با بررسی و اندازه گیرهای انجام شده، مقدار به نسبت پایین Fa و نیز مقدار زیاد Fs نشان دهنده این است که هندسه پهنه گسلی کوهبنان در این ناحیه یکسان نیست، و نیز ظهور چشمه های گسلی فراوان در این ناحیه متاثر از وضعیت پهنه گسلی کوهبنان است.

رخداد معدنی سرب- روی- مس آرپاچای در پهنه فلززایی تکاب- انگوران- تخت سلیمان و در فاصله 60 کیلومتری شمال تکاب جای دارد. سنگ های رخنمون یافته در منطقه شامل مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی، آتشفشانی- رسوبی و رسوبی الیگومیوسن است که توسط توده های گابرویی و گرانودیوریتی مورد هجوم قرار گرفته اند. کانه زایی در این منطقه به صورت رگه های سیلیسی کانه دار درون توده گابرویی رخ داده است. نتایج مطالعات سنگ نگاری توده گابرویی نشان می دهد که بافت چیره در این سنگ ها هتروگرانولار با درشت بلورهای پلاژیوکلاز و کلینوپیروکسن است. بر پایه مطالعات زمین شیمیایی، این سنگ ها مربوط به محیط های حاشیه فعال قاره ای هستند و ماهیت کالک آلکالن دارند. نتایج این مطالعات بیانگر آلایش ماگمای مادر این سنگ ها با مواد پوسته ای است. بر پایه مطالعات میکروسکوپی، کانه های موجود در کانی سازی منطقه مورد مطالعه شامل گالن، اسفالریت، کالکوپیریت و به مقدار کمتر پیریت و کانی های باطله شامل کوارتز و کلسیت هستند. ساخت و بافت مواد معدنی و باطله شامل رگه- رگچه ای، دانه پراکنده، برشی، پرکننده فضای خالی، جعبه ای، شانه ای، پر مانند، کاکلی و جانشینی است. دگرسانی گرمابی به بخش های سیلیسی، سریسیتی- آرژیلیکی و کربناتی پهنه های کانه دار محدود می شود. در بیرون از پهنه های کانه دار، دگرسانی به صورت سریسیتی و کلسیتی- کلریتی شدن (دگرسانی پروپلیتیک) گابروی میزبان رخ داده است. چهار مرحله کانه زایی در رخداد معدنی آرپاچای قابل تفکیک است. این مراحل با برشی و سیلیسی شدن سنگ های میزبان (مرحله اول) آغاز و به ترتیب با ته نشست کوارتز، کالکوپیریت و پیریت در رگه ها و سیمان گرمابی برش ها (مرحله دوم)، رگه و رگچه های کوارتز- گالن- اسفالریت (مرحله سوم) و سرانجام تشکیل رگه و رگچه های منفرد تا دسته رگچه های نیمه موازی تا متقاطع کوارتزی- کربناتی تاخیری بدون کانه زایی (مرحله چهارم) ادامه یافته است. مقایسه الگوی عناصر REE در بخش های کانه دار و گابروی میزبان بدون کانه زایی، بیانگر تهی شدگی مشخص در میزان این عناصر در بخش های کانه دار است. این امر می تواند بیانگر میزان بالای واکنش میان سیال های کانه زا و سنگ میزبان در آرپاچای باشد. ویژگی های زمین شناسی، کانی شناسی و ساخت و بافت رخداد معدنی آرپاچای با نوع سولفیداسیون حدواسط کانسارهای اپی ترمال فلزات پایه قابل مقایسه است.

انتقال رسوب از راه فرایندهای مختلفی صورت می گیرد و بررسی منشا آنها اهمیت ویژه ای دارد. در پژوهش حاضر از رسوبات سطحی منطقه استان سمنان و شمال خاوری اصفهان (خور و بیابانک) برای بررسی و احتمال انتقال توسط باد نمونه برداری صورت گرفته است. برای بررسی های ژئوشیمیایی 43 نمونه رسوب سطحی جمع آوری شد. نمونه ها در آزمایشگاه سازمان زمین شناسی به روش (ICP) تجزیه شدند. پس از انچام آزمایش داده های پرت حذف و برای اطمینان از درستی این امر، تجزیه مقایسه ای میانگین ها (آزمون تی مستقل (Independent – sample T Test)) میان عناصر مورد مطالعه به کار گرفته شد. برای اطمینان از ارتباط میان عناصر از تحلیل مولفه اصلی، تحلیل همبستگی (یا ضریب همبستگی)، تحلیل خوشه ای، تحلیل عاملی و جعبه واریمکس استفاده شد. در منطقه استان سمنان عناصر Zn، V، Ti، Sn، Sc،P، Ni، Mn، Cu، Cr، Co، Cd، Ba، As همبستگی خوبی دارند. قرارگیری این عناصر در یک گروه فاکتور آماری خاستگاه یکسان آنها را نشان می دهد و در ارتباط با فرایندهای زمین زاد و واحدهای سنگی رخنمون یافته منطقه مانند آتشفشانی های متوسط تا بازیک هیالوکلاستیک، آندزیت، بازالت و توف برش در پیرامون منطقه مورد مطالعه است. در منطقه خور و بیابانک عناصر V، Ti، Sn، Sc، Pb، P، Ni، Mn، Cu، Cr، Co، Cd و Zn همبستگی خوبی نشان می دهند که احتمالا بیانگر خاستگاه آنها از سنگ های الترامافیک دگرسان شده پروتروزوییک تا پالئوزوییک پیشین انارک- خور است. وجود عامل های مثبت در مناطق مورد مطالعه در گروه 1، 3 و 4 رده بندی عناصر می تواند تحت تاثیر سازندهای زمین شناسی منطقه باشد که بیشتر نقش عامل زمین زا دارد و گروه 3 از یک سو تحت تاثیر سازندهای زمین شناسی منطقه و از سوی دیگر تحت تاثیر فعالیت های انسانی یا فعالیت های کشاورزی باشد که نقش عامل زمین زا و انسان زا نامیده می شود.

ردیف های سنگی و زیستی کرتاسه در برش بهار، در جنوب اصفهان، به ستبرای واقعی 147 متر، شامل شیل های مدادی دارای آمونیت های بودانتی سراس آلبین به رنگ سبز زیتونی متمایل به خاکستری هستند که به صورت میان لایه، شیل های آهکی دارند و با یک ناپیوستگی فرسایشی توسط سنگ آهک ماسه ای گلوکونیت دار به سن تورونین پیشین پوشیده شده اند که بر پایه تقسیم بندی دانهام، از دید دانه بندی وکستون و به ندرت گرینستون هستند. این واحد بر پایه زیست زون، با زیست زون شماره 27 معرفی شده توسط (Wynd (1965 همخوانی دارد و معادل سازند سروک در زاگرس است. سنگ آهک مارنی و سنگ آهک دارای دوکفه ای اینوسراموس با میان لایه هایی از مارن به دیرینگی اواخر تورونین میانی- تورونین پسین- کنیاسین تا ابتدای سانتونین، ترادف های جوان تر این برش هستند که می توانند معادل سازند سورگاه باشند. این واحد بر پایه زیست زون، با زیست زون شماره 28 معرفی شده توسط (Wynd (1965 همخوانی دارد، همچنین بر پایه تقسیم بندی دانهام، از دید دانه بندی پکستون و در بخش هایی باندستون است. همبری زیرین این واحد به صورت همشیب و پیوسته با سنگ آهک ماسه ای گلوکونیت دار و همبری بالایی آن به صورت پیوسته و همشیب با مارن و میان لایه هایی از سنگ آهک های سانتونین- کامپانین است. پس از مقایسه برش بهار با برش جنوب خاور لرستان (تاقدیس پشت جنگل) مطالعه شده توسط آزادبخت (1394) این نتایج حاصل شد: از دید سنگ/زیست چینه نگاری، سنگ آهک های ستبر تا نازک لایه به رنگ خاکستری روشن تا تیره با میان لایه هایی از مارن، برش تاقدیس پشت جنگل با سنگ آهک اینوسراموس دار و سنگ آهک مارنی با میان لایه هایی از مارن برش بهار، همخوانی دارد که از دید سنی به دیرینگی تورونین پیشین تا ابتدای کامپانین هستند. به دلیل همخوانی زیاد سنگ چینه نگاری و زیست چینه نگاری برش بهار در جنوب اصفهان (ایران مرکزی) و برش تاقدیس پشت جنگل در جنوب خاور لرستان، چنین دریافت می شود که شاخه ای از دریای لرستان در زمان های تورونین- کنیاسین پیشروی کرده و بخش هایی از جنوب اصفهان را پوشش می داده است.