دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1380 | دوره:1 | شماره:1 (ضمیمه) |تعداد مقالات:11

در مقاله با ذکر مقدمه ای پیرامون اهمیت شناخت هستی به نقطه اشتراک بین فلسفه و عرفان یعنی وجود پرداخته می شود. مباحث وجود به عنوان بدیهی ترین مفهوم و در عین حال پیچیده ترین حقیقت در حکمت متعالیه جای می گیرد اشاره ای گذرا به نظر ملاصدرا پیرامون وجود شده است و سوالهای متعدد عمیقی که در تعریف و شناخت وجود مطرح بوده اند. آنگاه به اختصار براهین هفت گانه از فصل آخر تحریر التمهید بیان شده است. در حد مجال برهان صدیقین طرح شده است، محور دیگر بیان عقاید استاد عصار در تعریف باب وجود است. مختصرا به نظر آیه اله العظمی قزوینی در تعریف "وحدت وجود" اشاره شده است. این مقاله مقدمه طرح مساله است برای پرداختن به آرا ابن عربی و حضرت امام خمینی (ره) که در قسمت بعد بدان می پردازیم.

استاد دکتر زرین کوب با بعدهای ادبی و تاریخ انگاری و عرفان و ایران شناسی و آشنایی به زبانهای عمده دنیا و ماخذ فرنگی آثاری ابداع کردند که شیوه ادامه این آثار با شیواترین و سخته ترین قلم صورت گرفته در این مقاله با پژوهش سبکی نثر این استاد بویژه در آثار وی از جمله بحر در کوزه، پله پله تا ملاقات خدا، فرار از مدرسه با ارایه شواهد تدوین گردیده و در پایان خاطره هایی از آن بزرگ یاد شده است.

در نیم قرن اول دوره مغول، به علت مصائب پیاپی که بر ایران و ایرانیان وارد آمد زبان فارسی تا حدودی راه انحطاط و سستی پیمود. دوره ای که مورد مطالعه ماست از آخرین سالهای قرن هشتم آغاز شده، تا چند سالی ازآغاز قرن دهم امتداد می یابد. توجه به علم و ادب و هنر به وسیله امرا و امیرزادگان تیموری امری است که گویی جزو فطرت و خوی طبیعی آنان بود. از انواع شعر که در عهد تیموری زیاد مورد توجه و علاقه شعرا بوده غزل است. غزلهای این عهد بیشتر متضمن افکار و مضامین دقیق بود.

اغلب دانشجویان به معناهایی اقبال کرده اند که از شارحان و یا از کتب لغت به آنها رسیده است. اگر معنای واقعی را به آنان ارایه دهند در وهله اول با تمام نیرو از دانش خود و در وهله دوم از معلومات یاد دهنده خود به دفاع می پردازند اما وقتی که ادعا با دلیل همراه شد از اعتراض دست بر می دارند. و گاهی از وی مصلحت هر دو معنا را درست می دانند.به هر حال ما یافته های خود را در اختیار دانشجویان عزیز قرار می دهیم و اصراری هم نداریم که حتما تشخیص ما را تایید نمایند اما اصرار داریم که خودشان هم در معانی اشعار و عبارات فارسی به تحقیق و بررسی پردازند.

عرفات، علمی است که جنبه های عملی آن همواره با ریاضت و سیر و سلوک و آزمایش های سخت همراه بوده تا اینکه عارف را به مرحله کشف و شهود و تصرّف بر قوای جاری طبیعت و پدید آوردن افعلا شگفت آور برساند و نیز وی را بر علم مغیبات و قدرت بر کرامات و خوارق عادات توانا گرداند.اما تصوف که به معنی پشمینه پوشی و روی برگرداندن از لذائذ دنیوی است در اسلام سالها بعد از پیدایش عرفان در صفحات تاریخ متجلی شده و در قرن دوم هجری رواج کامل یافته است.

یکی از ویژگی های نثر معاصر فارسی وجود برخی از فعل ها است که در ساختمان اصلی جمله نقشی ندارند و اگر آن را حذف کنیم خللی در معنی جمله رخ نمی دهد و در عین حال این افعال اوضاع و احوال فضای نوشته را روشن تر و سبک سخن را به گفتار مردم نزدیکتر می سازد. در آثار نویسندگانی همچون صادق هدایت، غلامحسین ساعدی، محمدعلی جمالزاده، جلال آل احمد و علی اکبر دهخدا از این افعال بیشتر می توان یافت.و می توان گفت این نویسندگان افعالی را چاشنی برخی جمله کرده اند تا رنگ و بوی سخن گفتن مردم را در نوشته خود پدید آورند.

طبیعت غزل های سبک اصفهانی یا هندی از آنجا که از مضمون بندی و ذکر خیالات رنگین نشات گرفته است پراکندگی یی دارد که مطلوب ذوق های طالب وحدت موضوع در غزل نمی تواند باشد.آنانکه با ادعای شعر شناسی وارد مباحث سبکی می شوند و ضمن کلی باقیهای بی فایده مچ ارباب ادب و اساتیدی را که عمری در راهی غور کرده و قلم زده اند می گیرند در حقیقت دست خالی خود را باز میکنند و اعتبار نو یافته ادبی خویش را زیر سوال می برند.آنچه نگارنده را به نوشتن ترغیب کرده است رد شبهه تناقض در بیان شاعر سبک هندی است که از سوی نویسنده ای عنوان شده است و این غیر از تناقض در مضامین است که از ویژگی های مهم این طرز به حساب می آید.

این مقاله به بررسی اندیشه دینی بهار در دیوان اشعارش می پردازد. ابتدا در باره ابعاد سه گانه شخصیت او مطالبی ذکر شده و سپس به بررسی اشعاری پرداخته ایم که به نحوی در بردارنده اندیشه دینی اوست. این موضوع در سه زمینه بررسی شده است: 1- اشعاری که در ارتباط با حکومت و حاکمان است. 2- اشعار انتقادی در دوسطح مردمی و حکومتی. 3- اشعار اخلاقی و عرفانی.در نهایت معلوم شده که در اندیشه شعری بهار، دین جایگاه برجسته ای دارد و زیر بنای نظریات او در باره حکومت، اجتماع و زندگی مبتنی بر دینداری و دین مداری است و او دین را برای زندگی فردی و اجتماعی بشر لازم می داند. دین مداری است و او دین را برای زندگی فردی و اجتماعی بشر لازم می داند. ضمن اینکه از پاره ای رفتارهای فردی و اجتماعی دینداران هم انتقاد می کند و معتقد است بایستی خرافه ها و شائبه هایی را که در طول تاریخ با جوهره دین آمیخته شده و با مبانی دین مبین اسلام سازگاری ندارد، از دامن دین زدود.

مقایسه و بررسی ادبیات جهان یکی از علل نزدیکی فرهنگها و آگاهی از اندیشه های مردم است که کمک زیادی به تفاهم و دوستی میان اندیشمندان اقوام می نماید. بنابراین در این مقاله سیمای تراژیک دو سردار بنام یعنی بهرام چوبینه و مکبث از دیدگاه فردوسی و شکسپیر بیان شده است و وجوه مشترک و مختلف آنها مورد بررسی قرار گرفته است.در این دو داستان هر دو سردار جان خود را فدای بلند پروازی و جاه طلبی می نمایند. سایه سرنوشت حتمی بر همه حوادث سایه افکنده است گویی که هر دو سردار به سوی سرشتی غیر سرشت انسانی خویش کشیده می شوند ولی در عین حال در انتخاب مسیر آزادند.

در ادب فارسی، برخی شاعران شعر خویش را در خدمت عقیده خویش گرفته اند. کسائی مروزی، خسرو قبادیانی، قوامی رازی و ... در این جرگه اند. همراه با تحول تدریجی بافت اعتقادی مردم این سرزمین از تسنن به تشیع، این سیر در شعر فارسی نیزپی گرفته شده است. در دوران صفویه، نگرش اعتقاد شیعی، تفکر غالب بر این خطه است و بالطبع سیر شعر و ادب فارسی نیز بازتاب همین نگرش. فیاض لاهیجی، فیلسوف، متکلم، عالم دینی و شاعر مشهور روزگار صفویان، از جمله کسانی است که شعر را محمل اندیشه ناب دینی و ابزار ابراز حق دانسته اند.چنان که بزرگان علوم دینی تصریح کرده اند وجه اساسی اختلاف در دو دیدگاه تشیع و تسنن، "امامت" است.شروط اساسی امام از منظرالشیعه امامیه، "نص"، "عصمت" و "علم خدادادی" است. فیاض، چونان متکلمی برهان مدار در شعر خویش، این سه اصل اصیل و رکن رکین را بر مرکب شعر نشانده و بدان پرداخته است. البته در کنار این اصول، فضایل دیگر خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام را نیز از نظر دور نداشته و اشارات یا تصریحات متعدد در این باب داشته است. نگارنده با گردآوری مواردی از موضوع یاد شده، در پی آن است که نشان دهد" فیاض لاهیجی شاعری است ولایت مدار و امامت شعار و منادی تفکر ناب شیعی".