محیط شناسی
سال:1393 | دوره:40 | شماره:2 |تعداد مقالات:27

در این تحقیق، برای بررسی حذف درجای MTBE و بنزن از آب زیرزمینی، آزمایش هایی در ستون خاک یک بعدی با شرایط فیزیکی و شیمیایی مشابه منطقه مطالعاتی ترتیب داده شد. با توجه به شرایط طبیعی محدودکننده محیط، یعنی ریزدانه بودن آبخوان، نفوذپذیری پایین، محدوده pH خنثی و بالابودن عوامل مزاحم مثل یون ها و سایر مواد آلی، برای حذف آلاینده های مورد هدف به روش اکسیداسیون شیمیایی، از واکنش فنتون (H2O2/Fe) و نانوذرات آهن صفر ظرفیتی پایدارشده (S-NZVI) به منزله کاتالیزور استفاده شد. طبق نتایج این تحقیق، برای حذف غلظت های حدودMTBE 2mg/L  و 1mg/L بنزن در آب زیرزمینی، غلظت های بهینه S-NZVI و هیدروژن پراکسید در شرایط محیطی شبیه سازی شده در پایلوت به ترتیب برابر 300mg/L و 1500mg/L به دست آمد که به حذف 78 درصد MTBE و 87 درصد بنزن منجر شد. غلظت محصولات جانبی خطرناک تولید شده یعنی استون و TBA، پس از اتمام زمان واکنش (به طور میانگین کمتر از 0.1ppm) نشان داد که عملیات پالایش از این لحاظ با مشکلی روبه رو نیست. برای کم کردن اثر عملیات در کاهش نفوذپذیری، همچنین افزایش بازدهی سیستم یا کاهش مصرف نانوذرات آهن به اسیدی کردن محیط واکنش اقدام شد تا جایی که با ایجاد شرایط pH=3.2، بازده حذف 90 درصد برای MTBE و 96 درصد برای بنزن محاسبه شد. علاوه بر این، میزان تاثیر یون های مزاحم در کاهش کارایی سیستم حذف، حداکثر حدود 15 درصد به دست آمد.

آلودگی خاک مناطقی که روی میدان های نفتی واقع شده اند، از بزرگ ترین مشکلات زیست محیطی است، زیرا این مناطق همواره تحت تاثیر آلاینده های نفتی قرار دارند. از آنجا که کشور ما دارای منابع فراوان نفتی و گازی است، شهر های جنوبی و به خصوص حاشیه خلیج فارس، تحت تاثیر این معضل بوده اند. فرایند اکسایش پیشرفته از مهم ترین تکنولوژی ها، برای اکسید و تخریب طیف وسیعی از آلاینده های آلی در خاک و آب در مدت کوتاه با بازدهی بالاست. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر حذف آلاینده های نفتی از طریق فرایند اکسایش پیشرفته در خاک های آلوده شده در شهرستان مسجد سلیمان است که به وسیله چشمه های نفتی در مناطق مسکونی مانند سی برنج و نفتون آلوده شده اند. در این راستا با مطالعات خاک شناسی و زمین شناسی اولیه برای حذف ترکیبات نفتی از خاک، از اکسید کننده های پراکسید هیدروژن و پتاسیم پرسولفات استفاده شده است. استخراج ترکیبات نفتی از خاک به روش سوکسله انجام شد. میزان ترکیبات نفتی در خاک نمونه برداری شده از طریق روش وزن سنجی 6.8 درصد تعیین شد. با توجه به بهینه کردن هیدروژن پراکسید و پتاسیم پرسولفات مناسب ترین نرخ حذف در نسبت 0.05:1 به دست آمده است. این مقادیر در حضور مقدار احتمالی آهن در خاک، که برابر 2.8 درصد است، به خاک اضافه شده است. در این آزمایش مشخص شده اضافه کردن مرحله ای عوامل موثر در اکسایش پیشرفته سبب افزایش راندمان حذف شده است. تحت شرایط بهینه و مرحله ای افزودن پراکسید هیدروژن و پتاسیم پرسولفات طی این فرایند، در حدود 50 درصد ترکیبات نفتی از خاک حذف شده است.

آلودگی خاک و آب با هیدروکربن های نفتی مشکل زیست محیطی به شمار می رود. بنابراین، نیاز به تصفیه و حذف این آلودگی روز به روز اهمیت بیشتری می یابد. در این تحقیق تجزیه بیولوژیکی هیدروکربن های نفتی کل (TPH) تحت شرایط هوازی با استفاده از راکتورهای هوازی خاکابی مطالعه و بررسی شد. نمونه خاک از منطقه عظیم آباد که با ریختن، نشت مخازن ذخیره نفت و خطوط لوله آسیب دیده پالایشگاه تهران واقع در جنوب تهران آلوده شده بود، جمع آوری شد. در این مطالعه پی- اچ بهینه که به بهترین تجزیه TPH در راکتور بسته خاکاب با عملکرد متوالی (SS-SBR) منجر می شود با تغییر pH و ثابت نگه داشتن سایر شرایط بررسی شد. دو راکتور خاکاب در اندازه آزمایشگاهی طراحی و ساخته شدند. هر راکتور برای رسیدن به شرایط پایدار برای 14 روز به صورت بسته راه اندازی شد، سپس 6 بهره برداری با زمان ماند 2 ماه صورت گرفت. هر راه اندازی pH مربوط به خود را دارا بود. در پایان این عملکرد، غلظت های TPH از طریق کروماتوگرافی گازی (GC) که دارای آشکارساز یونی شعله ای (FID) بود، آنالیز و مشخص شد. بر اساس این مطالعات SS-SBR راندمان بالایی در حذف TPH از خاک آلوده دارد به طوری که راندمان حذف آن در pH=7 و در بهترین شرایط (pH بهینه) به 88.3 درصد رسیده است. از این رو در این تحقیق pH بهینه در SS-SBR برای تجزیه بیولوژیکی خاک های آلوده به TPH در محدوده pH نرمال است.

فلزات سمی به علت پایداری بالا و آثار فیزیولوژیکی شان بر موجودات زنده، حتی در غلظت های بسیار کم نیز حائز اهمیت اند. رسوبات دریایی اغلب مخزن نهایی برای تجمع فلزات سنگین محیط زیست های ساحلی در نظر گرفته می شوند. از حساس ترین اکوسیستم ها در خلیج فارس، می توان به جنگل های مانگرو اشاره کرد که آلاینده های فلزی واردشده از نگرانی های مهم و عمده برای این اکوسیستم ها به شمار می روند. ارزیابی فضایی آلاینده ها برای درک بهتر از تهدیداتی که منابع آلاینده می توانند داشته باشند، مهم است. به منظور مطالعه و بررسی میزان غلظت سه فلز سرب، جیوه و کادمیوم در رسوبات سطحی جنگل های مانگرو و دستیابی به الگوی توزیع مکانی صحیح از این آلاینده ها، نمونه برداری از 42 ایستگاه در سه قسمت بندرخمیر با 7 ایستگاه، بخش میانی با 17 ایستگاه و جزیره قشم با 18 ایستگاه از لایه سطحی 5-0 سانتی متری رسوبات در فروردین 1390 صورت گرفت. پس از انجام آنالیزهای آزمایشگاهی، به منظور مدل سازی تغییرات مکانی غلظت فلزات در رسوبات سطحی جنگل های مانگرو، از 7 روش مختلف زمین آماری وزن دهی فاصله ای معکوس، کریجینگ ساده، کریجینگ معمولی، کریجینگ جامع، توابع پایه شعاعی، درون یابی چندجمله ای موضعی و عمومی بهره گرفته شد. نتایج حاصل از آنالیزها نشان داد که بیشترین مقادیر غلظت برای فلزات سرب و کادمیوم در بخش قشم و برای فلز جیوه در بندر خمیر است. در نهایت روش کریجینگ ساده به علت داشتن پایین ترین مقادیر RMSE و MAE و نزدیکی بسیار زیاد آماره MBE به صفر، به منزله بهترین روش برای مدل سازی الگوی توزیع و پراکنش فلزات سرب، کادمیوم و جیوه به ترتیب با مدل های نمایی، دایره ای و گوسین انتخاب شد. نقشه های ترسیم شده نشان دادند که الگوی توزیع مکانی سرب و کادمیوم مشابه یکدیگرند و تمرکز غلظتی این دو فلز بیشتر متمایل به غرب بخش میانی و بندر خمیر است، در حالی که جیوه الگوی توزیع مکانی متفاوتی نشان داد. جیوه الگوی توزیع و پراکنش نامنظم نقطه ای از خود بروز داد که گرایش خاصی به سمت مشخصی ارائه نمی کرد.

با هدف غلبه بر مشکلات زیست محیطی ناشی از تجمع پلاستیک های مصنوعی و لجن تولیدشده در تصفیه خانه ها، پژوهش های متعدی در زمینه تولید پلیمرهای زیست تخریب پذیر انجام شده است. پلی هیدروکسی آلکانوات ها (Polyhydroxyalkanoates) مشهورترین عضو خانواده بیوپلیمرها محسوب می شوند که به منزله منبع کربن و انرژی در میکروارگانیسم ها تجمع می یابند. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر میدان مغناطیسی در فرایند تولید پلی هیدروکسی آلکانوات (PHA) در لجن فعال انجام شده است. میدان مغناطیسی در فرایند تولید PHA از لجن فعال تاثیرگذار است به طوری که در برخی شدت های میدان مغناطیسی تولید این بیوپلیمر نسبت به نمونه شاهد (بدون میدان مغناطیسی) افزایش و در برخی کاهش یافته است. آزمایش های این تحقیق در دومرحله انجام شده اند. در مرحله اول، مدت زمان هوادهی لجن فعال در فرایند تولید این بیوپلیمر برای نمونه شاهد بهینه سازی شد که معادل 30 ساعت بود. در مرحله دوم، تاثیر میدان مغناطیسی در کاهش یا افزایش تولید این بیوپلیمر بررسی شد. تاثیر میدان های مغناطیسی با شدت 5، 10، 15، 20، 25 و 50 میلی تسلا در راکتور ناپیوسته تولید بیوپلیمر در 30 ساعت بررسی شد. نتایج نشان دادند که میدان هایی با شدت 5، 10، 15 و 20 میلی تسلا تاثیر مثبتی در تولید PHA داشتند در حالی که میدان های 25 و 50 میلی تسلا سبب کاهش تولید PHA نسبت به نمونه شاهد شده اند. میزان تولید PHA در نمونه شاهد و میدان های مغناطیسی 5، 20 و 50 میلی تسلا به ترتیب 0.6، 0.73، 0.75 و 0.55 گرم بر لیتر بوده است. علاوه بر این، نتایج نشان دهنده تاثیرگذاری میدان مغناطیسی در نوع و میزان مونومرهای تولیدشده در کوپلیمر PHA بودند. به طوری که در میدان های مغناطیسی 20 و 50 میلی تسلا درصد جرمی هیدروکسی والرات (HV) در کوپلیمر (HB-co-HV) به ترتیب برابر با 26 و 76 بوده است.

حلالیت و پایداری عناصر سنگین در خاک نقش مهمی در نقل و انتقال آن به آب های زیرزمینی و گیاهان دارد و می تواند برای سلامت انسان تهدیدی جدی باشد. این تحقیق به منظور بررسی تغییرات زمانی میزان تثبیت کادمیوم در خاک های آلوده به فلزات سنگین تحت تاثیر انرژی حرارتی، آهک (CaCO3) و کود فسفاته (به منزله منبع فسفات) انجام شد. خصوصیات فیزیکوشیمیایی و کانی شناسی رس به روش استاندارد انجام شد. به منظور بررسی تثبیت کادمیوم، محلول آهک در سطوح صفر و 5 درصد، محلول کود فسفاته در سطوح صفر و 2.5 درصد تهیه و با خاک مخلوط شد. سپس، نمونه ها در دمای 25، 200، 400، 600، 700 و 800 درجه سانتی گراد حرارت داده شدند. پس از خنک شدن نمونه ها عصاره گیری در فاصله زمانی 7، 30 و 60 روز با نسبت 1:10 خاک به آب تهیه و تعیین غلظت شد. نتایج نشان داد خاک مورد مطالعه سبک بافت، اسیدی و کاملا شور است. همچنین، کانی های حاکم در نمونه به ترتیب کائولینیت، ایلیت و اسمکتیت تعیین شدند. تجزیه واریانس نشان داد آثار مستقل حرارت و تیمار در فاصله زمانی 7، 30 و 60 روز معنی دار (P<0.001) شدند، اما آثار متقابل فاکتورها با گذشت زمان معنی دار نشدند. دمای 400، 600 و 700 بیشترین تاثیر در رهاسازی کادمیوم را داشت. نتایج نشان داد که افزایش حرارت سبب تغییر جهت اثر فسفات در تثبیت کادمیوم و افزایش حلالیت و انتقال آن در خاک می شود. همچنین، با گذشت زمان و برقراری تعادل نسبی، تثبیت کادمیوم نیز افزایش یافت. نتایج حاصل نشان داد کاربرد آهک در خاک های اسیدی و شور به منظور تثبیت کادمیوم توصیه نمی شود و بهتر است منابع فسفاته به کار روند.

با رشد سریع شهرنشینی، صنعتی شدن شهرها و افزایش انتشار آلودگی از وسایل نقلیه، بحران آلودگی هوا یکی از مشکلات اکولوژیکی شدید در مقیاس جهانی است. با توجه به سهم آلودگی گرد و غبار در افزایش آلودگی هوا، غبار راسب شده در اطراف جاده ها و خیابان های سطح شهر به منزله یکی از عوامل ارزیابی میزان آلودگی هوای شهری بررسی شد. با توجه به رشد جمعیت و تردد وسایل نقلیه در کرج و خطرهای ناشی از آلودگی فلزات سنگین برای سلامتی بشر، غلظت فلزات Ni، Mn، Pb، Cr، Cu و Zn در غبار جمع آوری شده از 3 خیابان در سطح کرج اندازه گیری شد. نمونه های غبار با ابعاد کمتر از 250mm پس از هضم اسیدی در مایکروویو، از طریق دستگاه جذب اتمی آنالیز شدند. اندازه غلظت فلزات در غبار خیابان ها برای هر یک از عناصر عبارت اند از: Pb: 48-629mg/g، Ni: 19-224 mg/g،Cu:86-271mg/g ، Mn: 609-784mg/g،Zn: 282-212mg/g  و Cr: 40-117mg/g. برای ارزیابی میزان آلودگی نمونه ها مقادیر شاخص ضریب انباشتگی (Igeo)، فاکتور غنی شدگی (EF)، فاکتور آلودگی (CF) هر یک از عناصر و شاخص بار آلودگی (PLI) در هر یک از ایستگاه ها و میانگین آن در هر جاده محاسبه شد. مقادیر محاسبه شده شاخص زمین انباشتگی و فاکتور غنی شدگی نشان می دهند میزان فلزات سرب، مس و روی در کلیه جاده ها در اثر فعالیت های انسانی افزایش یافته اند و منشا طبیعی ندارند. با محاسبه مقادیر فاکتور آلودگی، به طور میانگین بیشترین میزان آلودگی سه عنصر اخیر در جاده کرج- قزوین مشاهده شد. مقادیر محاسبه شده شاخص بار آلودگی (PLI) در هر یک از ایستگاه های نمونه برداری نشان می دهد در مناطق پرترافیک و صنعتی میزان بار آلودگی فلزات سنگین بالاتر است.

خور ماهشهر در 65 کیلومتری مدخل ورودی خور موسی واقع در خلیج فارس قرار دارد. به واسطه حساسیت خلیج فارس و تاثیرات منفی و مخربی که این منطقه به دلیل وجود صنایع پتروشیمی واقع در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر متحمل می شود، مطالعه حاضر در تیرماه 1391 در خور ماهشهر واقع در شمال غرب خلیج فارس صورت گرفت. 16 نمونه سطحی رسوب به وسیله نمونه گیر پترسون جمع آوری شد . غلظت و منشا آلاینده های فلزی (Zn، Sr، Ni، Mn، Cu، Cr، Co، Ba، As و Al) در رسوبات از طریق ICP-AES تعیین شد. هدف اصلی از انجام این تحقیق پایش زیست محیطی فلزات در رسوبات خور ماهشهر به منظور ارتقای کیفیت محیط زیست منطقه است. در همین راستا کمی سازی شدت آلودگی در رسوبات با استفاده از شاخص های EF، Igeo، IPOLL و m-ERM-Q صورت گرفت. از دیگر اهداف این مطالعه جداکردن بخش انسان ساخت از طبیعی و مشخص کردن منشا عناصر است. در این تحقیق از روش آزمایشگاهی تفکیک شیمیایی یک مرحله ای استفاده شد ه است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که شاخص تجمع زیستی (Igeo) در حالت کلی بیانگر آلودگی کمی است با این حال فاکتور تجمع (EF) و شاخص آلودگی (Ipoll) برای فلزات آلودگی به نسبت بالایی را نمایش می دهد. میانگین مقادیر EF برای هر یک از فلزات بین محدوده تجمع کم تا بسیار زیاد قرار دارد. بر اساس شاخص m-ERM-Q همه نمونه های رسوبی 30 درصد احتمال سمیت دارند. نتایج آنالیز خوشه ای بیانگر این بود که Cr در نمونه های رسوب دارای منشا نفتی است.

کرمان از جمله شهرهای صنعتی ایران است که کارخانه ها و معادن مختلفی در اطراف آن قرار دارد. این مطالعه با هدف بررسی میزان غلظت فلزات سنگین و بررسی توزیع مکانی و زمانی آن ها در گرد و غبار کرمان شکل گرفت. نمونه برداری گرد و غبار (مجموعا 245 نمونه) در 35 نقطه شهر و طی 7 ماه (از اردیبهشت تا پایان آبان 1391) انجام شد. پس از هر بار نمونه برداری ماهانه تله ها شسته و نمونه های انتقال یافته به آزمایشگاه توزین شدند و نرخ فرونشست ذرات محاسبه شد. همچنین، برای مقایسه نتایج گرد و غبار اتمسفری با خاک منطقه 60 نمونه مختلف خاک سطحی (0-10cm) از مناطق برون شهری و 35 نمونه مختلف خاک از مناطق درون شهری کرمان تهیه شد. پس از جمع آوری و آماده سازی نمونه ها، غلظت کل فلزات سنگین مس، سرب، روی، نیکل و منگنز بعد از هضم با اسید نیتریک 6 نرمال از طریق دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بالاترین غلظت فلزات را گرد و غبار داشت که با نمونه های خاک درون شهری و برون شهری دارای تفاوت معنی داری بود. بررسی توزیع زمانی و مکانی غلظت فلزات سنگین و مطالعه همبستگی بین فلزات مختلف نشان داد که 3 فلز مس، سرب و روی و 2 فلز نیکل و منگنز توزیع زمانی و مکانی مشابهی داشتند که احتمالا این عناصر از دو منبع متفاوت سرچشمه می گیرند، به طوری که مس، سرب و روی عمدتا از منابع صنعتی و ترافیک مشتق شده و نیکل و منگنز از منابع طبیعی سرچشمه گرفته اند. پراکنش مکانی نشان داد که غلظت فلزات در نیمه غربی کرمان بیشتر بوده است که در این رابطه، توپوگرافی اطراف کرمان نقش مهمی را به عهده دارد. بنابراین، شناخت منشا گرد و غبارهای کرمان و کنترل آن در راستای مدیریت و توسعه پایدار و ایجاد محیط زیست سالم ضروری است.

پژوهش حاضر سعی دارد رفتار رخداد گرد و غبار در غرب ایران را از منظر مکانی و زمانی تحلیل کند. برای نیل به این هدف از داده های آماری گرد و غبار (اخذشده از سازمان هواشناسی) 26 ایستگاه منتخب در نیمه غربی ایران با پراکنش مناسب طی دوره بیست ساله (1989-2008) بهره گرفته شده است. برای بررسی رفتار مکانی گرد و غبار از ابزار تحلیل روند و برای بررسی رفتار زمانی آن از روش آماری من کندال (به علت ناپارامتریک بودن داده های فراوانی گرد و غبار) استفاده شد. رفتار مکانی فراوانی گرد و غبار گویای افزایش شمال به جنوب این پدیده به صورت خطی است، حال آنکه در راستای غرب به شرق رفتار خطی در داده ها مشاهده نشد و مشخص شد که رفتار مکانی وقوع گرد و غبار در این راستا به صورت منحنی (تابع چندجمله ای درجه دوم) است به این معنی که افزایش رخداد گرد و غبار با حرکت به سوی شرق و کاهش گرد و غبار با ادامه حرکت به سمت شرق مشاهده می شود. با مطالعه رفتار زمانی رخداد گرد و غبار مشخص شد که برخی از ایستگاه ها روند صعودی (اراک و خرم آباد) و فقط دو ایستگاه قزوین و خرم دره روند نزولی (با سطح اطمینان 95 درصد) در فراوانی وقوع گرد و غبار دارند. بررسی تغییر زمان حداکثر فراوانی گرد و غبار در منطقه مورد مطالعه نشان داد که ایستگاه های یاسوج، قزوین، سنندج، خرم آباد و اراک به سمت ماه های گرم و ایستگاه های اردبیل، ارومیه، آبادان، اهواز، پارس آباد، تبریز، خرم دره، خوی، دزفول، دهلران، زنجان، سقز، شهرکرد، کرمانشاه و همدان به سمت ماه های سرد جابه جا شده اند و در سایر ایستگاه ها (ایلام، امیدیه، ماکو، اسلام آباد غرب و میانه) جابه جایی محسوسی به سمت ماه گرم یا سرد مشاهده نشده است.

سیلاب اصلی ترین بلای همه گیر و یکی از مسائل مهم جهانی است به طوری که با افزایش شدت و فراوانی رخدادهای سیل، نگرانی های جهانی در خصوص افزایش مرگ و میر و ضررهای اقتصادی ناشی از سیل افزایش یافته است. در این مطالعه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، تصاویر ماهواره ای، داده های ایستگاه باران سنجی و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) روشی کارآمد برای نقشه خطر سیل خیزی حوضه و زیرحوضه های رودخانه بالقلی چای ارائه شده است. نقشه خطر سیل خیزی بر پایه تاثیرات ترکیبی عوامل فیزیکی و اقلیمی تهیه شد. 8 عامل فیزیکی شامل مساحت، شیب، جهت، زمان تمرکز، تراکم زهکشی، نسبت انشعاب، ضریب شکل و شماره منحنی و 2 عامل اقلیمی شامل متوسط بارندگی سالانه و متوسط حداکثران بارندگی روزانه استفاده شد. از GIS برای تولید لایه های عوامل و از بازدید میدانی و تصاویر ماهواره ای به منظور اصلاحات مورد نیاز لایه های تهیه شده استفاده شد. سپس، از طریق توزیع پرسش نامه و جمع آوری نظرهای کارشناسی با استفاده از روش AHP، به هر یک از معیارها و زیرمعیارها وزنی اختصاص یافت. با همپوشانی لایه های وزن دار شده در محیط GIS، نقشه خطر سیل خیزی تهیه شد. نتایج نشان داد که قسمت های جنوبی و شمال غرب حوضه از نظر تولید سیلاب بسیار مستعد است. همچنین، زیرحوضه سقزچی چای (H) در قسمت جنوبی حوضه بالقلی چای از نظر سیل خیزی در رتبه اول و زیرحوضه لاطران چای (A) در رتبه آخر قرار دارد.

تولیدات صنعتی و رشد آن به تنهایی به منزله معیاری برای سنجش عملکرد بخش صنعت در هر مقطع یا دوره زمانی قلمداد می شود، اما نمی تواند متغیر اساسی برای سنجش عملکرد این بخش در نظر گرفته شود، زیرا این عامل بدون توجه به عوامل زیست محیطی، حتی در پاره ای از موارد می تواند عملکرد مورد نظر را تحت تاثیر قرار دهد. بر این اساس، نمی توان و نباید تولید بیشتر، خصوصا در برخی صنایع، به قیمت تخریب محیط زیست صورت پذیرد. این در حالی است که قانون اساسی ج.ا.ا. نیز آن دسته از فعالیت های اقتصادی را که با آلودگی محیط زیست یا تخریب جبران ناپذیر آن در ارتباط است ممنوع دانسته است. مطابق اصل پنجاهم این قانون در جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی شده است. همچنین، به این موضوع در سند چشم انداز بیست ساله ایران نیز توجه و بر اساس این سند، برخورداری از محیط زیست سالم به منزله حق همگانی مطرح شده است. علاوه بر موارد مذکور، موضوع محیط زیست و مصادیق آن در قوانین برنامه توسعه اقتصادی کشور نیز مورد توجه بوده و برای مثال، برنامه سوم را می توان در حکم نقطه عطفی در زمینه توجه به محیط زیست تلقی کرد، زیرا در این قانون به مسائل محیط زیست فصلی جداگانه اختصاص داده شده است. از این رو، این مقاله می کوشد با تقسیم تولیدات صنعتی بر حسب میزان آلایندگی تحمیل شده به محیط زیست و سنجش سودآوری آن ها، ارتباط این دو را بررسی کند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در تمامی موارد، سودآوری تولیدات صنعتی آلاینده به مراتب و به صورت معنی داری بیش از این میزان در صنایع پاک است. از این رو، برتری عملکرد چنین بنگاه هایی را نمی توان فقط با معیار سودآوری سنجش کرد. بر این اساس و از حیث سیاست گذاری، لازم است با به کارگیری مالیات سبز، که به نظر می رسد عامل فراموش شده در برنامه ریزی های صنعتی ایران باشد، تمهیدات لازم برای جلوگیری از تخریب محیط زیست فراهم شود.

در مقاله حاضر ترکیب بهینه تکنولوژی های تولید برق در کشور با در نظر گرفتن توسعه فناوری های مختلف نیروگاهی، تغییر قیمت سوخت های فسیلی و ملاحظات زیست محیطی تعیین می شود. بدین منظور با بهره گیری از مدل MESSAGE، سیستم عرضه انرژی الکتریکی کشور برای افق زمانی 30 ساله از سال 2015 تا 2045 مدل سازی می شود. در این مدل کل هزینه های سیستم عرضه انرژی الکتریکی به منظور تامین تقاضای نهایی برق حداقل می شود. مدل طراحی شده می تواند به منزله ابزاری مناسب برای تسهیل فرایند برنامه ریزی میان مدت و درازمدت و تحلیل آثار توسعه فناوری های تجدیدپذیر و تولید پراکنده بر مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای در بخش نیروگاهی کشور استفاده شود. نتایج اصلی مدل شامل روند بهینه کل ظرفیت مورد نیاز برای نصب و تولید ناویژه هر یک از نیروگاه هاست. بر مبنای نتایج این مطالعه، سهم انرژی های تجدیدپذیر در تامین تقاضای برق در بلندمدت بین 10 تا 35 درصد خواهد بود. سهم فناوری های تولید پراکنده شامل موتورهای گازسوز، توربین های بادی و سلول های فوتوولتائیک نیز در کل تولید از حدود 4 درصد در ابتدای دوره به حدود 10 درصد در بلندمدت خواهد رسید. همچنین، در بهترین شرایط میزان مصرف انواع حامل های انرژی فسیلی در مقایسه با سناریوی ادامه روند کنونی در درازمدت تا 42 درصد کاهش می یابد. در این شرایط، به طور متوسط امکان کاهش انتشار دی اکسید کربن به میزان 25 میلیون تن در سال نیز وجود دارد. توسعه فناوری های انرژی های تجدیدپذیر در کنار توسعه نیروگاه های پیشرفته فسیلی تا سال 2045، متوسط میزان انتشار گازهای گلخانه ای به ازای واحد تولید برق را 30 تا 70 درصد در مقایسه با سال پایه کاهش خواهد داد.

معدن مس سرچشمه دومین معدن روباز جهان، از بزرگ ترین مجتمع های صنعتی- معدنی جهان و بزرگ ترین تولید کننده مس در ایران به شمار می رود. این مجتمع نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد. در این مجتمع همراه تولید مس، حجم عظیمی از مواد آلوده کننده تولید و وارد محیط می شود. عمده ترین ماده آلوده کننده منتشرشده از این مجتمع، گاز SO2 است. بر اساس اندازه گیری های سازمان محیط زیست استان کرمان، غلظت گاز SO2 منتشرشده از این مجتمع همواره بیش از مقدار استاندارد آن بوده است. حجم زیاد این گاز، تاثیر مهمی در شکل گیری باران های اسیدی و بروز مشکلات زیست محیطی متعدد دارد. لزوم حفاظت از محیط زیست به صورت اصل انکارناپذیر در جهان پذیرفته شده است. توسعه سیاست های کاهش آلودگی نیازمند داشتن اطلاعاتی در خصوص پتانسیل کاهش آلودگی و هزینه آن است. منحنی هزینه کاهش آلودگی (ACC)، نشان دهنده کاهش آن در سطوح مختلف است. MACC نیز ابزار کلیدی در بحث های اقتصاد محیط زیست برای مدل سازی و سیاست گذاری است. لذا در این مطالعه، منحنی هزینه کاهش آلودگی و هزینه نهایی کاهش آلودگی (MACC) برای SO2 منتشرشده از این مجتمع با استفاده از رهیافت از پایین به بالا (روش اقتصادی- مهندسی) برآورد شد. نتایج نشان داد که هزینه سالانه کاهش هر تن SO2 از 44.94 تا 7408.71 هزار ریال متغیر است. هر دو منحنی مطابق انتظار با شیب منفی و نزولی برآورد شدند. ACC برآوردشده، اطلاعات مفیدی را در خصوص پتانسیل کاهش آلودگی و هزینه آن، در اختیار مدیران این مجتمع قرار می دهد. MACC نیز ابزار سودمندی برای سیاست گذاران محیط زیست به منظور اتخاذ سیاست های کنترل آلودگی است.

در دهه اخیر به ارزش گذاری کالاهای عمومی توجه بسیاری شده است. با توجه به نقش تاثیرگذار کارکردهای منابع زیست محیطی در افزایش روحیه نشاط و شادی افراد جامعه و ارزیابی های مربوط به امکان سنجی توسعه این نوع مناطق، تعیین ارزش کارکردهای این منابع امری بسیار مهم است. هدف از مطالعه پیش رو، شناسایی عوامل موثر در تمایل به پرداخت گردشگران پارک جنگلی سی سنگان واقع در استان مازندران برای تفرج در آن و تعیین میزان تمایل به پرداخت با استفاده از گزینش دوگانه یک و نیم حدی (OOHB) در روش ارزش گذاری مشروط است. همچنین، در این مطالعه سعی شده است میزان تمایل به پرداخت افرادی که تمایلات اخلاق گرایانه و پیامدگرایانه دارند، جداگانه محاسبه شود. بر اساس یافته های تحقیق، متغیرهایی از قبیل مبلغ پیشنهاد قیمت، بعد خانوار، تعداد دفعات بازدید سالیانه، اخلاق گرایی و درآمد ماهیانه خانوار تاثیر معنی داری در تمایل به پرداخت افراد نشان داد. در بین خانوارهایی که تمایلات هدف گرایانه داشته اند، میانگین تمایل به پرداخت فرد به ازای هر خانوار 11751 ریال و در بین افراد دارای تمایلات اخلاق گرایانه، این رقم معادل 13409 ریال است. در نهایت بر اساس یافته های تحقیق حاضر، با محاسبه میانگین وزنی، خانوارهای هدفگرا و اخلاقگرا (0.77 و 0.23)، میانگین تمایل به پرداخت (WTP) سالیانه خانوارها 12201 ریال برآورد می شود. همچنین، کل ارزش تفرجی این پارک با استفاده از گزینش دوگانه یک و نیم حدی در روش ارزش گذاری مشروط 11.32 میلیارد ریال و ارزش هر هکتار از آن 377 میلیون ریال در سال 1391 برآورد شده است. بنابراین، توجه هرچه بیشتر مسوولان ذی ربط در جهت بسط و گسترش کارکردهای تفرجی پارک جنگلی سی سنگان در جهت افزایش هرچه بیشتر رفاه عمومی گردشگران اجتناب ناپذیر خواهد بود.

کیفیت بصری سیمای محیط یکی از منابع مهم ملی، میراث فرهنگی و طبیعی است که زیبایی اش تحسین می شود. خصوصیات بصری سهم مهمی در هویت ناحیه و حس مکان دارد، به لذت بردن مردم از محیط طبیعی و مصنوع اطرافش کمک می کند و سبب جذب سرمایه گذاری و پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی منطقه می شود. شناخت عوامل و معیارهای موثر در کیفیت بصری سیمای سرزمین به منزله ابزار مناسب برای ارزیابی و مکان یابی مناطق دارای ارزش زیبایی شناختی می تواند مدیران و برنامه ریزان را در انتخاب لکه های حفاظتی و مدیریت موثر سیماهای دارای ارزش بصری یاری رساند. حوزه زیارت استان گلستان نیز با توجه به مواهب زیبایی شناختی آن به منزله یکی از قطب های اکوتوریسمی استان مطرح است. هدف این مطالعه تعیین مهم ترین معیارهای عینی و ذهنی موثر در ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین حوزه زیارت است، برای این منظور روش تحلیل مولفه های اساسی با استفاده از داده های پرسش نامه ای به کار گرفته شد. نتایج نشان دادند که از بین 15 معیار ذهنی استفاده شده در این پژوهش 5 معیار پیچیدگی، بافت، تنوع رنگ، منظره پیش روی بازدیدکننده و پاکیزگی محیط و از بین 8 معیار عینی 3 معیار تنوع تراکم پوشش گیاهی، قابلیت دید آبشار و قابلیت دید نقاط پرتنوع دارای بیشترین اهمیت اند. با توجه به قابلیت کاهش ابعاد داده ها و انعطاف پذیری روش تحلیل مولفه های اساسی، این روش در علوم محیط زیستی نیز می تواند کاربرد وسیعی داشته باشد. این روش را می توان در محیط های مختلف با توجه به شرایط محیطی خاص آن منطقه به کار برد و مهم ترین معیارهای تاثیرگذار را تفکیک کرد. با بهره گیری از نتایج این پژوهش می توان پرسش نامه های مطالعاتی از این قبیل را با پرسش های کمتری شکل داد. بنابراین، مدیران مناطق گردشگری می توانند با صرف هزینه و وقت کمتر به شناخت کیفیت بصری مکان مورد نظر دست یابند.

امروزه شهر پویا شهری است که بتواند خدمات رسانی مطلوبی را برای شهروندان ارائه دهد. آرامستان ها از جمله مراکز خدماتی محسوب می شوند که رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت، تکمیل ظرفیت آن ها را به همراه داشته و برنامه ریزی جامع و از پیش تعیین شده برای مواجهه با این بحران ضروری است. متاسفانه در شهرهای ایران مطالعه و برنامه ریزی برای مواجهه با این بحران وجود ندارد. از آنجا که امروزه رعایت استانداردهای زیست محیطی یکی از اصول احداث تجهیزات و امکانات شهری و فراشهری است، در این پژوهش با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چندمعیاره، که در تلفیق با GIS توانسته است به حل مسائل تصمیم گیری فضایی کمک کند، مکان آرامستان جدیدی برای اصفهان بر اساس معیارهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی پیشنهاد شده است. معیارهای موثر در مکانیابی آرامستان با استفاده از منابع و نظر کارشناسان شناسایی شده است. با توجه به اینکه تعیین میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری معیارها از یکدیگر، آن ها را به دنیای واقعی نزدیک تر می کند، از روش دیمتل برای استخراج روابط اثرگذاری بین عوامل استفاده شد. نقشه حاصل از دیمتل برای مدل سازی ANP برای وزن دهی عوامل به کار گرفته شد. سپس، با استفاده از نتایج آن ها در محیط GIS نقشه های فازی وزن دار عوامل تولید شد. در نهایت با کمک عملگر گامای فازی نقشه ها ترکیب شدند تا نتیجه به دست آمده از آن کاستی های روش جمع، که ساده ترین روش ترکیب نقشه هاست را بهبود دهد. مکان بهینه متناسب با شرایط زیست محیطی و اقتصادی- اجتماعی پیشنهاد شد. احداث آرامستان در این مکان از انتشار آلودگی به شهر جلوگیری می کند و پیشنهاد چند آرامستان به منظور جلوگیری از ترافیک در شهر است.

رودخانه زاینده رود در کنار فواید اقتصادی و فرهنگی برای اصفهان، سبب ایجاد حوزه ای عمومی برای گسترش تعاملات اجتماعی انسان ها با یکدیگر شده است. این رودخانه علاوه بر اینکه فضایی تفریحی و محلی برای گذران اوقات فراغت محسوب می شود، جایگاه ویژه ای را در هویت شهری شهروندان اصفهانی به خود اختصاص داده است. این رود بخشی از هویت اصلی اصفهان را شکل می هد که این مساله را می توان با توجه به علائم و نمادهای مختلفی که در سطح اصفهان مشاهده می شود و هر کدام نشانه ای از زاینده رود را با خود همراه دارد، حس کرد. تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش رودخانه زاینده رود و فضاهای عمومی اطراف آن در تعاملات اجتماعی شهروندان اصفهانی و تعیین نقش خشکی رودخانه در کاهش این تعاملات انجام شده است. این تحقیق به شکل طولی و در دو مرحله قبل و بعد از خشکی آب رودخانه زاینده رود انجام شد که سعی شده است برای کاهش اثر متغیرهای زمینه ای نمونه های انتخاب شده در هر دو مرحله به لحاظ سنی و جنسی با یکدیگر مشابهت داشته باشند. نتایج حاصل از مدل سازی معادلات ساختاری 1 نشان می دهد ارزیابی پاسخگویان از کیفیت (کیفیت دسترسی، خدمات، عناصر زیبایی شناختی و آسایش و امنیت) فضاهای اطراف رودخانه زاینده رود در میزان تعاملات آن ها با یکدیگر تاثیر مثبت و معنی داری دارد. همچنین، آزمون مقایسه میانگین ها نشان می دهد، نقش این فضاها در تعاملات اجتماعی مردان بیش از زنان است، اما به لحاظ سنی تفاوت معنی داری مشاهده نشد. همچنین، نتایج تحقیق نشان می دهد خشکی آب رودخانه زاینده رود به طرز معنی داری میزان تعاملات اجتماعی را در بین شهروندان مراجعه کننده به این مکان کمتر کرده است.

این پژوهش با هدف بررسی آثار محیط زیستی کارخانه گندله سازی اردکان انجام شده است. بدین منظور منابع احتمالی آلودگی های محیط زیستی و تاثیرات سوء در کیفیت هوا، آب، خاک، محیط بیولوژیک، محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در نهایت وضعیت ایمنی و سلامت کارکنان پیش بینی شد. در ادامه برای تعیین مقادیر آلاینده ها به اندازه گیری مولفه های محیط زیستی در دو نوبت مرداد و بهمن سال 90 اقدام شد. مولفه های اندازه گیری شده گازهای خروجی از یک دودکش مستقر در محوطه کارخانه شامل H2S، NOX، NO، SO2، O2، CO، NO2 و CXHY، ذرات معلق خروجی از 8 دودکش، ذرات معلق هوای محیط اطراف کارخانه، میزان سر و صدای محیطی در روز و شب و فاضلاب صنعتی خروجی از تصفیه خانه هستند. شایان یادآوری است از آنجا که فقط یک دودکش در مرحله پس از پخت گندله قرار دارد، یعنی جایی که حرارت وارد فرایند می شود و واکنش شیمیایی طی آن انجام می گیرد، اندازه گیری گازها نیز فقط از همان یک دودکش انجام شد. روش علمی استفاده شده در این تحقیق TOPSIS بوده که از جمله روش های تصمیم گیری چندشاخصه است. لذا در قالب روش TOPSIS و به کمک نرم افزار Excel گزینه های پرسش نامه اولویت بندی شدند. در پایان نیز راهکار های مدیریتی برای هر دسته از منابع آلوده کننده تدوین شد. از جمله این راهکارها می توان به استفاده از سیستم های کنترل گازهای آلاینده در خروجی دودکش کوره، استفاده از انبارهای سرپوشیده برای کنترل ذرات انتشاریافته در اثر حمل و نقل مواد و انباشت و برداشت و رفع اکسید آهن از پساب با احداث حوضچه ای با شیب مناسب در قسمت زیر کانال ها اشاره کرد.

یاردانگ ها و تپه های ماسه ای مناطق فراخشک از جالب ترین زمین دیس های (لندفرم ها) مناطق بیابانی محسوب می شوند. ارائه روش مطلوب برای شناخت و پهنه بندی کمی زمین ریخت شناسی این زمین دیس ها با توجه به ناممکن بودن بازدیدهای میدانی و دسترسی از اهداف این مقاله است. در این مطالعه از داده های رادار SRTM/C با قدرت تفکیک زمینی معادل 90 متر که وزارت ملی فضا و هوانوردی امریکا (NASA) در سال 2003 ارائه کرد، استفاده شد. زمین دیس های بزرگی (Mega Landforms) نظیر یاردانگ ها و تپه های ماسه ای دشت لوت ایران و کایدام چین، به وسیله یکی از روش های شبکه های عصبی مصنوعی با عنوان «الگوریتم خودسازمانده» مطالعه، طبقه بندی و مقایسه شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که منطقه یاردانگ های کایدام چین نسبت به منطقه لوت ایران دارای پیچیدگی های بیشتری در قسمت تیغه های یاردانگی است در حالی که یاردانگ های منطقه لوت کلاس های یکنواخت تری دارد. جزئیات پیچیده یاردانگ های والی شکل کایدام نسبت به دوکی لوت سبب شده است که در این منطقه جزئیات دیگری از پارامترهای ورودی مثلا جهت شیب در تقسیم بندی نهایی موثر واقع شود. بلوغ تپه های ماسه ای در ارگ لوت به علت منبع زیاد ماسه و بادهای چندجهته آن سبب شده است تا درصد کلاس هایی همچون شانه و دماغه شیب در آن بیشتر باشد. نقشه های مورفومتریک نهایی تپه های ماسه ای در دو منطقه تشابه زیادی در اجزای هر کلاس، تعداد و ویژگی های کلاس ها دارند، اما روند تکاملی ارگ در منطقه لوت به خوبی قابل تشخیص است. حال آنکه در منطقه کایدام به علت منبع کمتر ماسه و یک جهته شدن بادها بلوغ و تغییر محسوسی از ابتدا تا انتهای ارگ دیده نمی شود. به طور کلی نتایج نشان داد که شبکه خودسازمانده به منزله الگوریتم نظارت نشده شبکه های عصبی مصنوعی در تلفیق پارامترهای مورفومتریک برای آنالیز نیمه اتوماتیک زمین دیس های محیط های بیابانی و تحقیق در علل تفاوت آن ها بسیار کارآمد است.

همزمان با توسعه مباحث پایداری، تلفیق جنبه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برای انجام فرایند تصمیم ضروری به نظر می رسد. این مقاله با تجمیع جنبه های مختلف پایداری و استفاده از تکنیک تصمیم گیری چندمعیاره (فرایند تحلیل سلسله مراتبی) به سنجش و مقایسه سطح پایداری محصولات زراعی در مقیاس مزرعه ای پرداخته است. داده های مورد نیاز از طریق تکمیل 140 پرسش نامه و مصاحبه رو در رو با کشاورزان شرق حوضه رودخانه زاینده رود برای چهار محصول یونجه، گندم، جو و ذرت علوفه ای در سال زراعی 1390-1391 جمع آوری شد. نتایج نشان داد که یونجه با وزن نهایی 0.287 پایدارترین محصول است و جو، گندم و ذرت علوفه ای به ترتیب با وزن نهایی 0.266، 0.235 و 0.212 در رتبه های بعدی پایداری قرار دارند. همچنین، بر اساس معیار زیست محیطی، جو با نمره 0.352 پایدارترین محصول بود. در رتبه بندی محصولات بر اساس معیارهای اجتماعی و اقتصادی به ترتیب یونجه با وزن 0.274 و 0.500 دارای بالاترین سطح پایداری بود. با توجه به افزایش رقابت کاربری آب در حوضه رودخانه زاینده رود و افزایش ارزش آب در بخش کشاورزی با تغییر وزن شاخص آب مصرفی تحلیل حساسیت انجام گرفت. نتایج حاکی از این بود که با افزایش وزن مولفه زیست محیطی تا سطح 0.4 پایداری کلی جو افزایش می یابد. این نتیجه با افزایش فشار بر منابع آب زیرزمینی و به تبع آن شوری آب و خاک و نیاز آبی پایین جو نسبت به سایر محصولات در منطقه سازگار است.