دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1384 | دوره:56 | شماره:173 |تعداد مقالات:13

درباره فردوسی و اثرش، شاهنامه، از متقدمان و متاخران ایرانی و غیر ایرانی تحقیقات گوناگون و ماندگاری انجام داده اند. در این مقاله کوشش شده خردمندان و بی خردان شاهنامه شناخته و دلیل خردمندی و بی خردی آنها و اینکه چه کسی آنها را خردمند یا بی خرد خطاب کرده، به ترتیب الفبایی مجموعا صد و پانزده نفر، تحلیل شود.از این تعداد صد و چهار نفر یعنی 90.4%آنها خردمند و یازده نفر دیگر یعنی 9.6% آنها از جانب دوستان یا دشمنان خود خردمند یا بی خرد توصیف شده اند.خردمندی مورد نظر شاهنامه بیشتر حکمت عملی یا خرد شرقی است.

این مقاله به طرح مساله تاثیر نگرش های زبانی در موفقیت برنامه ریزی زبان می پردازد. چنین مطالعه ای در واقع در چارچوب نظری شکل گرفته از تلاقی جامعه شناسی زبان و روانشناسی اجتماعی انجام می گیرد. در این چارچوب ابتدا به توضیح در باب مفهوم نگرش به طور کلی و نگرش های زبانی به طور خاص پرداخته و سپس با استناد به این مفهوم، هوشیاری زبانی را تعریف می کنیم. سپس به بیان نظر زبانشناسان مختلف در باب نقش نگرش های زبانی افراد جامعه در موفقیت برنامه ریزی زبان پرداخته و در همین ارتباط تقابل دو مفهوم سیاست پنهان و سیاست آشکار در برنامه ریزی زبان را شرح خواهیم داد.

شناخت جامع و کامل هیچ علمی حاصل نمی شود مگر آنگاه که شخصی به دستگاه اصطلاح شناختی آن علم احاطه پیدا کند؛ از گزاره ها و احکام آن علم درکی عمیق و همه جانبه به دست آورد و ساختار متنی آثار مکتوب آن علم را بدرستی دریابد؛ و این همه بدان معنی است که شناخت هر علمی چیزی جز احاطه به زبان خاص آن علم نیست؛ زبانی که به عنوان پدیده ای فرهنگی، با زبان طبیعی و خود روی گفتار عامیانه فرق اساسی دارد. از این گذشته، نیل به پیشرفت در هر علمی در گرو پرورش روحیه آفرینشگری و ابداع در میان اصحاب آن علم است؛ و این نیز هنگامی به بهترین وجه حاصل می شود که شخص در عرصه ادبیات به تمرین خلقت گری پرداخته باشد.

اصطلاح قاهری و دلبری در کلیات فارسی اقبال به معنای صفات جلال و جمال خداوند و تجلی این صفات بر مومن به کار رفته است. از دیدگاه اقبال، عارف واقعی دارای هر دو صفت جلال و جمال الهی است و فقدان هر یک از این صفات الهی برای عارف نقص محسوب می شود. اما از آنجایی که جمال خداوند بر جلال او می چربد، عارف نیز به تبع معشوق خود پیش از آنکه دارای صفات قهرآمیز باشد، دارای صفات مهرآمیز است.

                                تا نگردی آشنا زین پرده رازی نشنوی                              گوش نامحرم نباشد جای آوای سروشسخن سنجان را در شناخت واژگان زبان، چهارگونه آشنایی با لغات و واژه هاست که به چهار عرف لغوی و شرعی و خاص و عام در علم بیان نامبردارند و هر یک را در وضع، حقیقتی و مجازی است. و هر که خواهد تا به حقایق آثار و دقایق افکار و و رقایق اسرار گویندگان و نویسندگان، در بلندای تاریخ ادب و فرهنگ و حکمت و عرفان، در یک قوم و ملت، یا نحله و طبقه از ادیبان و متشرعان و حکیمان و عارفان پی برد، او را گزیر و گریزی از شناخت این عرفها و آشناییها نیست چه درک و فهم این اشارات است که سرانجام به بشارات انجامد.                                  آنکس است اهل بشارت که اشارت داند                             نکته ها هست بسی، محرم اسرار کجاستهر گلی را رنگ و بویی داده اند                           هر نگاری را به شکلی زاده اندچشم نرگس را خمارین لاله را                            داغ عشقی بر جبین بنهاده اند

پیشرفت متداوم علوم و دستیابی پیوسته به یافته های نوین و در نتیجه پدیدار شدن کلمات و تعابیر تازه و نوظهور و تداول رو به فزونی اصطلاحات علمی و فنی در رشته های مختلف توجه دانشمندان علوم لسانی را در جهان عرب، بویژه از سده بیستم به این سوی، سخت به خود معطوف داشته است. هرچند از زمان طهطاوی تاکنون با هدف توانمندسازی و توسعه زبان عربی کوششهایی فردی و سپس گروهی در حال انجام بوده ولی برای دستیابی به نتایج بهتر بیشترین توجه به این امر معطوف شده است که با توجه به ساختار خاص این زبان، چگونه می توان (1) دامنه تمهیدات شناخته شده و متداول را گسترش داد و (2) با نیم نگاهی به تمهیدات دیگر زبانها چگونه می توان ابزارهای واژه پرداز تازه ای را تجربه کرد.

اصل آن است که سخن مطابق مقتضای ظاهر آورده شود یعنی، مثلا در مقام خبر، جمله خبری و در مقام طلب، جمله انشایی بکار رود، ولی گاهی اسبابی بلاغی، گوینده بلیغ را وادار می کند که از این قاعده خارج شده و بر خلاف مقتضای ظاهر سخن بگوید، این را اصطلاحا خروج کلام از مقتضای ظاهر می نامند نگارنده در این مقاله به سبب اهمیت موضوع، کوشیده است موارد خروج کلام از مقتضای ظاهر را به طور مفصل مورد بحث و بررسی قرار داده و فایده هر یک را ذکر کند. اهم مسایل این پژوهش عبارتند از:1) نهادن خبر در جای انشاء 2) نهادن انشا در جای خبر 3) نهادن ضمیر به جای اسم ظاهر 4) نهادن اسم ظاهر به جای ضمیر 5) نهادن مفرد به جای مثنی 6) نهادن مفرد به جای جمع 7) نهادن مثنی به جای مفرد 8) نهادن مثنی به جای جمع 9) نهادن جمع به جای مفرد 10) نهادن جمع به جای مثنی 11) نهادن ماضی به جای مستقبل 12) نهادن مستقبل به جای ماضی 13) نهادن اسم فاعل یا اسم مفعول به جای مستقبل 14) التفات 15) تغلیب 16) قلب.

ادبیات ایران در دوران انقلاب مشروطیت کاملا تحت تاثیر تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. این تحولات به نوبه خود ریشه در رفت و آمد نخبگان سیاسی و فکری جامعه ایران به غرب از قبیل سیاحان، بازرگانان، دیپلمات ها، دانشجویان و از سوی دیگر آمد و شد اتباع مغرب زمین به ایران به ویژه در ساحت ایران شناس و یا شرق شناس و بازرگان و نیروی متخصص است.ویژگی مهم ادبیات دوره مشروطه استفاده از زبان محاوره ای و ساده برای ارتباط فکری با توده های مردم بود. نثر گذشته همان نثر منشیانه و درباری است که کاربرد آن در میان خواص بود.

در این مقاله حکایتی از کلیله و دمنه با نام «ملک پیلان و خرگوش» از لحاظ اسطوره شناسی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است، و این همان حکایتی است که مولانا نیز در دفتر سوم مثنوی آن را ذکر کرده و با نگاه خاص خویش، تاویلی معنوی از آن به دست داده است.کلیله و دمنه مجموعه ای از حکایات کهن هندی است که می گویند برزویه طبیب آن را پس از سفری طولانی به دیار هند به ارمغان آورده است.حکایتهای این کتاب همواره مورد توجه مولفان متون فارسی بوده و پلی در میان فرهنگ هند و ایران ایجاد کرده است.در این مقاله، ریشه های حکایت «ملک پیلان و خرگوش» در اساطیر اقوام مختلف - چینی، هندی، ایرانی، بابلی و ... - جستجو و مورد تحلیل و رمزگشایی قرار گرفته است. تحلیل رابطه مثلث اسطوره ای ماه و خرگوش و آب، و رابطه ماه و مرگ از مباحث این مقاله است.

سده پنجم هجری، قرن تلاقی فرهنگهای گوناگون در سرزمینهای اسلامی و نمودار گسترش زبان و ادبیات عرب در پی کوششهای دانشمندان اسلام است. زبان عربی ضمن تاثر از فصاحت و بلاغت قرآنی در لفظ و اثر پذیری محتوایی از مفاهیم و گزاره های دینی، در عقیده و گفتار عالمان و شاعران ملل دیگر اثرگذار بوده است. کاربرد الفاظ قرآنی و مفاهیم اعتقادی به ویژه در آثار ادیبان و شاعران، بازتاب خاص یافته است. از جمله شاعران دین مدار در لفظ و معنی، ناصرخسرو قبادیانی شاعر و حکیم نامبردار قرن پنجم هجری است. در این مقاله نویسنده بر آن است که تصویری از دو مفهوم اصیل تولی و تبری در دیوان این ادیب سترگ عرضه نماید.

محمد قزوینی اولین ایرانیی است که روشهای جدید را در تصحیح متون بکار بست. او این روشها را در نزد مستشرقانی مانند ادوارد براون آموخت و در کتابهای مجموعه «اوقاف گیب» اعمال نمود. این مقاله به معرفی این کتابها می پردازد. تصحیحاتی که هنوز هم بعضی از آنها معیار فن تصحیح به شمار می روند. اوقات گیب به یاد الیاس جان ویلکینسون گیب مستشرق انگلیسی، تاسیس شد. وظیفه این مجمع توسعه تحقیق در زمینه های تاریخ، ادب، فلسفه و ادیان در بین ترکان، اعراب و ایرانیان بود.