مطالعات میان رشته ای معماری ایران
سال:1403 | دوره:3 | شماره:6 |تعداد مقالات:12

معماری به منزلۀ یکی از قدیمی ترین شاخه های علم و هنر، همواره به دنبال ایجاد فضاهایی بوده است که فقط محدوده، شکل و عملکردشان موردتوجه نبوده، بلکه چگونگی تعامل انسان با این فضاها نیز نقش حیاتی داشته است. در این راستا، اهمیت و کاربرد زیست شناسی و علوم شناختی به منزلۀ مؤلفه های تعیین کننده در فرایند طراحی، در امکان پرورش نگرشی همه جانبه به معماری تأثیرگذار بوده و فضاهای ایجادشده باید قابلیت های بیولوژیک و شناختی انسان را در خود جای دهند. این پژوهش به تبیین مدل مفهومی مکان براساس مؤلفه های زیست شناسی و زیست شناسی شناختی پرداخته و هدف اصلی آن، بررسی تأثیر زیست شناسی و زیست شناسی شناختی در معماری و طراحی مکان است. روش شناسی این پژوهش کیفی و روش توصیفی ـ تحلیلی است و شامل بررسی و تحلیل نظریات و شاخص های دسته بندی شده در زمینه های زیست شناسی، شناخت شناسی، و روان شناسی محیطی است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر حاکی از آن است که این پژوهش نگاه تازه ای به ادغام علوم زیست شناسی و زیست شناسی شناختی با معماری و طراحی مکان دارد و این تلاش از نظر شناختی به خلق فضاهایی پایدار، کارآمد و مطلوب منجر می شود. این نگاه نوین به طراحان و معماران امکان می دهد فضاهایی را خلق کنند که علاوه بر زیبایی و عملکرد، از نظر زیستی و شناختی نیز با کاربران هم راستا باشند.

سیستم های نورپردازی بخشی مهم از مصرف انرژی در ساختمان های تجاری ـ اداری را تشکیل می دهند. سیستم های نورپردازی با کنترل مناسب، می توانند با خدمات انعطاف پذیر و فشار کمتر به شبکه و مصرف انرژی تجدیدپذیر همراه باشند. هدف از این تحقیق، بررسی کمبودها و ضعف های سیستم نورپردازی در ساختمان های تجاری ـ اداری منطقۀ 2 تهران براساس الزامات بین المللی و پیشنهاد راه حل های افزایش بهره وری انرژی برای این سیستم هاست. در این مطالعه، از روش تحقیق ترکیبی شامل مرور ادبیات و تحلیل اسناد برای شناسایی الزامات نورپردازی، تحلیل کیفی و کمّی نمونه های موردی در سراسر جهان برای تعیین راه حل های افزایش بهره وری انرژی سیستم نورپردازی و مشاهده و تحلیل سیستم نورپردازی در ساختمان های تجاری ـ اداری کشور ایران استفاده شده است. براین اساس، ساختمان اداری در هندریک ایدو آمباخت در غرب هلند، ساختمان اداری در بیجینگ چین و بخش اداری دانشکدۀ مدیریت دانشگاه پلی‏تکنیک تورین در ایتالیا به عنوان نمونۀ موردی تحلیل شده اند. همچنین از مدل بهینه‏سازی انعطاف‏پذیری برای اعتبارسنجی راه‏حل‏ها استفاده شده است. براساس یافته های تحقیق، استفاده از فنّاوری های لامپ های جدید همچون دیودهای نورگسیل؛ استفاده از سیستم کنترل هوشمند برای کاهش شدت روشنایی با وجود نور طبیعی و همچنین استفاده از کنترل ها برای کاهش ساعات عملیات موقع خالی بودن فضا، به کاهش مصرف انرژی در سیستم های نورپردازی ساختمان های تجاری ـ اداری منجر می شوند. درنهایت، استفاده از لامپ های تضعیف نور یا سیستم کنترل مستقل، بیشترین تأثیر را در کاهش مصرف انرژی نورپردازی در ساختمان های تجاری ـ اداری دارد.

فتومونتاژ واقع نما بیشتر نوعی نماد به شمار می آید و در برابر یک عکس بهنجار شمایل نمایه ای است که در تولید آن تقدم با بازنمایی است و در تصدیق پذیری آن به مثابۀ یک عکس، اولویت با ارجاع است. حال اگر شکل برساختۀ یک فتومونتاژ واقع نما بخواهد به مثابۀ متنی واقع­گرا پذیرفته و تفسیر شود، باید چنان روگرفت خوبی باشد که تجربه ای واقعی را رقم بزند و ماهیت رسانه ای آن محو شود. مزیت خاص فتومونتاژ در این است که درنهایت، با وجود انتخاب و ترکیب، ظاهر عکس گونۀ خود را حفظ می کند. این نمود عکاسانه را باید جلوه­ای متفاوت از ساخت و پرداخت واقعیت دید. بسیاری از ساختارهای عکاسانه حتی در جنبه هایی که شفاف نیستند، شفاف به نظر می آیند. این شفافیت به آن­ها نحوی واقع گرایی می بخشد که شکل های غیرعکاسانه آشکارا فاقد آن هستند. هدف این نوشتار، ارائۀ شمه و شمایی از کار هنرمندان عکاس و هنرمندان دیجیتال، از قبیل اوگور گالن و بابک کاظمی است که نقطۀ پرگار خود را بر پایۀ واقع گرایی در عکاسی و نمود واقعیت قرار داده اند که با آرای کندال والتون هم خوانی دارد. براین اساس، در این پژوهش، چگونگی تفسیر واقع نمایانه از فتومونتاژ مد­نظر است­که با استفاده از روش کتابخانه ای داده ها پیش می رود و سپس متون و محتوای مطالب، توصیف و تفسیر می شوند. یافته ها بر این تأکید دارند که عکس ها مخاطب را در تماس ادراکی با جهان قرار می دهند؛ حتی هر عکس فوری تیره و با نور نامناسب، که شکل کاملی نیست و اطلاعات کمی عرضه می دارد، نیز می تواند مدعی واقع نمایی شود.

ساخت دیجیتال و هندسۀ رایانشی دو رویکرد نوین در معماری هستند که به طور فزاینده ای با یکدیگر در تعامل قرار گرفته اند. هندسۀ رایانشی با ارائۀ ابزارهایی قدرتمند برای تولید فرم های پیچیده و بهینه سازی ساختارها، نقشی کلیدی در تحول فرایند طراحی ایفا می کند. در مقابل، ساخت دیجیتال با بهره گیری از فنّاوری های پیشرفته، تحقق فیزیکی فرم ها را با دقت و سرعت بالا ممکن می سازد. پیچیدگی تعامل این دو حوزه و پتانسیل های فراوان آن ها، ضرورت انجام تحقیقی جامع در این زمینه را آشکار می سازد. این پژوهش با هدف بررسی دقیق رابطه بین ساخت دیجیتال و هندسۀ رایانشی در طراحی معماری و ارزیابی چالش ها، امکانات و فرصت های حاصل از این هم افزایی انجام شده است. با مرور ادبیات موجود و اتخاذ رویکردی توصیفی - تحلیلی در قالب بررسی چندین نمونۀ موردی با ویژگی های هندسی و روش ساخت دیجیتال مختلف، جنبه های گوناگون هم افزایی این دو رویکرد در طراحی معماری بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هم افزایی بهینۀ هندسۀ رایانشی و ساخت دیجیتال به فرایند طراحی همگام با ساخت می انجامد که می تواند به خلق معماری با پیچیدگی های هندسی متنوع، ساخت پذیری مطلوب، قابلیت شخصی سازی و کاهش هزینه ها منجر شود.

کوشک، به عنوان اصلی ترین عنصر مصنوع در باغ ایرانی، تنها فضای سکونتی برون گرا در معماری ایرانی محسوب می شود. علت اصلی برون گرایی کوشک را می توان در امکان دید و منظر از تمام جبهه های آن به باغ و همچنین قرارگیری در خُرداقلیم باغ، به منزلۀ اکوسیستمی بسته، جست وجو کرد. پژوهش حاضر با هدف تبیین عوامل اقلیمی مؤثر در شکل گیری کوشک های باغ های ایرانی مناطق گرم و خشک، به بررسی پارامترهای اقلیمی در طراحی کوشک های باغ های چهل ستون، دولت آباد و شاهزاده به مثابۀ سه نمونهٔ ارزشمند از باغ ها و کوشک های بناشده از دوران صفویه تا قاجاریه، که ادواری مهم در باغ سازی ایرانی بوده اند، می پردازد. روش تحقیق این پژوهش از نوع کیفی با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی بر پایهٔ منابع کتابخانه ای بوده است. این پژوهش ضمن معرفی مشخصه های کالبدی، عناصر و فضاهای تشکیل دهندهٔ کوشک های باغ های ایرانی و تدوین راهبردهای طراحی اقلیمی در مناطق گرم و خشک، با شیوهٔ تطبیقی و تحلیلی، این معیارها را از کوشک های انتخابی استخراج می کند. همچنین، با تحلیل و ارزیابی پارامترهای طراحی اقلیمی در کوشک های منتخب، راهبردهای مختلف سرمایش ایستا در کوشک های باغ های تاریخی در مناطق خشک ایران شناسایی می شوند .طراحی کوشک ها با اهداف اقلیمی گرم و خشک، ازجمله محافظت از تابش و کاهش دما، تهویهٔ طبیعی، افزایش رطوبت و کنترل بادهای نامطلوب منطبق است.

کاهش مصرف انرژی ارتباط مستقیم با کیفیت زندگی دارد. در جامعه و ضرورت برنامه ریزی صحیح و کارآمد به منظور بالابردن آن برای افراد در آپارتمان های مسکونی اقلیم معتدل و مرطوب ایران به منظور کاهش مصرف انرژی نیاز اساسی به مطالعۀ گسترده در این حوزه احساس می شود؛ ازاین رو مطالعۀ حاضر با هدف مقایسۀ کیفیت زندگی افراد در طبقات مختلف آپارتمان های مسکونی باتوجه به مؤلفه های مؤثر اقلیم معتدل و مرطوب ایران به منظور کاهش مصرف انرژی انجام شد. بدین منظور روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی از نوع علّی ـ مقایسه ای است. باتوجه به ماهیت و روش گردآوری داده ها، پژوهش حاضر از نوع توصیفی پیمایشی و از نظر هدف تحقیقی کاربردی است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل افراد ساکن در آپارتمان های مسکونی شهرستان بهشهر است. تحلیل داده ها بعد از بررسی نرمال بودن، با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه انجام شد. براساس نتایج به دست آمده، از دیدگاه ساکنان کیفیت زندگی افراد به منظور کاهش مصرف انرژی در طبقات بالا و وسط کاهش مصرف انرژی ازطریق بام نقش مؤثری در افزایش کیفیت زندگی ساکنان دارد؛ چراکه در ارتباط مستقیم با فضای باز بوده و تأثیرش در طبقات بالا و وسط به نسبت طبقات پایین بیشتر است، اما طبق نظر ساکنان، مؤلفه های فرم، جداره و بازشو تفاوت معناداری با یکدیگر ندارد؛ به عبارتی میزان تأثیر هرکدام از مؤلفه های فرم و جداره و بازشو در کیفیت زندگی افراد ساکن در طبقات مختلف یکسان است.

جامعهٔ کنونی برای توسعهٔ علمی، فرهنگی و اجتماعی خود نیازمند آموزش کودکانی خلاق است. متأسفانه امروزه ترویج مراکز آموزشی بدون دقت کافی به مشکلات روان شناسی و علوم رفتاری در طراحی، موجب اختلال در کیفیت فضا، روند آموزشی و نیز افزایش تأثیر منفی در خلاقیت شده است؛ بنابراین در پژوهش حاضر تلاش می شود شاخصه های تأثیرگذار در خلاقیت و مهارت آموزی در کودکان را ارزیابی کند. هدف اصلی این پژوهش، خلق فضایی برای رشد خلاقیت کودکان و ایجاد انگیزه های درونی و به چالش کشیدن نگرش ها و بررسی نقش آموزش و تأثیر معماری در محیط آموزشی و نیز تأثیر آن در روان شناسی محیط است. این تحقیق از نظر نوع کیفی، از نظر روش تحلیلی و روش جمع آوری داده ازطریق مطالعات نمونه های موردی و روش کتابخانه ای انجام شده است. پژوهش حاضر مبتنی بر مطالعهٔ اصول روان شناسی محیط و اقدامات معماری با هدف ارتقای انگیزه و خلاقیت کودکان بوده و نتایج آن نشان می دهد عوامل متفاوت محیطی تأثیری مستقیم در مدیریت خلاقیت در کودکان داشته باشد.

تأثیر معماری بایوفیلیک در روان انسان ها در محیط هایی مانند ادارات و بیمارستان ها بررسی شده است، اما محیط های آموزشی پس از دبیرستان نیازمند بررسی دقیق تر است. همچنین تاب آوری در محیط های دانشگاهی، به طرق مختلفی ارزیابی شده است، اما نبود معیاری یکپارچه مانع دستیابی به راهکارهای مناسب شده است. علاوه براین با افزایش تعداد جوانانی که وارد دانشگاه می شوند نگرانی ها درخصوص سلامت روان دانشجویان افزایش یافته است. برای رفع این نگرانی ها، پژوهش حاضر به بررسی تأثیر معماری بایوفیلیک بر تاب آوری دانشجویان پرداخته است. در این مطالعه، شش مؤلفۀ معماری بایوفیلیک با پرسش نامۀ تاب آوری کونر و دیویدسون تلفیق و ارزیابی شد. این ارزیابی شامل دانشجویان معماری دانشگاه شمال بود که با تجزیه وتحلیل داده ها در دو بخش مجزا و مرتبط، بخش اول تجزیه وتحلیل آمار توصیفی داده ها و بخش دوم با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری مبتنی بر واریانس انجام شد. این پژوهش یک مطالعۀ میدانی با استفاده از پرسش نامه است که با استفاده از نرم افزار Smart PLS و SPSS تجزیه وتحلیل شد. هدف پژوهش بررسی تأثیر معماری بایوفیلیک و مؤلفه های آن در تاب آوری دانشجویان در دانشگاه است. نتایج نشان داد معماری بایوفیلیک در تاب آوری تأثیر درخور توجهی دارد و از میان مؤلفه های بایوفیلیک، نور طبیعی (جانمایی، ابعاد، شکل و جهت بازشوها) بیشترین تأثیر را دارد و پس از آن، به ترتیب مصالح پایدار (مصالح طبیعی نظیر چوب، سنگ، آجر)، پوشش گیاهی (درختان، گل، بوته در مقیاس های مختلف)، تهویۀ طبیعی، آب (حوضچه، مسیر آب، آکواریوم) و هندسۀ عناصر طبیعی (در کل و اجزای بنا) در تاب آوری دانشجویان تأثیرگذارند.

توسعۀ صنعت ساخت وساز و تاب آوری از عمده­ترین مظاهر پیشرفت و توسعۀ جوامع بشری هستند. مسائلی مانند افزایش هزینه ها، ضایعات، ریسک زیاد، بهره وری کم نیروی انسانی و مسائل زیست محیطی، صنعت ساخت وساز رایج در بسیاری از کشورها را با چالش های بسیاری روبه رو کرده است. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر استفاده از BIM در تاب آوری ساختمان در شهر تهران انجام شده است. اهمیت این موضوع در افزایش ایمنی و پایداری ساختمان ها در برابر حوادث طبیعی و انسان ساخت نمایان می شود. از روش تحقیق ترکیبی با هدف ارائه یک چارچوب و مدل مناسب برای ارتقای تاب آوری کالبدی استفاده شده است؛ که شامل روش های پیمایشی و توصیفی-تحلیلی است. بکارگیری رویکرد ترکیبی با موضوع تاب آوری که در گام کیفی نخست بررسی متون تخصصی مبانی نظری به منظور شناسایی شاخص های مؤثر در ارتقای تاب آوری ساختمان بر ادبیات فنی استخراج شدند. در مرحلۀ بعد دسته بندی شاخص ها مطابق ساختاری نظام مند و چندسطحی انجام شده است. در گام دوم، با جامعۀ آماری شامل متخصصان و کارشناسان صنعت ساختمان و از روش نمونه گیری تصادفی سنجش شده است. داده های پژوهش با استفاده از پرسش نامۀ محقق ساخته جمع آوری و با روش های آماری توصیفی و استنباطی تحلیل شده اند.

هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین شایستگی های مورد نیاز فارغ التحصیلان دانشکده های معماری در حرفهٔ تخصصی براساس مدل شایستگی های حرفه ای است. این مدل، چهارچوبی است برای تعریف شایستگی های مورد نیاز برای  شغل. روش تحقیق این پژوهش به صورت توصیفی ـ تحلیلی است و در روند پژوهش، پس از مطالعات کتابخانه ای، مؤلفه های شایستگی معماران جمع آوری و توسط تعدادی از خبرگان با استفاده از تکنیک دلفی تکمیل و تأیید شد، سپس این مؤلفه ها با استفاده از مدل شایستگی های حرفه ای در چهار دستهٔ فنی، فردی، اجتماعی و روش شناسی دسته بندی شدند. جامعهٔ آماری پژوهش، تعداد 153 شرکت مهندسین مشاور با صلاحیت ساختمان های آموزشی، مسکونی است که با استفاده از فرمول کوکران و به روش تصادفی، تعداد 109 مورد از آن ها انتخاب و پرسش نامه ای محقق ساخته استفاده شد. در ادامه برای تحلیل داده ها از روش معادلات ساختاری و نرم افزارهای SPSS و Amos استفاده شد. پرسش نامه با مقیاس لیکرت، حاوی 43 سؤال برگرفته از مؤلفه های مدنظر، بین آن ها توزیع و تکمیل شد. با توجه به یافته ها، ابعاد شایستگی های فنی و تکنیکی، فردی و روش شناسی، در حرفهٔ معماری با ضریب تأثیر 0/532،0/328 و 0/236 بیشترین تأثیرات را در حرفهٔ معماری داشته است و کمترین اثرگذاری مربوط به شایستگی اجتماعی با ارزش 0/196 است. بنابراین، شایستگی فنی و تکنیکی بیشترین میزان اهمیت را در موفقیت شغلی فارغ التحصیلان رشتهٔ معماری داراست.

وید به عنوان فضایی تهی، دارای دامنهٔ تأثیرات وسیع در حوزه های گوناگون ازجمله معماری و شهرسازی است. بدین ترتیب، فضای تهی (وید) علاوه بر مشخصهٔ متمایز کالبدی و فیزیکی، ویژگی های مفهومی و کارکردی ـ اجتماعی نیز خواهد داشت و درنتیجه، علاوه بر این که از ابعاد فضایی دارای مفهوم و اعتبار می شود، ممکن است کانون تمرکز معنا و مفاهیم و محل برقراری تعاملات مابین افراد نیز باشد. وید در فضاهای مسکونی با تعداد خانوار متفاوت، به عنوان قرارگاهی رفتاری براساس عناصر کالبدی، که دلالت بر تعیین مرزها و حدود دارد، محصور می شود. در این پژوهش، این ساختار فضایی از ابعاد شکلی، کالبدی و اجتماعی در دو بخش، شامل بررسی مدارک فرایند طراحی وید در نمونه های مطالعاتی مسکونی و نیز مصاحبه و مشاهدهٔ رفتار ساکنان، بررسی شده است. این پژوهش با هدف کاربردی به مطالعهٔ مؤلفه های فضایی مؤثر وید در فرایند طراحی و تأثیر آن در تعاملات اجتماعی ساکنان در فضاهای مسکونی شهر تهران می پردازد. این پژوهش از نظر روش شناسی، تحقیقی کیفی با رویکرد نظریۀ زمینه ای (گراندد تئوری) است. براساس پارامترهای مستخرج از متون و اسناد ادبی، مصاحبه ای از ساکنان هریک از تیپ های طبقه بندی شدهٔ مورد مطالعهٔ مسکونی بر پایهٔ تعداد خانوار، که شامل خانه های ویلایی، آپارتمان و مجتمع مسکونی بود، انجام شد و تحلیل نتایج آن در قالب دادهٔ آماری در نرم افزار MAXQDA  سنجیده شد. براساس این نتایج، ارتباط بین شاخصه های مستخرج از فرایند طراحی و مصاحبه از ساکنان که به امکان برقراری تعاملات اجتماعی بین ساکنان منجر می شد، بررسی شد.

تاب آوری اجتماعی شهری در چهارچوب حکمرانی خوب، به عنوان یک ویژگی پویا و چندبُعدی، توانایی جوامع برای سازگاری، بازگشت پذیری و پاسخ گویی مؤثر به بحران ها و تغییرات محیطی را نمایان می سازد. این پژوهش با هدف تحلیل ساختاری تاب آوری اجتماعی در منطقهٔ 14 کلان شهر اصفهان، چهارچوب حکمرانی خوب را به عنوان بستر اصلی مطالعه انتخاب کرده است. روش تحقیق از نوع کاربردی و مبتنی بر تحلیل توصیفی ـ تحلیلی بوده که از ابزارهای آینده پژوهی شامل نرم افزار میک مک برای تحلیل روابط میان متغیرها و شناسایی عوامل کلیدی و نرم افزار سناریو ویزارد برای تدوین و ارزیابی سناریوهای پیشِ رو بهره گرفته شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که دستیابی به تاب آوری اجتماعی و حکمرانی خوب شهری در منطقهٔ 14 اصفهان نیازمند نهادسازی قوی، ارتقای شفافیت در فرایندهای مدیریتی و تصمیم گیری، افزایش اعتماد عمومی و بهبود کیفیت خدمات شهری است. تحلیل های ساختاری نشان داد که متغیرهای کلیدی شامل شفافیت، مشارکت عمومی و عدالت اجتماعی بیشترین تأثیر را در دستیابی به تاب آوری اجتماعی ایفا می کنند. بر این اساس، سه سناریوی احتمالی تدوین شده، نقشهٔ راهی برای بهبود حکمرانی و ارتقای تاب آوری اجتماعی منطقه ارائه می دهد. نوآوری اصلی این پژوهش در ارائهٔ مدلی جامع و مبتنی بر آینده پژوهی برای تحلیل و ارتقای تاب آوری اجتماعی با تأکید بر اصول حکمرانی خوب است که می تواند به منزلۀ الگویی برای سایر مناطق شهری ایران استفاده شود. نتایج این مطالعه، چهارچوبی برای تصمیم گیری و سیاست گذاری جامع در حوزهٔ مدیریت شهری ارائه می دهد و بر اهمیت هماهنگی میان ذی نفعان مختلف در مسیر توسعهٔ پایدار تأکید دارد.