علوم گیاهان زراعی ایران
سال:1403 | دوره:11 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

به­ منظور بررسی اثرات کودهای آلی و شیمیایی بر صفات رشدی، عملکرد و اجزای عملکرد دو رقم برنج در سیستم مدیریت فشرده کشت، آزمایشی به­ صورت کرت های خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه مرکز ترویج و توسعه تکنولوژی هراز در شهرستان محمودآباد استان مازندران در سال های 1399 و 1400 انجام شد. عامل اصلی شامل کود شیمیایی و کود آلی (100% کود شیمیایی، 50% کود شیمیایی+ 50% کود مرغی، 100% کود مرغی، 100% کود گاوی، 50% کود گاوی+ 50% کود شیمیایی) و عامل فرعی شامل ارقام برنج فجر (اصلاح ­شده) و هاشمی (محلی) بود. در هر دو رقم، حداکثر شاخص سطح برگ در تیمار کود شیمیایی + کود مرغی به­ ترتیب 56/4 و 95/3 و بیشترین نسبت سطح برگ در رقم فجر و هاشمی، به­ ترتیب، در تیمار کود شیمیایی (980/0 و 781/0 گرم بر متر مربع) و ترکیب کود شیمیایی+ کود مرغی (892/0 و 751/0 گرم بر متر مربع) مشاهده شد. ارتفاع بوته در تیمار کود مرغی+کود شیمیایی نسبت به کود شیمیایی در رقم فجر 26/4 درصد کاهش یافت و نیز تعداد پنجه و تعداد خوشه در متر مربع یکسان بود، اما در رقم هاشمی ارتفاع بوته و تعداد خوشه به­ ترتیب 99/2 و 99/6 بود. درصد کاهش و تعداد پنجه و وزن هزار دانه به ­ترتیب 76/5 و 36/3 درصد افزایش یافت. بیشترین افزایش عملکرد دانه متعلق به تیمار کود مرغی+ شیمیایی در رقم فجر بود که نسبت به تیمار کود شیمیایی تنها، 2/4 درصد افزایش یافت؛ درحالی­که در رقم هاشمی بالاترین عملکرد دانه در تیمار کود شیمیایی بود. در ارقام فجر و هاشمی، بالاترین وزن خشک بوته با کاربرد کود مرغی+شیمیایی مشاهده شد که نسبت به تیمار کود شیمیایی به­ ترتیب 56/3 و 48/4 درصد افزایش داشته است. به نظر می رسد در سیستم فشرده کشت، استفاده از ترکیب کود شیمیایی و کود مرغی راهکار مناسبی برای پایداری تولید محصول برنج و کاهش مصرف کود شیمیایی می باشد. با­توجه­ به عملکرد دانه، کاربرد کودهای آلی در رقم فجر در مقایسه با رقم هاشمی اثر بیشتری داشت.

امروزه تولید پایدار محصولات کشاورزی در جهت تأمین امنیت غذایی جزء اهداف و سیاست های کلان می باشد و توجه به جریان های انرژی، شاخص های اقتصادی و مسائل زیست محیطی امری اجتناب ناپذیر است. از این رو تحقیق حاضر در سال های 1400 و 1401 با هدف بررسی شاخص های انرژی، انتشار گازهای گلخانه ای و شاخص های اقتصادی در دو گیاه یونجه (Medicago sativa L.) و ذرت علوفه ای (Zea mays L.) که نقش مهمی در تأمین علوفه مورد نیاز دام دارند در شهرستان های کرج، فردیس، ساوجبلاغ، نظرآباد و اشتهارد انجام گرفت. اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه با کشاورزان و تکمیل پرسشنامه برای هر گیاه به دست آمد. یافته های به دست آمده از این بررسی نشان داد که بیش ترین انرژی ورودی، انرژی خروجی و انرژی خالص در کشت یونجه به ترتیب به میزان 1/61964، 271760 و 9/209795 مگاژول در هکتار بود. همچنین برای ذرت نیز بیش ترین انرژی ورودی، انرژی خروجی و انرژی خالص به ترتیب 35330، 240120 و 204790 مگاژول در هکتار بود. بیش ترین کارایی مصرف انرژی در کشت یونجه و ذرت به ترتیب 38/4 و 8/6 به دست آمد. در بین ورودی های مختلف گازوئیل، کود شیمیایی نیتروژن و آب آبیاری بیش ترین سهم را در انرژی ورودی داشتند. مقایسه یونجه و ذرت از نظر گرمایش جهانی نشان داد که یونجه با تولید معادل 6/3097 کیلوگرم CO2 در هکتار نسبت به ذرت با تولید 7/1879 کیلوگرم CO2 در هکتار به خاطر مصرف بیشتر گازوئیل، کود شیمیایی و الکتریسیته نقش بیش تری در گرمایش جهانی داشته است.

به منظور بررسی علف کش های سولفوسولفورون و مزوسولفورون متیل + یدوسولفورون متیل- سدیم به صورت خالص و به همراه اسید سالیسیلیک در کنترل علف های هرز، عملکرد و اجزای عملکرد گندم، مطالعه ای در سال 1400 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه لرستان اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی (RCBD) در سه تکرار اجرا شد. فاکتور اول شامل کاربرد دوز توصیه شده و 50 درصدی هر یک از علف کش های سولفوسولفورون (آپیروس،WG 75% ) و مزوسولفورون متیل + یدوسولفورون متیل - سدیم (آتلانتیس، 2/1% OD) بود. فاکتور دوم، محلول پاشی اسید سالیسیلیک در تلفیق با تیمارهای علف کشی بود. نتایج نشان داد که کمترین تراکم (2/0) و وزن خشک (4242/0) مربوط به علف هرز چسبک (Asperugo procumbens L.) بود. همچنین کاهش وزن خشک علف های هرز و بیشترین تعداد دانه در سنبله، ارتفاع، تعداد سنبله در متر مربع، عملکرد دانه و کلروفیل (a و b) از کاربرد (آپیروس + آتلانتیس با اسید سالیسیلیک) حاصل گردید. براساس نتایج به دست آمده کاربرد اسید سالیسیلیک همراه با علف کش ها برای افزایش اجزای عملکرد گندم و همچنین کاهش علف های هرز توصیه می-شود.

به منظور بررسی اثرات تاریخ کاشت و کودهای آلی بر برخی ویژگی های فیزیولوژیک، زراعی و کیفیت سویا رقم کوثر، آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان در سال 1400 اجرا شد. در این پژوهش تاریخ کاشت در سه سطح (15 فروردین، 15 اردیبهشت و 15 خرداد) و مصرف کودهای آلی در سه سطح (ورمی کمپوست 10 تن در هکتار، کود دامی گوسفندی30 تن در هکتار و مصرف توام 5 تن ورمی کمپوست و 15 تن کود دامی) در نظر گرفته شد. براساس نتایج، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در تیمار ترکیبی کود دامی و ورمی کمپوست به ترتیب به میزان 46/20، 56/21 و 22/17 درصد نسبت به شاهد افزایش نشان دادند. بالاترین میزان روغن (26/25 درصد) و پروتئین دانه (67/43 درصد) نیز متعلق به تیمار کود دامی در تاریخ کاشت اول و سوم حاصل شد. در تیمار ترکیب کود دامی و ورمی کمپوست در تاریخ کاشت دوم، سرعت فتوسنتز به میزان 13/8 درصد و در تاریخ کاشت دوم و بیش ترین کارایی کوانتومی فتوسیستم II به میزان 7/5 درصد نسبت به تیمار شاهد ثبت شد. بطور کلی، تیمار ترکیب کود دامی و ورمی کمپوست در تاریخ کاشت دوم، بهترین نتایج را ارایه داد.

امروزه تغییرات اقلیمی و پیامد اصلی آن، تنش خشکی، به موازات افزایش جمعیت جهان، تأمین امنیت غذایی را در اکثر کشور های جهان با چالش جدی مواجه نموده است؛ بنابراین ضرورت توجه به مطالعات تنش خشکی، در راستای شناسایی مکانیسم های مقاومت در ارقام گیاهی که منتهی به حفظ پتانسیل تولید در محصولات کشاورزی می شوند، انکارناپذیر است. در این مطالعه ارزیابی آناتومیک دو لاین DM-2 و H158A/H543R آفتابگردان در شرایط نرمال و تنش خشکی30 درصد ظرفیت گلدانی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در مرحله 8 برگی انجام شد. بدین منظور ضخامت لایه های بافت های کلانشیم، اپیدرم، پارانشیم مغز و پارانشیم پوستی بافت ساقه در هر یک از شرایط نرمال و تنش خشکی بعد از رنگ آمیزی با استفاده از عدسی مشبک و مدرج میکروسکوپ نوری اندازه-گیری شده و تعداد سلول در ضخامت لایه بافت کلانشیم شمارش گردید. در ادامه مقایسه آناتومیک دو لاین متحمل و حساس آفتابگردان بعد از احیا نیز انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان از تأثیر پذیری آناتومی ساقه از شرایط تنش داشت. بافت اپیدرم و پارانشیم مغز بیشترین ضخامت را در لاین متحمل تحت شرایط نرمال نشان دادند. بیشترین ضخامت بافت پارانشیم پوست در لاین متحمل تحت شرایط تنش و در لاین حساس تحت شرایط نرمال مشاهده شد. در شرایط احیا بین لاین ها اختلاف معنی دار در بافت اپیدرم، پارانشیم مغز و بافت پارانشیم پوست مشاهده شد. نتایج نشان داد لاین متحمل بیشترین ضخامت بافت پارانشیم پوستی را دارد، بنابراین افزایش بافت پارانشیم پوستی به عنوان جزئی از مکانیسم های مهم مقاومت برگشت ناپذیر تایید می شود.

لوبیا چشم بلبلی یکی از حبوبات چند منظوره ای است که در چندین منطقه خشک استوایی رشد می کند. با این حال، نظر به عدم وجود اطلاعات ژنتیکی دقیق در بسیاری از کشورهای آسیایی، موفقیت برنامه های اصلاحی چندان چشم گیر نیست. لذا در پژوهش حاضر، به منظور ارزیابی تحمل به خشکی، از 30 ژنوتیپ لوبیا چشم بلبلی کلکسیون حبوبات بانک ژن گروه زراعت و اصلاح نباتات حاصل از نتایج بررسی های چندین ساله، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط بدون تنش آبی (60 میلی لیتر تبخیر از تشتک تبخیر) و تنش خشکی (120 میلی لیتر تبخیر از تشتک تبخیر) در سال زراعی 02-1401در مزرعه آموزشی پژوهشی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران انجام شد. نتایج آزمایش نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر صفات زراعی- مورفولوژیکی تفاوت معنی داری با یکدیگر داشتند. تجزیه خوشه ای، ژنوتیپ ها را در چهار خوشه گروه بندی کرد. در مجموع بر اساس تحلیل بای پلات، تجزیه خوشه ای و همبستگی، در شرایط نرمال ژنوتیپ های 4، 6، 14، 28 و 29 و در شرایط تنش خشکی ژنوتیپ های 5، 6، 14، 28 و 29 بالاترین عملکرد دانه را دارا بودند. با توجه به اینکه ژنوتیپ های 28، 29 و 14 دارای کاهش عملکرد کمتری در شرایط تنش خشکی نسبت به نرمال می باشند از این رو به عنوان ژنوتیپ های متحمل شناسایی شدند که در قیاس با ارقام شاهد دارای عملکرد بالاتری بودند، که می توانند به عنوان منابع ژنتیکی نویدبخشی برای بهبود اصلاح تحمل به خشکی در لوبیا چشم بلبلی قلمداد شوند.

به منظور بررسی کارایی روش های نمونه برداری شبکه بندی در برآورد توزیع مکانی جمعیت علف های هرز مزارع ذرت تحت سیستم های آبیاری قطره ای، نشتی و بارانی، پژوهشی در سال زراعی 99-1398 در سه مزرعه ذرت (Zea mays L.) انجام شد. مزارع با دو روش 5 متر × 5 متر و 10 متر × 5 متر شبکه بندی شدند. در محل تلاقی خطوط با استفاده از کوآدرات های مربع (100×100 سانتی متر) و مستطیل (125×80 سانتی متر)، داده های مربوط به تنوع و تراکم گیاهچه های علف های هرز به تفکیک گونه و در مرحله چهار برگی ذرت ثبت شد. به طورکلی نقشه های توزیع مکانی، توزیع لکه ای علف های هرز و اثرگذاری سیستم آبیاری بر چگونگی ظهور لکه ها را تأیید نمود که متأثر از خصوصیات بیولوژیکی و الگوی خیس شدن خاک مزرعه بود. واریوگرام گونه های مورد مطالعه نشان داد که در سیستم آبیاری نشتی دامنه تأثیر گونه ها در مقایسه با سایر سیستم های آبیاری افزایش یافت به طوری که بیشترین دامنه تأثیر مربوط به گونه باریک برگ S. verticillata و کمترین دامنه تأثیر مربوط به گونه A. retroflexus بود. دامنه تأثیر عمده گونه های مورد مطالعه در سیستم آبیاری قطره ای کوچک تر بود. نقشه های خروجی، تعداد بیشتر لکه های پرتراکم گونه های علف های هرز را در سیستم آبیاری بارانی نشان دادند که احتمالاً ناشی از الگوی خیس شدن یکپارچه مزرعه باشد. روش های نمونه برداری از گونه های مورد مطالعه، در برآورد نقشه های توزیع مکانی اختلاف نشان دادند. روش نمونه برداری شبکه بندی مستطیل 10 متر × 5 متر عمدتاً اندازه لکه های علف هرز را کمی بزرگ تر از روش شبکه بندی مربع 5 متر × 5 متر نشان داد.

به منظور بررسی محلول پاشی اسید هیومیک و قارچ مایکوریزا بر گیاه دارویی آویشن باغی (Thymus vulgaris L.) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، طی سالهای زراعی1400-1399 و 1401-1400 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان اجرا شد. عوامل آزمایشی شامل سه گونه قارچ مایکوریزا (شاهد، Glomus mosseae، G.etunicatum و G. intraradices) و سطوح کود اسید هیومیک (شاهد، 150 و 300 میلی گرم در لیتر) بود. نتایج نشان داد اثر مایکوریزا و اسید هیومیک بر مقادیر کلروفیل a و b معنیدار شد. بیشترین میزان کاروتنوئید نیز از کاربرد 300 میلیگرم در لیتر اسید هیومیک و مایکوریزا G. mosseae بدست آمد که نسبت به شاهد 256 درصد افزایش را نشان میداد. بیشترین میزان ترکیبات فنلی از کاربرد 300 میلی گرم در لیتر اسید هیومیک و بدون تلقیح بدست آمد ولی تیمارهای اسید هیومیک با تیمار مایکوریزا G. mosseae تفاوت معنی داری نشان ندادند. همچنین اثر متقابل مایکوریزا و اسید هیومیک بر عملکرد اسانس و ترکیبات اسانس لیمونن و لینالول در سطح یک درصد معنی دار شد. بیشترین عملکرد اسانس از تیمار 150 میلی گرم اسید هیومیک و کاربرد مایکوریزا G. mosseae بدست آمد که نسبت به تیمار شاهد 254 درصد افزایش را نشان داد. بیشترین میزان لیمونن و لینالول از کاربرد 300 میلی گرم در لیتر اسید هیومیک و مایکوریزا G. mosseae بدست آمد که نسبت به شاهد بهترتیب 250 و 280 درصد افزایش را نشان می داد. با توجه به نتایج بدست آمده کاربرد مایکوریزا و اسید هیومیک بر افزایش ترکیبات مواد موثره اثر مثبت دارد

در کشاورزی پایدار، یکی از راهکارهای موثر جهت بهبود عملکرد سیب‏زمینی به عنوان چهارمین گیاه ارزشمند در تغذیه بشر، استفاده از گیاهان پوششی در تناوب زراعی است. پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر کشت سه گونه گیاهان پوششی (شبدر، ماشک و جو) به عنوان کود سبز به صورت خالص و مخلوط بر رشد و عملکرد سیب‏زمینی در مزرعه پژوهشی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه و در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که سیب زمینی در کلیه مراحل اندازه گیری شامل رشد رویشی (قبل از گل دهی)، تشکیل غده، پرشدن و بلوغ غده از ارتفاع بوته، سطح برگ، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، تعداد ساقه اصلی و محتوای آب نسبی برگ بیشتری در تیمارهای کود سبز در مقایسه با شاهد (بدون گیاه پوششی) برخوردار بود. همچنین با کاربرد گیاهان پوششی بیشترین تعداد غده سیب‏زمینی حاصل شد. گیاهان پوششی تاثیر مثبتی بر درجه‏بندی قطری غده‏ها در مرحله بلوغ نیز داشتند، به طوری که در تیمار 40 درصد شبدر +40 درصد ماشک +20 درصد جو بیشترین غده‏های درشت (211 عدد در متر مربع) مشاهده شد. همچنین، در این تیمار عملکرد غده حدود 8 تن در هکتار نسبت به تیمار شاهد افزایش داشت. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که کشت گیاهان پوششی به عنوان کود سبز می‏تواند راهکاری مناسب برای بهبود صفات رشدی و عملکرد سیب‏زمینی باشد، به ویژه زمانی که ترکیبی از گونه های لگوم و غیر لگوم مورد استفاده قرار گیرد.

این پژوهش با هدف بررسی برهمکنش رقم و میزان کود نیتروژن مصرفی بر رشد و عملکرد گلرنگ بهاره، به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس در سال زراعی1400 اجرا شد. تیمارها شامل دو رقم گلرنگ پرنیان و گلدشت و شش سطح نیتروژن خالص (0، 45، 90، 135، 180 و 225 کیلوگرم در هکتار) بود. تاثیر رقم تنها بر شاخص سطح برگ و تعداد طبق در واحد سطح معنی دار بد، ولی اثر کود نیتروژن مصرفی بر همه صفات معنی دار بود. شاخص سطح برگ در رقم پرنیان حدود 25 درصد بیشتر از رقم گلدشت بود. با این وجود ماده خشک تولیدی بین ارقام اختلاف معنی داری نداشت. بیشترین شاخص سطح برگ و ماده خشک تولیدی در ارقام به ترتیب در شرایط مصرف 135 و 180 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. مصرف بیشتر نیتروژن افزایش معنی داری را باعث نشد. بیشترین تعداد طبق و تعداد دانه در طبق نیز به ترتیب با مصرف 180 و 135 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آمد و مصرف نیتروژن بیشتر افزایش معنی داری را در این صفات باعث نشد. افزایش مصرف نیتروژن باعث افزایش عملکرد دانه و روغن در گلرنگ شد. بیشترین عملکرد دانه و روغن معنی دار نیز مربوط به تیمار 180 کیلوگرم نیتروژن مصرفی در هکتار بود. تعداد طبق و تعداد دانه در طبق همبستگی بالاتری با عملکرد دانه داشتند. با توجه به نتایج این پژوهش، می توان افزایش عملکرد گلرنگ را با افزایش مصرف کود نیتروژنی تا 180 کیلوگرم در هکتار انتظار داشت.

زمان طولانی لازم برای ایجاد رگه های خالص یکی از محدودیت­ های بزرگ بسیاری از برنامه­ های بهنژادی و مطالعات ژنتیکی است. هدف از پژوهش حاضر بهینه ­سازی روش به نژادی سریع و بررسی تاثیر رژیم آبیاری و کیفیت نور بر تسریع نسل ­دهی گندم بود. سه رقم گندم بهاره سیوند، رخشان و بهاران در اتاقک رشد با شدت نور 23000 لوکس (معادل 450 میکرومول بر متر مربع بر ثانیه) زیر دو نوع روشنایی شامل LED سفید و ترکیب LEDسفید با لامپ بنفش ویژه رشد، در سینی­های نشای 28 خانه­ای با شش تکرار کشت شدند و با رژیم­های مختلف 24، 48 ،72 ، 96 و 120 ساعت یک­بار آبیاری شدند. برای غلبه بر خواب بذر و همچنین حذف مدت زمان لازم برای بلوغ بذر از تکنیک کشت جنین نارس در محیط MS استفاده شد. نتایج نشان داد که نور دوره 16/8 ساعت (روز/شب)، شدت نور 23000 لوکس با ترکیب لامپ بنفش ویژه رشد و  LEDسفید، دمای 25/22 درجه سانتیگراد (روز/شب)، رطوبت 85/65 درصد (روز/شب) مناسب­ترین شرایط برای بهنژادی سریع گندم است. در این شرایط مدت زمان کشت بذر تا تولید بذر گندم بهاره به حدود دو ماه کاهش یافت و نسل­دهی ارقام رخشان، سیوند و بهاران به ترتیب در50، 55 و 66 روز کامل شد. رژیم آبیاری 48 ساعت یک بار بهترین نتیجه را در پی داشت و پرورش گیاهان زیر ترکیب نور بنفش و سفید نسبت به نور سفید یک هفته نسل­دهی را سرعت بخشید. 18-16 روز پس از گرده افشانی بهترین زمان جدا کردن جنین از سنبله­های نارس و کشت آن در محیط MS بود. یافته ­های این پژوهش امکان پرورش شش نسل گندم بهاره در سال را برای بهنژادگران فراهم می­کند.

به منظور بررسی امکان جایگزینی کود شیمیایی سوپر فسفات تریپل با استفاده از کودهای بیولوژیک در کشت ماش، آزمایشی به صورت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی در شهرستان ملکشاهی، استان ایلام در سال 1392 انجام شد. کود سوپرفسفات تریپل (P)؛ در پنج سطح شامل 0، 25، 50، 75 و 100% میزان توصیه شده منطقه به عنوان کرت های اصلی و کود زیستی (B) به عنوان کرت های فرعی در چهار سطح شامل: عدم تلقیح (B0)، قارچ میکوریزا (B1)، باکتری محلول کننده فسفات (سودوموناس، B2) و ترکیب قارچ میکوریزا و باکتری حل کننده فسفات (B3). نتایج این بررسی نشان داد که کود فسفر تأثیر معنی داری بر تمامی صفات به جز تعداد گره ریشه داشت. بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب با مصرف 75 درصد کود سوپرفسفات تریپل 45/1354 کیلوگرم در هکتار به دست آمد که نسبت به شاهد (عدم مصرف کود فسفر) 73 درصد افزایش نشان داد. همچنین کود بیولوژیک تأثیر معنی داری بر کلیه صفات مورد ارزیابی به جز تعداد روز تا رسیدگی داشت بطوریکه بیشترین عملکرد دانه در تیمار تلقیح بذر با سودوموناس با میانگین 82/1238 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. به طور کلی نتایج این بررسی نشان داد که منابع مختلف کودهای بیولوژیک می توانند نیاز به مصرف کود فسفر را کاهش دهند و از این طریق به افزایش عملکرد منجر گردند.