محیط شناسی
سال:1383 | دوره:30 | شماره:35 |تعداد مقالات:13

برای ارزیابی زیستگاه قوچ و میش اوریال Ovis ammon arkal در پارک ملی گلستان، سه زیستگاه عمده گونه قوچ و میش انتخاب شد. سپس در سه فصل بحرانی؛ فصل پاییز (جفت گیری)، زمستان (زمستان گذرانی) و بهار (بره زایی) از طریق مشاهده گله های قوچ و میش اطلاعات لازم از قبیل شاخص های فیزیکی زیستگاه و شاخص های زیستی جانور جمع آوری شد.شاخص های زیستگاهی اندازه گیری شده عبارت بودند از: پوشش گیاهی، شیب، جهت، وضعیت هوا و دسترسی به منابع آبی. شاخص های زیستی نیز شامل: ترکیب سنی گله های قوچ و میش، نسبت جنسی گله ها، درصد بره زایی و تعداد قوچ و میش در هر گله می شد.برای مقایسه و انتخاب زیستگاه مناسب و مطلوب، اطلاعات جمع آوری شده دسته بندی، وزن دهی و رتبه بندی شدند. بدین صورت که ابتدا برای هر شاخص اندازه گیری شده با توجه به اهمیت آن در چرخه زیستی قوچ و میش اوریال یک وزن (ضریب) در نظر گرفته شد، سپس این ضریب در اندازه به دست آمده برای هر شاخص (فیزیکی یا زیستی) ضرب شده و در نهایت امتیاز کسب شده برای هر زیستگاه مشخص شد. با جمع بندی امتیازات کسب شده برای هر زیستگاه و مقایسه آنها با یکدیگر، در نهایت معیار مطلوبیت زیستگاه مشخص شد.زیستگاه سولگرد در بین سه زیستگاه انتخاب شده از نظر شاخص های فیزیکی و زیستی برای گونه قوچ و میش اوریال به عنوان مطلوب ترین محل زیست انتخاب شد. زیستگاه آلمه و لهندر در درجات دوم و سوم قرار گرفتند.

تدوین معیارهای انتخاب مناطق تحت حفاظت ساحلی - دریایی، رویکردی مرسوم و منطقی در ایجاد پشتوانه علمی برای انتخاب مناطق تحت حفاظت در ناحیه ساحلی کشور به شمار می رود. فقدان مناطق تحت حفاظت ساحلی - دریایی در میان شبکه مناطق حفاظت شده رسمی کشور ضرورت وجود معیارهایی را که همچون مدل اطلاعاتی، تصمیم گیران را در انتخاب مناطق فوق یاری می دهد بیشتر آشکار می سازد. تدوین این معیارها و نحوه به کارگیری آنها از طریق روش شناسی، موجب می شود که دامنه انتخاب های نادرست محدود شود و گزینش این مناطق را از حیطه افراد غیر متخصص خارج کند و به روش های سلیقه ای، ذهنی و توصیفی لگام زند و این اقدام را با برخورداری از پشتوانه علمی و در حیطه حرفه ای گری و متخصصان قرار می دهد.در این مطالعه با بررسی معیارهای مشابه در سطح جهان و ملاک های پیشنهادی نهادهای معتبر بین المللی، بویژه آیمو و آی.یو.سی.ان. و تجربیات مشابه در داخل کشور، 15 معیار اصلی و 23 معیار فرعی که به صورت ارزشگذاری عددی عمل می کند، برای انتخاب مناطق تحت مدیریت در سواحل کشور تعیین شد. معیارهای تدوین شده با مناطق تحت حفاظت موجود در سواحل جنوبی دریای خزر ارزیابی شد. نتیجه کاربرد معیارهای فوق توسط کارشناسان ادارات کل محیط زیست استان های ساحلی فایده مندی، سهولت و اجرایی بودن این معیارها را آشکار ساخت. ارزیابی با معیارهای پیشنهادی نشان داد پناهگاه حیات وحش میانکاله با اهمیت ترین منطقه تحت حفاظت ساحلی کشور در حوضه دریای خزر است. خلیج گرگان و تالاب گمیشان در جنوب شرق دریای خزر نیز واجد ارزش های محیط زیستی بالا می باشند. و لازم است عنوان حفاظتی مناسب تری را کسب کنند. به این ترتیب پارک ملی ساحلی دریای بوجاق در دهانه رودخانه سفید رود و پناهگاه حیات وحش لوندویل در سطح پایین تر از عنوان ثبت شده رسمی و قانونی خود ارزیابی گردید. لازم است در ارتباط با ارتقای کیفیت این مناطق اقدامات ضروری، بویژه در ارتباط با رفع تعارضات صورت گیرد، تا این مناطق بتوانند برازنده عنوان رسمی خود باشند. این مطالعه عناوین پناهگاه حیات وحش امیرکلایه، پناهگاه حیات وحش سلکه و منطقه حفاظت شده سیاه کشیم را مناسب با ارزش های محیط زیستی موجود این مناطق مورد ارزیابی قرار داد.

پس از پنج سال تلاش جرج بیسل (George H. Bissel) و کلنل دریک (Col. Drake) برای کشف نفت، اولین چاه حفر شده به دست بشر در 27 آگوست سال 1859 میلادی در امریکا به نفت رسید. ارزش نفت بسرعت شناخته شد و تلاش برای یافتن نفت در دیگر نقاط دنیا نیز آغاز گشت. این تلاش ها در ایران با کشف نفت در مسجد سلیمان در سال 1908 میلادی به ثمر رسید که تاریخ آن بسیار جالب و شنیدنی است. از آن پس صنعت نفت بسرعت در ایران توسعه یافت و شهر مدرن مسجد سلیمان به عنوان مرکز فعالیت های نفتی در ایران به وجود آمد. تاسیسات صنعتی زیادی در این شهر ساخته شد تا در خدمت صنعت نفت قرار گیرد. با گذشت زمان و کشف نفت در دیگر نقاط ایران و نیز کاهش ذخایر نفتی مسجد سلیمان، این شهر افسانه ای در دهه 1970 میلادی بتدریج رونق خود را از دست داد. اکنون شهری فقیر و فاقد امکانات مناسب است که تاریخ عظیمی را پشت سر گذاشته و تاسیسات متروکه به جا مانده از کوران فعالیت های نفتی در آن، نماد بخشی از این تاریخ است. در این مقاله تاریخ نفت و تاسیسات صنعتی به جا مانده در مسجد سلیمان به عنوان توان بالقوه در جذب گردشگر مطرح شده و طرحی برای بهره برداری از جاذبه های گردشگری آن ارایه گشته است. این طرح در قالب توسعه گردشگری در منطقه جنوب غرب کشور که در آن استان های جنوب غرب کشور براساس جاذبه های جهانگردی موجود به پهنه های گردشگری تقسیم گردیده و هر پهنه دارای یک مرکز جهانگردی و چند جاذبه جهانگردی پراکنده است، پارک - موزه نفت مسجد سلیمان به عنوان فعالیت های جهانگردی در رفع رکود پهنه جهانگردی مسجد سلیمان عمل خواهد کرد.

تحقیق حاضر مطالعه ای میدانی برای سنجش تغییرات در روی زمین سیماهای فرهنگی است. مطالعه مدارک باستان شناختی در گستره یک زمین سیمای در حال تغییر، احتیاج به مطالعات زمین باستان شناختی در وسعت منطقه ای و راهبردهای بررسی های روشمند و کاوش های باستان شناختی دارد.در این تحقیق اندیشه ارتباط و انطباق زمین سیما اکولوژی، مدارک باستان شناختی و ژئومرفولوژی زمین سیماها از یک طرف و نحوه سنجش تغییرات در روی زمین سیماهای فرهنگی از طرف دیگر مورد برسی قرار می گیرند. رویکرد اصلی در این سنجش، مقایسه آماری بافت های کاربری اراضی است که ژویایی زمین سیمای فرهنگی را در شمال غرب ایران اندازه گیری می کند. برای ثبت و آنالیز تغییرات از تحلیل ANOVA استفاده شده است. این تحقیق نشان داد که تغییرات در کاربری و بهره وری اراضی موجب تغییر در بافت یکپارچه و طبیعی زمین سیمای فرهنگی می گردد.

کدورت آب از سه جنبه مطلوب بودن، قابلیت صاف شدن و گندزدایی دارای اهمیت است. همچنین به دلیل وجود ارتباط بین کدورت و برخی مشخصه های میکربی از جمله کیست ژیاردیا، از کدورت می توان به عنوان شاخصی غیر مستقیم در تعیین بازده حذف و یا میزان حضور این عوامل استفاده کرد. براساس استانداردهای ملی، کدورت آب خروجی از صافی ها در تصفیه خانه های آب سطحی می باید کمتر از 1 ان - تی - یو باشد. در این تحقیق به منظور بررسی ارتباط بین کدورت آب خروجی از صافی ها و کارایی حذف کیست ژیاردیا آزمایش کامل با در نظر گرفتن تاثیر عواملی چون نرخ فیلتراسیون، دانه بندی مصالح و میزان تزریق مواد منعقد کننده، بر روی دو نوع صافی تک لایه انجام پذیرفت. نتایج حاصل از تحقیق حاضر که براساس مطالعات پایلوتی صورت پذیرفت مشخص کرد، برای دستیابی به 99.9 درصد حذف کیست ژیادیا توسط صافی ها می باید کدورت آب خروجی از آنها کمتر از مقدار ذکر شده در استاندارد و در حدود 0.5 ان - تی - یو باشد. بنابر این به نظر می رسد استاندارد کدورت آب خروجی از صافی ها نیاز به بررسی مجدد داشته باشد.

سد ماملو در پایین دست رودخانه جاجرود، به منظور تامین نیاز آبی دشت ورامین، تولید انرژی و کنترل سیلاب در حال احداث است. به منظور پیش بینی کیفیت آب و تعیین حداقل دبی در پایین دست، به گونه ای که استانداردها و معیارهای کیفیت آب رعایت شوند، مطالعات خودپالایی رودخانه با استفاده از مدل QUAL2E، به منظور ارزیابی پارامترهای اکسیژن محلول و BOD5 و دما انجام شد. نتایج نشان می دهد که قبل و بعد از احداث سد، تغییرات کیفیت آب تا پیش از ورود پساب مجتمع پارچین محسوس نمی باشد، اما ورود پساب مجتمع پارچین حتی با فرض تصفیه تا حد استانداردهای تخلیه به آبهای سطحی موجب می شود که کیفیت آب رود خانه بشدت تغییر کند. علت این مساله نشان می دهد که تنها رعایت استانداردهای تخلیه بدون توجه به بار آلودگی برای حفظ کیفیت منابع آب کافی نمی باشد و لازم است تا نسبت به تدوین استانداردهای کیفیت آبهای سطحی و مقررات تخلیه پساب، با توجه به ظرفیت خودپالایی منابع پذیرنده اقدام شود.

مکان های دفن زباله می توانند با آثار محیط زیستی ناشی از نفوذ شیرابه زباله ها به آبهای سطحی و زیرزمینی همراه باشند. عدم وجود برنامه های مراقبتی، عدم مکان های مناسب زمین شناسی برای دفن زباله، روش های دفن تلنباری و عدم استفاده از بستر نفوذ ناپذیر سبب بروز این گونه مشکلات می شود.هدف این پژوهش، بررسی کیفیت شیمیایی آبهای زیرزمینی در مجاورت محل دفن مواد زاید جامد شهری گرگان است. در مطالعه آبهای زیرزمینی مجاور محل دفن زباله های شهر گرگان، مقدار اغلب کاتیون ها و آنیون ها بیش از حد استاندارد آب آشامیدنی است. اگر چه میانگین مقادیر Na+, k+, Mg2+, Cl-, SO42-, PO43-, NO3-, NH3 در آب چاه های بالادست محل دفن زباله، به ترتیب 2-10*، 2.01، 20.37، 0.18، 141.2، 90.2، 38.82، 2.8 و 27.8 میلی گرم در لیتر اندازه گیری شده است. ولی غلظت این آلاینده ها در آب چاه های مجاور (پایین دست) محل دفن زباله، به ترتیب 2-10*7.9، 51.35، 0.50، 200.3، 183.30، 71.42، 7.2 و 218.8 میلی گرم در لیتر گزارش می شود. دامنه تغییرات مقادیر کدورت، هدایت الکتریکی و مجموع مواد جامد محلول به همراه غلظت آلاینده های  NO3, Na+, Cl-و SO4 آب چاه های مجاور محل دفن زباله های شهر گرگان بسیار بیشتر از آب چاه های بالادست محل دفن این مواد زاید جامد است. با توجه به بالا بودن هدایت الکتریکی و تطابق بسیار خوب و مثبت آن با غلظت آلاینده های Na+, K+, Cl-, SO42- و TDS جهت کلی جریان آبهای زیرزمینی منطقه مورد مطالعه از جنوب - جنوب خاور به سمت شمال - شمال باختر، دفن زباله های شهر گرگان به روش تلنباری بدون بستر نفوذ ناپذیر در نهشته های لسی (76 درصد سیلت و 23.5 درصد رس عمدتا از نوع کائولینیت، ایلیت و سمکتیت) می توان استنباط نمود که نفوذ شیرابه زباله ها به آبهای زیرزمینی این منطقه سبب آلودگی آب چاه های مجاور محل دفن زباله شده است. رخساره های هیدروشیمی آبهای زیرزمینی منطقه از نوع Ca2+Na+HCO-3Cl-، Na+HCO-3Cl- و Ca2+HCO-3 هستند.نظر به اینکه آبهای زیرزمینی منطقه محل دفن زباله های شهر گرگان مورد استفاده افراد این منطقه قرار می گیرد، برای جلوگیری از آلودگی این آبهای زیرزمینی باید اقدامات حفاظتی، نظیر تعبیه سیستم جمع آوری شیرابه زباله ها، ترمیم مکان فعلی دفن زباله با ایجاد بستر نفودناپذیر و احداث مکان جدید دفن زباله با رعایت اصول بهداشتی و استاندارد صورت گیرد.

در اغلب استانداردهای محیط زیستی، حد مجاز رها سازی فلزات سنگین در محیط برای تمام ترکیبات یک عنصر به یک اندازه تعیین شده است، حال آنکه اثرهای سمی و توان آلایندگی این عناصر تا حد زیادی به نوع املاح و ترکیب شیمیایی آنها بستگی دارد (Merian, 1991) .در این بررسی به منظور تبیین نقش فرم شیمیایی عناصر سنگین در آثار آلایندگی آنها، اثر کلرور و نیترات کادمیوم به طور جداگانه بر رشد بوته های گوجه فرنگی (Lycopersicum esculentum) و همچنین میزان جذب و ذخیره سازی این عنصر توسط ریشه و اندام هوایی این گیاه در حضور املاح فوق مورد مقایسه قرار گرفت.نتایج حاصل نشان داد که اثر بازدارندگی نیترات کادمیوم بر رشد بوته ها به گونه معنی داری بیشتر از کلرور آن بود. جذب و ذخیره سازی این عنصر توسط اندام های گیاهی نیز در محیط های حاوی نیترات کادمیوم، بمراتب بیشتر از بوته های کاشته شده در محیط های دارای کلرور کادمیوم بود. لذا می توان نتیجه گیری کرد که در ارزیابی آثار آلایندگی عناصر سنگین، چنانچه سازگاری گیاهان با برخی املاح مثل نیترات موجب سهولت ورود این ترکیبات به چرخه های زیستی و آلایندگی بیشتر آنها می گردد، می باید علاوه بر کمیت، به نوع املاح و ترکیب شیمیایی آنها نیز توجه کرد.

این پژوهش به منظور توجیه اقتصادی بازیافت مواد زاید جامد شهری (پسماند) لاهیجان برای نخستین مرتبه در سال 1380 انجام شده است. در این پژوهش، ضمن آنالیز فیزیکی زباله های خانگی تولید شده در شهر لاهیجان، مطالعات لازم در مورد میزان تولید روزانه زباله، هزینه های جمع آوری، حمل و نقل و دفن نهایی آنها انجام شد. روزانه در شهر لاهیجان با جمعیت شهری 57298 نفر، 70 تن زباله تولید می شود. درصد وزنی اجزای تشکیل دهنده آن شامل: کاغذ و مقوا 7 درصد، پلاستیک، 6.6 درصد، شیشه 1.2 درصد، فلزات 1.2 درصد، مواد فسادپذیر و غیره 83.8 درصد بود. بر اساس قیمت های بازار، با بازیافت این مواد می توان سالانه 392046515.2 ریال کاغذ و مقوا، 715932815.2 ریال پلاستیک، 6146311 ریال فلز، 6146311 ریال شیشه و 688495.4 ریال از ضایعات شیشه ای سود به دست آورد که ارزش اقتصادی کل آن معادل 127160447.8 ریال در سال است. با توجه به هزینه های جمع آوری، حمل و نقل، دفع نهایی و آلودگی های محیط زیستی بازیافت این مواد صددرصد توجیه اقتصادی دارد.

مقدار ماده آلی و دانه بندی (درصد رس، شن و ماسه) تعداد 257 نمونه خاک و تورب به دست آمده تا عمق 3 متر در طول 6 زنجیره موازی در تالاب هشیلان واقع در شمال غربی شهر کرمانشاه اندازه گیری شد. براساس رابطه بین دانه بندی و مقدار ماده آلی خاک مشخص گردید که 19% از نمونه های استخراج شده در این مطالعه تورب،6% سیاه خاک، 7%  ماک، 13% خاک معدنی سیاه، 16% خاک سنگین معدنی و 37% خاک سبک معدنی اند. توزیع نمونه های به دست آمده نشان می دهد که در اعماق مختلف تالاب، لایه هایی از تورب وجود دارد. نمونه های خاک معدنی که در درون تالاب به دست آمده مربوط به تعداد 406 جزیره کوچک (Hummock)  محتوی خاک های معدنی است. این هاموک ها، اشکی، دایره ای، بیضی و نعل اسبی شکل بوده و توسط برکه ها و استخرهایی در اندازه های متفاوت احاطه شده اند. وجود لایه تورب در بخش های عمیق و همچنین هاموک ها در سطح تالاب نشان دهنده الگو یافتگی تورب زار یکپارچه ای است که در اثر عوامل محیطی، بویژه فرسایش ناشی از حرکت آبهای سطحی تکوین یافته است.