محیط شناسی
سال:1397 | دوره:44 | شماره:2 |تعداد مقالات:16

عدم شناخت صحیح مناطق مستعد آلودگی در آبخوان ها ممکن است سبب ایجاد آلودگی های شدید در منابع آب زیرزمینی شود و چه بسا اتفاق می افتد که دیگر نتوان از این منابع استفاده کرد. منابع آب زیرزمینی در منطقه ملکان به دلیل وجود باغ های انگور و کشاورزی شدید، تحت تأثیر شیرابه حاصل از مواد نیتراته می باشند، لذا شناسایی مناطق آسیب پذیر آبخوان این منطقه با روش مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است. در این تحقیق از مدل های دراستیک بهینه شده با منطق فازی و تئوری کاتاستروف، برای بررسی مناطق مستعد آلودگی آبخوان آزاد دشت ملکان استفاده شد. برای بهینه سازی، پارامترهای روش دراستیک که شامل هفت پارامتر هیدروژئولوژیکی می باشد، به عنوان ورودی مدل و مقدار شاخص آسیب پذیری به عنوان خروجی مدل ها تعریف گردید. صحت سنجی مدل ها نیز با استفاده از داده های غلظت نیترات و ضریب همبستگی با شاخص آسیب پذیری در منطقه انجام گردید. نتایج مدل سازی نشان داد که مدل دراستیک تصحیح شده با استفاده از تئوری کاتاستروف با شاخص همبستگی بالا با نیترات، نتیجه بهتری را نسبت به منطق فازی برای آبخوان ارائه داده است. بر اساس نتایج مدل کاتاستروف، 56، 23، 21 درصد از منطقه به ترتیب در مناطق با آسیب پذیری کم، متوسط و زیاد واقع شده اند و بخش های مرکزی دشت به عنوان مناطق آسیب پذیر شناخته می شوند.

پاسخ دمایی تجزیه ماده آلی در اکوسیستم های خاکی در چرخه کربن و تغییرات اقلیمی موثر است. هدف مطالعه بررسی حساسیت دمایی تجزیه ماده آلی خاک (Q10) درارتباط با نوع مدیریت مرتع، استوکیومتری عناصر و عمق خاک بود. نمونه های خاک (از سطوح 0 تا 30 سانتی متری) از یک مرتع با مدیریت متفاوت (حفاظت شده، چرا شده و تخریب شده) برداشت و در سه سطح دمایی انکوباسیون شد. از روش جذب قلیا، تنفس هتروتروفیک تعیین و Q10 محاسبه شد. از آنالیز رگرسیون و واریانس جهت بررسی روابط استفاده شد. نوع مدیریت مرتع و عمق خاک تاثیر معنی داری بر Q10 نشان داد؛ بطوریکه مقدار Q10 در مرتع چرا شده 21/1، در مرتع تخریب شده 87/0 و در مرتع حفاظت شده 97/0 بود. بجز مرتع تخریب شده، مقدار Q10 روند افزایشی با افزایش عمق داشت. روند تغییرات Q10 در ارتباط با استوکیومتری C: N و P: N در مرتع چرا شده و حفاظت شده به ترتیب خطی و چند جمله-ای درجه دوم بود. بالا بودن کیفیت کربن خاک مطابق با تئوری آنزیمی-جنبشی می تواند یکی از علل کاهش Q10 در مرتع حفاظت شده و همچنین افزایش Q10 با عمق باشد. با توجه به تغییراتQ10 در ارتباط با استوکیومتری عناصر، میتوان به نقش نیتروژن در افزایش راندمان مصرف کربن و کاهش انتشار دی اکسید کربن در اکوسیستم ها اشاره کرد.

در تالاب سرخانکل به منظور کمی سازی و برآورد میزان شدت و اهمیت نسبی ارزش های اکوسیستمی نظر کارشناسان خبره درباره شدت اثر نیرومحرکه ها بر عملکردهای اکوسیستمی جمع آوری و وزن دهی گردیده سپس وزن های به دست آمده حاصل از مقایسه های زوجی با هر یک از ارزش های اکوسیستمی تطبیق داده شد صرف نظر از اینکه هر یک از ضرایب حاصله کدام ارزش یا عملکرد و یا خدمات اکوسیستم را سازگارتر دانسته موید آن است در کدام نوع گردشگری نیرومحرکه های منتج از آن فشارهایی را بر اکوسیستم وارد نموده اند که در وضعیت حاصله سازگاری بیشتری بین اثر و عملکرد داشته است. شناسایی ارزش های تالاب و میزان شدت اثر بر این ارزش از طریق محاسبه معدل ضریب ناسازگاری مقایسه ای دو به دو تحلیل سلسله مراتبی نشان داد به ترتیب اکوتوریسم، گردشگری روستایی، گردشگری فرهنگی-تاریخی و در نهایت گردشگری شهری سازگارترین نوع گردشگری در منطقه مطالعاتی است، ضرایب در گردشگری روستایی 26/0، 24/0، 23/0، 23/0، 24/0، 13/0 در گردشگری شهری 23/0، 23/0، 23/0، 07/0، 21/0، 23/0، 23/0، 23/0، 14/0 در گردشگری تاریخی و فرهنگی 23/0، 25/0، 23/0، 20/0، 21/0، و در اکوتوریسم 29/0، 28/0، 26/0، 29/0، 29/0، 25/0، 23/0 به دست آمد.

هدف از پژوهش حاضر تحلیل پایداری زیست محیطی در جوامع روستایی حاشیه اکوسیستم تالاب بر اساس مدل اکوویلج در روستاهای حاشیه تالاب زریوار در استان کردستان می باشد. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و از حیث روش گردآوری اطلاعات توصیفی-تحلیلی می باشد. جامعه آماری پژوهش متشکل از 3389 خانوار می باشد که از میان آن 355 خانوار یه عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری آزمون t تک نمونه ای و آزمون ANOVA در نرم افزار SPSS و تکنک های غیر آماری بارومتری و روش راداری استفاده شد. همچنین برای تجزیه و تحلیل فضایی از روش های خوشه بندی کم/زیاد، خود همبستگی فضایی، تحلیل لکه های داغ و روش IDW در نرم افزار GIS استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که سهم و اهمیت شاخص های تحلیل پایداری زیست محیطی در روستاهای مورد مطالعه به این صورت است که شاخص های اجتماعی فرهنگی بیشترین سهم و شاخص های اکولوژیکی زیست محیطی کمترین سهم را داشته اند. شاخص های اقتصادی نیز در مرتبه دوم بیشترین سهم را در زمینه پایداری زیست محیطی روستاهای مورد مطالعه بر اساس الگوی اکویویلج بخود اختصاص داده اند.

به منظور کاهش آثار توسعه ی شهری بر الگوی "ساخت" و "عملکرد" سیمای سرزمین، روند تبیین فعالیت های انسانی با سازوکار جریان ماده و انرژی ضروری است. در این خصوص، فعالیت های انسانی با فرآیندهای تغییر ساخت و عملکرد سیمای سرزمین شهری در توازن قرار می گیرند، و با ارتقاء عملکرد عناصر بوم شناختی و بهبود کیفی فرآیندهای بوم شناختی، ضمن تبیین برنامه توسعه شهری، روند بهره وری بوم شناختی-جامعه شناختی سیمای-سرزمین شهری در تعادل نگاه داشته می شود. لذا، با بررسی روند تغییرات در "عناصر تشکیل دهنده" و "عملکرد بوم شناختی-جامعه شناختی" سیمای سرزمین شهری، صحت طرح ریزی برنامه های توسعه شهری در راستای برنامه ریزی شبکه های بوم شناختی سیمای سرزمین شهر بهبودی می یابند. شبکه های بوم شناختی، مبین گذرگاه های ماده، انرژی و اطلاعات در پشتیبانی فرآیندهای زیستی، متأثر از محتوا، شکل و نسبت ارتباطی-انزوایی عناصر تشکیل دهنده ی سیمای سرزمین تعریف می شوند. در این پژوهش، روند تاثیر تغییرات در "کیفیت محتوا" و "روابط فی مابین" عناصر تشکیل دهنده ی سیمای سرزمین (شامل: ناهمگنی فضایی، پیوستگی بوم شناختی و بهینگی ارتباطی-انزوایی)، در میزان پایداری شبکه های بوم شناختی سیمای سرزمین تهران مورد بررسی قرار می گیرد. در این مطالعه، سیمای سرزمین تهران در مقیاس مناطق 22 گانه ی شهری در سه بازه زمانی (1984)، (2000)، (2016) بررسی می شود. مشاهدات نشان می دهند، با رشد برنامه های توسعه ی شهری، از کارایی شبکه های بوم شناختی سیمای سرزمین شهر کاسته شده، چنانچه تهران به سختی پاسخگوی نیاز فرآیندهای بوم شناختی-جامعه شناختی سرزمین شهری خویش می باشد.

تخریب میکروارگانیزم با امواج فراصوت از روش های کاهش لجن دفعی و تولید منبع کربنی برای فرایندهای حذف نیتروژن و فسفر است. در این تحقیق، تاثیر تابش غیرپیوسته امواج فراصوت با منظور نمودن پارامترهای موثر دیگر بر روی کارایی فرایند تخریب لجن بررسی شده است. لجن خروجی واحد بی هوازی یک فرایند بیولوژیک با امواج فراصوت تخریب شد. با تغییر در توان اعمالی، طول زمان تابش، مقدار غلظت لجن و تابش ناپیوسته امواج از 0. 3 تا 0. 9 ثانیه، با روش سطح پاسخ و طراحی مرکب مرکزی، تاثیر تغییر این پارامترها روی درجه تخریب تعیین گردید. در شرایط آزمایشگاهی این تحقیق، با افزایش توان و مدت زمان تابش و در شرایط تابش منقطع، درجه تخریب افزایش یافته و در بیشترین مقدار به 39% رسید. با بررسی انرژی مخصوص (Es)، مشخص گردید در Es کمتر از 28000 kJ/kgTS، تابش منقطع به میزان 0. 6 ثانیه در هرثانیه، منجربه افزایش درجه تخریب می شود، لیکن با افزایش Es تا kJ/kgTS 38800 پارامتر تابش منقطع به 0. 7 ثانیه در هرثانیه میل می کند. لذا با غیرپیوستگی زمان تابش، اثر تخریبی امواج فراصوت روی میکروارگانیزم ها در مقایسه با تابش پیوسته و در شرایط یکسان، بیشتر شده و علاوه بر دستیابی به درجه تخریب بالاتر، در مصرف انرژی نیز صرفه جویی می گردد.

از مشکلاتی که در چند دهه اخیر در حال گسترش است پدیده گردوغبار می باشد که تاثیرات نامطلوبی بر روی منابع مختلف به خصوص محیط زیست و سلامت انسان می گذارد. در این پژوهش از داده های ساعتی گردوغبار در 7 ایستگاه سینوپتیک منتخب استان های قزوین و البرز در طی سال های 2000 تا 2014 استفاده شد. برای مطالعه این رخدادها از کدهای هواشناسی 06 و 07 استفاده گردید و با توجه به آن فراوانی ماهانه و سالانه در طول دوره آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بررسی سالانه گردوغبار در ایستگاه های منتخب نشان داد ایستگاه کرج با 169 روز و ایستگاه قزوین با 115 روز به ترتیب بیشترین روزهای همراه با گردوغبار را داشتند و سال های 2012 و 2011 پرگرد وغبارترین سال ها در کل دوره آماری می باشند. بررسی ماهانه نیز نشان داد که ماه می با 116 رخداد و پس از آن ماه ژوئن با 115 رخداد بیشترین فراوانی، و ماه های نوامبر و دسامبر با 9 رخداد کمترین فراوانی وقوع را در دوره آماری داشتند که با توجه به کد 06 ماه می و نوامبر به ترتیب بیشترین و کمترین فراوانی وقوع را داشتند و با توجه به کد 07 ماه های ژوئن و اکتبر بیشترین فراوانی رخداد گردوغبار را داشتند.

بخش کشاورزی نقش مهمی در اقتصاد ایران و تأمین مواد غذایی دارد. جمعیت ایران در حال افزایش است. محدودیت منابع، کاربرد گسترده کودها و آفت کش ها و آلودگی های زیست محیطی از مسائل و مشکلات بخش کشاورزی در زمینه افزایش تولید محصولات کشاورزی می باشند. امروزه تولید گیاهان ترا ریخته به عنوان راهکاری نوین جهت افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی در سطح جهانی مطرح می شود. لذا در این مطالعه، ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، بهداشت-سلامت و مدیریتی-سیاستی تولید گیاهان ترا ریخته، بررسی و اولویت بندی شده است تا درجه اهمیت و لزوم توجه به هر یک از این ابعاد، مشخص شود. به منظور اولویت بندی معیارها و زیرمعیارها از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. آمار و اطلاعات لازم از طریق پیمایش میدانی و جمع آوری پرسش نامه از خبرگان در سال 1396 گردآوری گردید. نتایج نشان داد که معیارهای بهداشت-سلامت، زیست محیطی، اقتصادی، مدیریتی-سیاستی و اجتماعی برای تولید این گیاهان به ترتیب دارای بالاترین اهمیت از نظر خبرگان می باشند. لذا سرمایه گذاری و تحقیقات در زمینه گیاهان ترا ریخته را می توان بر اساس اولویت بندی مذکور انجام داد.

حرکت نسبی جانوران شکارگر نسبت به طعمه، برای موفقیت شکارگر و طعمه کلیدی است. داده حرکت همزمان و هم بوم شکارگر و طعمه بسیار نایاب بوده و داده کاوی حرکت فوق، پیچیدگی های موضوعی و موضعی بسیار دارد. داده کاوی و آمار مکانی ابزارهای لازم برای تحلیل حرکت را فراهم می کند. در این تحقیق به تحلیل محدوده اقامت، رفتار حرکت و هم کنش دو گونه نایاب و در خطر انقراض شامل یک ائتلاف دوتایی از یوز آسیایی و یک پلنگ ایرانی پرداخته می شود. جانوران چندین ماه توسط گردنبند GPS دار با فرکانس 8 ساعته ردیابی شدند. از روش کوچک ترین پوش محدب برای محاسبه محدوده اقامت و از رویکرد زنجیره پنهان مارکوف دو فاز رفتاری متمایز در مسیرهای حرکت شناسایی گردید. از رگرسیون خطی برای بررسی وجود هم کنش بین جانوران استفاده گردید. محدوده اقامت یوزها از محدوده اقامت پلنگ بزرگتر بوده و با 95% از محدوده اقامت پلنگ همپوشانی داشت. با تقسیم مسیر حرکتشان به وضعیت حرکتی و استراحتی، پلنگ و یوزها به ترتیب 75% و 63% مواقع در وضعیت حرکتی بودند و سرعت متوسط یکسان 4/0 کیلومتربرساعت را داشتند. نتیجه تحلیل همکنش بیانگر نوعی تعقیب یوز 1 توسط پلنگ بوده است. این مطالعه اطلاعات مفیدی درباره این گونه های نادر و حفاظت آن ها ارائه می کند.

شکل گیری جزیره حرارتی شهر بابل موردتوجه این پژوهش است. این پدیده از مهم ترین خطرهای محیط زیستی بوده و برکیفیت زندگی و تقاضای انرژی تأثیرگذار است. داده های مورداستفاده از طریق دستگاه های خودکار ثبت دما در دو نقطه شهری و حومه به میزان 352 روز بافاصله زمانی یک ساعت برداشت شد. بررسی ساعتی اختلاف دمایی شهر و حومه با استفاده از روش شدت جزیره حرارتی (Oke) انجام گرفت. برای بررسی اثر بر رفتار دمایی از شاخص های جایگزین برای نشان دادن جزیره حرارتی، از تغییرپذیری روز به روز دما DTD و تفاضل میان تغییرات روزبه روز ∆ DTD استفاده شد. یافته ها نشان دادند، جزیره حرارتی بابل در دماهای کمینه به صورت مشخص وجود دارد. در حالی که در دماهای بیشینه تفاوت های دمایی مشخصی میان شهر و حومه وجود ندارد. ازلحاظ زمانی نیز در هنگام شب و دوره سرد سال این پدیده با شدت بیشتری وجود دارد. DTD میانگین دمای روزانه و کمینه در شهر بیش از حومه بوده اما این شاخص برای دمای بیشینه تفاوتی در دو محیط ندارد. میزان ∆ DTD شهر بیش از حومه است. با توجه به این بررسی جزیره حرارتی در شهر بابل ایجاد می شود و این حالت در دماهای کمینه خود را به شکل مشخص تر نشان می دهد و بر تغییرپذیری دما نیز مؤثر است.

برخی از مناظر طبیعی دارای ویژگی های منحصربه فردی هستند که باعث جذب و تعاملات انسانی می شوند. کمبود مطالعات تخصصی در حوزه منظر، بی توجهی به شناخت این مناظر، تغییرات و مداخلات نابجای انسانی در تعامل و بهره برداری از آن ها، این مناظر را، دچار آسیب هایی جبران ناپذیر می نماید؛ و منجر به از دست دادن این مناظر طبیعی، هویتی، فرهنگی و همچنین فرصت های غنی وابسته به آن ها می گردد. هدف این پژوهش بررسی ژئوتوپ های ماندگار و در نهایت ارائه مدلی برای ارتقای کیفی منظر کوهریگ مهریز است. روش پژوهش میدانی و پدیدارشناسی هرمنوتیک بوده است که محقق با استفاده از مصاحبه، مشاهده و بررسی اسناد و مدارک، به تحلیل مناظر منحصر طبیعی و کوهریگ پرداخته است. یافته ها نشان می دهد، مناظر خاص زمینه ی پیدایش باورهای غریب و شکل گیری فرهنگ هایی را متناسب با نوع، خواص، تأثیرات طبیعت و همچنین ذهنیات و باورهای مردمی به وجود می آورند. این گونه ژئوتوپ ها و مناظر منحصر طبیعی، در امتزاج ذهنیات و تعاملات مردم، به تدریج به مناظری ماندگار در اذهان مردم مبدل خواهند شد؛ که نمودی از فرهنگ و هویت آن فضاست. از سویی شناخت و حفظ منابع طبیعی، نقش بسزایی در سلامت محیط زیست و بهره وری صحیح آن دارد؛ بنابراین، مؤلفه های ماندگاری آن ها باید در هر شرایطی بقا یابد.

اکوسیستم های شهری در طی گذشت زمان و درنتیجه برهمکنشی پویا میان فرآیندهای اجتماعی-اقتصادی و بیوفیزیکی رشد و تکامل یافته و تاب آوری اکولوژیکی اکوسیستم شهری تحت تاثیر چنین برهمکنش هایی قرار دارد. در نواحی شهری، تغییرات اعمال شده در بستر طبیعی موجب اختلال در عملکردهای بیوفیزیکی شده و کاهش تاب آوری سیستم را بدنبال دارد. تقویت شبکه های اکولوژیک شهری بر پایه اصول اکولوژی منظر، عاملی در جهت حفظ فرآیندهای طبیعی و عملکردهای بیوفیزیکی در شهر محسوب شده و با ایجاد تعادل میان خدمات انسانی و اکوسیستمی، منجر به ارتقاء تاب آوری سیستم در مقابل فشارهای زیست محیطی می گردد. هدف مقاله حاضر، تبیین جایگاه و اهمیت توجه به شبکه اکولوژیک شهر در برنامه های توسعه شهری در راستای دستیابی به تاب آوری اکولوژیکی است. در این راستا با بهره گیری از عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای شهر مشهد به عنوان نمونه موردی، عناصر شبکه اکولوژیک استخراج و روند تغییرات آن ها در طی یک دوره 60 ساله و تأثیرات آن ها بر تاب آوری اکولوژیکی تبیین شده است. با شناسایی ارزش های اکولوژیک حفظ شده و مدفون شده ی این شهر در طی فرآیند رشد و توسعه ی آن، راهکارهای پیشنهادی به منظور بهبود ساختار اکولوژیک شهر مشهد ارائه گریده و می تواند نمونه ای برای برنامه ریزی شبکه های اکولوژیک، محسوب گردد.