محیط شناسی
سال:1379 | دوره:26 | شماره:26 |تعداد مقالات:12

رویشهای شور رست نواحی کم ارتفاع و ساحلی مناطق نفت خیز در خوزستان از نظر ترکیب فلورستیک و چگونگی توزیع عناصر و گونه های گیاهی مورد مطالعه قرار گرفته اند.اطلاعات مختصری از ویژگیهای بنیادی منطقه از جمله اقلیم،خاک و زمین شناسی ارائه شده است.بیابانهای گرم و پست حاشیه خلیج فارس که در برگیرنده یک موقعیت فلورستیک پیچیده و خاص می باشند از نظر ارتباطات تا گزونومیک و جغرافیای گیاهی ناحیه مرد بررسی قرار گرفته اند.تلاش گردیده تا بین مجموع عوامل و فاکتورهای اکولوژیک حاکم بر منطقه و الگوهای توزیع و پراکنش گونه ها،نوعی ارتباط برقرار شود و بر این اساس به تشریح چگونگی انتشار عناصر شورروی پرداخته شود.نتیجه اینکه 22.6% گونه ها ایرانو- تورانی و صحرا- سندی،20% گونه ها ایرانو- تورانی و صحرا- سندی و مدیترانه ای، 13.6% گونه ها جهان شمول، 11.8% گونه ها صحرا- سندی، 7.9% چند منطقه ای، 6.8% حاره ای قدیم، 5% عناصر ایرانو- تورانی و مدیترانه ای، 5% عناصر صحرا- سندی مدیترانه ای، 3.8% گونه ها عمانو- سندی و بالاخره 3.5% گونه ها ایرانو- تورانی می باشند.آنچه مهم است اینکه تمایز مشخصی بین الگوهای پراکنش گیاهی دیده نمی شود.بهر تقدیر اطلاعاتی نیز از شکل حیاتی گونه های موجود در خانواده ها و جنسها ارائه شده است.

در مدت 5 سال بررسی (از سال1373 تا سال1377) در استان مرکزی 136 گونه از 42 خانواده شناسایی شد که از نظر گونه 27 درصد و از نظر خانواده 58 درصد پرندگان ایران را شامل می شوند.36 درصد از پرندگان بومی و 64 درصد در استان مرکزی مهاجرند که 28 درصد آنها برای جوجه آوری به زیستگاههای استان می آیند.36 درصد به صورت مهاجر عبوری،مهاجر چهار فصل و بندرت نیز مهاجر فصلی می باشند.از نظر تنوع گونه ای،خانواده Sylvidae و از نظر جمعیت خانواده کلاغها Corvide در استان مقام اول را دارند.بیشترین تنوع و تراکم پرندگان خشکزی در اطراف رودخانه شراء دیده می شود.در اوایل فصل بهار و پائیز تنوع و تراکم گونه ها بیشتر از سایر فصول است.در فصل زمستان اغلب پرندگان بومی در استان حضور دارند و بندرت مهاجر زمستانه در استان دیده می شود.گونه ها با اهمیت و کم جمعیت Grus grus به صورت مهاجر عبوری در اطراف تالاب میقان در فصل پائیز با جمعیت بین 2 تا 4 هزار دیده می شود.کبک و تیهو دو گونه از پرندگان بومی استان کوچ های عمودی دارند که در فصل زمستان به دامنه ها و مناطق دشتی و در فصل تابستان به ارتفاعات کوچ می کنند.در طول مطالعه تعدادی از پرندگان با Misnet اسیر و پس از شناسایی و بیومتری حلقه گذاری شده و مجددا در طبیعت رها گردیدند. این بررسی با هدف شناسایی پرندگان استان مرکزی همسو با اجرای طرح ملی "فنون ایران" توسط گروه زیست شناسی دانشگاه اراک در مدت 5 سال انجام شد.

فرآیند آمایش سرزمین،تمهیدی است برای بهره برداری بهینه از سرزمین با در نظر گرفتن اصل حفاظت اکولوژیکی.در این پژوهش،آمایش سرزمین شش واحد هیدرولوژیک حوزه های جنگلی ارسباران (مساحت 29660 هکتار ) واقع در استان آذربایجان شرقی به منظور تداوم استفاده بهینه از توان سرزمین در جهت بهبود شرایط زندگی و حفظ محیط زیست انجام گرفت. در گام نخست شناسایی منابع اکولوژی و اقتصادی اجتماعی منجر به تهیه نقشه های منابع در مقیاس 50000:1 گردیدوبا تجزیه وتحلیل وجمع بندی داده های به شیوه سیستمی نقشه یگانهای زیست محیطی با 3556 اکوسیستم خرد حاصل گردید.از مقایسه ویژگی این یگانها با مدلهای اکولوژیکی ویژه،توان اکولوژیکی واحدهای هیدرولوژیک برای کاربریهای کشاورزی،مرتعداری، جنگلداری،حفاظت و اکوتوریسم مشخص گردید و با تطابق داده های اقتصادی و اجتماعی و توان اکولوژیکی واحدها،اولویت بندی و ساماندهی کاربریها به شیوه کیفی- قیاسی انجام گرفت.در نهایت نقشه آمایش سرزمین واحدهای هیدرولوژیک شش گانه به منزله موزائیکی از واحدهای همگن برنامه ریزی و در مدیریت تهیه گردید.تعیین مساحت اراضی واجد توان برای کاربریهای فوق نشان می دهد که در منطقه مورد مطالعه: 5.38 درصد به فاریاب، 1.32 درصد به کشت دیم، 17.43 درصد به مرتعداری، 15.17 درصد به جنگلداری حمایتی، 2.13 درصد به جنگلکاری، 28.47 درصد به اکوتوریسم گسترده، 0.01 درصد به اکوتوریسم متمرکز و 30.09 درصد به حفاظت اختصاص یافته است.

در این تحقیق به بررسی جایگاه سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی در ایران و نیز ارزیابی عملکرد و نقش آنها در دستیابی به مشارکت مردمی در زمینه حفاظت از محیط زیست پرداخته شده است.یافته ها نشان می دهد که این سازمانها تاکنون توان کمی در دستیابی به مشارکت مردمی در زمینه حفاظت از محیط زیست داشته اند و این خود به دلیل وجود مشکلات متعدد و اساسی است که با آن مواجهند.این سازمانها به خاطر موانع سیاسی،قانونی و حقوقی به سختی امکان پیدایش و فعالیت داشته اند.تعداد اندکی هم که توانسته اند ایجاد شوند وخود را وارد صحنه به واسطه همین مشکلات و همچنین مشکلات اقتصادی و اجتماعی نتوانسته اند در زمینه محیط زیست چندان تأثیر گذار باشند.نوپایی این سازمانها و بی تجربگی افراد در فعالیت در اینگونه چهارچوبها نیز عامل دیگری در کاهش موفقیت این سازمانها در ایران بوده است.سازمانهای غیردولتی زیست محیطی ایران برای موفقیت نیاز به بستر مناسب سیاسی،قانونی،اجتماعی و اقتصادی و همچنین بهره گیری از دانش و تجربه اداره اینگونه سازمانها دارند.

این تحقیق برای نخستین مرتبه در ایران با روش ارزشگذاری مشروط (CVM) از طریق مدل بسط نظام هزینه خطی،برای تعیین قیمت مواهب زیست محیطی (خدمات غیربازاری) جنگل دست کاشت گربایگان فسا در استان فارس انجام شده است.با این روش ارزش وجودی خدمات غیربازاری عمده این طرح شامل ارزش تنظیم شرایط اقلیمی،ارزش کنترل فرسایش خاک و تثبیت شنهای روان و ارزش ایجاد زیستگاه و پناهگاه حیات وحش به ترتیب در بازار معادل32250934930 ریال، 29627233260 ریال و 25933208830 ریال برآورد گردید.

با توجه به اهمیت پهنه های آبی در کشور و کمبود آب آشامیدنی در برخی از مناطق و اهمیت روزافزون حفاظت از محیط زیست و مدیریت صحیح آن،در این تحقیق بحث مدیریت محیط زیست در رودخانه سیاهرود مورد بررسی قرار گرفته است.رودخانه سیاهرود یکی از رودهای کم آب است که در استان مازندران به دریای خزر می ریزد و در حال حاضر به عنوان محلی برای تخلیه فاضلاب کارخانجات مجاور آن مورد استفاده قرار می گیرد.در این تحقیق 10 ایستگاه نمونه برداری در طول رودخانه مذکور انتخاب شدند که بیشتر این نقاط در نزدیکی محلهای تخلیه فاضلاب کارخانجات قرار دارند.خصوصیات فیزیکی- شیمیایی آب رودخانه سیاهرود در نقاط مذکور،کیفیت و کمیت فاضلابهای صنعتی ورودی به این رودخانه،ضریب اکسیژن گیری(kr ,kd) آن و خود پالایی رودخانه مذکور تعیین گردید.با استفاده از نتایج بدست آمده و با کمک آنالیز رایانه ای،بهینه سازی درصد تصفیه منابع آلاینده در رودخانه سیاهرود و نیز حل معادلات بقای جرم،تعادلBOD ،تعادل اکسیژن (DO)،تغییرات اکسیژن،حذف BOD ،راندمان تصفیه خانه،حداقل اکسیژن محلول لازم و محدودیت راندمان تصفیه به کمک روش بهینه سازی خطی به انجام رسید.

آلودگی خاک و گیاه در اطراف بزرگراهها توسط ذرات سرب خارج شده از اگزوز اتومبیلها در سراسر جهان گزارش شده و به عنوان مهمترین و بیشترین منبع آلوده کننده محیط زیست ذکر گردیده است.عنصر سرب از جمله عناصر سنگینی است که از قدیم الایام سمیت آن در جانداران و انسان مطرح بوده و نقش آن در آلودگی محیط زیست شناخته شده است.در تحقیق حاضر جهت بررسی آلودگی گیاهان در حاشیه جاده ها توسط سرب خارج شده از اگزوز وسائط نقلیه،بزرگراههای رشت- انزلی (منطقه انزلی)،کلاچای- رامسر (منطقه رامسر)،تهران- کرج (منطقه کرج)،اصفهان- تهران (منطقه دلیجان)،برای مطالعه انتخاب گردیدند.برای نمونه برداری،تراپخشی به طول 100متر عمود بر جاده در هر بزرگراه زده شد و نمونه گیری از گیاه غالب منطقه در ارتفاع 15 سانتی متری از سطح خاک و به فواصل مختلف از جاده به عمل آمد.نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و به روش استاندارد تجزیه شدند. میانگین غلظت سرب کل در نمونه های گیاهی مناطق انزلی، رامسر، کرج، دلیجان (شرق جاده) و دلیجان (غرب جاده) به ترتیب 114.5، 58.3 ، 260.2، 57.1 و 80.2 میکروگرم بر گرم وزن خشک گیاه تعیین گردید.غلظت سرب گیاهان فراتر از حد مجاز و در دامنه غلظت بحرانی قرار داشت که از این نظر خطر ورود این عنصر سمی به زنجیره غذایی در حاشیه جاده ها بسیار بالا است.از نظر درجه آلودگی،نمونه ها دارای آلودگی متوسط تا بسیار شدید بودند.به طوریکه در منطقه کرج آلودگی بسیار شدید،در منطقه انزلی شدید و در مناطق رامسر و دلیجان متوسط بوده است.غلظت سرب گیاه با تراکم ترافیک جاده ارتباط مستقیم داشته و همبستگی بالایی را نشان داد.

برای جلوگیری از ورود آلودگی ناشی از تجمع فلزات سنگین در خاک به داخل گیاهان و نیز آبهای زیرزمینی،که می تواند خطرات جبران ناپذیری را ببار آورد،روشهای متعددی در دنیا بررسی و مورد آزمایش قرار گرفته اند.از جمله روشها که هنوز در ایران مورد آزمایش قرار نگرفته،بررسی و عملکرد تثبیت فلزات سنگین توسط خاک رس در خاکهای آلوده می باشد.خاکهای رس به دلیل خاصیت هیدراته شدن می توانند مواد آلی و غیرآلی را در ساختمان خود جلب نمایند. در این تحقیق دو نوع خاک رس مورد آزمایش قرار گرفته است:خاک رس بنتونیت(Bentonite) با ساختمان شیمیایی 2 به 1 (دو لایه سیلیس و یک لایه آلومینیوم) و 85=CEC میلی اکی والان درصد گرم خاک رس و کائولن (Kaoline) با ساختمان شیمیایی 1 به 1 (یک لایه سیلیس و یک لایه آلومینیوم) و 3=CEC میلی اکی والان درصد گرم خاک رس.این دو نوع خاک رس از لحاظ خواص فیزیکی- شیمیایی با یکدیگر تفاوت دارند. عمل تثبیت فلزات سنگین با درصد های مختلف از این دو خاک 7% ،15%، 22% ونیز در pH های متفاوت 4 ، 7.8 و11.5 آزمایش شد و مشخص گردید که با افزایش غلظت ماده تثبیت کننده در pH=7.8 و بالاتر،عمل تثبیت با راندمان بیشتری انجام می شود،حال آنکه در pH=4 نه تنها تثبیت در خاک رس انجام نمی گردد،بلکه مقدار فلز استخراج شده از بافت خاک افزایش می یابد.این عمل هنگامی رخ می دهد که پساب ورودی به منطقه حالت اسیدی داشته و یا باران اسیدی در منطقه شروع به باریدن کند.مشاهدات به دست آمده در این پژوهش از لحاظ احتمال تثبیت فلزات سنگین در خاک رس و نیز چگونگی تأثیرpH در عمل تثبیت با نتایج آزمایشهای انجام شده در سوابق تحقیق مطابقت دارد،با این تفاوت که در تحقیقات انجام شده توسط محققین،مسئله تثبیت توسط یک نوع خاک رسی بررسی شده و هیچ مقایسه ای بین دو نوع خاک رس با خواص فیزیکی و شیمیایی کاملاً متفاوت و نیز تأثیر غلظت خاک رس در تثبیت امجام نشده است.

امروز برنامه ریزی و طراحی فضاهای شهری و موارد استفاده از فضاهای باز و سبز غیرممکن است.بنابراین،معیارها و ضوابط و استانداردهای مربوط از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند.در این تحقیق سعی شده است علیرغم تمامی کاستی ها،میزان استاندارد سرانه فضای سبز برای مناطق مختلف شهر گرگان تعیین گردد.نتایج به صورتی است که81% مناطق،از سرانه مرسوم و ظاهری برخوردار می باشد.سایر مناطق از حد استاندارد برخوردار نیستند،که یا به علت جمعیت زیاد مناطق فقیرنشین شهر هستند،یا با توجه به یک طبقه بودن ساختمانها در این مناطق و محاسبه فضای سبز داخل منازل،این سرانه بالا هستند،یا با توجه به یک طبقه بودن ساختمانها در این مناطق و محاسبه فضای سبز داخل منازل،این سرانه بالا دیده می شوند. هم چنین در منطقه 7 که قسمت زیادی ازفضا توسط پادگان (درون شهر)،بیمارستان واماکن اداری اشغال شده،نسبت جمعیت به مساحت کاهش می یابد.روش به کار گرفته شده در این تحقیق،وضعیت کاربردی ضوابط و استانداردها در گرگان در مقایسه با استانداردهای جهانی می باشد.با مقایسه روشهای جهانشمول و وضعیت گرگان و با در نظر گرفتن اینکه این ضوابط به طور مستقیم استفاده نیستند،استانداردها و ضوابط تعیین فضای سبز محله ها فرمولبندی شده اند.در راستای افزایش فضای سبز محیط و حفظ طبیعت پیرامون و با رعایت اصل حفاظت- توسعه،سعی شده با تلفیق استانداردهای جهانشمول و خصوصاً ساختار بومی- فرهنگی و اقتصادی- جغرافیایی و نسبت به اصول اکولوژی سیمای محیط (Landscape Ecology)روشی کاربردی ارائه گردد.روش ارائه شده با تعیین ساختار اکولوژیکی سیماهای محیطی و انسانی،تهیه نقشه ها در نهایت ارائه این روش با استفاده از یافته های تحقیقاتی (1980) Gold، میکائیلی(1375) و میکائیلی (1377) می باشد.

بررسی تجارب توسعه های شهری اخیر در ایران،مسائل بی شماری را خصوصاً در ارتباط با تحلیل کیفیات محیط زیست نشان می دهد.از طرفی افزایش سریع جمعیت و کمبود زمین مناسب برای توسعه و از طرف دیگر روشن نبودن سیاستهای توسعه های شهری در ابعاد کلان و محلی،باعث شده است که نیروهای وارد بر ساختار شهر از قبیل مهاجرتها،مسائل سیاسی و اجتماعی،کمبود مسکن و غیره،راه حلهای موقتی و موضعی را سبب شوند.از آن جمله می توان به رشد درون شهری از طریق احداث ساختمانهای بلند اشاره نمود که در حال تغییر ساختار شهرهای بزرگ کشورمان است،بدون آنکه امکانات محیط برای تزریق چنین سازه هایی به بافت محلی و کارآیی آنها در سطح شهر مشخص شده است.هدف از پژوهش حاضر،بررسی تاثیرات برجسازی در محیط شهری و به طور خاص در فضای پیرامونی برجهاست.تأثیرات برجسازی در محله مورد مطالعه پژوهش یعنی الهیه تهران تحت چهار مقوله:عملکرد محیط اطراف،ایجاد محیط میکروکلیما،افزایش آلودگی های محیطی،و تأثیرات بصری،مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است.نتایج کلی تحقیق نشانگر عدم ملحوظ نمودن ملاحظات محیطی و شهری لازم در احداث ساختمانهای بلند است.برای تقلیل تأثیرات محیطی فرآیندی جامع در زمینه های برنامه ریزی و طراحی مورد نیاز است که با حساس بودن زمینه های محیطی در فرآیند طراحی می توان کیفیت محیط ساخته شده را بهبود بخشید.

فرآیند شکل دهی به محیط همواره تحت تأثیر نگرشهای متفاوت نسبت به انسان،طبیعت و رابطه این دو با هم قرار داشته ومنجر به خلق انواع منظر شهری گردیده است.بررسی سابقه مداخله انسان در شکل دهی به محیط نشان دهنده تأثیر دو گرایش متضاد "انسان همواره طبیعت"و"انسان حاکم بر طبیعت"است که اولی حداقل تا قرن 16 میلادی و حتی تا اوایل دوران صنعتی و دومی از بعداز آن بر این فرآیند تسلط داشته اند.با آشکار شدن بحرانهای محیطی قرن گذشته (Pepper,1996) ناشی از تسلط نگرش دوم،دیدگاه جدیدی در حال شکل گیری است که جنبه هایی از هر دو نگرش قبلی را شامل می شود.در دیدگاه جدید انسان به جای تقابل با طبیعت،با نیروهای آن همراه می شود و مجدداً قوانین آن را ارج می نهد.این نگرشی است به سوی طراحی منظر را از تمرکز بر خلق و سازماندهی مجموعه های کلان و عظیم به سوی طراحی هسته های شهری کوچکتر سوق می دهد.در این نگرش علاوه بر پذیرش نقش علم و فن آوری،بر اهمیت زمینه های طبیعی،آگاهی های فردی،هنر و خلاقیت و در مجموع بر روشهای نرم و انعطاف پذیر به جای روشهای مقتدرانه در طراحی منظر شهری تأکید می گردد.