سلامت معنوی
سال:1403 | دوره:3 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

با توجه به اینکه موضوع ارتباط سلامت جسم و سلامت روان و سلامت معنوی در جامعه امروز به عنوان یکی از مسائل اساسی مورد توجه قرار گرفته است، به نظر ضروری است در بررسی و تحقیقات علمی بیشتر به اهمیت و نقش سلامت معنوی در بهبود بیماران و ارتقای سلامت توجه شود. سلامت معنوی در دو دسته از بیماری­ های جسمی با منشاء روانی تاثیر مستقیم دارد که شامل بیماری­ های روان ­تنی و اختلال تبدیلی است. این بیماری ها به ارتباط ذهن و بدن مرتبط هستند، اما از نظر ماهیت، علائم، و مکانیسم ­های زمینه ­ای تفاوت دارند.

زمینه و هدف: اختلال سوگ طولانی مدت، که در سال 2022 به عنوان یک اختلال روانی به DSM-5-TR افزوده شد و در دسته اختلالات مرتبط با تروما و استرس قرار دارد، نیازمند مداخلاتی است که با باورهای فرهنگی و معنوی هم خوانی داشته باشد. این پژوهش با هدف تدوین پروتکل درمانی برای این اختلال، مبتنی بر مؤلفه های معنوی استخراج شده از متون اسلامی و رویکرد درمان چندبعدی معنوی، انجام شد. روش ها: این مطالعه با رویکرد آمیخته اکتشافی (کمی-کیفی) در دو بخش انجام شد. در بخش اول، مفاهیم و سازوکارهای معنوی مؤثر بر مدیریت و درمان سوگ از آیات و روایات اسلامی استخراج گردید. پس از جستجوی واژگان کلیدی و «تحلیل مضمون»، مؤلفه ها در قالب مقوله ها و مضامین نهایی انتخاب شدند. در مرحله کمی این بخش، روایی محتوای مؤلفه ها با استفاده از نظرات 12 متخصص روان شناسی و علوم حوزوی و شاخص های CVR و CVI ارزیابی شد. در بخش دوم، در مرحله کیفی، بر اساس مفاهیم تأیید شده و انطباق آن ها با درمان چندبُعدی معنوی، پروتکل درمانی تدوین شد و در مرحله کمی این بخش، برای اعتبارسنجی پروتکل، از روش «دلفی کلاسیک» و نظرات 11 متخصص آشنا با این رویکرد درمانی استفاده شد و شاخص های CVR و CVI برای ارزیابی نهایی پروتکل به کار گرفته شد. یافته ها: در بخش اول پژوهش، 72 مؤلفه معنوی از متون اسلامی استخراج شد که پس از ارزیابی 12 متخصص، 69 مؤلفه با مقادیر CVR  بالاتر از 0/56 و CVI بالاتر از 0/79 در قالب 16 مقوله و 8 مضمون تأیید شدند و 3 مؤلفه حذف گردیدند. در بخش دوم، پروتکل درمانی تدوین شده بر اساس این مؤلفه ها و منطبق بر درمان چندبُعدی معنوی، توسط 11 متخصص ارزیابی شد. شاخص های CVR و CVI  برای محتوای جلسات درمانی نیز در همه موارد بالاتر از 0/59 و 0/79 بودند و پروتکل نهایی به تأیید متخصصان رسید. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان داد که پروتکل درمانی تدوین شده بر اساس مفاهیم اسلامی و رویکرد چندبُعدی معنوی، از نظر روایی و اعتبار محتوایی تأیید شده و می تواند به عنوان روشی مؤثر در درمان اختلال سوگ طولانی مدت به کار گرفته شود.

زمینه و هدف: تاب ­آوری از مهم­ترین عوامل تعیین کننده سلامت افراد، در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر، در جهت دستیابی به موفقیت و رشد زندگی فردی است. تاب­ آوری باعث شده افراد از چالش­ ها به عنوان فرصتی برای توانمندسازی بهره جویند. ارتباط تاب­ آوری با سلامت معنوی از اهمیت بالایی برخوردار است. لذا این مطالعه با هدف بررسی ارتباط بین ابعاد مختلف سلامت معنوی و تاب ­آوری دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد طی پاندمی کووید-19 و نقش دعا در میزان تاب ­آوری دانشجویان انجام شد. روش ها: مطالعه از نوع توصیفی-تحلیلی (مقطعی) می­ باشد که بر روی 264 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در سال تحصیلی 1400 انجام شد. ابزار اندازه­ گیری در این مطالعه دو پرسشنامه سلامت معنوی پولوتزین والیسون و پرسشنامه تاب ­آوری کانر و دیویدسون بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده ­ها از شاخص ­های آماری میانگین، انحراف استاندارد، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده شد. یافته ها: ارتباط مثبت و معناد اری بین سلامت معنوی (6/75±98) و تاب­ آوری (11/21±64/39) دانشجویان وجود داشت (0/05>P، 0/56=r). آنالیز رگرسیون نشان داد که سلامت معنوی (0/522=B) بهترین متغیر برای پیش بینی متغیر وابسته تاب­ آوری است. همچنین متغیرهای سلامت مذهبی و سلامت وجودی با مقادیر B به ترتیب 0/472 و 0/251 بیشترین تاثیر را در پیش بینی متغیر تاب­ آوری داشتند. نتیجه گیری: با توجه به یافته­ های مطالعه انتظار می ­رود سیاست­گذاران و مجریان برنامه­ های آموزشی با تدوین و برنامه­ ریزی مؤثر از طریق فراهم آوردن محتوا و مضامین معنوی به همراه محیط آموزشی مناسب به همراه الگوهای معنوی مناسب و اتخاذ راهبردهای آموزشی مؤثر، زمینه ارتقای سلامت معنوی دانشجویان را در طول تحصیل فراهم آورند.

زمینه و هدف: در عصر حاضر، با توجه به تغییر و دگرگونی در ساحت های مختلف، توجه به معنویات، هوش معنوی و توسعه خلاقیت بیش از پیش لازم و ضروری است. از آنجایی که خلاقیت صرفاً ذاتی نیست، مدارس می توانند زمینه را برای رشد و نمو آن فراهم کنند. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه هوش معنوی و معنای زندگی با میانجی گری بهزیستی ذهنی بر خلاقیت دانش آموزان دوره دوم متوسطه صورت گرفت. روش ها: تحقیق حاضر از منظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت محتوایی توصیفی-همبستگی بود. شرکت کنندگان در پژوهش حاضر کلیه دانش آموزان مشغول به تحصیل در دوره دوم متوسطه شهرستان نمین به تعداد 1744 نفر (828 نفر دختر و 916 نفر پسر) در سال تحصیلی 1403-1402 بود. با توجه به پراکندگی جامعه آماری، امکان بررسی تمام اعضا میسر نبود، از این رو بر اساس جدول مورگان و با بکاربست روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، نمونه ای به حجم 317 نفر انتخاب شدند. بدین صورت که در مرحله اول 11 مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شده و سپس از بین مدارس منتخب، کلاس های درس و در نهایت دانش آموزان به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. اطلاعات لازم برای پاسخ به سوال و بررسی فرضیه های پژوهش، از طریق پرسشنامه های استاندارد بهزیستی ذهنی وارویک (2007)، هوش معنوی کینگ (2008)، پرسشنامه معنا در زندگی استگر و همکاران (2006) جمع ­آوری شده و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار Lisler11 و SPSS26 استفاده شد. یافته ها: نتایج به دست آمده حاکی از آن است که هوش معنوی و معنای زندگی به ترتیب با ضریب مسیر (0/21r=) و (0/66r=) با بهزیستی ذهنی دانش آموزان دوره دوم متوسطه رابطه مثبت و معناداری دارند. از طرفی هوش معنوی و معنای زندگی با میانجی بهزیستی ذهنی با خلاقیت دانش آموزان به ترتیب با ضریب مسیر (0/12r=) و (0/38r=) رابطه مثبت و معناداری دارند. از آنجایی که مقدار معناداری (t-value) برای تمام روابط متغیرهای مکنون درون زا و برون زا، بالاتر از 1/96 است، پس روابط معنادار می باشند. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد که هوش معنوی و معنای زندگی به عنوان دو عنصر کلیدی، نقش حیاتی در رشد و توسعه بهزیستی ذهنی دانش آموزان دوره دوم متوسطه ایفا می کنند. این دو متغیر نه تنها به طور مستقیم با خلاقیت دانش آموزان رابطه مثبت و معناداری دارند، بلکه با ایجاد یک بستر مناسب برای بهزیستی ذهنی، خلاقیت را نیز تقویت می کنند. بنابراین، با تقویت هوش معنوی و معنای زندگی در برنامه های آموزشی، می توان فضایی را فراهم آورد که در آن خلاقیت دانش آموزان شکوفا شود.

زمینه و هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی و اعتباریابی مقیاسی جهت سنجش سلامت اخلاقی برمبنای متون اسلامی با توجه به تعاریف موجود در قرآن، روایات و کتب اخلاق انجام شده است. روش ها: روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی-روش ­شناختی است. جامعه آماری شامل کلیه کاربران 17 تا 62 ساله شبکه های مجازی با حداقل تحصیلات سیکل بود که در بازه زمانی آذرماه 1402 به لینک مقیاس طراحی شده دسترسی داشتند. منبع اصلی طراحی مقیاس، قرآن کریم، احادیث و روایات بوده است که بر این اساس 460 گویه در 41 عامل طراحی شد. روایی محتوایی گویه ­ها در دو بخش کیفی (6 متخصص) و کمی (9 متخصص)، و روایی صوری در دو بخش کیفی (4 متخصص) و کمی (30 نفر از نمونه معرف جامعه پژوهش) مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی روایی سازه (از نوع تحلیل عاملی اکتشافی)، 800 نفر  از کاربران، به صورت دردسترس به گویه­ های طراحی شده پاسخ دادند. پایایی مقیاس طراحی ­شده، به دو روش دو نیمه­ کردن و آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها: طبق نتایج تحلیل عاملی اکتشافی، عامل­ های تقوی (14 گویه) و مسئولیت­ پذیری (3 گویه) استخراج گردید که به ترتیب 47/11 درصد و 7/27 درصد واریانس سلامت اخلاقی را تبیین نمودند. همچنین، مجموع عوامل استخراج شده، 54/38 درصد واریانس سلامت اخلاقی را تبیین نمودند. همسانی درونی مقیاس برحسب ضریب آلفای کرونباخ برای کل گویه­ ها (0/93)، و برای هریک از مؤلفه ­های تقوی و مسئولیت­ پذیری به ترتیب 0/93 و 0/66 به دست آمد. نتیجه گیری: براساس نتایج به دست آمده، مقیاس سلامت اخلاقی، ابزاری معتبر و مناسب برای سنجش در نمونه ایرانی است.

زمینه و هدف: چگونگی بهبود و ارتقای سلامت روانی با سلامت معنوی پرسش این نوشته است که نخست به چند بیماری ذهنی یعنی نشخوارهای ذهنی، ویروس­ های ذهنی، تعارض­ های ذهنی و خیالات پریشان تمرکز کرده؛ آنگاه به پیشگیری و درمان آن بیماری­ ها پرداخته است. روش ها: این تحقیق به روش کتابخانه ­ای و گردآوری اطلاعات از منابع روان­شناسی و دینی و عرفانی همراه با تحلیل تجربی، تبیین دینی و عرفانی آن داده­ ها انجام شده است. یافته ها: برای پیشگیری نشخوار­های ذهنی به باور به حکمت الهی و دعای متضرعانه و تسلیم در برابر ارادۀ الهی؛ و برای درمانشان نیز به سه روش تذکر الهیاتی، مدارا با خویش و بخشش خود و دیگران توجه داده است. برای پیشگیری ویروس­ های ذهنی به معاشرت حقیقی و مجازی با نامحرمان؛ و برای درمانشان به سنجش دینی و عقلی باورهای نادرست، فروتنی در برابر آیات الهی و تقویت عقلی باورهای دینی توجه داده است. برای پیشگیری تعارض ­های ذهنی به طبابت و تربیت نفس و در درمان آن­ ها نیز به وارسی نیت دو خواستۀ متعارض و انتخاب آن خواسته ­ای که دور از هوای نفس و بر طبق قانون اخلاق عقلی و دینی است، توجه داده است. برای پیشگیری و درمان خیال­ های پریشان به اصل سکوت قلبی و راه تحصیل سکوت قلبی را خلوت حسی و ذکر قلبی به شیوه­ای خاص دانسته است. نتیجه گیری: بر اساس تحقیق و تبیین انجام گرفته، اصول سلامت معنوی می­تواند در ارتقای سلامت روانی نقش ­آفرین باشد و برای پیشگیری و درمان بیماری­ های ذهنی استفاده گردد.

زمینه و هدف: سلامتی دارای ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی است. رفتار زیست محیطی افراد تحت تاثیر پارامترهای مختلفی است که یکی از آن ­ها سلامت معنوی است. بنابراین بررسی سلامت معنوی به عنوان یکی از جوانب سلامتی می ­تواند یکی از معیارهای پیش­ بینی کننده رفتارهای زیست محیطی افراد باشد. هدف از این مطالعه بررسی ارتباط بین سلامت معنوی و رفتار زیست محیطی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمان بود. روش ها: حجم نمونه در این مطالعه مقطعی درسال 1403، 90 دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در رشته ­ها­ و مقاطع مختلف بود که به روش نمونه­ گیری تصادفی انجام شد. ابزار جمع­ آوری اطلاعات پرسشنامه سلامت معنوی از دیدگاه اسلام در چهار بُعد نظام اعتقادی، فکری، اخلاقی و سبک زندگی و پرسشنامه رفتار زیست محیطی در دو بُعد مصرف انرژی و مصرف بهینه و استانداردها بود. یافته ها: اغلب دانشجویان شرکت­ کننده در مطالعه زن (70 درصد)، مجرد (70 درصد)، 18 تا 30 ساله (74 درصد)، دانشجوی مقطع کارشناسی (70 درصد) بودند. بین میانگین نمره کسب شده در دو بُعد مربوط به رفتار زیست محیطی اختلاف معناداری مشاهده نشد (0/08=P). اختلاف معناداری بین میانگین نمره کسب شده در سه بُعد نظام فکری، اخلاقی و سبک زندگی با نظام اعتقادی وجود داشت (0/001=P). نمره کل رفتار زیست محیطی و نمره کل سلامت معنوی ارتباط مثبت معنادار (0/03=P، 0/19=r) به دست آمد. نمره کل رفتار زیست محیطی در جامعه هدف 8/22±49/51 به دست آمد. بر اساس نمره کل رفتار زیست محیطی دانشجویان مشارکت کننده، 80 درصد دارای رفتار زیست محیطی متوسط، 12 درصد رفتار ضعیف و 8 درصد دارای رفتار زیست محیطی مناسب بودند. نمره سلامت معنوی در جامعه هدف 16/70±97/21 به دست آمد. بر اساس نمره کل سلامت معنوی دانشجویان مشارکت­ کننده، 51 درصد دارای سلامت معنوی در حد متوسط و 49 درصد دارای سلامت معنوی در حد بالا بودند. سلامت معنوی در حد پایین در دانشجویان مورد بررسی مشاهده نشد. نتیجه گیری: براساس نتایج مطالعه، دانشجویان مورد بررسی دارای وضعیت سلامت معنوی و رفتار زیست محیطی قابل قبولی بودند. ازآنجایی­که بین نمره کل رفتار زیست محیطی و نمره کل سلامت معنوی ارتباط مثبت معناداری وجود داشت بنابراین تقویت سلامت معنوی از طریق تقویت باورهای مذهبی از جمله قناعت، صرفه­ جویی و امانتدار بودن نسبت به مواهب خدادادی می ­تواند منجر به اصلاح رفتار زیست محیطی در افراد شود. انجام مطالعات بیشتر در خصوص راهکارهای ارتقای سلامت معنوی، اجرای آن­ ها و بررسی نتایج آن در گروه­ های سنی مختلف پیشنهاد می­ گردد.

زمینه و هدف: علی­ رغم اینکه بسیاری از روانشناسان معنویت را یک ویژگی ذاتی انسان و مبنایی که منجر به تلاش برای درک و اتصال به ناشناخته های جهان و جستجوی معنا می دانند، به گفته پارگامنت معنا و مفهوم آن همواره در حال تکامل بوده و تا به امروز مطالعه مفهوم آن همچنان محققان را به چالش می کشد و با توجه به دامنه گسترده از تعبیرها و تفسیرها، ابهام مفهومی آن مورد توافق پژوهشگران است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل مفهوم «معنویت» در ادبیات محققین و کشف مدل مفهومی آن انجام شد. روش ها: این پژوهش، به لحاظ هدف، از نوع تحقیقات بنیادین و روش آن به لحاظ رویکرد، آمیخته از نوع طرح متوالی اکتشافی (رویکرد کمی-کیفی) است. در بخش کیفی، از روش تحلیل محتوای کیفی Sieh و Shannon به روش تحلیل محتوای عرفی و قراردادی، به منظور جمع ­آوری، توصیف، دسته بندی و تجزیه و تحلیل سازه معنویت در منابع روانشناسی و در بخش کمی، از روش توصیفی-پیمایشی (نظرات کارشناسان) به منظور دستیابی به روایی مدل مفهومی معنویت و مولفه های آن استفاده شده است. یافته ها: در جستجوی اولیه 363 مقاله و کتاب یافت شد که از بین آن ها برحسب معیارهای ورود به مطالعه 58 مورد به منظور جمع ­آوری تعاریف پرداخته شد. تحلیل داده ها منجر به 184 کد اولیه، 48 مضمون پایه، 9 مضمون سازمان­ دهنده؛ «ماهیت»، «تجربه­ گری»، «ارتباط»، «جستجوگری»، «تفکر»، «شناخت»، «رفتار»، «عاطفه و هیجان»، «پیامد» و 4 بعد اصل؛ «هسته»، «مکانیزم ها»، «نظام های پویا» و«نمودها» شد. در نهایت مدل مفهومی فرایندی «معنویت» استخراج و با استفاده از ضریب شاخص روایی محتوا (CVI) تأیید شد. نتیجه گیری: علی رغم تعاریف و تعابیر پراکنده در علم روانشناسی، با توجه به یافته­ های پژوهش می­ توان نتیجه گرفت «معنویت» از نظر پژوهشگران، یک علم سازه ای غیربسیط و چندبعدی است و علاوه بر اینکه یکی از ابعاد مهم تحولی انسان است، به طور عمیق در فرایند تعاملی تحولی با دیگر ابعاد (شناختی، هیجانی، رفتاری و. . . ) قرار دارد. نظر به اینکه پارادایم غالب حاکم در علم روانشناسی سکولار می باشد، در مفهوم معنویت هم این موضوع قابل مشاهده است.