محیط شناسی
سال:1386 | دوره:33 | شماره:41 |تعداد مقالات:18

از آنجایی که بخش اعظم آب شرب تهران از منابع آب های سطحی بوده و عمل تصفیه آب توسط تصفیه خانه هایی که دارای فرایند متعارف می باشند صورت گرفته و در طراحی و ساخت اینگونه تصفیه خانه ها اصولا واحدهایی برای حذف مواد ریز آلایندهای آلی در نظر گرفته نشده است. بنابراین، آگاهی از وضعیت فعلی تصفیه خانه در خصوص میزان حذف مواد آلی امری لازم و ضروری است بنابراین میزان آلی ورودی به تصفیه خانه ها با تکیه بر شاخص TOC و همچنین درصد حذف آن در هر واحد به طور جداگانه در طی مدت نمونه برداری از اردیبهشت تا مهر ماه اندازه گیری شد و بر اساس نتایجی که از این تحقیق به دست آمد مشخص شد که درصد حذف TOC در واحد زلال ساز نسبت به سایر واحدها بیشتر است. که این مساله نشان می دهد که بخش عمده مواد مولد TOC به صورت معلق و یا وابسته به مواد معلق است که در واحد زلال ساز توانسته اند از آب جدا شوند علیرغم این موضوع، با توجه به میانگین غلظت مواد آلی خروجی از تصفیه خانه باید تغییراتی در تصفیه خانه های متعارف صورت پذیرد با توجه به اینکه در اغلب تصفیه خانه کشور منجمله همین تصفیه خانه عمل گندزدایی اولیه به صورت پیش کلرزنی صورت می گیرد. تشکیل فرآورده های جانبی حاصل از گندزدایی منتفی نیست بنابراین راه حل هایی در این خصوص ارایه شده است. همچنین مقایسه ای بین میزان TOC در پس آب حاصل از شستشوی صافی ها و آب خام صورت گرفته است.

تحقیق حاضر به منظور بررسی نقش عصاره تانن دار (جوهر میوه بلوط) در حذف کروم از پساب چرم سازی به کمک دو کنترل کننده pH (آهک و سود) صورت گرفته است. به این منظور گونه ای از درختان بلوط به نام Quercus branti که میوه آن بیشترین درصد تانن را در بین گونه های موجود در کشور داراست انتخاب و از جنگل های استان کهگیلویه و بویراحمد جمع آوری گردید. پس از خشک کردن، پودر کردن و عصاره گیری نمونه ها، میانگین درصد تانن عصاره استخراج شده 10.5 درصد اندازه گیری شد. سپس به منظور بررسی تاثیر عصاره تانن دار میوه بلوط بر کاهش غلظت یون کروم از محلول استاندارد کروم دار (25 میلی گرم در لیتر کروم (+3) و 25 میلی گرم در لیتر کروم (+6) معادل 50 میلی گرم در لیتر کروم کل با (pH=3.5 و پساب چرم سازی حاوی کروم (پساب غلیظ حاوی 3200 میلی گرم در لیتر کروم با pH=3.98 پساب رقیق شده حاوی 160 میلی گرم در لیتر کروم با (pH=4.38 در حضور و بدون حضور عوامل افزاینده pH آزمایش هایی در مقیاس آزمایشگاهی و در دمای اتاق (20 تا 25 درجه سلسیوس) صورت گرفت که خلاصه نتایج آن به قرار زیر است: افزودن عصاره تانن دار میوه بلوط به میزان 70 میلی گرم در لیتر به محلول استاندارد حاوی کروم، موجب کاهش کروم به میزان 20 درصد گردید که این میزان با اضافه نمودن 70 میلی گرم در لیتر آهک و افزایش غلظت عصاره تانن دار به 100 میلی گرم در لیتر موجب افزایش بازده حذف کروم به میزان 58 درصد در pH=4.11 شد. از سوی دیگر افزودن عصاره تانن دار میوه بلوط به محلول استاندارد حاوی کروم که غلظت کروم باقیمانده آن توسط آهک و سود به 18.52 میلی گرم در لیتر کاهش یافته بود، موجب کاهش pH از 6.99 به 6.76 و کاهش بازده حذف کروم از 63 درصد به 55 درصد گردید. این در حالی است که افزودن عصاره تانن دار میوه بلوط در غلظت های 10 تا 100 میلی گرم در لیتر در محدوده غلظتی 50 تا 1000 میلی گرم در لیتر به پساب چرم سازی که غلظت کروم باقیمانده آن توسط آهک و سود در pH=9.25 از 160 به 7 میلی گرم در لیتر رسیده بود موجب کاهش pH به 7.93 و کاهش بازده حذف کروم از 95.62 درصد به 80 درصد شد. بنابراین در محدوده قلیایی که pH نقش تعیین کننده در حذف و جداسازی کروم دارد، افزودن عصاره تانن دار میوه بلوط موجب کاهش pH محیط و جدا شدن کروم رسوب یافته از فاز رسوب به فاز محلول می شود.

استفاده از صفحات جاذب جهت سنجش آلاینده های محیطی به روش نمونه برداری غیرفعال به دلیل هزینه نسبتا پایین و کارایی مناسب همواره مورد توجه بوده و مزایای زیادی دارد. در این تحقیق ساخت و ارزیابی نوعی نمونه بردار غیرفعال جهت سنجش دی اکسید نیتروژن در هوای محیط انجام پذیرفته است. نمونه بردارهای ساخته شده در دوره های زمانی 1 تا 4 هفته ای در معرض هوای محیط قرار داده شد. همزمان با سنجش به روش غیر فعال از روش دستگاهی نیز جهت ارزیابی کارایی صفحات جاذب استفاده شد. نتایج حاکی از آن است که علاوه بر تکرار پذیری، هماهنگی قابل قبولی بین نتایج حاصله از دو روش مذکور وجود دارد. همچنین مشخص شد برای نمونه بردارهای مذکور دوره زمانی مناسب نمونه برداری، یک هفته است.

میکروارگانیسم های نمک دوست نقش مهمی در تبدیل زیستی و یا پاکسازی زیستی ترکیبات سمی فلزی در محیط های طبیعی ایفا می کنند و شناسایی سویه های تحمل پذیر به غلظت های بالای این ترکیبات مرحله نخست در استفاده از این میکروارگانیسم ها در فرآیند های پاکسازی زیستی است. در این راستا در یکسری آزمایش های غربالگری تعداد 90 سویه باکتریایی از محیط های مختلف (خاک های شور یا پرشور، آب های شور یا پرشور و پساب کارخانه ها) در ایران جدا گردید. در میان این سویه ها 49 سویه نمک دوست نسبی و 41 سویه تحمل کننده نمک بودند. مقاومت ذاتی این سویه ها نسبت به اکسی آنیون سمی پتاسیم تلوریت تعیین شد. میزان مقاومت این سویه ها بین 0.1 تا 16 میلی مولار بود. روش رقت در آگار برای تعیین تحمل پذیری این باکتری ها نسبت به آکسی آنیون سمی مورد استفاده قرار گرفت. حداقل غلظت مهار کننده رشد (MIC) برای این اکسی آنیون سمی در دمای 34 درجه سانتیگراد و زمان گرماگذاری 7 روز تعیین شد. بر اساس تعیین MIC، سویه CHWl (تحمل کننده نمک) و دو سویه QW5 و QW6 (نمک دوست نسبی) بالاترین مقاومت را نسبت به پتاسیم تلوریت نشان دادند که به ترتیب 10, 16 و 12 میلی مولار بود. آثار شوری 10, 1, 5 w/v NaCl) و 15 درصد) و غلظت های مختلف نمک های سلنیوم 75, 50, 25, 20, 10, 5) و 100 میلی مولار) روی سمیت تلوریت تعیین شد. با افزایش غلظت نمک سدیم کلراید از 1 به 10 درصد، میزان MIC تلوریت در سویه های نمک دوست نسبی QW5 و QW6 افزایش یافت در حالی که در سویه تحمل کننده CHWl میزان MIC کاهش یافت. هنگامی که پتاسیم تلوریت در ترکیب با سدیم سلنیت استفاده شد، در سویه های نمک دوست نسبی QW5 و QW6 میزان MIC تلوریت افزایش یافته در حالی که در سویه تحمل کننده CHWl میزان MIC تلوریت به شدت کاهش پیدا کرد.

گدازه های بازالتی منطقه ماکو از گسترده ترین بازالت های کواترنری منطقه شمال غرب ایران است که توسط جریان گدازه های بازالتی مربوط به جدیدترین مرحله آتشفشانی کوه های آرارات تشکیل یافته است. مهم ترین بخش این گدازه ها از دامنه های شرقی و جنوبی آرارات وارد بستر رودخانه ساری سو شده و به دشت بازرگان رسیده است، که بعد از پوشانیدن قسمت عمده ای از این دشت، مسیر خود را تغییر داده و از طریق دره غرب شهرستان ماکو وارد مسیر رودخانه زنگمار شده و از طریق این رودخانه وارد دشت پلدشت گردیده است. این سنگ های سخت غیر کربناته در اکثر مناطق دشت روی آبرفت مسیل ها و رودخانه های قدیمی را پوشانیده و با همدیگر آبخوان خوبی را تشکیل داده اند. غلظت فلوئوراید اندازه گیری شده در آب این آبخوان بیش از حد مجاز جهانی (1.5 میلی گرم بر لیتر) می باشد. تمامی اهالی روستاها و شهرهایی که آب آشامیدنی آنها فقط از چشمه ها و چاه های بازالتی منطقه تامین می شود به بیماری فلوئورسیس دندان و احتمالا به فلوئورسیس اسکلتی مبتلا هستند. در این تحقیق جهت تعیین منشا فلوئوراید بالا در آب زیرزمینی مناطق بازالتی علاوه بر تهیه 11 عدد مقطع نازک از گدازه های بازالتی منطقه و مطالعه میکروسکوپی آنها، در سه نوبت نمونه های آب از چشمه های بازالتی و از رودخانه ها (در محل ورود به منطقه) تهیه و مورد آنالیز شیمیایی قرار گرفته اند. از بررسی این آنالیزهای شیمیایی و پتروگرافی مقاطع نازک بازالت ها چنین نتیجه گیری می شود که فلوئوراید با غلظت بالا از طریق مسیر رودخانه ساری سو از خاک ترکیه وارد منابع آب منطقه می شود.

خط سراسری انتقال گاز همدان تا بیجار، وظیفه انتقال گاز شیرین را به مناطق شمال و شمال غرب کشور به عهده دارد. مطابق مقررات سازمان حفاظت محیط زیست، احداث و بهره برداری از خطوط انتقال گاز نیاز به انجام مطالعات EIA دارد. با توجه به خطی بودن این پروژه، لازم است که برای انجام EIA آن، متدولوژی خاص اینگونه از پروژه ها تدوین شود. به همین منظور ابتدا سعی شد با انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی، شناختی واقعی از محیط زیست محل انجام پروژه کسب شود. همزمان با مرور منابع فنی پروژه، اقدام به شناسایی کلیه فعالیت های دو فاز احداث و بهره برداری گردید. در نهایت دو روش چک لیست تشریحی و ماتریس لئوپولد به منظور انجام EIA انتخاب شود. با توجه به متدولوژی تدوین شده ضرورت داشت که در کلیه مراحل شناخت و انجام این پروژه، از ابزارهای RS و GIS در مطالعه وضع موجود محیط زیست، مسیریابی محیط زیستی گزینه ها و تهیه نقشه دقیق کاربری اراضی مسیر انتقال گاز استفاده شود. نتایج مطالعه نشان می دهند که علیرغم بروز خسارات وارده بر محیط زیست، ناشی از عملیات خاکبرداری، خاکریزی و انفجار که در بعضی نقاط انجام خواهد شد، انجام این پروژه بالاخص در فاز بهره برداری به دلیل داشتن مزایای اجتماعی و اقتصادی، دارای منافع بالای محلی، منطقه ای و ملی خواهد بود. به عبارت دیگر ساخت و بهره برداری از این پروژه همخوانی کاملی با اهداف توسعه پایدار در سه سطح یاد شده دارد. همچنین این مطالعه پیشنهاد می کند که، به کارگیری ابزارهای RS و GIS در فرایند انجام اینگونه از پروژها (خطی)، نه تنها اجتناب ناپذیر می باشد، بلکه اطلاعات کمی بسیار دقیقی را در اختیار ارزیابان محیط زیست، جهت نیل به نتایج کاربردی قرار خواهد داد. روش به کارگیری این ابزار تا حدود زیادی در این مقاله بحث شده است.

به طور کلی کوه ها با توجه به اختلاف ارتفاع، حجم برجستگی، شکل و جهت از میکروکلیماهای متنوعی برخوردارند: اختلاف های فشار، دما، رطوبت، نور، انرژی، بارندگی (نوع بارش)، باد به این میکروکلیماها شکل خاصی می دهد. میکروکلیماهای کوهستانی در مناطق و شرایط مختلف مانند اعماق دره ها، دامنه ها و قله ها خودنمایی کرده و مشخص می شود که هر کدام از آنها ویژگی های بارزی را نشان می دهد. به عنوان نمونه، دره ها با وارونگی دما و ایجاد مه، دامنه ها با تغییرات میکروکلیمایی و قله ها با سرعت با مواجه می گردند. در نواحی کوهستانی بادهای کاتاباتیک (در شب می وزد) و آناباتیک (در طی روز می وزد و روی دامنه های کوه صعود می کند) وجود دارد. باد فون (چینوک) باد گرم و خشک است که با وزیدن در فصول سرد سال آثار زیست محیطی بسیار مهمی بر جای می گذارد. در این مقاله مدل بارندگی کوهستانی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. کوه دماوند به عنوان مهم ترین کوه ایران در نزدیکی پایتخت، با ویژگی های منحصر به فرد میکروکلیمایی، آثار زیست محیطی بسیاری را بر جای گذارده است.

نظریه گایا در دو دهه گذشته زمینه ایجاد مباحث جدید به ویژه در ماهیت و فلسفه علوم محیطی، زمینه های مدل سازی و مطالعات پیشرفته در اقلیم شناسی را فراهم کرده است. نظریه گایا موجب پیدایش گروه هایی از هواداران متعصب محیط زیست به ویژه اکوفیمینیسم ها را که اعتقاد دارند بشر هرگز نباید نظم طبیعی زمین را دستکاری کرده و یا جزیی از آن را تغییر دهد، شده است. بر اساس نظریه گایا، کل موجود چیزی بیش از اجزای آن است و نمی توان صرفا با نظر به تک تک اجزا درباره کل و مجموع نیز آگاهی پیدا کرد، بلکه برای شناخت کل باید رهیافتی کل گرایانه در پیش گرفت. این رهیافت که با رهیافت های فرد گرایانه یا انسان گرایانه تفاوت دارد، برای سایر اجزای موجود در طبیعت نیز حرمت و منزلت قائل می شود و بر این نکته تاکید دارد که تعامل ساختارهای زنده تنها در چارچوب محیط های مادی و از طریق عوامل مادی صورت نمی گیرد بلکه در این میان عوامل غیرمادی نیز نقش بازی می کنند. دو نکته مهم که در این نظریه بر آن تاکید بسیار می شود، عبارت است از اینکه تداوم ثبات و پایداری و بقای زیست بوم های موجود در کره زمین در گرو موجودیت حد و مرزهای معین است و دوم آنکه موجودات زنده ای که با محیط زیست خود به خوبی تعامل می کنند و در نوعی همزیستی مسالمت آمیز و سازنده با آنها به سر می برند، بهره زیادی عاید نسل های بعدی خود می سازند و فرزندان خویش را از شانس بقای بالاتری بهره مند می سازند.

تنوع زیستی در ادامه حیات بشر، مسایل اقتصادی، پایداری و عملکرد اکوسیستم ها امری ضروری است. در این تحقیق به وسیله دو روش تحلیل خوشه ای و تحلیل دو طرفه گونه های شاخص، واحدهای اکوسیستمی مشخص شد. 111 گونه گیاهی در قالب 58 قطعه نمونه به 4 واحد اکوسیستمی تخصیص یافتند: واحد 1 (گروه Pyrus syriaca)، واحد 2 (گروه (Quercus infectoria، واحد 3 (گروه (Quercus brantii و واحد 4 (گروه (Rosa caniana. شش شاخص تنوع و یکنواختی شامل شاخص های: شانون- وینر، سیمپسون دو طرفه، هیل، پایلو، آلاتالو و ملیناری محاسبه شدند. آنالیز واریانس یک طرفه و مقایسات چند دامنه دانکن برای بررسی اختلاف تنوع و متغیرهای محیطی در واحدهای اکوسیستمی به کار گرفته شدند. واحدهای Q.infectoria و R.caniana دارای تنوع بیشتری نسبت به دو واحد دیگر بوده و تنوع واحدهای 1 با 3 و 2 با 4 اختلاف معنی داری نداشت. متغیرهای شیب، جهت جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، درصد پوشش درختی و علفی در تجزیه و تحلیل ها وارد شدند. آنالیز واریانس یک طرفه اختلاف شاخص های تنوع و متغیرهای محیطی شیب و درصد پوشش علفی را نشان داد. نتایج تحلیل تشخیص چند متغیره تشکیل توابع تشخیص بر اساس شاخص ملیناری و درصد شیب بود.

کاهش حاصلخیزی خاک و عدم استمرار تولید جنگلکاری خالص گونه های تند رشد در بلندمدت سبب بهره گیری از گونه های گیاهی تثبیت کننده نیتروژن در جنگلکاری های آمیخته شده است. هدف از این تحقیق، بررسی تاثیر جنگلکاری های صنوبر اورامریکن خالص و آمیخته با توسکای ییلاقی بر خصوصیات خاک می باشد. به منظور بررسی ویژگی های شیمیایی و فیزیکی خاک، از عمق های 15-30, 0-15 و 30-60 سانتیمتری خاک جنگلکاری های واقع در کنار ایستگاه تحقیقات چمستان و نیز قطعات شاهد (سه نمونه در خارج از جنگلکاری ها) نمونه برداری انجام گرفت. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه خصوصیات متعددی از خاک نظیر بافت، اسیدیته، هدایت الکتریکی، مقدار ماده آلی، کربن آلی، نیتروژن کل و چندین عنصر غذایی قابل جذب (Ca، P، K و (Mg اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار نیتروژن، نسبت C/N، ماده آلی و هدایت الکتریکی در عمق های 0-15 و 15-30 سانتیمتری خاک جنگلکاری صنوبر اورامریکن آمیخته با توسکای ییلاقی بوده است. به طور کلی می توان چنین نتیجه گیری کرد که حضور توسکای ییلاقی در جنگلکاری های صنوبر اورامریکن در افزایش حاصلخیزی خاک موثر بوده و عامل مهمی در استمرار تولید این جنگلکاری ها به شمار می آید.

هدف از این تحقیق تعیین نوع گونه های گیاهی در زیر اشکوب جنگلکاری های کاج تدا در مراحل مختلف رویشی آن بود. بدین منظور از روش آماربرداری تصادفی- منظم استفاده شد و مساحت قطعات نمونه به روش پلات های حلزونی ویتاکرو به کمک منحنی گونه به سطح به دست آمد. در داخل هر قطعه نمونه، نوع گونه های چوبی و علفی شناسایی و درصد پوشش آنها بر اساس معیار فراوانی، چیرگی برون، بلانکه برآورد شدند. آنالیز داده ها به کمک شاخص های تنوع شانون- وینر، یکنواختی اسمیت و ویلسون و جاکارد انجام شد. نتایج نشان داد که تعداد گونه های گیاهی (غنا) در این جنگلکاری ها در مراحل رویشی نهال، شل گروه، خال گروه (جنگل تنک نشده) و تیر (تنک شده) و در جنگل طبیعی به ترتیب برابر 42, 48, 38, 25 و 32 است. بیشترین و کمترین مقدار تنوع شانون- وینر به ترتیب در مرحله رویشی خال گروه و نهال به دست آمد، مقدار تنوع گیاهی در جنگلکاری تنک نشده (مرحله خال گروه) بیشتر از تنک شده (مرحله تیر) بود، ولی اختلاف معنی داری بین آنها وجود نداشت (P<0.05). مقدار شاخص تشابه جاکارد در بین دو جنگلکاری در مرحله خال گروه و تیر بیشتر از دو جنگل طبیعی و جنگلکاری در مرحله نهال به دست آمد.

باکلان از گونه های وابسته به اکوسیستم های دریایی و آب شیرین است و در بالای زنجیره غذایی این اکوسیستم ها قرار دارد. بنابراین اینگونه شاخص مناسبی برای بررسی تغییرات زیستی، آلودگی ها وسایر فعالیت های انسانی موثر بر این زیستگاه ها است. در این تحقیق وضعیت جوجه آوری باکلان در کلنی رامسر، در یک فصل زادآوری از اسفند 1381 تا اواخر تیر 1382 مورد مطالعه قرار گرفت و عوامل موثر در موفقیت تولید مثل آن بررسی شدند. نرخ بقای روزانه در مراحل مختلف با استفاده از روش های Mayfield و Maximum Likelihood محاسبه گردید. میانگین تعداد همزادان 3.03 در آشیانه های نمونه بود و زادآوران اوایل فصل به طور معنی داری تعداد همزاد بیشتری داشتند. همچنین همبستگی مثبتی بین اندازه آشیانه ها با تعداد همزادان و موفقیت زادآوری دیده شد. موفقیت زادآوری محاسبه شده در آشیانه های نمونه 2.88 (حدود 80 درصد تخم های اولیه) بود. موفقیت زادآوری در زادآوران اوایل و اواخر فصل تفاوت معنی داری نداشت. میزان نرخ بقای روزانه نیز در مراحل پرورش جوجه ها بیشتر از دوره تفریخ بوده و تلفات بیشتری در این دوره وجود داشت. به طور کلی نتایج نشان داد که منطقه کلنی رامسر در مقایسه با سایر کلنی های مطالعه شده شرایط مناسب تری برای زادآوری باکلان دارد.

تعریف واژه روستا (همچون هر مفهوم دیگر) در سطوح متفاوتی قابل بررسی است. این مقاله در پی آن است که با بررسی وجوه و سطوح مختلف موضوع به مفهوم واژه مورد نظر نزدیک گردد. بنابراین در پی آن است که مفهوم روستا را از ابعاد حقیقی و صحیح (کاربردی) مورد تامل قرار دهد. تعریف حقیقی روستا در پی یافتن سرمنشاهایی است که مفهوم مورد نظر در آنها متبلور می شود؛ در حوزه کاربردی، راهکارهای مختلفی در جهت نزدیک شدن به مفهوم مورد نظر وجود دارد: رجوع به واژه نامه ها و تعاریف ارایه شده در حوزه های علوم مختلف در ارتباط با مفهوم روستا، شناخت تاریخی روستا و فرآیند رشد آن در طی زمان، شناخت ویژگی های روستا و مقایسه آن با شهر به عنوان پدیده ای که در تعامل و یا تقابل با آ‎ن واقع شده است و در نهایت، شناخت مبانی نظری حاکم بر ساختار روستا. در پی کنکاش پیرامون مفهوم روستا در هر یک از این حوزه ها، تعریف ثابتی برای روستا در حوزه کاربردی حاصل نخواهد شد. در نهایت، باید در تعریف روستا به آنچه اندیشیده شده، دوباره بیندیشیم و میزان اهمیت ارایه یک تعریف قطعی را بسته به هدف مورد نظر خود، مشخص کنیم. تعریف بنیادی روستا- که نسبت به شرایط مرتبط آن تغییر نکند، از بررسی مفهوم حقیقی آن که همان نگاه عام به روستا به عنوان یک سکونتگاه است، حاصل می شود و در اینجا ریشه در مفهوم دیرینه «آبادی» دارد.