کواترنری ایران
سال:1398 | دوره:5 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

مطالعه آب وهوای دیرینه می تواند به ابهامات فراوان درباره تغییرات اقلیمی گذشته پاسخ دهد و راهنمای تغییر اقلیم آینده باشد؛ موضوعی که هرچند در ایران کمتر بدان توجه شده، در دنیا محققان فراوانی را مشغول کرده است. هدف این پژوهش واکاوی تغییرات اقلیمی هولوسن در ایران بود. ازین رو، ابتدا منابع مختلف داخلی و خارجی مرتبط با آب وهوای کواترنری پیشین بررسی و تغییرات اقلیمی عمده این دوره در دنیا شناسایی شد. سپس، با تغییرات اقلیمی همین دوره در ایران مورد مقایسه قرار گرفت. برای راستی آزماییِ نتایج مطالعات مروری از یک نمونه موردی کمک گرفته شد. نتایج نشان داد بین دوره های سرد/ گرم بازسازی شده در مطالعات مرتبط با آب وهوای دیرینه کره زمین در دیگر کشورها، به ویژه منطقه اروپا و آب وهوای دیرینه ایران ارتباط خوبی وجود دارد. فاصله زمانی بازسازی شده این دوره ها در ایران با شمال اروپا و امریکا تفاوت زمانی تقریباً 200 تا 300 ساله را نشان می دهد. این دوره ها با تأخیر در ایران آغاز شده اند. همچنین وجود دوره های سرد/ خشک و گرم/ مرطوب در اقلیم گذشته ایران قابل مشاهده است. در همه دوره های گرم مقدار شاخص رطوبتی تعداد گرده های درختی به غیردرختی نسبت به دوره های سرد بیشتر بوده است. به نظر می رسد ایران در دوره های گرم نسبت به دوره های سرد مرطوب تر بوده است.

مورفوتکتونیک یکی از شاخه های اصلی زمین شناسی که با ارزیابی لند فرم های موجود در سطح زمین، به نیروها و عوامل توسعه آنها می پردازد و در بسیاری از انواع تحقیقات مورد بحث قرار گرفته است. از آنجائیکه لندفرم ها به طور کلی با آخرین حرکات پوسته زمین در ارتباط می باشند، مطالعه آنها می تواند در مورد موضوعات مربوط به زمین شناسی جنبا کمک شایانی کند. از طرف دیگر، اشکال و شکل های سطح زمین فقط محصول عوامل و نیرو های داخلی نیستند در عوض، عوامل خارجی نیز باعث ایجاد تغییر شکل در اشکال و اشکال ناشی از نیروهای داخلی زمین می شوند و در زمینه های ژئومورفولوژی مورد بررسی قرار می گیرند و تأثیر آنها نیز باید در مطالعات مورفوتکتونیک مورد توجه قرار گیرد. با توجه به رابطه نزدیک تکتونیک و ژئومورفولوژی، موضوعی به نام ژئومورفولوژی تکتونیکی تهیه شده است که به تأثیر متقابل این عوامل می پردازد. تمام اشکال و ناهمواری های سطح زمین را می توان با توجه به اندازه، ارتفاع و شیب آنها توصیف کرد و سپس با پارامترهای کمی مقایسه گردد. در حالی که اندازه گیری کمی از این فرم ها امکان محاسبه خصوصیات ویژه یک منطقه مانند سطح فعالیت تکتونیکی آنها را علاوه بر مقایسه دقیق تر شاخص ها و پارامترهای ژئومورفولوژیکی، مهم ترین هدف استفاده از شاخص های مورفوتکتونیک و اندازه گیری های مورفومتریک در ژئومورفولوژی که کسب و بررسی فرم ها و ناهمواری های سطح زمین از یک کیفیت و توصیفی به عددی می باشد را در بر می گیرد. مورفومتری یعنی اندازه گیری کمی شکل مناظر یا چشم اندازها که در این مقاله به عنوان روش اساسی تعیین زمین ساخت نسبی جنبای ناحیه مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین مورفومتری یکی از راه های مهم برای تعیین نرخ فعالیت تکتونیکی منطقه در نظر گرفته می شود، در سطح ساده تر شکل های زمین ساختی می توانند در اندازه و ارتفاع (حداقل، متوسط و حداکثر) مشخص شوند. اندازه گیری های کمی توسط ژئومورفولوژیست ها برای شکل های مختلف زمین ساختی انجام شده است و کمتر به صورت پارامترهای مستقیم تعیین گردیده اند. این موضوع ممکن است جهت تشخیص ویژگی های مشخص کننده سطح فعالیت های تکتونیکی به کار گرفته شوند. بعضی شاخص های ژئومورفولوژیکی به عنوان یک ابزار اکتشافی توسعه یافته اند، تا در مناطق مختلف به طور تجربی سرعت تغییر شکل تکتونیکی را مشخص نمایند. این اطلاعات برای طراحی های تحقیقاتی به کار می روند، تا اطلاعاتی برای فعالیت های تکتونیکی به دست آورند، شاخص های دیگر به صورت توصیف کیفی توسعه پیدا کرده اند...

بسیاری از نقشه های خاک ایران به به روزرسانی نیاز دارند. اما روش های رایج در نقشه برداری خاک پُرهزینه و زمان بر است. به همین دلیل امروزه استفاده از داده های سنجش ازدور مطرح است. مناطق مختلفی از استان گلستان با رسوبات لسی پوشیده شده اند. مطالعات اخیر در فلات لسی استان گلستان نشان می دهند این لس ها حاوی اطلاعاتی مفید برای تغییر اقلیم و تکامل زمین نما در دوره کواترنرند. در این تحقیق با استفاده از داده های ماهواره لندست 8 و سنتینل 2 نقشه پراکنش واحدهای مختلف مواد مادری به روش های طبقه بندی ماشین-بردار پشتیبان و حداکثر احتمال در 4000 هکتار از اراضی لسی منطقه آق بند تهیه شد. پس از تهیه نقشه پراکنش واحدهای مختلف مواد مادری، دقت آن ها با استفاده از 607 نقطه در ماتریس خطا بررسی شد، که نتایج برای طبقه بندی تصویر سنتینل 2 به روش های ماشین بردار پشتیبان و حداکثر احتمال به ترتیب دقت 45/89 درصد و 8/87 درصد و همچنین با طبقه بندی تصویر لندست به روش های مذکور دقت 17/85 درصد و 87/81 درصد حاصل شد. با توجه به دقت های به دست آمده، این نتیجه حاصل می شود که روش ماشین بردار پشتیبان نسبت به روش حداکثر احتمال از دقت بالاتری برخوردار است.

مطالعات بین رشته ای نقش مهمی در پاسخگویی به سؤالات پروژه های مهندسی بازی می کنند. مطالعات تلفیقی رسوب شناسی و ژئوالکتریک برای بررسی پراکنش انواع رسوبات دو سوی غربی و شرقی بخش جنوبی دریاچه ارومیه، نقش آن ها در تبادل آب های زیرزمینی و وجود گسل در بستر دریاچه انجام شد. بدین منظور 18 گمانه 10 متری در سه پروفیل در دو سوی دریاچه حفاری و رسوبات ستون چینه شناسی آن ها تحت آزمایش دانه بندی و کانی شناسی و تطابق قرار گرفت. تعداد 391 سونداژ ژئوالکتریکی قائم با آرایه شلومبرژه در دشت های حاشیه برداشت شدند. ستون دانه بندی گمانه ها با سونداژ مجاور متناظر شد و با تصحیحات نرمال سازی، به روش دیفیوژن، درون یابی و نقشه های هم مقاومت ترسیم و تفسیر شد. در 5 مقطع عرضی، برش هایی از غرب تا شرق دریاچه تهیه و تغییرات دانه بندی و مقاومت الکتریکی در آن ها بررسی شد. نتایج نشان داد در دو ناحیه، به دلیل وجود رسوبات درشت دانه و دارای مقاومت الکتریکی بالا، امکان تبادل آب های زیرزمینی وجود دارد. این نقاط می توانند مسیل های قدیمی رودخانه شهرچای و باراندازچای و انشعابات آن ها بوده باشند. به دلیل تمایز بالا و اختلاف مقادیر دو پارامتر مقاومت الکتریکی و مغناطیسی در دو سوی دریاچه، یک گسستگی ژئوفیزیکی در دو روش ژئوالکتریک و مغناطیس سنجی هوایی در محل دریاچه قابل اثبات است.

زَرْ زی نام صنعتی شاخص مربوط به واپسین دوران پارینه سنگی در منطقه زاگرس است. مطالعات محوطه های منتسب به دوران فراپارینه سنگی در زاگرس مرکزی با چالش های فراوانی روبه رو است که مهم ترین آنها مسئله ویژگی های صنایعی است که می بایست به صنعت زرزی منتسب نمود. در این مقاله ضمن ارائه خلاصه ای از پیشینه مطالعات صورت گرفته درباره زرزی، تلاش شده است تا با نگاهی انتقادی ماهیت زرزی در مطالعات پارینه سنگی ایران بر اساس یافته های مادی حاصل از محوطه های منتسب به آن، که مهم ترین آنها غار زَرزی و پناهگاه صخره ای ورواسی هستند، مورد بررسی قرار گیرد. مهم ترین ویژگی های زرزی در صنایع سنگی آن منعکس شده است که صنایعی با تولید میکرولیت های هندسی و غیرهندسی و ابزارهای کنگره دار/دندانه دار همراه با فراوانی خراشنده ها به ویژه خراشنده های ناخنی و حضور سایر ابزارها همچون اسکنه ها در مقادیر بسیار کمتر از دوران پارینه سنگی جدید و سوراخ کننده ها و سرتیرهای شانه ای است. به لحاظ فن آوری تولید، زنجیره تولید و مصرف دست ساخته های سنگی و ترکیب بندی فن آوری در انواع مختلف محوطه ها ابهامات فراوانی درباره صنایع زرزی وجود دارد. بر اساس یافته های موجود می توان زرزی را نه «فرهنگ دوران فراپارینه سنگی زاگرس»، بلکه صنعتی مربوط به دوران فراپارینه سنگی در ناحیه زاگرس با سنت های خاص خود دانست که بخشی از فرهنگ گسترده تری محسوب می شود که یافته های موجود برای تبیین آن بسیار ناکارآمد و ناکافی است.

هدف از این مطالعه بررسی شواهد تکتونیک فعال مرتبط با گسل جوان اصلی زاگرس (MRF) در منطقه سروآباد در شمال باختری ایران بود؛ که مطالعه ای در مورد ریخت زمین ساخت و ساختار این منطقه تا قبل از این پژوهش صورت نگرفته است. این گسل با حرکت امتدادلغز راست بر یکی از ساختارهای مهم لرزه خیز در باختر ایران است که مسبب زلزله های بزرگی بوده است. در این مطالعه، با استفاده از شاخص های ریخت زمین ساختی، فعالیت تکتونیکی نسبی در راستای این گسل بررسی شد. نتایج به دست آمده از شاخص های ریخت زمین ساختی بر اساس تحلیل های سلسله مراتبی وزن دهی شده و وزن هر شاخص در نقشه مربوطه آمده است. برای یکسان سازی فاکتورها با استفاده از منطق فازی هر نقشه به بازه بین 0 تا 1 تبدیل و با همپوشانی همه نقشه های فازی نقشه نهایی فعالیت نسبی تکتونیکی تهیه شد. با توجه به نقشه نهایی بخش های جنوبی و جنوب خاوری منطقه مورد مطالعه با راستای شمال باختری جنوب خاوری و منطبق با MRF فعالیت نسبی بالایی دارد. شواهد صحرایی نشان می دهد حرکت امتدادلغز راست بر این گسل در منطقه سروآباد همراه مؤلفه فشارشی مثل گسل های معکوس و ساختارهای گل مثبت (جنوب باختری گسل) و کششی مثل گسل های نرمال (شمال باختری گسل) است و به صورت دره های خطی گسلی قابل مشاهده است.

مجموعه آتشفشانی حسن آبادِ دره زرشک در غرب ایران مرکزی، کمربند آتشفشانی ارومیه دختر و جنوب غربی شهرستان یزد، واقع است. این مجموعه از سنگ های آذرین خروجی با ترکیب حد واسط تا اسیدی است. بر اساس خصوصیات چینه شناسی، طی یک دوره فعالیت های آتشفشانی در پلیو کواترنری فوران یافته است. همچمین دایک های، تراکی آندزیت، آندزیت، و دولریت در سنگ ها نفوذ کرده. بافت اصلی پورفیری است. اما بافت های دیگری نیز دیده می شود. برخی از ویژگی های بافتی و حاکی از عدم تعادل بلور با مذاب است. روند تغییرات عناصر اصلی و کمیاب و شیمی بلورها پدیده آلایش ماگمایی را در منطقه تأیید می کند. الگوی عناصر ناسازگار شاخص های ماگماهای کالک آلکالن را در مناطق فرورانش نشان می دهد. علاوه بر این ویژگی ها، وجود برخی خصوصیات نظیر SiO2 ≥ 56 wt%، Al2O3 ≥ 15 wt%، K2O/Na2O < 0. 5 wt%، Sr > 400 ppm، Y ≤ 18 ppm، و Nb < 10 ppm در مجموعه آذرین منطقه بیانگر ماگماهای مناطق فرورانش، با عنوان ماگماهای آداکیتی، تعلق دارند. بر اساس طبقه بندی، آداکیت های منطقه مطالعاتی در زمره آداکیت های پرسیلیس (HSA) هستند. زینولیت هایی موجود که منشأ عمق تر دارند. شواهد ترموبارمتری به دست آمده از بررسی شیمی کانی ها نیز عمق و دمای تشکیل این سنگ ها در مناطق مشابه تشکیل ماگمای آداکیتی را تأیید می کند.