اقتصاد و توسعه منطقه ای (دانش و توسعه)
سال:1399 | دوره:12 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

به منظور تعیین بهترین تراکم بوته ارقام کلزا (Brassica napus L. )، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 90-1389 به اجرا در آمد. فاکتور ها شامل دو رقم کلزا (هایولا 401 و مودنا) و شش سطح تراکم بوته (40، 70، 100، 130، 160 و 190 بوته در مترمربع) بودند. نتایج نشان داد که بین تیمارها از نظر تعداد شاخه فرعی در بوته، تعدادخورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، ، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه، شاخص برداشت و درصد روغن اختلاف معنی داری وجود داشت. میانگین عملکرد دانه در رقم مودنا 5/13 درصد بیشتر از رقم هایولا بود. تعداد خورجین در بوته در رقم مودنا به طور معنی داری بیشتر از رقم هایولا بود. با افزایش تراکم از 40 تا 190 بوته در مترمربع تعداد شاخه فرعی در بوته کاهش و ارتفاع بوته افزایش یافت. تراکم 70 بوته در مترمربع از نظر تعداد دانه در خورجین، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و درصد روغن نسبت به سایر تراکم های گیاهی برتری نشان داد.

اجتناب از شخم مکرر زمین به همراه حفظ بقایای گیاهی و مدیریت تغذیه گیاه می تواند به حفاظت و بهبود شرایط خاک و گیاه کمک نماید. در این راستا جهت بررسی تأثیر کاربرد مقادیر مختلف بقایای گیاهی و کود نیتروژن در دو سامانه مختلف خاک ورزی بر عملکرد و اجزاء عملکرد پنبه، آزمایشی در دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند در قالب طرح اسپلیت فاکتوریل با سه تکرار در سال 1392 انجام شد. عامل اصلی دو سطح خاک ورزی معمول (شخم برگردان دار) و کم خاک ورزی (دیسک) بود. عامل فرعی نیز شامل دو سطح نیتروژن (50 و 150 کیلو گرم در هکتار) و پنج سطح بقایای جو (معادل صفر، 77، 154، 231 و 308 گرم در مترمربع) بود که به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی به صورت تصادفی توزیع شدند. صفات مورد بررسی شامل درصد سبز شدن، وزن خشک گیاه و عملکرد و اجزای عملکرد بودند. نتایج نشان داد که کاربرد بقایا سبب کاهش سبز شدن پنبه شد. کاربرد مقادیر اندک بقایا سبب کاهش وزن خشک و عملکرد پنبه نسبت به عدم کاربرد شد، ولی با افزایش بقایا مقادیر این صفات به ویژه در شرایط کاربرد بیشتر نیتروژن و شخم برگردان دار، افزایش زیادی را نشان دادند، به نحوی که بالاترین میزان عملکرد الیاف به میزان 04/1 تن در هکتار در سطح 308 گرم بقایا همراه با 150 کیلوگرم نیتروژن و کاربرد شخم برگردان دار حاصل شد. بر مبنای یافته ها، در صورت افزودن 100 درصد بقایای محصول قبل به خاک، باید میزان نیتروژن به کار برده شده نیز به طور متناسب افزایش یابد، در غیر این صورت کاهش معنی داری در عملکرد و اجزاء آن به ویژه در سطوح بالای بقایا رخ می دهد. هم چنین به نظر می رسد حداقل در کوتاه مدت اجرای سامانه های کم خاک ورزی تأثیری بر عملکرد نداشته و یا حتی سبب کاهش آن شوند و به مطالعات درازمدت برای تعیین اثربخشی سامانه های خاک ورزی حفاظتی نیاز است.

این آزمایش با هدف بررسی اثر آبیاری تناوبی و فواصل مختلف کاشت بر سرعت رشد و شاخص های رشدی و میزان آب مصرفی گیاه برنج (Oryza sativa L. )، در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات برنج استان گیلان در دو سال زراعی 94-1393 و 95-1394 به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا در آمد. عامل اصلی آزمایش شامل آبیاری تناوبی دارای پنج سطح (آبیاری هر روزه به صورت غرقاب (به عنوان شاهد) و پنج، هشت، 10 و 15 روز یک بار) و عامل فرعی شامل چهار فاصله کاشت (20×20، 25×25، 15×30، 20×30 سانتی متر) بودند. نتایج نشان داد که اثر متقابل آبیاری تناوبی و فاصله کاشت بر صفات وزن خشک برگ و ساقه و CGR در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. هم چنین اثرات ساده آبیاری تناوبی و فاصله کاشت بر صفات شاخص سطح برگ و NAR در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. به طوری که فاصله کاشت 20×20 سانتی متر بهترین شرایط را برای گیاه برنج در شدت های مختلف تنش ایجاد نمود. فاصله کاشت 25×25 سانتی متر نیز ضعیف ترین شرایط را برای گیاه ایجاد نمود. در تراکم پایین، رقابت بین ردیف ها (برون بوته-ای) و حتی درون بوته ای تا زمان گل دهی و تشکیل دانه کمتر است و پس از این مرحله رقابت زیادی جهت مواد فتوسنتزی در بذر پانیکول ایجاد می گردد و باعث پوکی دانه می شود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در بین سطوح آبیاری، آبیاری هر روزه بیشترین شاخص سطح برگ و سرعت رشد محصول را دارا بود. بر این اساس، به نظر می رسد انتخاب تراکم مناسب راهکاری مدیریتی برای دستیابی پایدار به عملکرد اقتصادی به ویژه در شرایط محدودیت آب می باشد که این امر می تواند به طور ویژه ای رشد و عملکرد برنج و میزان مصرف آب و به تبع آن کارآیی مصرف آب و بهره وری آب را تحت تأثیر قرار دهد.

فشرده سازی به عنوان مهم ترین عامل در افزایش تولیدات کشاورزی شناخته شده است. یکی از شاخص های کاربردی در تعیین میزان فشرده سازی استفاده از شاخص تراکم زراعی است. این تحقیق با استفاده از داده های سطح زیر کشت و اقلیمی مربوط به دوره 50 ساله 1341تا 1390 به بررسی روند تغییرات فشرده سازی در محصولات مهم زراعی (شامل گندم (Triticum aestivum L. )، جو (Hordeum vulgare L. )، برنج (Oryza sativa L)، ذرت (Zea mays L. ( سیب زمینی (Solanum tuberosum L. (، گوجه فرنگی (Lycopersicon esculentum Mill. )، شبدر (Trifolium sp. )، محصولات جالیزی، حبوبات، سبزیجات، چغندر قند (Beta vulgaris L. ) و پنبه (Gossypium arboreum L. ) با جمع آوری داده های سطح زیر کشت و تولید و داده بارندگی در همه استان های کشور پرداخته است. تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد که روند تغییرات سطح زیر کشت رو به کاهش بود. بر اساس میانگین میزان تراکم زراعی کل کشور در سال 1350، 1382 و 1390 به ترتیب 26/9، 84/8 و 80/8 ماه و میانگین سه سال94/8 ماه بود. کمترین میزان شاخص تراکم زراعی در سال 1350 متعلق به استان های ساحلی جنوب (هرمزگان و بوشهر) و مازندران به ترتیب با میانگین 98/5 و 33/6 ماه و در سال 1382 به استان های گیلان و مازندران به ترتیب با مدت پوشش 72/5 و 62/6 ماه بود و در سال 1390 نیز کمترین میزان این شاخص به گیلان و استان های ساحلی جنوب به ترتیب با مدت پوشش 63/5 و 3/6 ماه تعلق داشت. با توجه به اینکه در اکثر مناطق کشور بیش از نیمی از سطح زیر کشت به گندم اختصاص دارد و از طرفی مدت زمانی که گندم در روی زمین باقی می ماند جزء طولانی ترین ها در بین محصولات زراعی می باشد، لذا سطح زیر کشت گندم مهم ترین سهم را در تعیین شاخص تراکم زراعی (یا پوشش زراعی) ایفا می کند، از طرفی در مناطق شمال غربی به دلیل شرایط اقلیمی و سردتر بودن، مدت زمانی که غلات و به ویژه گندم در روی زمین قرار دارند نیز بیشتر می باشد و دلیل اصلی بالاتر بودن شاخص تراکم زراعی در این مناطق، مدت زمان حضور گندم در سطح زمین می باشد و در همه سال ها، خراسان جزء مناطقی با بالاترین میزان تراکم زراعی بوده است، به طوری که در هیچ دوره این مقدار کمتر از 11 نبوده که نشان دهنده ثبات در تولید محصولات زراعی در این استان است. بررسی تراکم زراعی در بوم زیست های زراعی کشور نشان داد که برخلاف انتظار، در مناطق دارای بارندگی بیشتر به دلیل کشت محصولاتی مانند برنج، مدت پوشش زمین به نسبت کمتر بوده و مدت زمانی طولانی در سال زمین بدون کشت بوده و لذا تغییر الگوی کاشت در این مناطق ضروری می باشد و می توان با وارد کردن گیاهانی مانند بقولات و یا حبوبات، از شرایط اقلیمی این مناطق برای افزایش تولید و تأمین امنیت غذایی استفاده نمود.

به منظور تعیین مناسب ترین آرایش کاشت و مقدار مصرف کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد گوجه فرنگی رقم کارون (Solanum lycopersicum L. )، دو آزمایش جداگانه در دو مکان در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بنداروز و ایستگاه تحقیقات سعدآباد استان بوشهر در سال زراعی 97-1396 به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. دو آرایش کاشت (یک طرفه و دو طرفه نوار آبیاری) به عنوان عامل کرت اصلی و چهار سطح نیتروژن (بدون کود، 90، 180 و 270 کیلوگرم در هکتار) به عنوان عامل کرت فرعی مد نظر قرار گرفتند. صفات مورد بررسی شامل عملکرد کل میوه تازه، عملکرد قابل فروش میوه، تعداد میوه کل و قابل فروش در بوته، وزن میوه، شاخص شکل میوه، سفتی میوه، عدد کلروفیل متر و کارآیی مصرف نیتروژن بودند. نتایج نشان داد که اثر متقابل آرایش کاشت در سطوح نیتروژن بر صفات عملکرد های کل، عملکرد قابل فروش میوه، تعداد کل میوه در بوته، عدد کلروفیل متر و سفتی میوه اثر معنی دار داشت. بیشترین و کمترین مقدار عملکرد کل و عملکرد قابل فروش میوه به ترتیب از تیمارهای روش کاشت یک طرفه×کاربرد 180 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار (08/54 و 50/46 تن در هکتار) و روش کاشت دو طرفه×عدم کاربرد کود نیتروژن (10/26 و 72/21 تن در هکتار) به دست آمد. با افزایش مصرف نیتروژن، کارآیی مصرف نیتروژن کاهش یافت. به طورکلی، حداکثر عملکرد در اثر کاربرد 180 کیلوگرم در هکتار نیتروژن در روش کاشت یک طرفه به دست آمد.

این بررسی با هدف ارزیابی چرخه حیات تولید نیشکر (Saccharum officinarum L. ) و هم چنین مدل سازی و پیش بینی میزان انتشار شاخص های زیست محیطی بر اساس نهاده های ورودی در مزارع پلنت و مزارع راتون به طور جداگانه با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی در استان خوزستان بررسی شد. اطلاعات لازم برای انجام این مطالعه به شکل 92 پرسش نامه و بررسی حضوری از شرکت کشت و صنعت امام خمینی (ره) استخراج شد. دروازه مزرعه و یک تن محصول تولیدی به ترتیب به عنوان مرز سامانه و واحد عملکردی انتخاب شدند. گروه های اثر مورد مطالعه شامل تخلیه مواد غیرآلی، اسیدی شدن، اختناق دریاچه ای، پتانسیل گرمایش جهانی، نقصان لایه ازن، مسمومیت انسان ها، مسمومیت آب های سطحی، مسمومیت آب های آزاد، مسمومیت خاک، اکسیداسیون فتوشیمیایی بود. به منظور ارزیابی اثرات زیست محیطی از نرم افزار Simapro V8. 0. 3. 14 استفاده شد. نتایج حاصل از اثرات زیست محیطی نشان داد که در بخش های گروه های اثر مورد مطالعه، الکتریسیته، کود نیتروژن و ماشین های کشاورزی بیشترین تأثیر بر انتشار آلایندگی در تمام گروه ها داشته اند. مجموع شاخص زیست محیطی نیشکر تولید شده در مزارع پلنت برابر با 45/0 EcoX به ازای یک تن نیشکر تولیدی محاسبه گردید که حدود 32 درصد بالاتر از مجموع این شاخص در مزارع راتون می باشد. نتایج مدل سازی نشان داد که بهترین ساختار برای شبکه عصبی جهت پیش بینی آلاینده های زیست محیطی تولید نیشکر، ساختار 10-5-10-9 برای مزارع پلنت و ساختار10-6-9-7 برای مزارع راتون تخمین زده شد. R2 برای شاخص مسمویت انسان ها و مسمویت آب های آزاد با 960/0 کمترین مقدار، و برای شاخص اسیدی شدن و اختناق دریاچه ای با 992/0 بیشترین مقدار در مزارع پلنت و هم چنین در مزارع راتون، R2 برای شاخص اختناق دریاچه ای با 985/0کمترین مقدار، و برای شاخص اسیدی شدن 995/0بیشترین مقدار، محاسبه گردید. بنابراین شبکه عصبی می تواند به خوبی میزان نشر آلاینده های زیست محیطی را در مزارع نیشکر پیش بینی و مدل سازی کند.

به منظور ارزیابی تأثیر منابع مختلف نیتروژن و بقایای گیاهی بر عملکرد و اجزای عملکرد جو (Hordeum vulgare L. )در شرایط تنش آبی آخر فصل، آزمایشی به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب – دانشگاه شیراز در سال زراعی 97-1396 انجام شد. تیمارها شامل دو سطح آبیاری [1-مطلوب: آبیاری بر اساس نیاز آبی گیاه تا مرحله رسیدگی فیزیولوژیک و 2-تنش آبی: آبیاری بر اساس نیاز آبی گیاه تا انتهای مرحله گل دهی (قطع آبیاری پس از مرحله گل دهی)] به عنوان کرت های اصلی و دو سطح بقایای گیاهی [1-حذف بقایا و 2-برگرداندن 30 درصد بقایای گندم به خاک] و چهار سطح کود [1-صفر کیلوگرم نیتروژن در هکتار (شاهد)، 2-کاربرد 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، 3-استفاده تلفیقی از باکتری آزوسپیریلوم ((Azospirillum brasilense و 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و 4-تلقیح بذرها با باکتری آزوسپیریلوم] که به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که قطع آبیاری پس از گل دهی، تنش آبی شدیدی را در مرحله ی پر شدن دانه بر گیاه جو وارد کرد و وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله و تعداد پنجه بارور در مترمربع را کاهش داد. برهم کنش تیمار آبیاری و منبع کود نیتروژن بر عملکرد دانه در سطح یک درصد معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه در تیمار آبیاری مطلوب و استفاده تلفیقی از کود نیتروژن و باکتری (4049 کیلوگرم در هکتار) به دست آمد. اثر برهم کنش آبیاری × منبع کود نیتروژن نشان داد که تنش آبی عملکرد دانه را در همه سطوح کودی نسبت به آبیاری مطلوب کاهش داد. امّا، این کاهش در تیمار های مختلف کود نیتروژن متفاوت بود (1/24، 8/46، 3/44 و 1/22 درصد، به ترتیب در تیمار های شاهد، نیتروژن خالص، تلفیقی و زیستی). با توجه به این که کمترین مقدار کاهش عملکرد دانه به واسطه تنش آبی در شرایط استفاده از کود زیستی و سپس در شاهد رخ داد، می توان این تیمار های کودی را برای استفاده در شرایط قطع آبیاری پس از گل دهی توصیه کرد.

فشردگی بوم نظام های کشاورزی و محدودیت منابع محیطی، ضرورت تعیین کارآیی مصرف منابع در راستای دستیابی به اصول پایداری، از لحاظ مصرف منابع محیطی و اقتصادی را در نظام های کشاورزی ایجاب کرده است. تحلیل امرژی، به عنوان ابزار مناسبی برای این منظور، در بوم نظام های مختلف استفاده می شود. این پژوهش با هدف ارزیابی و مقایسه کارآیی مصرف منابع و پایداری بوم نظام های پاییزه و بهاره سیب زمینی (Solanum tuberosum L. ) با استفاده از تحلیل امرژی در شهرستان گرگان در سال زراعی 97-1396 انجام شد. به این منظور، تعداد 100 پرسش نامه برای سیب زمینی کاران پاییزه و 60 پرسش نامه برای سیب زمینی کاران بهاره تکمیل شد. پس از تعیین مرز های مکانی و زمانی و تقسیم بندی منابع به چهار گروه محیطی تجدید پذیر، محیطی تجدید ناپذیر، بازاری (خریداری شده) تجدید پذیر و بازاری تجدید ناپذیر، شاخص های امرژی در دو بوم نظام، محاسبه و مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد ورودی امرژی کل برای بوم نظام های پاییزه و بهاره سیب زمینی به ترتیب 1016×71/1 و 1016×76/1 امژول خورشیدی در هکتار در سال بود. در بوم نظام پاییزه وابستگی به ورودی های خریداری شده بیشتر از ورودی های محیطی بود، درحالی که در بوم نظام بهاره، این مورد عکس بود. بیشترین سهم از ورودی امرژی کل در هر دو بوم نظام پاییزه و بهاره مربوط به مصرف آب زیرزمینی به ترتیب 92/23 و 28/45 درصد بود. در بوم نظام های پاییزه و بهاره سیب زمینی به ترتیب، شاخص ضریب تبدیل 105×50/1 و 105×54/2 امژول خورشیدی بر ژول، تجدید پذیری امرژی 85/22 و 78/12 درصد، نسبت عملکرد امرژی 44/1 و 06/2، نسبت سرمایه گذاری امرژی 29/2 و 94/0، نسبت بارگذاری محیطی 10/29 و 02/30 و شاخص پایداری امرژی 05/0 و 07/0 بود. اختلاف بین بوم نظام های پاییزه و بهاره از نظر تمام شاخص های امرژی معنی دار شد. علی رغم سهم بالاتر ورودی های محیطی نسبت به بازاری در بوم نظام بهاره، مصرف زیاد آب زیرزمینی، به عنوان یک ورودی تجدید ناپذیر، موجب تشدید فشار محیطی در این بوم نظام گردید. استفاده از روش های نوین آبیاری، موجب بهبود مصرف آب و در نتیجه کاهش فشار محیطی در بوم نظام بهاره خواهد شد. عملکرد، سودمندی و کارآیی تولید، تجدید-پذیری و پایداری محیطی بوم نظام پاییزه به طور معنی داری از بهاره بیشتر بود. پایداری اقتصادی بوم نظام پاییزه کمی از بوم نظام بهاره کمتر بود که عمدتاً به خاطر مصرف نامعقول ورودی های بازاری از قبیل بذر و سوخت های فسیلی بود. مدیریت و کاربرد بهینه این ورودی ها موجب افزایش پایداری اقتصادی در بوم نظام پاییزه خواهد شد.

به منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف باقلا (Vicia faba L. ) در کشت مخلوط سری جایگزینی با تریتیکاله (Tritico secale L. )، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه در سال زراعی 97-1396 به اجرا درآمد. تیمارها شامل کشت مخلوط تریتیکاله + رقم هیستال باقلا، تریتیکاله + رقم شادان باقلا، تریتیکاله + رقم فیض باقلا، تریتیکاله + رقم مهتا، تریتیکاله + رقم برکت باقلا، تریتیکاله + رقم لوزدی اتونو، کشت خالص تریتیکاله و هر یک از ارقام باقلا بودند. کشت مخلوط اثر معنی داری بر صفات مورد مطالعه (صفات تعداد و وزن خشک گره ریشه باقلا، ارتفاع بوته، طول نیام، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، وزن 100 دانه و عملکرد دانه و بیولوژیک در باقلا و در تریتیکاله صفات ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد سنبله در بوته، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن 1000 دانه، عملکرد دانه و بیولوژیک) دو گیاه باقلا و تریتیکاله داشتند. تراکم بهینه دو گیاه در کشت خالص برای باقلا 20 بوته و برای تریتیکاله 400 بوته در مترمربع در نظر گرفته شد. نتایج در مورد گیاه تریتیکاله نشان داد که بیشترین عملکرد دانه (4/7035 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد بیولوژیک (22874 کیلوگرم در هکتار) به ترتیب در کشت مخلوط تریتیکاله + رقم فیض و تریتیکاله+ رقم لوزدی اتونو مشاهده شد. بیشترین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک باقلا به ترتیب با میانگین 9/3554 و 5/8356 کیلوگرم در هکتار به رقم شادان در کشت مخلوط با تریتیکاله تعلق داشت. بیشترین تعداد گره و وزن خشک گره ریشه باقلا (به ترتیب با 4/203 عدد گره و 1/1 گرم) از رقم شادان در کشت مخلوط با تریتیکاله و کمترین آن به ترتیب با 3/117 گره و 4/0 گرم از کشت خالص رقم شادان باقلا به دست آمد. نسبت برابری زمین (LER) در تمامی تیمارهای کشت مخلوط بیشتر از یک بود و بالاترین میزان برای تیمارهای کشت مخلوط تریتیکاله با هر یک از ارقام فیض، هیستال و شادان به دست آمد که می تواند برای کشت مخلوط با تریتیکاله توصیه شود.

بسیاری از گیاهان موجود در عرصه های طبیعی کشور ما ایران، از جمله گیاه دارویی گل گاوزبان (Echium amoenum Fisch. & C. A. Mey) از دیدگاه دارویی و اقتصادی از پتانسیل بالایی برخوردار هستند. به منظور شناخت بهتر پتانسیل های زراعی گیاه دارویی گاوزبان ایرانی در عرصه های زراعی آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سه سال زراعی 1391-1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، اجرا شد. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از اثر تلفیقی کود های آلی در چهار سطح شامل: کود گاوی (30 تن در هکتار)، کمپوست (20 تن در هکتار)، ورمی کمپوست (پنج تن در هکتار) و شاهد (عدم مصرف کود) و تیمار تراکم بوته در چهار سطح (چهار، شش، هشت و 10 بوته در مترمربع). با توجه به این که گیاه گاوزبان ایرانی در سال اول فقط دارای رشد رویشی است، نتایج به دست آمده از سال دوم و سوم آزمایش، حاکی از آن بود که تیمارهای مورد مطالعه اثر معنی داری بر تمامی صفات آزمایش همچون ارتفاع بوته، تعداد شاخه اصلی و فرعی، تعداد گل در بوته، و عملکرد تر و خشک گل داشت. نتایج آزمایش حاکی از آن بود که با افزایش تراکم گیاه گل گاوزبان در مترمربع، عملکرد تر و خشک گیاه و تعداد گل در پنج گرم گل افزایش و تعداد شاخه اصلی و تعداد گل در بوته کاهش یافت. کاربرد کودهای آلی عملکرد تر و خشک گیاه، ارتفاع، تعداد شاخه فرعی و تعداد گل در بوته گیاه گل گاوزبان ایرانی را افزایش داد. به علاوه، بیشترین عملکرد تر و خشک گیاه، تعداد گل در پنج گرم گل، تعداد شاخه اصلی و تعداد گل در بوته در سال اول و بیشترین مقدار ارتفاع و تعداد شاخه فرعی در سال دوم مشاهده گردید. به طور کلی، به نظر می رسد که کاربرد کودهای آلی و استفاده از تراکم های مناسب جهت تولید گیاه دارویی گل گاوزبان ایرانی در عرصه های زراعی از فاکتور های مهم در مدیریت زراعی این گیاه محسوب می شود.