جنگل و فرآورده های چوب
سال:1399 | دوره:73 | شماره:2 |تعداد مقالات:11

مرحله ی تبدیل اولیه چوب آلات شامل فرآیند اره کردن، یکی از مهم ترین شاخص های مهم برای ارزیابی راندمان بنگاه-های تولید چوب است. در صنعت امروزی چوب ایران، گونه ی صنوبر نقش مهمی در تأمین ماده ی اولیه داشته و افزایش راندمان در کارگاه های چوب بری با بهینه سازی عوامل مؤثر بر روی گونه ی چوبی، ماشین و اپراتورها ضروری به نظر می رسد. استان اردبیل مخصوصاً شهر خلخال یکی از مراکز مهم تولید چوب صنوبر می باشد. در این شهر تعداد زیادی کارگاه های کوچک و بزرگ در صنعت چوب بری فعال هستند که در این کار پژوهشی تعداد 60 کارگاه جهت مطالعه انتخاب شدند. در این بررسی توصیفی، تحلیل پیمایشی راندمان گرده های صنوبر بر مبنای واحد ها تحلیل، با نرم افزار SPSS صورت می گیرد. از این رو آزمون فریدمن به منظور رتبه بندی شاخص های مؤثر در راندمان گرده های صنوبر در کارگاه های منتخب چوب بری منطقه خلخال استفاده شد. طبق نتایج بدست آمده، نیروی انسانی با میانگین رتبه 05/4 مهم ترین، پس از آن کیفیت چوب آلات با میانگین رتبه 93/3 در رتبه دوم، مدیریت با میانگین رتبه 87/2 در رتبه سوم، کیفیت گرده ها با میانگین رتبه 62/2 در رتبه چهارم و نهایتاً کیفیت ماشین آلات با میانگین رتبه 53/1 در رتبه آخر قرار گرفت. همچنین آزمون کای دو نشان داد، آموزش نیروی انسانی در راندمان گرده های صنوبر در کارگاه های چوب بری بسیار با اهمیت است. راندمان تولید چوب آلات تقریبا برابر 71 درصد می باشد که نشان دهنده توجه به این شاخص ها در کارگاه های چوب بری می باشد.

در این پژوهش اثر استفاده از نانوآلومینای عامل دارشده (اکسید آلومینیوم) در دو اندازه ی 20 و 50 نانومتر در ترکیب با رزین ملامین فرمالدهید بر شاخص های مقاومتی روکش کاغذ تزیینی از کاغذ پایه ی ویژه ی آغشته سازی بررسی شد. رزین ملامین فرمالدهید همراه با 1 درصد نانوسیلیکای عامل دارشده ی 20 نانومتری و همچنین با افزودن نانوآلومینای عامل دار با ابعاد 20 و 50 نانومتر، در سه سطح وزنی 5/0، 1 و 5 درصد تیمار شد و سپس برای روکش کاغذ استفاده شد. بدین ترتیب ابتدا کاغذها به رزین اوره فرمالدهید آغشته شده و پس از هواخشک شدن با رزین ملامین فرمالدهید تیمارشده به وسیله ی برس مویی نقاشی اندود شدند. شاخص های مقاومتی روکش های آماده شده شامل مقاومت به سایش، مقاومت در برابر سوختن سیگار، مقاومت به ضربه، مقاومت به ترک و مقاومت به اثر لکه ارزیابی شد. نتایج نشان داد که ویژگی های مقاومت به سایش و ترک در روکش کاغذها با استفاده از نانوآلومینا بهبود می یابد و با استفاده از نانوآلومینای ریزتر در رزین ملامین فرمالدهید برای روکش کاغذهای ویژه ی آغشته سازی بهبود بیشتری در شاخص های مقاومت به سایش و ترک دیده می شود. نانوآلومینا در بهبود مقاومت به سوختن سیگار اثر معنی دار آماری نداشت؛ اگرچه مقایسه ی کیفی دلالت بر بهبود مقاومت به سوختن سیگار با نانوآلومینای 50 نانومتر داشت و استفاده از درصد بیشتر نانوآلومینا نیز از نظر آماری موجب بهبود مقاومت به سوختن سیگار شد. در مجموع، نانوآلومینا با ابعاد ریزتر و عامل دار بیشتر می تواند برای ملامینه کردن کاغذ تزیینی توصیه شود.

این تحقیق به منظور جایگزینی خمیرکاغذ الیاف بلند شیمیایی وارداتی با افزودن نانوالیاف لیگنوسلولزی (NLCF) و سیستم های دوترکیبی نانونشاسته ی کاتیونی و نانوپلی آکریل آمید کاتیونی (CPAM) به خمیرکاغذ تهیه شده از ضایعات لیفی پنبه (زیرشانه) برای تهیه ی کاغذهای بادوام انجام گرفت. خمیرکاغذ شیمیایی وارداتی در سه سطح 10، 20 و 30 درصد، NLCF در سطح 5 درصد و همراه با نشاسته ی کاتیونی در سطح 1 درصد یا همراه با CPAM در سطح 1/0درصد به خمیرکاغذ زیرشانه افزوده شدند. همچنین نشاسته و CPAM در سه سطح به صورت مجزا در خمیرکاغذ زیرشانه استفاده شدند. کاغذهای دست ساز 60 گرمی از 13 ترکیب خمیرکاغذ ساخته شدند و خواص فیزیکی، مکانیکی و نوری آنها طبق استاندارد اندازه گیری شد. براساس نتایج، افزودن 1 درصد نشاسته ی کاتیونی به خمیرکاغذ زیرشانه می تواند خواص مناسبی (به جز زردی کاغذ) را نسبت به استفاده از الیاف بلند به دست دهد. همچنین افزودن NLCF رنگبری نشده موجب افت روشنی و افزایش زردی کاغذها شده و در مقایسه با افزودن خمیرکاغذ الیاف بلند، موجب کاهش مقاومت به تاخوردگی و صافی کاغذ شده است که ممکن است به دلیل تجمع ذرات نانو در سطح کاغذ طبق عکس های میکروسکوپ روبشی باشد. افزودن 05/0 درصد CPAM به جز مقاومت به تاخوردگی، در مقایسه با استفاده از خمیرکاغذ الیاف بلند در خمیرکاغذ ضایعات لیفی پنبه، سبب بهبود خواص کاغذ شد. پراکنش ذرات در سیستم دوترکیبی نانونشاسته ی کاتیونی تا حدودی بهبود یافت که موجب بهبود مقاومت های کاغذ نسبت به افزودن NLCF و نیز نانو-CPAM در خمیرکاغذ زیرشانه شد.

در این تحقیق امکان استفاده از پوشش های سوپرکروم و فانتاکروم بر سطح چوب های راش و صنوبر بررسی شد. در ابتدا نمونه ها به ابعاد 2×10×10 سانتی متر تبدیل شد و پس از پوشش دهی با رنگ های سوپرکروم و فانتاکروم، آزمون های چسبندگی کششی و خراشی، زاویه ی تماس و خاصیت انعکاس آینه ای سطح بر روی سطح آنها صورت پذیرفت. همچنین به منظور بررسی خواص سطحی پوشش، مطالعات میکروسکوپی نمونه های پوشش داده شده با پوشش فانتاکروم با استفاده از میکروسکوپ نوری انجام گرفت. نتایج نشان داد که زاویه ی تماس نمونه های پوشش داده شده با سوپرکروم و فانتاکروم در مقایسه با نمونه ی شاهد در هر دو گونه ی چوبی راش و صنوبر به طور چشمگیری افزایش یافت. بیشترین و کمترین میانگین چسبندگی کششی پوشش های سوپرکروم و فانتاکروم به ترتیب در نمونه ی راش پوشش داده شده با فانتاکروم و نمونه ی صنوبر پوشش داده شده با سوپرکروم بود. همچنین نتایج آزمون چسبندگی خراشی تأییدکننده ی نتایج چسبندگی کششی بود. پس از پوشش دهی خاصیت انعکاس آینه ای سطح سطح نمونه ها به طور معناداری افزایش یافت و بیشترین خاصیت انعکاس آینه ای سطح مربوط به پوشش فانتاکروم در نمونه های راش و صنوبر به ترتیب به مقدار 8/141 و 7/141واحد براق (GU) بود. همچنین نتایج بررسی میکروسکوپی نشان داد پرایمر اولیه ی پوشش به مقدار 4 میکرون در بافت چوبی نفوذ داشته و پوشش نهایی کروم، فیلم پوششی (فیلم رنگی) به ضخامت 11 میکرون بر سطح چوب تشکیل داده است.

تحقیق حاضر با هدف بررسی خواص مکانیکی نانوکامپوزیت های پلی پروپیلن-الیاف طبیعی سبک شده با عامل فوم زا و تقویت شده با استفاده از نانو ذرات کربن کروی شکل جهت استفاده در صنعت خودرو سازی انجام شد. برای این منظور آرد باگاس در سطح ثابت 40 درصد، عامل فوم زا آزو دی کربن آمید در 3 سطح صفر، 2 و 4 درصد، ونانوذره کربن کروی شکل در 4 سطح صفر، 25/0، 5/0 و 1 درصد به عنوان متغیرهای مطالعه، و پلی پروپیلن به عنوان ماده پلیمری زمینه و جفت کننده مالئیک انیدرید پلی پروپیلینه شده (به مقدار ثابت 4 درصد) برای ترکیب های مختلف نانوکامپوزیت در نظر گرفته شدند. اختلاط مواد و فرایند ساخت با استفاده از دستگاه مخلوط کن داخلی و سپس با استفاده از پرس دو مرحله ای گرم و سرد انجام و نمونه های آزمونی دانسیته، مقاومت به ضربه فاق دار، آزمون های خمش و کشش با استفاده از قالب های استاندارد ساخته شدند. همچنین ریزساختار نانوکامپوزیت با استفاده از تصاویر میکروسکوپی SEM مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد با افزایش مقدار عامل فوم زا، دانسیته فراورده به طور معنی دار کاهش می یابد، امّا بر روی مقاومت های مکانیکی جز مقاومت به ضربه تاثیر منفی دارد. مقاومت به ضربه نانوکامپوزیت های سبک شده مقادیر بالاتری نسبت به نمونه شاهد داشتند. همچنین مشخص شد افزایش مقدار نانوذره کربن توانست کاهش سایر مقاومت را در نانوکامپوزیت های سبک شده جبران و مقادیر آنها را افزایش دهد. بررسی ریزساختار نمونه ها نیز نشان داد در حضور نانوذره کربن، ذرات باگاس در داخل پلیمر پراکنش بهتری داشتند و اتصال مناسب تری بین آن ها و پلیمر وجود داشت. همچنین حضور عامل فوم زا، سبب افزایش خلل و فرج و کاهش دانسیته گردید.

ذخیره گاه های جنگلی الگوی کوچک شده ذخیره گاه های بیوسفر هستند که در آنها گونه های منحصربه فرد و کمیاب یا رو به انقراض به صورت طبیعی می رویند. جنس اُرس از معدود سوزنی برگان بومی ایران است که با وجود اهمیت زیاد روندی رو به انهدام دارد که این موضوع به ویژه در مناطق حفاظت نشده بحرانی تر است. در این پژوهش رقابت بین گونه ای اُرس با گونه های همراه در ذخیره گاه جنگلی کَندیرق خلخال در استان اردبیل بررسی شد. بدین منظور یک قطعه ی جنگلی به مساحت 2/13 هکتار آماربرداری صددرصد شده و متغیرهای قطر برابرسینه، ارتفاع کل و قطر تاج و مختصات مکانی همه ی گونه های درختی ثبت شد. سپس از آماره ی دومتغیره ی او-رینگ و تابع همبستگی نشان دار برای بررسی رقابت بین گونه ای اُرس با دو گونه ی اصلی همراه یعنی بَنه و کیکُم استفاده شد. نمودارهای آماره ی دومتغیره ی او-رینگ نشان داد که کُنش متقابل این سه گونه بیشتر از نوع استقلال یا در نهایت در مقیاس های کوچک از نوع جاذبه است. نمودارهای توابع تک متغیره و دومتغیره همبستگی نشان دار نیز نشان داد که متغیرهای قطر برابرسینه، ارتفاع کل و قطر تاج در ارتباط متقابل و دوبه دوی این سه گونه عمدتاً مستقل از یکدیگرند و درختان مجاور این سه گونه از نظر متغیرهای یادشده همبستگی مکانی معنی داری را نشان نمی دهند که همه ی این موارد دلیل بر نبود رقابت معنی دار بین اُرس و گونه های همراه آن در این ذخیره گاه است. بنابراین به منظور احیا و غنی سازی در دیگر رویشگاه های اُرس با شرایط مشابه می توان بَنه و کیکُم را به عنوان گونه های همراه وارد رویشگاه اُرس کرد.

به منظور دسترسی به مناسب ترین کلن های صنوبر با هدف توسعه ی فعالیت های زراعت چوب در مناطق جلگه ای استان گیلان، 12 کلن مختلف صنوبر از گروه های اورامریکن، دلتوئیدس و دو رگ در نهالستان (نهال های یک ساله) و عرصه ی صنوبرکاری (درختان سه ساله) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در سال 1397 در ایستگاه تحقیقات زراعی لشت نشای گیلان بررسی شد. در پایان دوره ی رویش، درصد زنده مانی، قطر یقه و ارتفاع نهال های یک ساله در نهالستان و همچنین درصد زنده مانی، قطر برابرسینه و ارتفاع درختان سه ساله در عرصه ی صنوبرکاری اندازه گیری شدند. تجزیه ی واریانس داده های به دست آمده از درصد زنده مانی، قطر و ارتفاع کلن های مختلف تحت بررسی نشان داد که بین درصد زنده مانی درختان سه ساله و قطر نهال های یک ساله در کلن های بررسی شده تفاوت معنی داری وجود ندارد، اما بین درصد زنده مانی و ارتفاع نهال های یک ساله و همچنین قطر و ارتفاع درختان سه ساله در کلن های تحت بررسی تفاوت معنی داری مشاهده شد. بدین ترتیب کلن هایP. deltoides Marquette، P. deltoides 92/258، P. eur. Blanc du poitou و P. deltoides 92/160 در یک گروه دارای بیش ترین و کلن P. x. 87m. 119 دارای کم ترین زنده مانی و کلن های P. deltoides Marquette و P. deltoides 92/258 به ترتیب دارای بیش ترین و کم ترین رویش ارتفاعی در نهالستان بودند. همچنین بررسی قطر برابرسینه و ارتفاع درختان سه ساله نشان داد که کلن های P. deltoides 92/258 وP. eur. I-Sieres به ترتیب بیش ترین و کم ترین قطر را داشتند ضمن آنکه کلن P. deltoides 92/258 از نظر ارتفاع در مقایسه با دیگر کلن ها از موقعیت برتری برخوردار بود، کلن P. eur. Blanc du poitou از نظر رشد ارتفاعی قابل رقابت با کلن های دیگر نبود.

استفاده از اقدامات حفاظتی برای کاهش آثار منفی ناشی از کوبیدگی خاک ضروری است. انحراف دهنده های آب از ابزار مدیریتی برای کاهش اثرهای منفی چوب کشی زمینی و کمک به بازیابی خاک است. در این پژوهش، اثر ساخت جوی-پشته های احداث شده بر خصوصیات فیزیکی خاک مسیرهای چوب کشی در جنگل های غرب استان گیلان بررسی شد. هفت سال پس از پایان عملیات چوب کشی و حفاظت آنها با احداث جوی-پشته، تغییر خصوصیات فیزیکی خاک در دو طبقه ی شیب و سه طبقه ی ترافیک در قطعات نمونه ی 40 متر مربعی در محل رد چرخ و گرده بینه ارزیابی شد. نمونه های شاهد در فاصله ی 30 متری از حاشیه ی مسیر چوب کشی انتخاب شدند. نمونه ها با استفاده از سیلندر تا عمق 10 سانتی متر برداشت شد. مقاومت به نفوذ خاک با استفاده از نفوذسنج جیبی (پنترومتر) اندازه گیری شد و اندازه گیری شیار با استفاده از شاخص 5 متری انجام پذیرفت. تأثیر تغییرات شیب و ترافیک بر خصوصیات فیزیکی خاک در قالب دو تیمار و سه تکرار و 72 نمونه بررسی شد. نتایج نشان داد که شیب مسیر چوب کشی، شدت ترافیک و اثر متقابل این دو تیمار بر جرم مخصوص ظاهری، تخلخل کل، نفوذپذیری و عمق شیار معنی دار است. میانگین جرم مخصوص ظاهری، تخلخل کل و مقاومت به نفوذ در شیب زیر 10 درصد و ترافیک کم تفاوت معنی داری با منطقه ی شاهد نداشت. در مجموع، نتایج تحقیق حاضر نشان داد که هفت سال پس از زمان چوب کشی، احداث جوی-پشته ها بر خصوصیات فیزیکی خاک در طبقه ی ترافیک کم و شیب کمتر از 10 درصد تأثیر مثبت داشته است.

این پژوهش با هدف بررسی تأثیر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک بر تنوع و ساختار پوشش درختی جنگل های بلوط منطقه ی قامیشله شهرستان مریوان استان کردستان در منطقه ای با مساحت 275 هکتار انجام گرفت. به این منظور 90 قطعه نمونه ی 10 آری به صورت منظم تصادفی پیاده شده و در مرکز هر قطعه نمونه، نمونه ی خاک از عمق صفر تا 30 سانتی متری برداشت شد. براساس نتایج به دست آمده، میانگین قطری درختان منطقه، ارتباط مثبت و معنی داری با درصد فسفر، پتاسیم، ماده ی آلی و نسبت کربن به نیتروژن خاک دارد. بین بیشتر ویژگی های اندازه گیری شده ی خاک و شاخص های تنوع زیستی غنا، یکنواختی و تنوع ارتباط معنی داری وجود ندارد و تنها اسیدیته ی خاک با شاخص های پیلو و سیمپسون و فسفر با شاخص مارگالف در سطح 05/0 ارتباط منفی و معنی داری دارند. بررسی همبستگی بین درصد حضور گونه های درختی و ویژگی های خاک منطقه نشان داد که در بین گونه های بررسی شده، بلوط برودار Q. brantii از گونه های دیگر در برابر تغییرات ویژگی های مختلف خاک حساس تر بود. با این حال نتایج آنالیز رسته بندی ها نشان می دهد که ارتباط مستقیمی بین پراکنش و گسترش گونه ها با متغیرهای خاک منطقه مشاهده نمی شود. به نظر می رسد افزون بر اثرهای خاک با توجه به نزدیکی این جنگل ها به مناطق روستایی می توان گفت که عوامل انسانی تأثیرگذارترین عامل در شکل گیری ترکیب، تنوع و ساختار گونه های درختی منطقه ی قامیشله است.

تعیین الگوی مکانی درختان به عنوان یکی از شاخص های مهم ساختاری جنگل، در شناسایی فرایندهای بوم شناختی و پایش آن در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. از سویی تعیین این پارامتر ساختاری با استفاده از تصاویر ماهواره ای تأثیر بسیاری در کاهش هزینه های آماربرداری و سهولت ارزیابی مدیران جنگل خواهد داشت. در این تحقیق، الگوی مکانی درختان در جنگل های طبیعی فریم استان مازندران با استفاده از طبقه بندی تصاویر ماهواره ای تعیین شد. به این منظور ابتدا برخی مشخصات درختان همچون نوع گونه، قطر برابرسینه، قطر تاج، روشنه ها و موقعیت مکانی درختان به صورت صددرصد در 12 پلات مربعی یک هکتاری اندازه گیری شد. از سوی دیگر داده های سنجنده یSPOT-7 با توجه به قدرت تفکیک مکانی و طیفی انتخاب شد و پس از تصحیحات هندسی و رادیومتریک، با استفاده از روش طبقه بندی شی ء پایه، تاج پوشش درختان و روشنه ها تفکیک و مرکز ثقل تاج درختان، به عنوان موقعیت مکانی تک پایه ها استخراج شد. سپس، الگوی مکانی پراکنش پایه ها در آماربرداری زمینی و استخراج شده از تصویر ماهواره ای توسط تابع O-ring تعیین و با یکدیگر مقایسه شد. نتایج تحقیق نشان داد که تفکیک تاج درختان از روشنه ها با دقت 91 درصد و ضریب کاپای 7/0 و الگوی مکانی درختان در تصاویر ماهواره ای، مشابه آماربرداری زمینی و به صورت تصادفی تعیین شد. به طور کلی، تصاویر SPOT-7 و روش طبقه بندی شیءپایه، قابلیت مناسبی در تعیین الگوی مکانی پایه های درختان جنگلی دارند.

شناخت ساختار وضعیت جنگل ها به ویژه اکوسیستم های جنگلی که در ارتفاعات فوقانی با عوامل تهدیدکننده از جمله شرایط سخت کلیماتیک و فرسایش خاک مواجه اند، ضرورتی انکارناپذیر است. این مطالعه به منظور بررسی ساختار، فیزیونومیک و نیازهای رویشگاهی گونه ی زربین (Cupressus sempervirens L. f. horizontalis (Mill. )) با هدف دستیابی به اطلاعات پایه ی این گونه نسبت به عوامل خاکی و فیزیوگرافی در منطقه ی اشکور رحیم آباد رودسر انجام گرفت. به این منظور، 30 قطعه نمونه ی دایره ای شکل هریک به مساحت 1000 متر مربع با استفاده از روش انتخابی برداشت و در داخل هریک از قطعات نمونه ی قطر تمام گونه های درختی با قطر برابرسینه بیشتر از 5/7 سانتی متر اندازه گیری شد. همچنین گونه های درختچه ای داخل قطعات نمونه شمارش شد. از هر قطعه نمونه یک نمونه خاک (به عنوان نمونه ی خاک معرف) از عمق صفر تا 10 سانتی متر برداشت شد. نتایج نشان داد که ساختار توده ی جنگلی ناهمسال بود. در لایه ی درختی شکل های رویشی سوزنی برگ و پهن برگ، در لایه ی درختچه ای درختچه های خزان کننده و در لایه ی علفی نیز گیاهان علفی غیرگندمی غالب بودند. در بین عوامل محیطی جهت جغرافیایی و بافت خاک بر روی قطر، ارتفاع و تراکم گونه ی زربین مؤثر بودند. تراکم درختان (تعداد در هکتار) همبستگی مثبت و منفی معنی داری را به ترتیب با درصد شن و جهت جغرافیایی نشان دادند. بیشترین پراکنش این گونه نیز در دامنه های خشک جنوبی مشاهده شد و سایر جهات تراکم کمتری از این گونه را به خود اختصاص دادند.