مرتع و آبخیزداری
سال:1397 | دوره:71 | شماره:4 |تعداد مقالات:20

در این مطالعه به منظور مدل سازی رویشگاه بالقوةگونة علف پشمکی Bromus tomentellus Boiss و بررسی اثر تغییر اقلیم بر رویشگاه این گونه در استان اصفهان از مدل حداکثر آنتروپی (MAXENT) استفاده گردید. داده های رخداد گونه به وسیلة روش طبقه بندی تصادفی با استفاده از بازدید های میدانی و سیستم اطلاعات جغرافیایی شامل 60 مکان مرتعی به عنوان نقاط آموزشی تعیین گردید. همچنین 20 نقطة رخداد به صورت پیمایش زمینی با استفاده از GPS در منطقة غرب استان اصفهان به عنوان نقاط ارزیابی در نظر گرفته شد. 22 لایة محیطی شامل 3 متغیر فیزیوگرافی و 19 متغیر اقلیمی مشتق شده از درجة حرارت و بارندگی در فرآیند مدل سازی مورد استفاده قرار گرفتند. با استفاده از مدل حداکثر آنتروپی رابطة بین رخداد گونه و عوامل محیطی تعیین گردید و پراکنش جغرافیایی گونه به صورت نقشه نمایش داده شد. سپس اثر سناریوهای تغییر اقلیم شامل سناریوی RCP2/6 (خوشبینانه) و RCP8/5 (بدبینانه) بر پراکنش جغرافیایی گونةBr. tomentellus Boiss مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به منحنی های عکس العمل گونه نسبت به متغیر ها ی محیطی گونه ی Bromus tomentellus، در محدودة ارتفاعی 2500 تا 3500 متر، شیب 10 تا 30 درجه، بارش سالیانة240 تا 260 میلی متر و متوسط دمای 8 تا 10 درجة سانتی گراد از احتمال رخداد بیشتری برخوردار است. گسترة جغرافیایی گونه در دو دورة زمانی سال های 2050 و 2070 نشان داد که تحت سناریوی خوشبینانه 1/46 کیلومتر مربع به مساحت رویشگاه گونه افزوده و تحت سناریو ی بدبینانه حدود 74/35 کیلومتر مربع ازسطح مناسب رویشگاه این گونه کاسته می شود.

تهیه ی نقشه ی حساسیت پذیری زمین لغزش به عنوان اولین گام مهم در ارزیابی خطر زمین لغزش محسوب می شود. هدف اصلی این پژوهش مقایسه ی عملکرد الگوریتم یادگیری ماشین مدل لجستیک درختی (LMT) با مدل آماری رگرسیون لجستیک (LR) به منظور مدل سازی حساسیت پذیری زمین لغزش در حوضه ی سرخون استان چهارمحال و بختیاری است. بدین منظور ابتدا نقشه ی پراکنش با تعداد 98 موقعیت زمین لغزش با استفاده از داده های عملیات میدانی و همچنین داده های تاریخی ثبت شده، تهیه شد. علاوه بر این، برای تکمیل پایگاه داده ها، 100 موقعیت غیرزمین لغزشی نیز شناسایی شدند. نقاط زمین-لغزشی و غیرزمین لغزشی به صورت تصادفی به دو دسته داده ی مدل سازی و اعتبارسنجی تقسیم شدند. سپس بیست عامل مؤثر با توجه به مرور منابع و خصوصیات زمین محیطی حوضه شناسایی شدند. در ادامه، مدل های LMT و LR برای شناسایی تأثیر عوامل مؤثر روی وقوع زمین لغزش و همچنین ارزیابی حساسیت پذیری زمین لغزش ها، به وسیله ی داده های مرحله ی آموزش به کار گرفته شدند. در نهایت، عملکرد این دو مدل از طریق سطح زیر منحنی عامل گیرنده (AUC) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج اعتبارسنجی مدل ها حاکی از آن بود که مدل LR با AUC برابر با 797/0 عملکرد مناسب تری نسبت به مدل LMT (740/0 = AUC) از خود نشان داده، هر چند که هر دو مدل ابزارهای مفیدی برای پیش بینی مکانی حساسیت پذیری زمین لغزش هستند. بنابراین مدل LR می تواند به عنوان یک ابزار جایگزین برای مدیریت بهتر مناطق تحت تأثیر زمین لغزش در منطقه ی مورد مطالعه پیشنهاد شود.

خاک یک محیط پویا بوده و با مدیریت و کاربری ناصحیح اراضی، به راحتی مستعد تخریب می گردد. بنابراین افزایش تخریب این منبع محدود، امنیت غذایی جهان را شدیداً در معرض خطر قرار می دهد. لذا استفاده ی مناسب و پایدار از اراضی به امری مهم و اجتناب ناپذیر مبدل شده است. هدف از مطالعه ی حاضر تهیه ی نقشه ی رقومی خاک با استفاده از مدل درخت تصمیم به منظور ارزیابی تناسب اراضی کشاورزی در منطقه ی آبیک استان قزوین، جهت اهداف مدیریتی و برنامه ریزی برای استفاده ی پایدار از اراضی است. بدین منظور، با استفاده از روش مکعب لاتین مشروط اقدام به نمونه برداری از منطقه شد و پس از انجام آنالیزهای آزمایشگاهی، با استفاده از مدل جنگل های تصادفی اقدام به مدل سازی و تهیه ی نقشه ی خاک منطقه شد. همچنین از روش پارامتریک، ارزیابی تناسب اراضی برای محصولات غالب در منطقه استفاده شد. نتایج حاصل نشان داد که در ارزیابی تناسب اراضی برای گندم آبی با آبیاری سطحی 27/75 درصد از کل منطقه در کلاس S2 و 73/24 درصد از اراضی در کلاس S3 قرار دارند. در ارزیابی تناسب اراضی برای ذرت با آبیاری سطحی 78/14 درصد از اراضی در کلاس S1، 82/84 درصد در کلاس S2 و 39/0 درصد از اراضی نیز در کلاس S3 قرار گرفت. نتایج ارزیابی تناسب اراضی برای یونجه با آبیاری سطحی نشان داد که 10/11 درصد از اراضی در کلاس S1، 49/88 درصد در کلاس S2 و 4/0 درصد نیز در کلاس S3 قرار گرفتند.

تغییر در سطح زمین اثراتی بر اقلیم نزدیک به سطح یا میکروکلیما خواهد داشت. تالاب بین المللی هامون در دهه های اخیر خشک و پوشش گیاهی در آن کاهش چشمگیری داشته است. آمارهای ایستگاه سینوپتیک زابل نشان دهنده ی افزایش درجه حرارت این محل می باشد. برای نشان دادن نقش وضعیت سطح زمین بر میکروکلیمای نزدیک به سطح در سه میکروسایت با درصد پوشش مختلف، درجه حرارت عمق 5 سانتیمتری، سطح زمین و ارتفاع 150 سانتیمتری از سطح زمین و شارهای حرارتی و انرژی ارزیابی و مقایسه شده است. فاصله ی بین میکرو سایت های مختلف پوشش گیاهی حدود 20 کیلومتر و اختلاف ارتفاع بین آن ها کمتر از 10 متر می باشد. میکروسایت A با 65 درصد پوشش گیاهی در داخل تالاب هامون، میکروسایت B با 20 درصد پوشش گیاهی در اراضی رها شده و ایستگاه سینوپتیک شهرستان زابل با تقریباً 100 درصد خاک لخت به عنوان میکروسایت C انتخاب گردید. برای بررسی نقش و اثر پوشش گیاهی بر میکروکلیمای سطح زمین معادله ی تعادل انرژی سطحی مورد ارزیابی قرار گرفت. آنالیز داده ها در طول دوره ی مورد مطالعه نشان داد که درجه حرارت در میکروسایت C بیشتر از سایر مناطق بود. که به تبع آن دمای درجه حرارت ارتفاع نیز در این میکروسایت بیشتر مشاهده کردید. به نظر می رسد که کمبود پوشش گیاهی نقش عمده ای در افزایش درجه حرارت هوا در میکروسایت C داشته باشد. نتایج نشان داد که حداکثر اختلاف دما در سه میکروسایت مورد بررسی در ساعت 30 دقیقه ی بامداد به وقت محلی و میزان دما حدود 2/3 درجه سانتیگراد گرم تر از میکروسایت های A و B بود. بررسی معادله ی شار انرژی نشان داد که دمای سطح زمین به دلیل تغییر در درصد پوشش سطح زمین متفاوت است و دمای ارتفاع 150 سانتیمتری وابسته به تغییرات شارهای حرارتی سطح زمین می باشد.

یکی از انواع فرسایش های آبی که موجب تخریب اراضی و بر هم خوردن تعادل در پهنه های منابع طبیعی می شود، پدیده ی فرسایش خندقی است. تخریب اراضی، بر هم خوردن منظر زمین و تعادل اکولوژیک و به مخاطره افتادن منابع زیستی در این مناطق، از جمله موارد دیگری است که پژوهش در مورد فرسایش خندقی به ویژه در شهرستان دره شهر را گریز ناپذیر و الزامی می کند. در همین راستا تعداد 36 خندق در پهنه ی خندقی دره شهر در استان ایلام انتخاب شدند. سپس عوامل محیطی، خصوصیات فیزیکی-شیمیایی خاک، پوشش و هیدرولوژیکی خندق های مورد آزمون با استفاده از عکس های هوایی، نقشه های رقومی مربوطه و عملیات های میدانی مشخص شدند. برای تعیین میزان اثرگذاری این عوامل بر روی هریک از مشخصات ژئومتری خندق با استفاده از منطق فازی و نظریه ی اطلاع، تابع عضویت و وزن تابع عضویت هریک از عوامل محاسبه شد. سپس رابطه ی بین متغیرهای وابسته و مستقل با استفاده از رگرسیون چند متغیره بدست آمد. نتایج بررسی-های آماری با استفاده از روش رگرسیون چند متغیره ی گام به گام نشان داد که طول خندق با مساحت بالادست خندق، عرض بالا و پایین و سطح مقطع خندق با ضریب گردی حوضه، عمق خندق با ضریب گردی حوضه و انحنای دامنه، ارتفاع پیشانی خندق با شیب محلی سر خندق و شیب جداره ی خندق با درصد تاج پوشش رابطه ی معنی داری دارند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که مشخصات ژئومتری خندق در منطقه ی مورد مطالعه تابعی از سطح بالادست، ضریب گردی حوضه، انحنای دامنه، شیب محلی سر خندق و در صد تاج پوشش حوزه آبخیز خندق خواهد بود.

مطالعه ی حاضر به بررسی تأثیر عملیات اصلاحی مرتع بر عملکرد پوشش گیاهی در مرتع زالو آب در فاصله ی ده کیلومتری جنوب غربی شهرستان آبدانان از توابع استان ایلام پرداخته است. در این مطالعه سه تیمار اصلاحی شامل قرق، بذر پاشی و کپه-کاری انتخاب و در کنار هر تیمار سایت هایی به عنوان شاهد انتخاب گردید که دو به دو مجاور هم بودند. نمونه برداری پوشش گیاهی بصورت تصادفی-سیستماتیک در طول سه ترانسکت صد متری در سی پلات یک متر مربعی انجام گرفت. پارامتر های پوشش گیاهی شامل (تولید، تراکم، درصد تاج پوشش، خاک لخت، سنگ و سنگریزه ولاشبرگ) اندازه گیری شدند. داده های به دست آمده توسط نرم افزار spss با استفاده از آزمون t مستقل و آنالیز واریانس به ترتیب جهت مقایسه ی هر سایت اصلاحی با شاهد و مقایسه ی سه سایت اصلاحی تجزیه و تحلیل شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که عملیات اصلاحی انجام شده موجب افزایش درصد تاج پوشش، تولید، تراکم گیاهان کلاس I و II و کاهش گیاهان کلاس III، خاک لخت و سنگریزه نسبت به سایت شاهد شده است و بین سایت های اصلاحی و شاهد از نظر خصوصیات ذکر شده تفاوت معنی دار در سطح یک درصد وجود دارد. همچنین نتایج تجزیه ی واریانس یکطرفه و مقایسه ی میانگین های خصوصیات مورد اندازه گیری پوشش گیاهی در سه سایت تیمار تفاوت معنی داری در سطح 1% نشان می دهد.

برای بیش از پنجاه سال، استفاده از مالچ نفتی یکی از راهکارهای تثبیت تپه های ماسه ای در ایران بوده است. اگرچه مالچ نفتی از موادی است که در تثبیت ماسه های روان موفق عمل کرده است، اما با توجه به مشکلات موجود در اجرای مالچ-پاشی با مواد نفتی، استفاده از ترکیبات و روش های کارآمدتر و ارزان تر، ضرورت می یابد. در این راستا، تحقیق حاضر با هدف بررسی کارایی برخی از مالچ های غیرنفتی شامل مالچ های رزینی، پلیمری، بیوپلیمری، معدنی و بیولوژیک جهت تثبیت ماسه های روان در بیابان های ریگ بلند کاشان انجام شده است. در عرصة طبیعی با نصب شاخص های مدرج بر روی قسمت های مختلف تپه، مالچ ها با مقدار مناسب در سه تکرار (سه تپه)، برروی ماسه های بادی روان پاشیده شدند. برای ارزیابی اثر مالچ ها در تثبیت تپه های ماسه ای، از شاخص ضریب اثر تثبیت کنندگی استفاده شد. آزمون مقایسة میانگین نشان داد که بالاترین ضریب اثر تثبیت کنندگی با اختلاف معنی دار مربوط به مالچ بیولوژیک است. پس از آن، به ترتیب سه مالچ رزین، معدنی و پلیمری با ضریب اثر تثبیت کنندگی 45/0، 41/0 و 39/0 قرار دارند. هرچند که این سه نوع مالچ اختلاف معنی داری با یکدیگر نداشتند. مالچ بیوپلیمری با کمترین ضریب اثر تثبیت کنندگی (21/0) اختلاف معنی داری با سایر مالچ ها از خود نشان داد. در تپة مالچ پاشی شده با مالچ بیولوژیک، به دلیل تشکیل سلة محکم در مقابل فرسایش، برداشت ماسه تقریباً متوقف شده و تپه کاملاً تثبیت شده است. از بین مالچ های مورد بررسی، تنها مالچ بیولوژیک کارایی مناسب تری داشت.

کاشت اکوتیپ های گونه ی مرتعی Elymus hispidus var. hispidus در ایستگاه پژوهشی بهارستان سنندج به منظور بررسی قدرت استقرار و سازگاری انجام شد. این بررسی از سال 1389 شروع و تا سال 1394 ادامه یافت. برای هر اکوتیپ به مقدار کافی بذر از پایه های مختلف سراسر استان جمع آوری و در پائیز سال 1389 در فاز تکثیر بذر برای هر اکوتیپ کشت شدند. در پائیز سال های 90 و 91 اکوتیپ های هر گونه در قالب طرح های آماری بلوک های کامل تصادفی در عرصه های مرتعی به صورت دیم کشت شدند. ابعاد کرت های آزمایشی 2*4 مترمربع که به صورت 4 خط 4 متری با فاصله ی 50 سانتی متر اجرا گردید و برای حذف اثرات حاشیه ای فاصله ی بین کرت ها 5/0 متر و فاصله ی بین بلوک ها 2 متر در نظر گرفته شد. متغیرهای اندازه گیری شده برای انتخاب و ارزیابی اکوتیپ ها شامل: 1) درصد سبز شدن بذرها در عرصه 2) گلدهی 3) تشکیل بذر 4) ارتفاع گیاه 5) تولید 6) سطح پوشش تاجی و 7) توان رویش مجدد که نتایج نشان داد بین متغیرهای اندازه گیری شده و اکوتیپ ها در سطح احتمال (P< 0. 05) اختلاف معنی دار وجود دارد. آزمون دانکن برای پارامترهای مورد اندازه گیری اکوتیپ های مختلف نشان داد که اکوتیپ دولاب، دارای بهترین عملکرد است. به نظر می رسد که فاکتورهای ارتفاع از سطح دریا، عمق خاک و جهت جغرافیایی بیشترین تأثیر را بر عملکرد اکوتیپ های مختلف داشته اند.

با توجه به روند روز افزون استفاده از ابزار سامانه ی اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مطالعات منابع طبیعی از یک سو و پیچیدگی ساز و کارهای زیستی، زمین شناختی، ژئومورفولوژیکی، هیدرولوژیکی و بوم شناختی از سوی دیگر، مقیاس به عنوان مبحثی تأثیر گذاردر حال شکوفایی است. از آنجا که در مطالعات منابع طبیعی بر اساس فاز مطالعه، از نقشه های با مقیاس گوناگون استفاده می شود، لذا به منظور استفاده از نتایج بدست آمده از مطالعه در سیاستگزاری و مدیریت عرصه-های منابع طبیعی، تعیین دقت (مقیاس) مطالعه و دامنه ی کاربرد نتایج آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آنجا که متخصصین علم هیدرولوژی برای حوضه های فاقد آمار استفاده از مدل هیدروگراف واحد لحظه ای ژئومورفولوژی (GIUH) را پیشنهاد نموده اند و این مدل بر اساس ارتباط عوامل ژئومورفولوژی و اثر آن بر پاسخ های هیدرولوژیک شبیه سازی گردیده است، لذا لازم است در ابتدا مقیاس بهینه به منظور اجرای این مدل شناسایی شده و مورد استفاده قرار گیرد. این مقاله سعی دارد با استفاده از تحلیل چند مقیاسه، از میان نقشه های 1: 25000 و 1: 50000 (نقشه های توپوگرافی موجود در کشور)، مقیاس بهینه (مناسب ترین مقیاس از نظر دقت نتایج و صرف هزینه و وقت کمتر) را تعیین نماید. رسالت اصلی این مقاله مقایسه ی مدل GIUH با داده های مشاهده ای و چگونگی کارایی آن در این حوضه مشخص نیست، بلکه هدف آن است که با تحلیل چند مقیاسه ی این مدل در دو مقیاس 1: 25000 و 1: 50000 مقیاس بهینه در اجرای این مدل تعیین گشته و به منظور تحقیقات آتی مد نظر قرار گیرد.

پدیده ی گرد وغبار یکی از عوارض ثانویه ی اکوسیستم های مناطق خشک و نیمه خشک است. این پدیده ناشی از بازخورد سیستم در مقابل عوامل متعدد فشار و تخریب می باشد. یکی از مهم ترین ارکان اکوسیتم ها پوشش گیاهی آن است. از آنجا که عامل پوشش گیاهی منعکس کننده ی عوامل متعدد در اکوسیستم است، لذا می توان با مطالعه ی رابطه ی تغییرات آن با سایر عوامل نظیر پدیده ی گرد و غبار به اثر متقابل عوامل پی برد. در این تحقیق به بررسی تأثیر پوشش گیاهی بر وقوع پدیده ی گرد و غبار در استان اصفهان طی دوره ی مطالعه ی 2016-2000 با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و شاخص پوشش-گیاهی نرمال شده پرداخته شده است. برای انجام تحقیق، داده های تعداد وقوع گرد و غبار در ایستگاه های سینوپتیک استان برای دوره ی مورد مطالعه از سازمان هواشناسی دریافت و فراوانی روزهای گرد وغبار هر ایستگاه در هر سال استخراج گردید. با استفاده از روش کریجینگ، روزهای گرد وغبار استان پهنه بندی گردید. نقشه ی پوشش گیاهی استان نیز برای هرسال و بر اساس شاخصNDVI تیرماه هرسال از تصاویر سنجنده ی MODIS تهیه گردید. تحلیل رگرسیونی داده های گرد وغبار سالانه و شاخص پوشش گیاهی نیز به منظور تحلیل کمی تأثیر پوشش گیاهی بر وقوع گرد و غبار انجام شد. نتایج پهنه بندی نشان داد که تعداد وقوع گرد و غبار در سال های اخیر نسبت به گذشته افزایش و سال های 2011 و 2007 به ترتیب با مقادیر 496 و 67 روز، بیشترین و کمترین تعداد گرد وغبار در طول دوره می باشند. همچنین ایستگاه نایین و اصفهان (فرودگاه) به ترتیب با 914 و805 روز بیشترین و گلپایگان و داران با 91 و111 روز کمترین میزان وقوع گرد و غبار را داشته اند. نتایج نشان داد که بیشترین تعداد وقوع گرد و غبار مربوط به شرق و مرکز استان و کمترین مربوط به بخش های دیگر استان است. پوشش گیاهی نیز در طی دوره ی مورد مطالعه در شرق و مرکز استان کمترین مقدار بوده است. مقدار NDVI نیز در سال های 2011، 2013 و2015 کمترین مقدار بوده و بین 69/0تا 19/0-تغییر داشته است. نتایج تحلیل رگرسیونی نیز نشان داد که فراوانی وقوع گرد وغبار با پراکنش پوشش گیاهی ارتباط نزدیکی دارد و با کاهش پوشش گیاهی، بر تعداد وقوع گرد و غبار افزوده می شود. به طورکلی عامل پوشش گیاهی با همبستگی معنی دار در سطح خطای کمتر از 5 درصد، 78 درصد از تغییرات پدیده ی گرد و غبار را تبیین می کند. بنابراین مدیریت اکوسیستم ها و بالاخص پوشش گیاهی در پدیده ی گرد وغبار مؤثر است.

مطالعات ویژگی های عملکردی لکه های گیاهی مرتع در شناسایی معرف های گیاهی مؤثر در سلامت مراتع مناطق خشک و نیمه خشک با بهبود بخشیدن شرایط سطح خاک و همچنین شناخت تأثیر عملیات های اصلاحی مدیریتی و تغییرات شرایط طبیعی در سطح مرتع مؤثر است. بدین منظور در منطقه ی نیاتک سیستان نمونه برداری در سطح چشم انداز که دارای شرایط یکسان بوده و در آن برخی گونه های بومی مانند Alhagi camelorum و Salsola rigida و 2 گونه ی Tamarix ramosissima و Haloxylon persicum از طریق بوته کاری مستقر شده است، انتخاب گردید و اثر این قطعات گیاهی بر ویژگی های عملکردی اکوسیستم مورد بررسی قرار گرفت. جهت نمونه برداری 4 ترانسکت 150 متری مستقر شد و با استفاده از مدل LFA سه ویژگی پایداری، نفوذپذیری و چرخه ی عناصر با استفاده از 11 شاخص سطح خاک تعیین گردید. با توجه به نتایج ملاحظه گردید که 2 گونه ی کشت شده دارای عملکرد بالاتری نسبت به گونه های بومی هستند و کلیه ی قطعات با میان قطعات از نظر آماری تفاوت معنی داری دارند. در بین گونه های بومی و مستقر شده گونه ی Tamarix ramosissima دارای ویژگی های عملکردی بالاتری نسبت به سایر گونه ها است. به طور کلی با توجه به ویژگی های عملکردی بالاتر در قطعات اکولوژیک کاشته شده، این قطعات به منظور انجام عملیات اصلاحی مراتع مشابه پیشنهاد می شود.

در چشم انداز شهری، بسیاری از چالش های محیط زیستی نظیر رواناب ناشی از آب رگبار و ریسک سیلاب، آلودگی شیمیایی و ذرات معلق هوا، خاک و آب شهری، جزیره گرمایی شهری و امواج حرارتی تابستانه تشدید می شوند. رواناب های ناشی از بارش های شدید در بسیاری از مناطق جهان منجر به سیل، فرسایش، رسوب و حمل عناصر می شوند که پوشش گیاهی جنگلی یکی از مهم ترین عوامل تعدیل سیلاب و کنترل فرسایش و رسوب است. دراین پژوهش وضعیت کیفی رواناب در پارک جنگلی چیتگر با هدف تعیین الگوی کیفی رواناب پارک جنگلی و اثر پوشش جنگلی برآن، مورد بررسی قرار گرفت و دبی رواناب، پارامترهای فیزیکی و شیمیایی در طی 3 رویداد رگبار (5 دی و 25 بهمن 95 و 15 اردیبهشت 96) مورد اندازه گیری و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که مقادیر میانگین پارامترهای دبی 3/1988 لیتر بر ساعت، کل مواد جامد محلول (TDS) 64/40 میلی گرم در لیتر، کل مواد جامد معلق (TSS) 8/ 2064 میلی گرم در لیتر، pH 75/7، کلسیم 95/2 میلی گرم در لیتر، منیزیم 23/2 میلی گرم در لیتر، سدیم 4/584 میلی گرم در لیتر، پتاسیم 71/5 میلی گرم در لیتر، نیترات 36/1 میلی گرم در لیتر و فسفات 71/ 0 میلی گرم در لیتر بود. همچنین ارزیابی همبستگی بین پارامترها حاکی از وجود همبستگی زیاد بین پارامترها بود که قوی ترین آنها شامل همبستگی بین کلسیم با دبی رواناب (66/0) و کل مواد جامد محلول (69/0)؛ سدیم با pH (71/0) و کل مواد جامد محلول (65/0) بود. بررسی خصوصیات رواناب سه زیر حوضه A (29% پوشش)، B (31% پوشش)و C (24%پوشش) نشان داد که افزایش درصد پوشش موجب کاهش میزان رواناب در بارش های سالانه شد. همچنین در اثر بالاتر بودن پوشش گیاهی در زیرحوضه های A و B، میزان املاح معلق، املاح کل، سدیم، پتاسیم و کلسیم رواناب کمتر بود. اما در مورد یون های نیترات و فسفات احتمالا به دلیل افزایش فعالیت های بیولوژیکی در پوشش های جنگلی بالاتر، میزان آن در زیرحوضه های دارای پوشش 29 و 31 درصد بیشتر از زیرحوضه دارای پوشش 24 درصد بود.

پدیده ی خشکسالی طی دهه ی گذشته در ایران همواره رو به افزایش بوده است. این در حالی است که مدیریت خشکسالی به عنوان رویکردی کاربردی می تواند به تخفیف اثرات این پدیده کمک کند. در امر مدیریت خشکسالی، نهادها و کارآفرینی نهادی می توانند نقشی اساسی در مناطق دچار خشکسالی ایفا نموده و به عنوان راه حلی مناسب جهت افزایش تاب آوری نسبت به خشکسالی باشند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل نهادی مدیریت خشکسالی و با رویکرد تحلیل شبکه ی اجتماعی انجام گرفته است. جامعه ی آماری این پژوهش را کشاورزان خرده مالک شهرستان ساوه تشکیل می دهند. روش آماری غالب در پژوهش حاضر جامعه سنجی و استخراج شاخص های کل شبکه از طریق تکنیک تحلیل شبکه می باشد. بر اساس اطلاعات به دست آمده از رتبه بندی نهادی مشخص شد که بیشترین جریان اطلاعاتی در شبکه ی دو وجهی اطلاعات آموزشی با جهاد کشاورزی و دامپزشکی است. در مورد جریان اطلاعات حمایت مالی بانک ها و مؤسسات اعتباری از نظر مرکزیت درجه در صدر قرار دارند. از نظر جریان اطلاعات تخصصی دامپزشکی نیز بیشترین نقش مرتبط با جریان دهی به اطلاعات فنی و تخصصی در راستای سازگاری با تغییر اقلیم می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که ابعاد مختلف شبکه ی اجتماعی بر روی بسیج منابع اثر می گذارد و از سوی دیگر، کارآفرینی نهادی می تواند آسیب ناشی از تغییر اقلیم را کاهش دهد. در پایان پیشنهادهایی بر پایه ی یافته های پژوهش ارائه شده است.

جنگل های شمال کشور در طی سنوات گذشته به دلیل دسترسی آسان، افزایش جمعیت و غیره توسط دخالت های انسانی مورد تعرض قرار گرفته است. بررسی تغییرات کاربری یکی از روش های اساسی در مدیریت و ارزیابی منابع طبیعی می باشد. تحقیق حاضر، در زیر حوزه ی بابلکرود به مساحت 14896 هکتار اجرا شد. جمعیت منطقه شامل روستاها، آبادی های کوچک و برزگ به میزان 1521 خانوار می باشند. در این تحقیق نقشه های 3 دوره سال های 1345 – 1373 و 1383، بدواً توسط نرم افزار Micro station تبدیلات لازم و نیز موزائیک سازی نقشه های مذکور تهیه و بعد از برش مرز حوزه، پردازش آن ها در محیط نرم افزار AutoCAD انجام شد. تصاویر ماهواره ای land sat مربوط به 2013 پس از اصلاح انجام مراحل ژئورفرنس کردن در نرم افزار Erdas به محیط نرم افزار Arc GIS و Auto CAD وارد و لایه های مربوطه از آن استخراج گردید. سپس روند تغییرات کاربری اراضی و مصادیق زمین خواری اراضی ملی از طریق تغییر مساحت اراضی زراعی، اماکن مسکونی و گاوسراهای جدید، احداث جاده ی دسترسی، در هر دوره مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. نتایج به دست آمده ی تحقیق نشان می دهد در دوره ی اول سال 1345 الی 73 بیشترین تغییر کاربری شامل تبدیل عرصه ی جنگل و مرتع به اراضی زراعی است. با توجه به نتایج حاصل تغییرات کاربری در طول دوره ی 47 ساله 1345 الی 1392 سطحی به میزان 413 هکتار، حدوداً معادل 3 درصد، از اراضی جنگلی و مرتعی به دیگر کاربری ها تبدیل شدند، در نتیجه نرخ تغییر کاربری طی این دوره 8/8 هکتار در سال بدست آمد. نرخ تغییرات تعداد واحد دامداری و دیگر اماکن در جنگل 9 واحد در سال بود.

کمی نمودن سهم منابع رسوبات بادی به منظور اولویت بندی آن ها و کاهش یا کنترل فرسایش بادی ضروری می باشد. هدف از این تحقیق، کمی نمودن عدم قطعیت سهم منابع رسوبات بادی با استفاده از تکنیک انگشت نگاری و روش شبیه-سازی مونت کارلو در دشت سیرجان می باشد. بدین منظور، 46 نمونه ی سطحی شامل 6 نمونه ی پهنه های ماسه ای به عنوان منطقه ی رسوب بادی و 40 نمونه از منابع بالقوه ی رسوبات بادی شامل Qt (13=n)، Qc (17=n)، Qsg (5=n) و Dc (5=n) جمع آوری گردید. پس از آماده سازی نمونه ها، غلظت هشت عنصر ژئوشیمیایی به عنوان ردیاب در آزمایشگاه اندازه گیری شد و سپس منابع رسوبات بادی با استفاده از یک فرآیند آماری دو مرحله ای شامل آزمون های آماری کروسکال والیس و آنالیز تحلیل تشخیص گام به گام تفکیک شدند. در نهایت، ردیاب های بهینه به عنوان پارامتر ورودی به مدل ترکیبی در نظر گرفته شد و عدم قطعیت مربوط به سهم های ارائه شده، توسط روش شبیه سازی مونت کارلو محاسبه گردید. نتایج نشان داد که چهار ردیاب Fe، K، Mg و Cu به عنوان ردیاب بهینه انتخاب شدند و کمی سازی سهم منابع با استفاده از این چهار ردیاب انجام گردید. منابع اصلی تأمین کننده ی رسوب برای رسوبات بادی در منطقه ی مورد مطالعه، Qc و Dc شناخته شدند و همچنین عدم قطعیت کامل (100٪-0) در سهم برخی منابع محاسبه گردید. بنابراین فعالیت های مدیریتی به منظور کنترل و تثبیت فرسایش بادی باید در این دو منبع به منظور جلوگیری از برداشت ذرات متمرکز گردد. با توجه به کارایی بالای این روش، استفاده از آن به منظور کمی نمودن سهم منابع رسوبات بادی در سایر مناطق با فرسایش بادی فعال پیشنهاد می-گردد.

هدف این تحقیق بررسی ارتباط بین تولید اولیة سطح زمین (تولید اندام های هوایی تمام گیاهان مرتعی بدون توجه به خوشخوراکی) و عوامل محیطی (ارتفاع از سطح دریا، شیب دامنه، جهات دامنه، شاخص توپوگرافی، بارندگی فصلی و سالیانه و دمای فصلی و سالیانه) در مراتع هیر-نئور استان اردبیل بود. ابتدا با در نظر گرفتن تیپ های گیاهی و عوامل محیطی، تولید اولیة سطح زمین در مرحلة اوج رویش گیاهان با استفاده از پلات های یک متر مربعی (330 پلات) به روش تصادفی-سیستماتیک و قطع و توزین برداشت شد. با استفاده از نقشه های با مقیاس 1: 25000، مدل رقومی ارتفاع، نقشه های شیب، جهت، طبقات ارتفاعی و شاخص توپوگرافی استخراج شد. نقشه های دما و بارندگی فصلی و سالیانه نیز با استفاده از معادله های گرادیان استخراج شده با استفاده از ایستگاه های هم جوار (اردبیل، سرعین، خلخال و کوثر) منطقه تهیه شد. برای بررسی معنی داری تولید اولیة سطح زمین در طبقات مختلف عوامل محیطی از تجزیه واریانس یک طرفه استفاده شد. سپس برای تعیین مهم ترین عوامل محیطی مؤثر از تجزیه به مؤلفه های اصلی استفاده شد. نقشة تولید اولیة سطح زمین نیز با استفاده از معادلة رگرسیون درجه دو استخراج شده، در GIS تهیه شد. نتایج نشان داد که تولید اولیة سطح زمین با عوامل ارتفاع و بارندگی رابطة مستقیم و با دما رابطة عکس دارد. همچنین بیشترین تولید اولیة سطح زمین در جهت غربی ثبت شد. نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی نشان داد مؤلفه های اول (شامل بارندگی و دمای سالیانه، ارتفاع از سطح دریا) و مؤلفة دوم (شامل شیب) با 10/76 درصد بیشترین تأثیر را بر روی تولید اولیة سطح زمین دارند. همچنین نقشة تولید اولیة سطح زمین تهیه و صحت نقشه برابر با 54/0 به دست آمد که نشانگر اعتبار مدل است. از یافته های این تحقیق می توان در مدیریت مراتع برای ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای تولید اولیة سطح زمین و توازن کربن استفاده کرد.

زمین لغزش هر ساله در نقاط مختلف جهان سبب زیانهای اقتصادی و اجتماعی بسیاری میشود. این زیان ها میتواند با استفاده از اقدامات مدیریتی مناسب مانند تهیه ی نقشههای پهنهبندی حساسیت زمین لغزش در حوضه تا حد زیادی کاهش یابد. هدف از تحقیق حاضر پهنهبندی حساسیت زمین لغ زش ب ا استفاده از روش فاصله ی ماهالانوبیس در حوزه ی لتیان است. ابتدا بر اساس تفسیر عکسهای هوایی و بازدیدهای میدانی گ سترده تعداد 208 مورد زمین لغزش شنا سایی و با ا ستفاده از سی ستم اطلاعات جغرافیایی زمین مرجع شده و نقشه ی پراکنش زمین لغزشهای حوضه بهدست آمد. سپس نقشه ی 12 عامل مؤثر که شامل بارش، کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، فاصله از جاده، سنگشناسی، ارتفاع، درصد شیب، جهت شیب، شاخص انحنای عرضی دامنه، حداکثر شتاب افقی زلزله و شاخص رطوبت توپوگرافیکی به عنوان مهمترین عوامل مؤثر در وقوع زمینلغزش تهیه شد و ارتباط هریک از عوامل و نقاط لغزشی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت نقشه ی پهنهبندی حساسیت زمین لغزش حوزه ی آبخیز لتیان بر اساس مدل فاصله ی ماهالانوبیس بهد ست آمد. برای ارزیابی نتایج نیز از آزمونهای ROC و کای ا سکوئر ا ستفاده شد. نتایج ن شان داد بیش از 80 در صد حو ضه در محدوده ی کلاس خطر زیاد و خیلی زیاد ح سا سیت قرار گرفته ا ست. شاخص AUC )م ساحت زیر منحنی ROC ( برای این مدل برابر 896 / 0 یا 6 / 89 % بهدست آمده که نشان دهنده ی قابلیت و دقت بالای مدل است. همینین نتایج آزمون کای اسکوئر بیانفر تفکیک مناسب کلاسهای حساسیت زمین لغزش توسط مدل میباشد.

نقش چوپان در نگهداری، مدیریت و پراکنش دام در مراتع، بسیار با اهمیت است. هدایت گله، نقش اساسی در پراکنش چرا و عملکرد مطلوب دام در مرتع دارد. از این رو ضرورت دارد سیستم شبانی موجود، مورد ارزیابی قرار گیرد و مشخص گردد که دام ها تا چه حد مطابق معیارها و شاخص های اکولوژیک، در مکان های شایسته، چرا داده می شوند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی نقش چوپان در هدایت گله و پراکنش دام (گوسفند) و تطابق آن با نقشه ی شایستگی مرتع انجام شد. ثبت حرکت دام ها در ماه های مختلف فصل چرا توسط GPS و انطباق آن با نقشه ی شایستگی مرتع، نشان داد که هدایت دام توسط چوپان، در مساحت هایی صورت گرفته که به واسطه ی محدودیت تولید علوفه و بعضاً حساسیت خاک به فرسایش، از شایستگی کمی برای چرا برخوردار است. از این رو فرضیه ی پژوهش مبنی بر اینکه چوپان نقش مؤثری در پراکنش دام بر اساس شایستگی مرتع ندارد، تأیید می شود و با توجه به اینکه چوپان، دام ها را در مکان هایی چرا داده است که شایستگی کمی برای چرا دارند، نتیجه گرفته می شود که سیستم شبانی موجود در مراتع منطقه، کارآمد نمی باشد. از این رو استفاده از تکنولوژی های جدید نظیر GPS و حصارهای الکتریکی در کنار دانش بومی به منظور هدایت مناسب گله و کاهش فشار چرای دام در محدوده هایی که بر مبنای معیارها و شاخص های اکولوژیک، شایستگی لازم برای چرا را ندارند، پیشنهاد می شود.

به منظور تأمین احتیاجات غذایی حیوانات و تولید پروتئین حیوانی، نیاز به تنظیم جیره ی متعادل و برنامه ی غذایی صحیحی می-باشد که این موضوع خود بر پایه ی شناخت درستی از مواد غذایی علوفه استوار بوده و از طریق تجزیه و تعیین مواد مغذی امکان پذیر است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و مقایسه ی کیفیت علوفه ی 7 گونه ی گیاهی مورد چرای شتر شامل Nitraria schoberi، Smirnovia iranica، Seidlitzia rosmarinous، Stipagrostis plumosa، Astragalus squarrosus، Alhaji persarum و Zygophyllum eichwaldii، در مراتع کویر مرنجاب در دو مرحله ی رشد رویشی و بذردهی انجام شد. به این منظور شاخص های پروتئین خام، انرژی متابولیسمی، ماده ی خشک، ماده ی خشک قابل هضم، دیواره ی سلولی عاری از همی-سلولز، فسفر، پتاسیم، نیتروژن و سدیم تحت تجزیه ی شیمیایی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که اثر شاخص های کیفیت علوفه در بین هر کدام از 7 گونه و همچنین مراحل فنولوژیکی از نظر آماری اختلاف معنی دار در سطح 1 درصد داشتند. در همه ی گونه ها با پیشرفت مراحل رشد و بلوغ گیاه، از میزان پروتئین خام، انرژی متابولیسمی و فسفر کاسته و بر میزان ماده ی خشک و دیواره ی سلولی عاری از همی سلولز افزوده شد. گونه ی قره داغ (N. schoberi) بیشترین میزان پروتئین خام (51/26) را در مرحله ی رشد رویشی و گونه ی اشنان (S. rosmarinous) کمترین پروتئین (91/3) را در مرحله ی بذردهی داشتند. همچنین در هر دو مرحله ی فنولوژیکی، بیشترین میزان هضم پذیری ماده ی خشک، انرژی متابولیسمی، پتاسیم و سدیم در گونه ی اشنان وجود داشت و بیشترین میزان پروتئین خام، نیتروژن و فسفر در گونه ی دم گاوی (S. iranica) مشاهده شد.

با توجه به اهمیت داشتن اطلاعات پوشش گیاهی و خاک در جهات مختلف شیب، هدف از تحقیق حاضر ارزیابی تأثیر جهت شیب بر پتانسیل های عملکردی و شاخص های سطحی خاک در مراتع ییلاقی چهارباغ استان گلستان می باشد. جهت این بررسی از روش تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA[1]) و در جهات اصلی شیب استفاده شد. بدین منظور در چهار جهت اصلی سه ترانسکت 100 متری با فواصل مشخص مستقر و در طول ترانسکت ها نوع، طول و عرض لکه ها و فاصلة بین لکه ای اندازه گیری شد. جهت محاسبة پتانسیل های عملکردی (پایداری، نفوذپذیری، چرخة مواد غذایی و شاخص نظام یافتگی پوشش گیاهی) در جهات مختلف شیب با استفاده از 11 شاخص سطح خاک از دستورالعمل Excel, LFA استفاده شد. جهت بررسی معناداری پتانسیل های عملکردی از نرم افزار SAS و آزمون تجزیة واریانس و برای طبقه بندی میانگین پتانسیل-های عملکردی از آزمون گروه بندی دانکن استفاده شد. برای بررسی شاخص های سطحی خاک در امتداد هر ترانسکت (100متر)، 5 پلات مستقر و 11 شاخص به صورت کیفی و با استفاده از جداول مربوطه امتیازدهی و برای بررسی نرمال-بودن داده ها از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شد. جهت بررسی معناداری خصوصیات سطحی خاک از آزمون غیرپارامتری کروسکال والیس و طبقه بندی شاخص ها از آزمون گروه بندی دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد پتانسیل های عملکردی در جهات مختلف دارای اختلاف معنادار است (05/0>P)، به طوری که بیشترین درصد پتانسیل های عملکردی در جهت شمال و کمترین مقدار آن در جهت شرق برآورد شد. شاخص نظام یافتگی پوشش گیاهی برای جهات شمال، جنوب، شرق و غرب به ترتیب 53/0، 43/0، 38/0 و 51/0 برآورد شد. همچنین نتایج نشان داد به جز شاخص های پوشش کریپتوگام و میکروتوپوگرافی، تمامی شاخص های مورد بررسی در جهات مختلف دارای اختلاف معنادار می باشند (05/0>P). نتایج تحقیق حاضر حاکی از تأثیر جهت بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک جهت اعمال مدیریت صحیح و بهینه می باشد. همچنین جهت دامنه ها می تواند تأثیر مهمی بر پتانسیل های عملکردی اکوسیستم مرتعی داشته باشد.