کواترنری ایران
سال:1397 | دوره:4 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

تولید و تزریق سیال ممکن است، از طریق تغییر فشار منفذی و تغییرات متناظر در میدان تنش، سبب ایجاد شکست هیدرولیکی، شکست برشی در سطوح ترک، یا فعالیت مجدد گسل ها و ناپیوستگی های موجود توسط کاهش تنش مؤثر شود. بنابراین، تغییر شکل زمین، لرزه های اتفاق افتاده، فعالیت مجدد ناپیوستگی ها، و ظرفیت ناتراوایی سنگ های اطراف مجموعه مخزن پوش سنگ از پدیده های مهم در اجرای پروژه های دربرگیرنده تولید و تزریق گاز در فضاهای زیرزمینی محسوب می شوند. استراتژی موفق در توسعه مخزن مطالعه و مدل سازی ژئومکانیکی مخزن را می طلبد. ساخت یک مدل جامع ژئومکانیکی شامل وضعیت تنش به صورت تابعی از عمق (جهت و مقدار)، خواص فیزیکی سنگ مخزن و سازندهای آن (مقاومت سنگ و مدول های الاستیک)، تخمین فشار منفذی، و توصیف و توزیع شکستگی ها و گسل هاست. در این پژوهش، مدل ژئومکانیکی یک بعدی ساخته شده در میدان مورد مطالعه با استفاده از نرم افزار IP توضیح داده شد و با مدل سازی تحلیلی به بررسی و ارزیابی امکان فعالیت مجدد گسل های میدان، امکان وقوع شکستگی ها طی عملیات تزریق و تولید، و میزان بحران تغییر فشار تزریق و تولید برای ایجاد شکستگی های کششی و برشی پرداخته شد.

کوهستان زاگرس، به منزله بخشی از هلال حاصلخیز که میزبان تمدن های دیرینه بوده است، گذشته تاریخی شکوهمندی دارد. با توجه به این مهم، پی بردن به شرایط آب و هوایی ای که این تمدن ها در آن می زیسته اند از اهمیت فراوان برخوردار است. در این پژوهش با به کار بردن روش های پذیرفتاری مغناطیسی و جِرم کاهی گرمایشی بر مغزه رسوبی تالاب هشیلان کرمانشاه، داده هایی با کیفیت زمانی بالا برای بازه زمانی 000/22 تا 200/2 سال پیش تولید شد. نتایج نشان داد در پلیئستوسن پسین، به دلیل شرایط آب و هوایی سرد و خشک، میزان تبخیر به شدت کاهش یافته و تالاب هشیلان تا 400/15 سال پیش حالت دریاچه ای داشته است و پس از آن، با افزایش گرما، به تالاب تبدیل شده است. نتایج این پژوهش رابطه متضاد آب و هوایی بین زاگرس و منطقه آب و هوایی موسمی تابستانه هندوستان، به ویژه در هولوسن پیشین، را آشکار کرد. افزایش خورتابی تابستانه نیم کره شمالی در هولوسن پیشین، که مهم ترین واداشت آب و هوایی است، از یک سو سبب تقویت موسمی ها و مرطوب شدن مناطق تحت نفوذ آن ها شده و از سوی دیگر با تقویت مراکز پرفشار جنب حاره ای و استقرار طولانی تر این مراکز بر زاگرس سبب خشکی آب و هوای آن شده است. بر اثر کاهش تدریجی میزان خورتابی از هولوسن پیشین به هولوسن میانی، موسمی ها تضعیف و به سمت عرض های جغرافیایی جنوبی تر جابه جا شده اند. این وضعیت سبب تضعیف و جابه جایی جنوب سوی پرفشارهای جنب حاره ای شده که نفوذ بیشتر بادهای غربی باران زا به زاگرس و مرطوب شدن آب و هوای آن از حدود 000/6 سال پیش را در پی داشته است.

محوطه ی پارینه سنگی میرَک (سمنان، ایران) در یک دشت سیلابی خشک در حدود شمالی دشت کویر قرار دارد. نهشته های خاکی رسوبی میرک در محدوده ی زمانی بین پلیئستوسن پایانی تا هولوسن شکل گرفته است. گاه نگاری این مطالعه به روش سن یابی لومینسانس برانگیخته نوری (OSL)انجام شد که برای قدیمی ترین لایه های آزمایش شده~50± 3. هزار سال پیش را برآورد می کند. در میرک، از لحاظ چینه نگاری، دو لایه ی رسوبی مشخص قابل شناسایی است. لایه ی یک دربردارنده ی رسوبات کوهپایه ای سیلابی و لایه ی دو دربردارنده رسوبات بادی کربناته است. بخش بالایی این لایه از خاک های ریزدانه نارس خشکیده و ترک خورده در محیطی گرم تر و خشک تر شکل گرفته است. لایه های دربرگیرنده ی بقایای پارینه سنگی میرَک در مرزهای مشخصی پیدا شده و احتمال می رود برخی از آن ها از انباشت متعدد استقرارهای انسانی تشکیل شده باشند. حوالی ~1. 2± 0. 2 هزار سال پیش، وقفه ای به طول مدت سه هزار سال ستون رسوبی میرک را قطع کرده که روی آن را حدود 2 متر انباشت بادی پوشانده است. این ناپیوستگی در نتایج آزمایشگاهی به خوبی قابل شناسایی است. با وجود اختلاف در رژیم های رسوب گذاری، داده های آزمایش های XRD، اسپکتروسکوپی مادون قرمز، میکروسکوپ الکترونی، و میکروسکوپ نوری اختلاف کانی شناسی خفیفی را در کل رکورد رسوبی نشان می دهد. نتایج این پژوهش حاکی از یک منشأ زمین شناسی محلی برای رسوبات انباشته شده در محوطه ی میرک است. پس از رسوب گذاری، نهشته های رودخانه ای و بادی، هر دو، در معرض درجات مختلفی از خاک زایی (پدوژنز) قرار گرفته اند و در نتیجه حاوی نشانه های خاک زایی مشخصه خاک های نوع Entisol و Aridisol آهکی و ژیپسی هستند. مقادیر متغیر آهن و شرایط اکسیدکننده ی متفاوت بین دو لایه را می توان به سطوح بالاتر آب زیرزمینی و محیط کاهنده ی آهن، به ویژه در واحدهای رسوبی نهشته شده پیش از ~28± 2 هزار سال پیش، نسبت داد. به نظر می رسد وضعیت در نهشته های هولوسن برعکس بوده است.

این مطالعه به منظور تهیه نقشه های هم شتاب زمین لرزه در گستره ساوه بر مبنای نرخ لرزه خیزی انجام شد. روش مطالعه شامل شناسایی چشمه های لرزه زا، برآورد پارامترهای لرزه خیزی، و دخیل کردن زمین لرزه های تاریخی در تحلیل ها بود. در نهایت، با نسبت دادن پارامتر های یادشده به چشمه های لرزه زا، تحلیل ها در محیط نرم افزار EZ-Frisk صورت پذیرفت. بر اساس این مطالعات، نقشه های هم شتاب زمین لرزه در پریود نزدیک به صفر ثانیه (PGA) برای دوره های بازگشت 475، 975، 2475 سال و بر مبنای نرخ لرزه خیزی در گستره ساوه تهیه شد. طبق این نقشه ها، مقدار بیشینه شتاب در حدود 0. 94g و مربوط به زمین لرزه ای با دوره بازگشت 2475 سال است. برای دوره بازگشت 975 سال، مقادیر بیشینه شتاب حدود 0. 69g است. در دوره بازگشت 475 سال بیشینه شتاب زمین لرزه در حدود 0. 49g است.

جوامع انسانی، طی یک دوره چندهزارساله، از اواخر دوره پلیئستوسن تا اوایل دوره هولوسن، توانستند شیوه معیشتی خود را که مبتنی بر شکارگری و گردآوری خوراک بود به کشاورزی و یکجانشینی تغییر دهند. این تحول شگرف، که از آن با عنوان فرایند نوسنگی گرایی/ نوسنگی شدن نیز یاد می شود، یکی از مباحث مهم باستان شناسیِ دوره پیش از تاریخ است. در ارتباط با گستره جغرافیایی رخدادِ این تحول مهم، به طور کلی، توافقی عمومی درباره جنوب غرب آسیا بین پژوهشگران وجود دارد. پژوهش های اخیر در ارتفاعات زاگرس و کوه پایه های آن به کشف شواهد بسیار مهمی در ارتباط با فرایند نوسنگی گرایی منجر شده و بار دیگر توجه پژوهشگران را به بخش های شرقی هلال حاصلخیزی معطوف ساخته است. پژوهش های باستان شناختی جدید در منطقه کُهگیلویه، به منزله بخشی از ارتفاعات جنوبی زاگرس، و شناسایی شمار قابل توجهی از استقرارهای آغازین دوره هولوسن از پتانسیل های بالای این منطقه برای مطالعه فرایند نوسنگی گرایی در این بخش از فلات ایران حکایت دارد. در بررسی های انجام شده در منطقه کُهگیلویه شمارِ 16 محوطه از استقرارهای آغازین دوره هولوسن شناسایی شده است. این استقرارها، از منظرِ ریخت شناسی نوعِ محوطه، در چهار گروه تپه ها (5 تپه)، محوطه های باز (8 محوطه)، پناهگاه های صخره ای (2 پناهگاه)، و یک مورد غار طبقه بندی می شوند. در مجموع الگو های استقراری و معیشتی این محوطه ها متأثر از چند عاملِ دشت، رودخانه، کوهستان، و تنگه هاست که نشان می دهد جوامع این دوره از همه پتانسیل های زیست محیطی این منطقه بهره برده اند.

منابع آب سطحی و زیرزمینی، به خصوص چشمه کارستی ارناوه و سد شیرین دره، منابع اصلی آب آشامیدنی و کشاورزی در استان خراسان شمالی در شمال شرق ایران است. هدف این مطالعه تعیین منشأ و بررسی خصوصیات هیدروشیمیایی و ایزوتوپی چشمه ارناوه و سد شیرین دره و کیفیت آب جهت کشاورزی و شرب بود. نمونه های آب طی یک دوره (مهرماه 1397) از چشمه کارستی ارناوه، رودخانه، و سد شیرین دره جمع آوری و مقادیر EC، TDS، یون های اصلی، و ایزوتوپ های δ 18O و 2Hδ آن ها تعیین شد. همچنین، دو ایستگاه باران سنجی قلعه بربر و حصه گاه نیز جهت نمونه برداری ایزوتوپی از آب باران و ترسیم خط ایزوتوپی بارش انتخاب شدند. نتایج هیدروشیمیایی نشان داد تیپ آب کلیه نمونه ها Ca-Mg-HCO3 و Ca-Mg-SO4 است. میانگین هدایت الکتریکی نمونه ها حدود 900 میکروموس بر سانتی متر بود که تغییرات مکانی و عمقی چندانی در محدوده مورد مطالعه ندارد. کیفیت آب رودخانه شیرین دره پس از اختلاط با چشمه بهتر شده و مقدار غلظت یون ها کاهش یافته است. رابطه به دست آمده برای خط بارش ایزوتوپی شیرین دره + 5. 67 (R= 0. 96) δ 18O 7. 14 2H=δ بوده که به دلیل تبخیر ثانویه و شیب و عرض از مبدأ آن نسبت به خط بارش جهانی کاهش پیدا کرده است. بررسی ایزوتوپی نشان می دهد منشأ آن ها بارش های جو ّی است و نمونه های مخزن، به دلیل تبخیر، غنی تر از رودخانه است و انحراف ناچیزی از خط بارش محلی دارد. کیفیت آب از نظر شرب و کشاورزی مناسب است.

این مطالعه با هدف تعیین کانون طوفان های گردوغبار و خط سیر آن، با استفاده از مدل HYSPLIT و شاخص های تعیین منشأ جهتی، شامل گل باد و گل غبار و تابع احتمال شرطی، انجام شد. در ابتدا رخدادهای طوفان گردوغبار در بازه زمانی 2008 تا 2017 شناسایی شدند. با مدل الگوریتم انتشار، مسیریابی برای هر یک از رخدادهای شناسایی شده در سه سطح ارتفاعی 10 و 500 و 1000 متری به صورت عقب گرد به مدت 24 و 72 ساعت انجام شد. کانون های گردوغبار محدوده مورد مطالعه اکثراً از نوع سازندهای دوره کواترنری و بیشتر سازندهای تشکیل دهنده این کانون ها تراس های مخروط افکنه قدیمی و پادگانه های آبرفتی رسی است که مستعد تولید گردوغبارند. نتایج این تحقیق، از جمله گل باد و گل غبار و تابع احتمال شرطی، و مدل HYSPLIT نشان داد طوفان های گردوغبار از جهت های جغرافیایی جنوب شرق شرقی و غرب در فصول مختلف به سمت شهر قم حرکت کرده است. دریاچه نمک و اطراف آن، که کانون شماره 4 است و در شرق شهر قم قرار دارد، بیشترین تأثیر را بر کیفیت هوای شهر قم در دوره زمانی مورد مطالعه داشته است. طوفان هایی که با منشأهای خارجی در دوره مورد مطالعه شهر قم را تحت تأثیر قرار داده اند بیشتر از کشورهای عراق، عربستان، سوریه، و اردن بودند.