اسلام و مطالعات اجتماعی
سال:1399 | دوره:8 | شماره:1 (پیاپی 29) |تعداد مقالات:7

بررسی اجتماعی بودن انسان، ضرورت وجود مسیولیت برای او، آگاهی از مسیولیت های اجتماعی و عمل به آن از مسایلی است که عدم توجه به آن زمینه بسیاری از انحطاط های اخلاقی در سطح جامعه خواهد بود؛ بنابراین مسیله ی مقاله حاضر، بررسی مفهوم اجتماعی بودن انسان و نیز بررسی اهم مسیولیت های اجتماعی افراد در جوامع اسلامی بر بنیاد سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه و نقش تعلیم و تربیت در تحقق این مسیولیت های اجتماعی انسان مبتنی بر دیدگاه امام علی (ع) است که هدف پژوهش حاضر، یافتن پاسخ این مسیله است. بر این اساس روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی و قیاس نظری بوده و بر این اساس سعی شده است، با بررسی متن نهج البلاغه و دیگر سخنان امیرالمومنین (ع) اهم مسیولیت های اجتماعی افراد شناسایی و پس ازآن نقش تعلیم و تربیت در تحقق چنین مسیولیت های اجتماعی تبیین گردد. نتایج پژوهش نشان می دهد که ازنظر امام علی (ع) انسان بالفطره موجودی اجتماعی است و برای زیستن در اجتماع به ناچار باید با جامعه در ارتباط باشد و برای تحقق این امر لازم است به مسیولیت هایی همچون احساس مسیولیت نسبت به جامعه، رعایت حقوق، انصاف و عدالت خواهی نسبت به انسان ها، تعاون و همکاری در امور اجتماعی و معاشرت و برقراری روابط مهرآمیز با دیگران توجه داشته باشد.

یکی از مسایل مهم در مطالعات میان رشته ای با موضوعات اسلامی؛ توجه به حیطه وسیع علوم اجتماعی است. چرا که بی شک مفاهیم اسلامی و راهکارهای ارایه شده در این متون می تواند راهگشای بسیاری از مسایل مهم مرتبط با زندگی انسان ها باشد. یکی از ابعاد مهم و متفاوت مطالعات امروزی در حیطه انسان شناسی، توجه به هویت و بخش وجودی انسان است. چرا که زندگی شخصی و اجتماعی هر کسی تحت تاثیر هویتش قرار می گیرد. هویت دینی به عنوان یکی از انواع مهم هویت، نقش بسزایی در شکل گی انسان دارد. از سوی دیگر بررسی تغیرات اجتماعی و توسعه یافتن جوامع کنونی، از به وجود آمدن انواع بحران های هویتی به ویژه در میان جوانان خبر می دهد. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی و رویکرد تحلیلی به بررسی آیات و روایات معصومین (ع) پرداخته تا مهم ترین کارکردها و ثمرات فردی و اجتماعی هویت دینی تبیین کند. نتایج این پژوهش نشان می دهد؛ شخصیت سازی، تقویت روحیه حمایت گری، تاب آوری و. . . از مهم ترین ثمرات در بعد فردی و اجتماعی هویت دینی است. چرا که شناخت روش های نهادینه ساختن هویت دینی و تبیین ثمرات هویت دینی می تواند گامی موثر در جهت رفع این بحران ها داشته باشد.

مفهوم سبک زندگی در تمدن غربی به این دلیل که اغلب در چارچوب نوعی مصرف گرایی سطحی نمود یافته، به ابتذال کشیده شده است. سبک زندگی در این تلقی، نوعی زندگی مسرفانه، پر زرق و برق و تجملی را تداعی می کند که عمدتا بر منطق چشم و همچشمی در مصرف کالا و مد استوار است. اما سبک زندگی در تلقی قرآنی اشاره به واقعیت بنیادینی دارد که همه مفاهیم، تعاریف، دیدگاه ها و روایت های معطوف به فرهنگ و تمدن از آن سرچشمه می گیرند. سبک زندگی در حقیقت محتوا و روح عینیت یافته فرهنگ و تمدن به شمار می رود. از این رو، «واقعیت اعلا» یا «بخش حقیقی و نرم افزاری تمدن»، در حقیقت جامع ترین و سنجیده ترین بیانی است که اهمیت کانونی این واقعیت را در حیات انسانی به وضوح منعکس می کند. در این نوشتار مبانی فرهنگ شناختی سبک زندگی از منظر قرآن با استفاده از روش تحلیلی استنباطی مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که از نگاه قرآن کریم، سبک زندگی طیب در جامعه ای امکان تحقق و وقوع دارد که الگوها و هنجارهای رفتاری آن از نظام فرهنگی متعالی و رشدیافته ریشه گرفته باشند. از نظر قرآن، نظام فرهنگی متعالی حق مدار، حکیمانه، مبتنی بر فطرت، دارای بنیادهای ثابت، سودمند و سازواره و منسجم است.

سبک زندگی اسلامی، مجموعه ای از بینش ها، نگرش ها، ارزش ها و الگوهای رفتاری مستفاد از آموزه های اسلامی است که افراد آن را به عنوان شیوه زندگی بر می گزینند. انسان مسلمان باید زندگی دینی خود را براساس آن تشکیل دهد، خدا و اولیاء الهی را دوست داشته باشد و آنان را ولی خود قرار دهد؛ و بین خود و اولیاء شیطان گسست ایجاد کند. نوشتار حاضر، با هدف پاسخ به این سوال که « تولی و تبری در سبک زندگی اسلامی چه اهمیت و کارکردهای اجتماعی دارد؟ » با استفاده از توصیف و تحلیل و به روش کتابخانه ای به بررسی این موضوع می پردازد. بر این اساس، یکی از اصول مهم سبک زندگی اجتماعی، اصل تولی و تبری است که نگرش انسان را سامان و جهت می بخشد و شیوه ی زیست وی در اجتماع را تعیین می کند و نقش مهمی در مرزبندی افراد در حوزه عمل دارد. از این رهگذر، وحدت و انسجام اجتماعی، جهت دهی ارتباطات و رفتارهای اجتماعی، در امان ماندن از توطیه های دشمن، رفع گرفتاری های مردم، تقویت پیوند قلبی و عاطفی میان افراد جامعه و. . . از مهم ترین کارکردهای اجتماعی تولی و تبری در سبک زندگی اسلامی است.

کنکاش در ماهیت رابطه علم و دین، به مثابه دو خاستگاه مهم معرفت بشری، همواره در کانون توجه اندیشمندان حوزه های فکری مختلف قرار داشته است. این رابطه اما با قرار داشتن در معرض تفاسیر متعارض و متنافر، دستخوش فراز و فرودهای بسیار بوده و هیچ گاه معنای صلب و ثابت و ایستایی نداشته است. با این همه، صاحبنظران، با طرح مدل ها و نظریه های متنوع، به انحاء گوناگون، سعی در تبیین این رابطه حقیقتا پیچیده داشته اند. هدف از مقاله حاضر، تحلیل و واکاوی این نظریه ها و آراء متکثر است. بدین منظور، ابتدا به تاسی از مدل متاخر الکساندر، انواع روابط چهارگانه متصور میان علم و دین اعم از «تضاد، تفکیک، ترکیب و تکمیل» در پرتو آراء و مباحث نظری مرتبط توصیف می شوند و سپس رهیافتی نومایه و بدیع در این زمینه مطرح می شود که با فراروی از شیوه های رایج فهم رابطه علم و دین، توان آن را دارد که مناسبات و پیچیدگی های این رابطه را در پرتوی دیگرگونه آشکار سازد.

ادیان الهی هم خود ظرفیت بسیارغنی وتجدید شونده ای برای تولید وعرضه یک فرهنگ متعالی متناسب باظرفیت های آموزه ای واهداف ورسالت این جهانی خود به بشراجتماعی دارند وهم بسته به ظرفیت آموزه ای، موقعیت اجتماعی، کمیت وکیفیت موالیان، نحوه تعامل آنهاباتعالیم وحیانی، قرایت هاوتفسیرهای ارایه شده ازسوی دین پژوهان، فرصت هاومحدودیت های محیطی و. . . نقش بسیارقاطع وتعیین کننده ای درهدایت وراهبری، پالایش وپیرایش، شکوفایی وتعالی ظرفیت ها، صیانت وپاسداری، تعمیق وتثبیت، اعتباریابی وقداست بخشی، کمک به درونی سازی، افزایش انگیزه هابرای التزام ورزی نظری وعملی؛ فرهنگ های عرفی ومولفه های مختلف آن دارند. ازاین رو، نسبت میان دین وفرهنگ ونحوه تعامل آندو بویژه درفرایند تاریخ اجتماعی بشر، ازجمله موضوعاتی است که عموماازسوی جامعه شناسان دین مطرح شده ودرمقام پاسخ بدان، دیدگاه ها ومواضع مختلفی اتخاذ شده است. این نوشتاردرصدد است تابرخی ازمهم ترین این مواضع را ازمنابع ومتون مربوط استخراج ومورد واکاوی وتحلیل قراردهد. براین اساس، سوال اصلی آن نسبت های محتمل میان دین وفرهنگ به مثاله دونظام معنایی جامع درمقام تحقق وعینیت اجتماعی ازمنظرجامعه شناختی است.

شناخت پدیده ی سازمان و حل مسایل آن، نیازمند شکل گیری بنیادهای فکری و مبانی اساسی دانش سازمان و مدیریت است. شناخت عنصر انسانی در سازمان و مدیریت، نیازمند شناخت مبانی متعددی است که در این مقاله تلاش شده است برخی از آنها تبیین گردد. جهت گیری این پژوهش بنیادی و از نظر هدف اکتشافی است. گردآوری اطلاعات نیز بر مبنای مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است. روش پژوهش به کار گرفته شده در این پژوهش تحلیل محتوای کیفی است. که با ایجاد داده های محاسبه پذیر آغاز و سپس به استنتاج پدیده ها، پرداخته و در نهایت به روایت گری پژوهش انجام شده است. در این پژوهش سه دسته از مبانی انسان شناختی با عنوان مبانی فلسفی، مبانی تجربی، و مبانی دینی مورد شناسایی قرار گرفت. بر اساس نتایج این پژوهش، مدلی برای شناخت انسان، که در رفتار سازمانی موثر است شناسایی گردید. در این پژوهش تنها به نه مبنای انسان شناختی توجه شد و کاربرد آنها در رفتار سازمانی نشان داده شده است.