راهبردهای توسعه روستایی
سال:1398 | دوره:6 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

روابط و تعاملات گوناگون و پیوسته ای میان شهر و روستا وجود دارد. از این رو نمی توان مناطق روستایی و شهری را در مطالعات و برنامه ریزی ها به صورت جداگانه و منفک مورد بررسی قرار داد. بر این اساس، هدف اصلی تحقیق شناسایی جریانات فضایی درونی و بیرونی سکونتگاه های روستایی و شناسایی نقش و اثرگذاری جریانات فضایی بر شکل گیری و تحول سازمان فضایی است. در این تحقیق جریان های فضایی که عاملی تعیین کننده در شکل پذیری سازمان فضایی ناحیه مورد مطالعه هستند با رویکرد شبکه ای تحلیل شده است. پژوهش حاضر بر اساس ماهیت، اکتشافی و بر مبنای روش، توصیفی – تحلیلی است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل 122 نفر از کارشناسان و مدیران شهری و روستایی سکونتگاه های دهستان زبرخان است که از میان آن ها به صورت تصادفی تعداد 74 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. داده ها و اطلاعات اولیه مورد نیاز با استفاده از روش میدانی، فن پرسشگری و با ابزار پرسشنامه جمع آوری شده است. داده های ثانویه نیز با مراجعه به سازمان ها و نهادهای متولی به دست آمده است. سپس داده ها و اطلاعات در چارچوب پارادایم شبکه ای و با فن تحلیل شبکه و از طریق نرم افزارNodeXL تجزیه و تحلیل شده است. نتایج نشان داد که عدم توزیع مناسب خدمات و امکانات و نبود تعادل فضایی سبب ساز افزایش جا به جایی و حرکت بین سکونتگاه های انسانی در سطح دهستان شده است. از این رو سه سکونتگاه قدمگاه، باغشن و درود با رتبه های اول تا سوم به مکان های اصلی تردد درون ناحیه ای تبدیل شده اند. همچنین نتایج حاصل از تحلیل جریان ها بیانگر آن است که الگوی جریان ها به صورت روابط یکسویه است و پیوندهای مکمل، دوسویه و هم افزا شکل نگرفته است. این الگو مطابق با نظریه قطب رشد است و هنوز با الگوی شبکه منطقه ای فاصله زیادی دارد.

تحقیق حاضر با هدف بررسی میزان توانمندهای اقتصادی، اجتماعی، روان شناختی و خانوادگی زنان روستایی عضو صندوق های اعتبارات خرد منطقه سیستان در سال 1396 انجام شد. ابزار اصلی تحقیق، پرسشنامه ای محقق ساخته بود که روایی و اعتبار آن مورد تایید قرار گرفت. جامعه آماری تحقیق، زنان روستایی عضو صندوق های اعتبارات خرد بخش سیستان با تعداد 318 نفر بودند و بر اساس جدول مورگان، 170 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. نتایج تحلیل داده ها نشان داد کمترین توانمندی افراد مورد مطالعه از بعد خانوادگی و بیشترین توانمندی ایشان از بعد روان شناختی می باشد. علاوه بر این، توانمندی اقتصادی، اجتماعی، روانشناختی، خانوادگی و توانمندی کل افراد مورد مطالعه که سرپرست خانوار بودند به صورت معنی داری بیشتر از همتایان غیر سرپرست خانوار خود بود. ضمن آن که بین توانمندی اقتصادی، روان شناختی و کل زنان مورد مطالعه و دفعات دریافت وام از صندوق همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. همچنین، متغیرهای تعداد دفعات دریافت وام و میزان درآمد 2/31 درصد از تغییرات توانمندی کل افراد مورد مطالعه را تبیین کردند. تشویق زنان به دریافت وام جهت رونق کسب و کار از پیشنهادهای این تحقیق می باشد.

خشکسالی به عنوان پدیده ای اجتناب ناپذیر از دیرباز گریبان گیر مناطق روستایی کازرون بوده و خسارات زیادی را برای روستائیان در پی داشته است. بدود تردید، نخستین گام برای مقابله با آثار زیان بار خشکسالی، شناخت و درک عمیق اثرات آن می باشد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر برای مطالعه و تحلیل پیامدهای مکانی و فضایی خشکسالی در مناطق روستایی شهرستان کازرون در بازه زمانی 1397-1375 صورت بندی شده است. در این تحقیق برای محاسبات مختصات خشکسالی اقلیمی از شاخص های (SPI)، (DR) و (PNPI) استفاده شده است. این پژوهش از نوع کاربردی با رویکرد تحلیلی است که با بهره گیری از نرم افزار SPSS، به تعیین رابطه بین مقدار بارش و عملکرد تولید گندم و حرکات جمعیتی می پردازد. نتایج نشان می دهد که بین میزان بارندگی و میزان تولید گندم رابطه معنی دار و مثبتی برقرار می باشد، بطوری که با کاهش بارندگی به طور متوسط، سالانه 5/25 کیلوگرم کاهش عملکرد در هکتار پدید آمده، که در نهایت به کاهش درآمد روستائیان و عدم توسعه روستایی می انجامد. همچنین نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون نشان می دهد که بین میزان بارش و مهاجرت های روستایی با مقدار ضریب همبستگی 763/0-و سطح خطای کمتر از (010/0) رابطه معنی داری وجود دارد، بطوری که با کاهش میزان بارندگی، مهاجرت های روستایی افزایش یافته که این امر خود تاکنون باعث خالی از سکنه شدن 59 روستا شده است.

روستاها به واسطه در برگرفتن بخش عظیمی از منابع کشور، می توانند نقش کلیدی در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی داشته باشند که این امر نیازمند برطرف سازی چالش های پیش رو است. این مطالعه با هدف شناسایی و تحلیل چالش های پیش روی تحقق اقتصاد مقاومتی در مناطق روستایی شهرستان رودبارجنوب و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. نوع نمونه گیری در این پژوهش، تصادفی طبقه ای می باشد. برای این کار، از بین مراکز سکونتگاهی این دهستان، 7 روستای دارای جمعیت بالای 100 نفر و توانا در امر کشاورزی(به عنوان مهم ترین فعالیت منطقه)، به عنوان نمونه مکانی انتخاب شدند که روی هم رفته، جمعیتی بالغ بر 1119 نفر را تشکیل می دهند که با استفاده از روش فرمول کوکران و طبق محاسبه خطای 6 درصد، 167 نفر به عنوان نمونه آماری جهت پرسش گری انتخاب شدند. این فرایند در بازه زمانی سال 1396 اجرا شد. برای تحلیل داده ها و اولویت بندی چالش ها از تحلیل عاملی استفاده شد. در انتها با استفاده از نرم افزار پرومیته به رتبه بندی روستاهای مورد نظر پرداخته شد. نتایج به دست آمده نشان داد در بین مهم ترین چالش های تحقق اقتصاد مقاومتی، مولفه مخاطرات محیطی بیشترین ضریب اثرگذاری را دارا می باشد. نتایج حاصل از نرم افزار پرومبته نشان داد؛ روستاهای علی آباد و عبدل آباد نسبت به شاخص های عاملی مشخص شده در اولویت اول قرار گرفته اند. با توجه به اینکه روستاهای مذکور، مهد استعدادهای مختلف اقتصادی است، پیشنهاد می شود با اجرای طرح های صنایع ریسندگی، حصیربافی، پرورش طیور، طرح های دامداری و دامپروری، زنبورعسل، اجرای طرح های مختلف کشاورزی و کشت گیاهان دارویی پرداخته شود که می تواند زمینه ساز تحولی برزگ در روستاها باشد.

مصرف بی رویه سموم و کودهای شیمیایی در کشاورزی بر روی محیط زیست و به و یژه سلامت انسان ها اثر گذاشته و آلودگی منابع آب، خاک و غذا را به دنبال دارد. این مسئله موجب شده است تا صاحب نظران توسعه پایدار، مصرف انرژی در کشاورزی را به عنوان یکی از چالش های مهم تهدید کننده محیط زیست مورد توجه قرار دهند. مصرف انرژی در تولید محصولات زراعی و باغی رابطه مستقیمی با سیستم های خاکورزی کشاورزی دارد. هدف از انجام این مطالعه ارزیابی نقش سیستم های کشاورزی حفاظتی در توسعه پایدار کشاورزی بود که؛ سیستم کشاورزی حفاظتی کم خاکورزی در خصوص تولید گندم آبی در استان همدان بررسی شد. 370 نفر از کشاورزان عضو تعاونی های تولید کشاورزی به طور تصادفی انتخاب شدند. داده ها با استفاده از پرسشنامه و مشاهدات میدانی، طی یک سال زراعی جمع آوری و با استفاده از نرم افزارExcel مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد که مجموع انرژی های ورودی در فرایند تولید گندم در سیستم کم خاکورزی حفاظتی حدود(GJ/h32) و انرژی های خروجی(MJ/h114860) بود. انرژی سوخت با 45% عمدتا گازوئیل با 42% و بعد از آن انرژی ناشی از مصرف کودهای شیمیایی با 33% عمدتا کود نیتروژن با30%، بیشترین سهم از انرژهای ورودی را به خود اختصاص دادند. نتایج به دست آمده نشان داد که سیستم کشاورزی حفاظتی کم خاکورزی گام مهمی در جهت استفاده بهینه از مصرف انرژی در تولید محصولات کشاورزی است. بر اساس نتایج، در صورت به کار گیری صحیح و دقیق سیستم کم خاکورزی حفاظتی، می توان گام مهمی در جهت دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی و روستایی برداشت. بعلاوه، گسترش سیستم های کشاورزی حفاظتی در کنار بهره گیری از سناریوهایی همچون؛ اهرم های مالیاتی و نظارتی، می تواند موجب بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان و کاهش اثرات زیست محیطی در کشاورزی شده و در نتیجه اهداف کشاورزی پایدار محقق شود.

طرح روستاهای هدف گردشگری علاوه بر تاثیراتی که بر اقتصاد و اجتماع و فرهنگ روستای محل اجرا می گذارد تاثیرات قابل ارزیابی بر محیط اطراف، روستاهای هم جوار و حتی منطقه جغرافیایی خود دارد. بررسی در این اثرات می تواند در حل مشکلات نهادینه سازی گردشگری در روستاهای هدف کمک شایانی کند و همچنین در مدیریت اثرات چالش ها و فرصت های این هم جواری نیز موثر خواهد بود. هدف این پژوهش بررسی تاثیرات اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی هم جواری روستاهای محمودی و عراقی با روستای هدف گردشگری روئین است. جامعه آماری شامل دو روستای هم جوار روئین است که تعداد 300 نفر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه تصادفی انتخاب شدند. در این راستا از روش تحقیق پیمایشی با به کارگیری پرسشنامه استفاده شده است. روایی پرسشنامه ها ازنظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از الفای کرونباخ برای ابعاد مختلف تامین شد. توصیف آماره ها و میانگین ها، داده های پژوهش با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای در محیط نرم افزار SPSS تحلیل شده است. مطابق نتایج حاصل از پژوهش هم جواری روستاهای محمودی و عراقی با روستای روئین تاثیرات اقتصادی با میانگین 418/3 را مثبت ارزیابی می شود. درزمینه اجتماعی و فرهنگی با میانگین 9321/2 به طورکلی روندی نسبی و میانه ی رو به نزول نسبت به میانه نظری در نظر گرفته شده دارد؛ گردشگری روستایی در روستای هدف گردشگری روئین توانسته بر اقتصاد، اجتماع و فرهنگ روستاهای مجاور محمودی و عراقی تاثیرات قابل ارزیابی داشته باشد. درنهایت پیشنهاد می شودکه بستر سازی برای تشکیل و تقویت منطقه گردشگری جایگزین توجه به یک روستای خاص در جهت گردشگری باشد تا اولا میزان مشارکت افزایش یابد و در نهایت انتفاع در زمینه درآمد های گردشگری بین اهالی روستاهای درگیر در مساله گردشگری با توجه به میزان کارایی و تاثیر آنها تقسیم شود.

ارزش گذاری کارکرد ها و خدمات غیر بازاری محیط زیست به دلایل زیادی ازجمله شناخت و فهم منافع زیست محیطی و اکولوژیکی توسط انسان ها، ارائه مسائل محیطی کشور به تصمیم گیرندگان و برنامه ریزان، فراهم آوردن ارتباط میان سیاست های اقتصادی و درآمد های طبیعی، جلوگیری از تخریب و بهره برداری بی رویه منابع طبیعی مهم می باشد. هدف از این مطالعه تعیین ارزش خدمات تفریحی روستای رودمعجن از توابع شهرستان تربت حیدریه استان خراسان رضوی می باشد. دو نوع متفاوت روش شناسی، برای تعیین ارزش خدمات تفریحی وجود دارد: روش اول مبتنی بر تابع تقاضای مسافرت و محاسبه تمایل به پرداخت هر مسافر بوده و روش دوم بر اساس تخمین توابع تولید تفریح و هزینه نهایی و محاسبه قیمت سایه ای تفریح است. در این مطالعه از هر دو روش استفاده می شود، داده های مورد نیاز از طریق تکمیل 100 پرسشنامه از بازدیدکنندگان روستای رودمعجن در سال 1396 جمع آوری شد. نتایج الگوی رگرسیون در برآورد تابع تقاضا نشان می دهد که فاکتورهای درآمد بازدیدکننده، هزینه سفر، هزینه سفر مکان جایگزین و تعداد بازدید مکان جایگزین رابطه معناداری با تعداد بازدید افراد از روستای رود معجن دارد و فاکتورهای اندازه خانوار، سن، تحصیلات و جنسیت تاثیر معنی داری بر تعداد بازدید افراد از روستای رودمعجن ندارند. همچنین مازاد مصرف کننده 204347/82 و ارزش تفریحی سالانه این منطقه معادل 71521737000 ریال محاسبه شد. همچنین نتایج روش تابع تولید تفریح نشان می دهد که زمان، مسافرت، هزینه های سفر بر تولید تفریح موثر هستند و قیمت سایه ای تفریح معادل با 203007/693 ریال می باشد و ارزش تفریحی این منطقه معادل 710526925/5 ریال می باشد.

نقش ترویج کشاورزی و مروجان در بالا بردن قابلیت باغداران بویژه نحوه مدیریت آب و استفاده از روش های نوین آبیاری، بیشتر از پیش احساس می شود. در همین راستا، تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش فعالیت های ترویج بر پذیرش آبیاری قطره ای توسط باغداران شهرستان قائم شهراستان مازندران انجام گرفته است. 20299 نفر از باغداران به عنوان جامعه آماری تحقیق بوده که 248 نفر از آن ها بر اساس فرمول کوکران و با شیوه نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. جمعآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته ای بود که از دو بخش ترویج (نگرش باغداران نسبت به فعالیت های آموزشی ترویجی، وضعیت ارایه آموزش، میزان ارایه نوآوری ها و فنا وری ها، میزان استفاده از کانال های ارتباطی) و میزان پذیرش آبیاری قطره ای تشکیل شده بود. روایی محتوایی پرسشنامه با استفاده از نظرات متخصصان مورد تایید قرار گرفت. همچنین بر پایه مقدار میانگین واریانس استخراج شده (718/0< AVE > 515/0) و پایایی ترکیبی (985/0< CR > 913/0)، پرسشنامه دارای روایی همگرا و پایایی مناسبی بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS16 و Smart PLS2 بهره گرفته شد. نتایج به دست آمده از تحقیق نشان داد که ترویج تاثیر معنی داری بر میزان پذیرش آبیاری قطره ای توسط باغداران با ضریب مسیر 616/0 داشته است. با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق، توصیه می گردد با برنامه ریزی دقیق می توان از پتانسیل ترویج کشاورزی برای پذیرش آبیاری قطره ای و بهره گیری موثر از آب کشاورزی استفاده نمود.