محیط شناسی
سال:1399 | دوره:46 | شماره:1 |تعداد مقالات:12

هدف از این مطالعه بررسی تغییرات بوم سازگان در بازه 30 ساله با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین و محاسبه ترسیب کربن هست. در این پژوهش ابتدا تصاویر ماهواره ای لندست در سال های 1986، 1996، 2008 و 2016 استخراج گردید و نقشه های کاربری اراضی در شش طبقه انسان ساخت، فضای سبز، شبکه راه ها، صنایع، کشاورزی و اراضی بایر تهیه شدند. تغییرات سی ساله شهر به روش آنالیز گرادیان با استفاده از نرم افزار Faragstats 4. 0 در سطح کلاس محاسبه شد. میزان ترسیب کربن به عنوان خدمات بوم سازگان با استفاده از نرم افزار InVEST 3. 0. 0 تهیه شد. ترسیب کربن طی این مدت روند کاهشی را نشان داده است. تغییرات سی ساله شهر تهران نشان داد بافت شهر متراکم و ریز دانه گردیده است. طی این زمان کاربری های اراضی بایر، کشاورزی کاهش چشمگیری را نشان داده است و کاربری انسان ساخت، فضای سبز و شبکه راه ها افزایش یافته است. میزان ترسیب کربن در این بازه از مرکز شهر کاهش چشمگیری را نشان داده است. تغییرات کاربری اراضی سبب جایگزین شدن زمین های کشاورزی و بایر به کاربری های انسان ساخت و شبکه راه گردیده است این جایگزینی مهم ترین دلیل کاهش میزان ترسیب کربن طی زمان بوده است. همچنین افزایش فضای سبز افزایش میزان ترسیب کربن را در بر داشته است.

امروزه فضاهایی که بدون در نظرگیری زمینه طراحی شده اند، در مواجهه با تحولات آسیب پذیر بوده و کارایی خود را سریع از دست می دهند. در این میان ویژگی های فضایی هرچند به تاب آوری کمک می کند اما به تنهایی کافی نبوده و همخوانی فضا با زمینه بیشترین اهمیت را دارد. لذا با هدف تحلیل چگونگی اثرگذاری مولفه های زمینه و قابلیت های فضایی در تداوم حیات بازار تاریخی تبریز مطالعه حاضر به روش تحقیق ترکیبی با ابزار گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه، مشاهده و سندکاوی انجام گرفت. براساس نتایج تطبیقی داده های کمی-کیفی وضعیت تاب آوری بازار در حد مطلوبی قرار دارد و بین مولفه های زمینه ای و قابلیت های فضایی با تاب آوری فضایی رابطه معنی داری برقرار است که بیشترین اثرگذاری زمینه گرایی بر تاب آوری با میانجی گری قابلیت های فضایی صورت گرفته، بنابراین اثر غیرمستیقم آن بیشتر می باشد. زمینه زیست محیطی و فرهنگی و قابلیت تطبیق پذیری و واکنش پذیری فضا دارای بیشترین تاثیر و زمینه کالبدی و قابلیت انعطاف پذیری دارای کمترین تاثیر هستند. لذا فضای زمینه گرا در طی زمان از طریق حفظ انسجام و پیوستگی خود و به واسطه ظرفیت مقابله آن در برابر اختلالات از طریق ارتقای قابلیت ها و راهبردها می تواند با حفظ هویت تاب بیآورد و به حیات کالبدی و عملکردی خود ادامه دهد.

رشد سریع جمعیت جهانی، باعث مصرف بی رویه منابع طبیعی زمین شده است سیستم های تهویه مطبوع در ساختمان ها به دلیل مصرف زیاد برق و آب در تابستان باعث از بین رفتن منابع زمین جهت تولید آب و انرژی برق می شوند. به منظور جلوگیری از مصرف بی رویه منابع طبیعی از شاخصی به نام رد پای اکولوژیکی استفاده می شود. هدف این تحقیق طراحی سیستم خنک کننده ایستایی است که علاوه بر ایجاد شرایط آسایش، با حداقل مصرف آب و برق موجب کاهش رد پای اکولوژیکی و رد پای آب و نیز کاهش مصرف برق در ساختمان شود. این تحقیق به صورت تجربی-تحلیلی صورت گرفت. قابلیت خنک سازی ساختمان و مصرف آب آن توسط سیستم طراحی شده در گرمترین ماه سال(مرداد ماه) از ساعت 9 صبح تا 3 بعدازظهر در سه روز متوالی مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج نشان داد که کانال خنک کننده تبخیری می تواند شرایط آسایش محیط داخلی را در گرمترین روزهای سال فراهم نماید. رد پای اکولوژیکی برق مصرفی این سیستم صفر می باشد درحالیکه رد پای اکولوژیکی برق کولر آبی Gj⁄ year05/1 می باشد. رد پای آب کولر آبی 10 برابر بیشتر از رد پای آب سیستم ایستا در سه ماه تابستان می باشد.

در مطالعات اجتماعی محیط زیست مطالب بسیاری درباره جنسیت و رابطه اش با کنشگری محیط زیستی آمده است، اما در جامعه ایرانی مورد مطالعه تجربی قرار نگرفته است. در این مقاله سعی شده است تا میزان کنشگری محیط زیستی زنان و مردان در اعضای سازمان های مردم نهاد محیط زیستی در استان آذربایجان شرقی بررسی گردد. این پیمایش با حجم نمونه 375 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای با انتصاب متناسب انجام شد. در تحلیل داده ها از روش رگرسیونی چندمتغیره حداقل مربعات استفاده گردید و نتایج نشان داد که تفاوت معناداری در کنشگری مردان و زنان در سطوح مختلف فعالیتی سازمان های مردم نهاد محیط زیستی وجود ندارد. همچنین، عوامل مشابهی میزان کنشگری زنان و مردان را پیش بینی می کنند. اما نوع کنشگری زنان و مردان در سازمان های مردم نهاد محیط زیستی، به طور معناداری متفاوت است؛ کنشگری مردان در سطوح اساسی و با اهمیت و کنشگری زنان در سطوح حمایتی و کم اهمیت اتفاق افتاده است. این نتایج با ادبیات نظری پژوهش که تقسیم کار جنسیتی و دسترسی محدود بیوگرافیکی زنان را در کنار عوامل افزایش دهنده کنشگری مانند ارزش های محیط زیستی و نگرانی محیط زیستی، عاملی مؤثر بر کنشگری عنوان می کنند، سازگار است.

کاربری گذاری برای زمین، برنامه ریزی با اهداف کوتاه یا بلند مدت به کارگیری آن است. در کنار این هدف گذاری و تعیین کاربری که برای تضمین اجرای درست، به قوانین و ضمانت اجراهای مدنی یا کیفری نیاز دارند، فلسفه و چیستی برخی پدیده ها نیز به طور ذاتی و طبیعی متضمن کاربری اراضی در محیط هستند. یکی از این پدیده ها و محیط ها، روستا است. در روستا همزیستی طبیعی با طبیعت است که کاربری اراضی به عنوان بخشی از محیط طبیعی آن را تعریف می کند. این نگرش که در علم محیط شناسی و دیگر علوم برنامه ریزی شهر و روستا پیشینه دارد، در علم حقوق دیده نمیشود. حقوق به دنبال اعمال ضمانت اجراهایی که در نظام قانونگذاری در قوانین و مقررات کشور تعریف شده است. با این وصف، از آن جا که باید گفتمان های قضایی را در علم محیط شناسی به دیده دقت نگریست، به باور نگارنده وقتی هیات عمومی دیوان عالی کشور در رای وحدت رویه شماره 760، احداث دامداری در محیط روستا با رعایت مقررات را تغییر ناهمسوی کاربری اراضی روستایی نمی داند، این رای تنها یک رای قضایی نیست. رایی است که از نگاه اصول، روش و نگرش محیطی، آموزنده و راهبر است.

در میان پسماندهای خانگی که بواسطه فعالیت های روزمره خانوارها تولید می گردند، پسماندهایی حضور دارند که به دلیل نشان دادن یکی از خواص سمیت، اشتعال زایی، واکنش پذیری و خورندگی در دسته پسماندهای خطرناک خانگی طبقه بندی می گردند. اولین گام بمنظور برنامه ریزی جهت کاهش و مدیریت این دسته از پسماندها، شناخت ترکیب، سرانه تولید و تأثیرات عوامل مؤثر نظیر تغییرات فصلی بر میزان این پسماندهاست. در پژوهش حاضر، بمنظور بررسی تأثیر تغییرات فصلی بر ترکیب و میزان تولید پسماندهای خطرناک خانگی، پسماند تولیدی توسط 600 خانوار تهرانی از مناطق 22 گانه شهر تهران در فصول مختلف، جمع آوری شده و مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته است. بر اساس نتایج این بررسی، 37/7 % از پسماند خطرناک تولیدی توسط خانوارهای تهرانی را پسماند پاک کننده های خانگی تشکیل می دهند. نتایج دیگر این پژوهش حاکی از آن است که میزان سرانه تولید در بازه (6/26-8/25) گرم در روز برای هر شهروند تهرانی بر آورد شده است که این میزان (1/22-1/58) درصد از سهم کل پسماند خانگی جامعه نمونه را بخود اختصاص داده است. علاوه بر این، بیشترین سهم درصد پسماندهای خطرناک خانگی از جریان پسماند، مربوط به فصل زمستان، و کمترین آن مختص به فصل پاییز می باشد.

از جمله چالش های اساسی پیش روی شهرها به عنوان پیچیده ترین سیماهای سرزمینی، افزایش جمعیت و مصرف زمین و به دنبال آن تغییرات کاربری اراضی و تکه تکه شدگی زمین های شهری، به ویژه فضاهای سبز و اکولوژیک می باشد؛ که علاوه بر کاهش پیوستگی اکولوژیکی سیمای سرزمین و به خطر انداختن سلامت اکوسیستم ها، کیفیت زندگی شهروندان را نیز تحت الشعاع قرار داده است. لذا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و ارتقاء پیوستگی اکولوژیکی شهر تبریز با استفاده از مدل سازی شبکه های اکولوژیک شهری تدوین گردیده است. ابتدا وضعیت پیوستگی اکولوژیکی شهر تبریز با استفاده از شاخص های پیوستگی (Cohesion و IIC) و نرم افزارهای Fragstats و Conefor مورد ارزیابی قرار گرفت. هر دو شاخص ضمن سنجش پیوستگی اکولوژیکی سیمای سرزمین، مهم ترین لکه های سبز کلان شهر تبریز را هم اولویت بندی نمودند. در نهایت با در اختیار داشتن مهم ترین لکه های سبز و نقشه کاربری اراضی، کریدورهای بهینه بر اساس لایه مقاوت سیمای سرزمین و تکنیک های گراف و حداقل هزینه و با استفاده از نرم افزار Linkage Mapper تهیه گردید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که با به کارگیری اصول اکولوژی سیمای سرزمین و مفاهیم موجود در تئوری های گراف و حداقل هزینه در کنار هم می توان به شبیه سازی و تجزیه و تحلیل شبکه های اکولوژیک و در نتیجه توسعه مطلوب شبکه های سبز شهری اقدام نمود.

در پی نتایج اولیه حاصل از امکان سنجی به کارگیری فرآیند الکترولیز جهت افزایش کارآمدی راکتور بافل دار بی هوازی تصفیه فاضلاب، در این تحقیق، فرآیند الکترولیز با هدف بهینه سازی و ارتقای عملکردی این راکتور، در مقیاس آزمایشگاهی موردبررسی قرار گرفت. در این راستا، عوامل مؤثر شامل جنس الکترودها (آهن، فولاد ضدزنگ، مس، آلومینیوم و برنج)، فاصله و سطح تماس الکترودها، مدت زمان الکترولیز، چگالی جریان الکتریکی، غلظت جامدات محلول و مقدار pH اولیه فاضلاب بررسی شدند. بر اساس نتایج حاصل، بهترین جنس الکترود ازنظر مدت زمان و انرژی الکتریکی لازم برای احیای یک واحد pH، آهن می باشد. همچنین مشخص گردید که افزایش حجم کنترل فاضلاب تحت تأثیر فرآیند الکترولیز، موجب افزایش کارآمدی سامانه می شود که این امر بیانگر نیاز به افزایش سطح تماس و فاصله الکترودها به منظور ارتقای عملکردی سامانه است. یافته ها نشان دادند که میزان احیای pH فاضلاب در مدت زمان 1. 5 ساعت، حدود 3. 5 واحد می باشد که پاسخ گوی افت pH در راکتور هنگام وقوع شوک های ناشی از بار آلی است. همچنین محدوده بهینه برای چگالی جریان ازنظر میزان احیای pH فاضلاب، mA/cm2 8-11 به دست آمد؛ بنابراین می توان نتیجه گیری نمود که به کارگیری فرآیند الکترولیز به منظور تنظیم مقدار pH تحت شرایط بهینه راهبری این سامانه موجب ارتقای کارآمدی راکتور و کاهش مصرف انرژی الکتریکی می گردد.

اختلال در کیفیت و دسترسی به آب آشامیدنی سالم پس از وقوع یک سانحه طبیعی می تواند به مشکلات عدیده در زمان بحران بیفزاید؛ بنابراین استمرار فعالیت ها و خدمات در زمان وقوع یک سانحه طبیعی نظیر زلزله می تواند کمک شایانی به مدیریت بحران نماید و باعث بازگشت پذیری سریع شهر به حالت عادی خود شود. در این پژوهش، پس از بیان مبانی نظری در مقوله مدیریت بحران و استانداردهای طرح استمرار فعالیت و خدمات، حوزه ستادی شرکت آب و فاضلاب منطقه 3 تهران که به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده، موردبررسی قرارگرفته است. سعی شده است با بررسی اصول استانداردهای BS-25999 موسسه استاندارد انگلیس در رابطه با طرح استمرار فعالیت و خدمات، شاخص های موردنظر برای حوزه ستادی این شرکت استخراج گردد و سپس از طریق ارائه پرسشنامه و تجزیه وتحلیل نتایج پرسشنامه از طریق نرم افزارهای SPSS19 و Expertchoice11 داده های موردنظر جهت طرح استمرار برای این مطالعه بومی سازی گردد. در پایان یک طرح استمرار فعالیت و خدمات پس از زلزله در حوزه ستادی شرکت آب و فاضلاب منطقه 3 تهران پیشنهادشده است که در آن اقدامات لازم جهت استمرار فعالیت ها، قبل، حین و پس از سانحه و چارت سازمانی و شرح وظایف هریک نیز تعیین شده تا بدین وسیله شرکت آمادگی مواجهه با بحران را داشته باشد.

مطالعه ی حاضر با هدف بررسی توزیع مکانی روی، سرب و کادمیوم در خاک اطراف مجتمع فرآوری مواد معدنی انگوران (MFMMA) شامل واحدهای تغلیظ سرب و روی و کارخانه ی روی در منطقه ی دندی، زنجان و بررسی پتانسیل آلایندگی، خطر اکولوژیکی، احتمال سرطان زایی و همچنین تعیین سهم منشأ فلزات با استفاده از مدل عامل یابی مثبت صورت گرفته است. میانگین روی، سرب و کادمیوم، در نمونه های خاک سطحی ppm 1/1648، 9/467 و 8/9 می باشد. بررسی همزمان نقشه ها ی کریجینگ توزیع مکانی فلزات و شاخص خطر اکولوژیکی، غالب بودن غلظت های بالای فلزات را در اطراف MFMMA نشان می دهد که همسو با نتایج بدست آمده از شاخص های درجه ی آلودگی اصلاح شده و بار آلودگی است. براساس شاخص زمین انباشت، سرب در 1/16% و روی در 5/17% نمونه ها آلودگی بالا نشان داد. در حالی که نتیجه ی حاصل از ضریب غنی شدگی، کادمیوم با میانگین 1/72، در رده ی غنی شدگی بی نهایت شدید قرار دارد. برمبنای شاخص خطر سرطان زایی احتمال ابتلا به سرطان برای بزرگسالان و کودکان با میانگین 3-10×1/0 و 3-10×2/0 در منطقه متوسط و بالا بوده است. مدل عامل یابی مثبت بیشترین سهم غلظت فلزات را (بیش از 90%) ناشی از منشأ آنتروپوژنیک نشان داد.

شهر کرمانشاه به دلیل وجود صنایع، ترافیک و توفان های گرد و غبار یکی از شهرهای آلوده کشور است. در این پژوهش پنج آلاینده PM10، CO، O3، NO2، SO2 با استفاده از شبکه عصبی پرسپترون چند لایه برای دو بازه ی زمانی امروز و فردا پیش بینی شدند. داده های مستقل شامل هفت کمیت هواشناسی دما، رطوبت نسبی، میزان دید، سرعت باد، نقطه شبنم، فشار، و بارش است. آزمون هم خطی و تکنیک انتخاب پیشرو برای حذف متغیر های ورودی اضافی و ایجاد زیر مجموعه ای از متغیرهای اثر گذار در پیش بینی استفاده شد. مدل بهینه با استفاده از شاخص هایRMSE, , NMSE IOA, R2 و FB برای هر آلاینده انتخاب گردید. نتایج نشان می دهد که مدل 2 با تعداد 6 کمیت مستقل برای پیش بینی غلظت آلاینده منوکسید کربن و دی اکسید نیتروژن مدلی بهینه است و برای پیش بینی آلاینده ازن مدل 5 با تعداد 3 کمیت ورودی مدل مطلوبی می باشد همچنین برای پیش بینی دی اکسید گوگرد مدل 6 با دو متغیر ورودی و برای پیش بینی ذرات معلق (PM10) مدل 4 با 4 متغیر ورودی مناسبترین مدل بوده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که استفاده از تکنیک انتخاب پیشرو برای بهینه سازی تعداد متغیرها سبب افزایش دقت و کاهش هزینه های پیش بینی خواهد شد.

تالاب کجی نمکزار نهبندان با برخورداری از تنوع زیستی بالا، نقش مهمی در عملکرد هیدرولوژیکی منطقه ایفا می کند. اخیراً به دلیل فعالیت های انسانی و همچنین خشکسالی، تنش های شدیدی به آن وارد گردیده است که تعیین نیاز آبی آن می تواند ضمن بازگرداندن شرایط اکولوژیکی، عملکرد محیط زیستی تالاب را بهبود بخشد. از اینرو در این پژوهش، بر اساس روش ترکیبی در 6 سناریو نیاز آبی اکوهیدرولوژی تالاب کجی محاسبه گردید. با استفاده از داده-های حاصل از سنجش از دور، سیستم اطلاعات جغرافیایی و مشاهدات میدانی اطلاعات مورد نیاز کسب شده و با استفاده از معادله بیلان آبی مقدار نیاز آبی در سناریوهای هیدرولوژیکی و اکولوژیکی محاسبه گردید. نتایج نشان داد جهت تامین حد متوسط لکه آب به حجم آبی معادل 97/13 میلیون مترمکعب به طور سالانه نیاز است که 2/12 آن از طریق رواناب سطحی تامین می شود و 77/1 میلیون مترمکعب کمبود وجود دارد که باید با کاهش حدود 20 درصدی برداشت از آب زیرزمینی منطقه تامین شود. همچنین به منظور حفظ پوشش گیاهی و گونه های شاخص جانوری منطقه به ترتیب به طور سالانه نیاز به آبی معادل 12/0 و 000348/0 میلیون مترمکعب می باشد. با تامین نیاز آبی خدمات اکوسیستمی تالاب به منظور حفظ ریزگرداکوسیستم گیاهی و جانوری منطقه نیز حفظ می گردد.