انتظار موعود
سال:1394 | دوره:15 | شماره:51 |تعداد مقالات:6

شناخت دقیق آرای مستشرقان درباره معارف اسلامی و نقد علمی دیدگاه های آنان، برای مسلمانان دارای ضرورتی انکارناپذیر است. به همین منظور، در پژوهش حاضر تلاش شده است با روش توصیفی- تحلیلی، به معرفی و آسیب شناسی مقاله دجال در «دایره المعارف قرآن لیدن» پرداخته شود. «نیل رابینسون» نویسنده مقاله، مطالب مربوط به دجال را با استناد به کتاب مقدس و روایات اسلامی بررسی کرده است. رویکرد تطبیقی بین کتاب مقدس و روایات اسلامی که در مقاله یادشده به چشم می خورد، از محاسن آن محسوب می شود. استفاده از برخی روایات اسلامی ضعیف در توضیح پاره ای از مطالب مربوط به دجال، از جمله وجوه ضعف پژوهش نویسنده به شمار می آید. چکیده عربی:لایخفی علی أحد بإن المعرفة الدقیقة والواضحة للمستشرقین وآرائهم والتی تدور محورها حول العلوم والمعارف الإسلامیة والعمل علی نقدها وتفنیدها هو أمر فی غایة الأهمیة وضرورة ملحة لایمکن تجاوزها وإغفالها بحال من الأحوال، وتتطرق المقالة هذه الی التعریف ومعرفة الآضرار والدوافع والآثار السلبیة التی تضمنتها مقالة الدجال فی (دائرة لیدن للمعارف والعلوم القرآنیة) وذلک من خلال إستعمالها للأسلوب الوصفی – التحلیلی، وقد قام «نیل رابنسون» کاتب هذه المقالة بدراسة المواضیع المتعلقة بالدجال بالإعتماد علی الکتاب المقدس والروایات الإسلامیة، ومن المحاسن والنقاط الإیجابیة التی حوتها هذه المقالة هی العملیة التطبیقیة التی قام بها الکاتب بین الکتاب المقدس والروایات الإسلامیة وبطبیعة الحال فإن ذکر الروایات الإسلامیة الضعیفة فی شرح وتوضیح المواضیع التی تخص الدجال تعتبر من جملة الوجوه والمنهجیة الضعیفة وغیر الشفافیة التی طغت علی تلک المقالة.

چکیده فارسی:نوشتار پیش رو، به بیان یکی از آموزه های مهم مهدویت به نام «انتظار از منظر اهل سنت» می پردازد.انتظار به عنوان باوری اساسی در میان اهل سنت، دارای شاخصه ها و مباحث مختلفی است که با باز خوانی هر کدام از آن ها، نسبت به ابعاد انتظار شفافیت و باز شناسی بیش تری پیدا می شود. مثلا یک بار مباحث «رویکردشناختی انتظار» که به رویکرد «حدیث محوری» و «باورمحوری» قابل تقسیم است، مطرح می گردد و از این طریق به گستره وجودی انتظار در منابع حدیثی و کتاب های علمای اهل سنت پی برده می شود، بار دیگر به دنبال طرح مباحث دیگری نظیر «ماهیت شناختی وکارکردشناختی انتظار» رفته و با واکاوی انتظار از این دو منظر، به تقسیمی نظیر انتظار عام و خاص و نیز انتظار مثبت و منفی رهنمون می شویم. در بحث کارکرد شناسانه انتظار که حاوی تنوعاتی نظیر انتظار مثبت و منفی است، اندیشمندان اهل سنت در بیانات و مکتوبات خویش به صورت فراگیر به این موضوع پرداخته و با ضوابطی دقیق، به بیان تمایزات آن دو مبادرت کرده اند. همچنین با تشریح نقش غیر سازنده انتظار منفی و با تبیین نقش تاثیر گذار انتظار مثبت، زمینه ساز ترویج انتظار مثبت در میان اهل سنت شده اند. چکیده عربی:تتناول المقالة التی بین أیدینا بیان واحد من التعالیم المهدویة المهمة وهو (عملیة الإنتظار من وجهة نظر أهل السنّة) ویعتبرالإنتظار بحدّ ذاته عقیدة مختزلة وأساسیة لدیهم، ولاشک فإنه یحتوی علی رکائز ومقومات وبحوث مختلفة حیث إن قراءة کل واحد منها والتوغل فی إمتدادته وشرح آلیاته یفتح الآفاق والأبواب مشرعة بالنسبة الی الأبعاد المختلفة للإنتظار وشفافیته والإذعان والإعتراف به أکثر. فمثلاً حینما یطرح بحث (معرفة عملیة الإنتظار) مرة واحدة ویقسم الی أسلوب «محوریة الحدیث» و «محوریة العقیدة» فحینئذ یمکن وعن هذا الطریق الوصول الی سعة دائرة الإنتظاروإستظهار حقیقة التطرق إلیه بکثرة فی المصادر الحدیثیة والکتب المعتبرة لعلماء أهل السنّة وتذهب فی هذه المرة الی طرح وتناول بحوث آخری من قبیل «معرفة ماهیة وآلیات الإنتظار» فتولدت بموازاة بحث الإنتظار فی هذا المنظارین أقسام نظیر الإنتظار العام والإنتظار الخاص وایضاً الإنتظار الإیجابی والإنتظار السلبی وتطرق علماء أهل السنّة فی تالیفاتهم فی موضوع آلیات معرفة الإنتظار والذی یتضمن مواضیع متنوعة من قبیل الإنتظار الإیجابی والإنتظار السلبی بشکل واسع وبادروا الی بیان وتوضیح الفروقات والإختلافات بین هذین الأمرین، وقد قاموا ومن خلال شرح الدور الهدام فی عملیة الإنتظار السلبی وآثاره المدمرة إبراز الدور المؤثر والفعال للإنتظار الإیجابی وبالتالی تهیئة الأرضیة والمناخ الملائم والمناسب لترویجه ونشره فی أوساط أهل السنّة.

چکیده فارسی:«موعودگرایی» (مهدویت)، به عنوان میراث گران بار مذهب شیعه از زوایای مختلفی بررسی شده است. با این حال، توجه به کارکرد آن در پیدایش بزرگ ترین انقلاب قرن می تواند زوایای پنهان آن را نمایان سازد. از طرف دیگر، انقلاب اسلامی ایران از زوایای مختلفی برای پژوهشگران موضوع جذابی بوده است. به همین دلیل، شماری از جامعه شناسان به نام کوشیده اند از یک سو عوامل و از دیگر سو آثار آن را تحلیل کنند و از پیچیدگی اش بکاهند. برای تبیین کارکرد مهدویت در پیدایش انقلاب اسلامی، می توان از سه مدل جامعه شناختی بهره برد: «مدل روانشناختی- ذهنی»، «مدل ساختی- سازمانی» و «مدل گفتمانی». گرچه رجوع به سخنان رهبران انقلاب نشان می دهد که مهدویت در دو مدل ذهنی و ساختی، به کار گرفته شده است، نباید این آموزه مترقی را صرفا در این دو مولفه به انحصار کشید. مهدویت با ایجاد گفتمانی برنامه دار در برابر گفتمان قدرت، توانست مشروعیت حاکمیت موجود را به چالش کشیده، برای تاسیس یک حکومت جدید با ارزش های جایگزین برنامه ای ارائه کند. این را می توان کارکردی بزرگ برای مهدویت در جامعه ایران دانست. چکیده عربی:من الملاحظ فإن «الموعود» (المهدویة) والتی شکل منعطفاً مهماً وموروثاً غنیاً للمذهب الشیعی جری التطرق إلیه وبحثه من زوایا مختلفة، ومع هذا فإن تسلیط الضوء علیه ومعرفة مدی أهمیته فی إنتصار أعظم وأکبر ثورة شهدها القرن الحالی سوف یکشف ویمیط اللثام عن الکثیر من الزوایا والحقائق الخفیة، هذا من جهة ومن جهة ثانیة فإن نفس الثورة الإسلامیة الإیرانیة قد جلبت أنظار وإهتمامات وأضحت موضوعاً جذباً للعدید من المحققین والمتابعین وذلک من زوایا مختلفة ولهذا الدلیل فقد سعی الکثیر من علماء الإجتماع المعروفین الی تحلیل العوامل التی ساهمت فی تحقیقها من طرف وتحلیل الآثار والتبعات الناتجة عنها والتقلیل من تعقیداتها، ویمکن الإستفادة من ثلاثة عوامل وذلک لتبین وتوضیح القضیة المهدویة وتأثیرها المباشر وغیر المباشر فی ظهور الثورة الإسلامیة وهی:«إنموذج المعرفة النفسیة – والمعرفة الذهنیة» و «الإنموذج البنائی – التنظیمی» و «الإنموذج الخطابی» ومع إن الرجوع الی کلام قیادات الثورة یُظهر بإن المهدویة أستعملت وطبقت فی الإنموذجین الذهنی والبنائی ولاینبغی بشکل من الأشکال تأطیر هذه التعالیم المتعالیة وحصرها فی هذین الإنموذجین والمکونین، ولاشک فإن المهدویة استطاعت ومن خلال إیجادها وإعتمادها الخطاب الممنهج فی مقابل خطاب القوة والقدرة من وضع مشروعیة السلطة والحکومة امام تحدیات جمة الأمر الذی أدی بها الی الإقدام علی تقدیم إطروحة ومشروع ناضج لتأسیس حکومة جدیدة تحمل قیم رفیعة ومبادئ سامیة بدلاً منها وهذا دلیل ناصع علی تأثیر وفاعلیة ومواطن القوة للمهدویة فی المجتمع الإیرانی.

چکیده فارسی:باتوجه به متفاوت بودن روش ها در مکتب های حدیثی، بررسی روش هرکدام از سه مکتب حدیثی قم، بغداد و اصفهان می تواند ما را به مجموعه اندیشه هایی که در مبانی اخذ و نقل حدیثی، دیدگاهی همسو یا متفاوت دارند، آشنا سازد. در این مقاله سعی بر این است که روش شناسی احادیث مهدویت از دیدگاه این سه مکتب بیان شود: از مکتب حدیثی قم، کتاب کمال الدین و تمام النعمه شیخ صدوق، از مکتب حدیثی بغداد، کتاب الارشاد شیخ مفید و از مکتب حدیثی اصفهان، کتاب بحارالانوار علامه مجلسی انتخاب شده است. از جمله اهداف، بازشناسی اصول و معیارهای مولفان در گزینش، گزارش، تحلیل و تبیین محتوایی و اعتبارسنجی روایات مهدویت است. از این رو، به بررسی تطبیقی و بیان وجوه اشتراک و افتراق این سه کتاب پرداخته می شود. چکیده عربی:نظراً لوجود الإختلاف فی أسالیب المذاهب الحدیثیة فإن دراسة کل واحد من المذاهب الحدیثیة الثلاثة فی قم وبغداد وإصفهان یمکن إن یعرفنا علی مجموعة من الرؤی والأسس والقواعد فی اصول الأخذ بالحدیث ونقله ومدی تطابق آرائهم أو إختلافها، وقد سعت هذه المقالة الی بیان معرفة أسلوب الأحادیث المهدویة من وجهة نظر هذه المذاهب الثلاثة وقد تم فی ذلک إنتخاب کتاب کمال الدین وتمام النعمة للشیخ الصدوق من مذهب قم الحدیثی وکتاب الإرشاد للشیخ المفید من مذهب بغداد الحدیثی وکتاب بحار الأنوار للعلامة المجلسی من مذهب إصفهان الحدیثی ومن جملة الأهداف من وراء دراسة تلک الکتب والمذاهب معرفة الأصول والمعایر للمؤلفین فی الإنتخاب والتقاریر الواردة فیها وتحلیل وتوضیح وبیان المضامین والمحتوی وإعتباریة الروایات المهدویة ومن هذا المنطلق فقد تطرقت المقالة الی الدراسة التطبیقیة وبیان الوجوه والقواسم المشترکة فی الکتب الثلاثة ونقاط الإفتراق والإختلاف بینها.

چکیده فارسی:با توجه به روایات ائمه (ع)، وصیت رسول خدا (ص) یکی از راه های اثبات امامت است. و این وصیت در منابع شیعه به دوازده نفر که اولین آن ها حضرت علی (ع) و آخرین آن ها حضرت مهدی (عج) است، اشاره می کند. همچنین وصیت مورد استفاده در اثبات امامت در دو قسم مکتوب و آشکار و هر یک دارای ویژگی هایی است. در این نوشتار در مورد وصیت مکتوب گفت وگو و ویژگی های آن در منابع روایی شیعه واکاوی شده و در نهایت نتیجه این که در زمان حیات حضرت محمد (ص)، خدای متعال مکتوبی را با دوازده خاتم توسط جبرئیل برای ایشان ارسال و نام ائمه دوازده گانه و دستورالعمل زندگی هر امامی را بیان کرده است. با اثبات این مطلب، هرکسی ادعای امامت کند، در حالی که نامش در وصیت نیست، به یقین دروغگو است نیاز به بازنگری منابع روایی و سوء استفاده برخی مدعیان از معنای وصیت مکتوب و چگونگی بهره گیری از این معیار، انگیزه ای دیگر در تدوین این نوشتار بوده و روش نگاشته «تحلیلی ـ توصیفی» است. چکیده عربی:من المؤکد فإن واحدة من الطرق والآلیات التی تم إستعمالها فی عملیة إثبات الإمامة وتشخیص معالمها وتسنمها الدرجات الرفیعة فی الفضل والکمال هی الوصیة التی جاءت عن لسان النبی الأکرم (صلی الله علیه وآله)، وذلک طبقاً للروایات والأحادیث الشریفة التی ذکرها الائمة الأطهار (علیهم السلام)، وتشیر هذه الوصیة والتی تطرقت إلیها المصادر الشیعیة العدیدة الی وجود إثنی عشر إماماً أولهم الإمام امیر المؤمنین علی (علیه السلام) وآخرهم هو الإمام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ویمکن کذلک الإستفادة من هذه الوصیة فی إثبات إن الإمامة تقع فی قسمین وهما المکتوب والظاهر ویحمل کل واحد منها صفات وخصوصیات مرتبطة فیه. وجری فی هذه الدراسة والبحث تناول الوصیة المکتوبة بأبعادها المختلفة وذلک إعتماداً وإستناداً علی المصادر الروائیة الشیعیة وفی النهایة إستخصلت نتیجة مفادها إن الله تعالی قد أوصی نبیه الکریم (صلی الله علیه وآله) فی زمان حیاته وعن طریق جبرائیل وأرسل له رسالة یبلغه فیها عن وجود إثنی عشر خاتماً من بعده وذکر فیها أسمائهم وبیان سیرة حیاة کل إمام وعلیة فإن إثبات هذا الأمر یجعل من کل شخص یدعی الإمامة ولم یأت فی الوصیة إسمه وصفاته فهو کذاب أشر بلاشک، وکانت من جملة الأمور التی إستدعت الی کتابة هذه المقالة هی الحاجة الی تقیم المصادر الروائیة وغربلتها وإستغلال بعض المدعین لمعنی الوصیة المکتوبة واستخدمت المقالة فی بیان کل ذلک الأسلوب التحلیلی – الوصفی.

چکیده فارسی:یکی از شاخه های تصوف در دوره اخیر، «گنابادی» ها هستند. این گروه که شاخه ای از «نعمت اللهیه» اند، در موضوعات اعتقادی دارای عقایدی ویژه هستند. از جمله این که در موضوع انتظار و چگونگی تحقق ولایت در دوران غیبت و نیز وظایف منتظران برای بهره مندی از این ولایت، دیدگاه های خاصی دارند، مانند طرح ادعای نوعی نیابت خاصه در امور معنوی و ولایی برای بزرگان خود به منظور هدایت مردم توسط ایشان در دوران غیبت، لزوم بیعت پیروان با قطب فرقه در جهت استکمال ایمانی و پذیرش اعمال مومنان، بهره برداری خاص از القاب و عناوین، مانند قطب، شیخ، اوتاد و ابدال که این کار به تدریج، اهمیت و جایگاه خود امام معصوم و نقش وساطت فیض و هدایتگری ایشان را تضعیف می کند، همچنین طرح مساله اجازه در دوران غیبت و رساندن امتداد این اجازات به امام زمان (عج) و نیز سرسلسله ولایی آن ها به امیرالمومنین (ع).نتیجه تبیین این مناسبات آن است که از دیدگاه گنابادی ها، تحقق انتظار صحیح و هدایت در عصر غیبت، بر وجوب شناخت و معرفت اقطابی مبتنی است که از سلسله ائمه اجازه خاص دارند و دارای الهامات غیبی و قدرت خاص هدایت معنوی از سوی ائمه (ع) هستند. چکیده عربی:تعتبر «الکنابادیة» واحدة من الفرق المحسوبة علی الصوفیة والتی ظهرت فی الآونة الأخیرة وهی فرع من (النعمة اللهیة) ولهم فی المجال العقدی عقائد خاصة لاسیما فی موضوع الإنتظار وکیفیة تحقیق مسألة الولایة فی زمن الغیبة وایضاً الوظائف المناطة بالمنتظرین من أجل الإستفادة من هذه الولایة، حیث هناک آراء ورؤی خاصة یؤمنون بها من قبیل مشروع إدعاء نوع من النیابة الخاصة فی الأمور المعنویة والولائیة لکبار فرقتهم الهدف منها هدایة الناس عن طریقهم فی فترة الغیبة ولزوم وضرورة بیعة الأتباع مع قطب الفرقة وذلک إستکمالاً للإیمان وقبول أعمال المؤمنین والإستفادة الخاصة من الألقاب والعناوین البارزة بشکل تدریجی وبمرور الأیام مثل القطب والشیخ والأوتاد والأبدال، وإضعاف أهمیة ومکانة الإمام المعصوم (علیه السلام) ودوره فی واسطة الفیض الإلهی والهدایة للناس وکذلک طرحهم مسألة الإجازة فی زمان الغیبة وإیصالها الی الإمام صاحب العصر والزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وکذلک إیمان هؤلاء المطلق بأمیر المؤمنین علی (علیه السلام).وأما النتیجة التی تم استخلاصها من هذا البحث فهی: إن رؤیة الفرقة الکنابادیة تبتنی وتستند فی عملیة الإنتظار الصحیح والهدایة فی عصر الغیبة علی وجوب معرفة الأقطاب ووجود الإجازة الخاصة من سلسلة الأئمة وإمتلاک هؤلاء الأقطاب للإلهامات الغیبیة وقدرتهم الخاصة علی الهدایة المعنویة والتی جاءتهم من لدن الأئمة الأطهار (علیهم السلام).