زمین شناسی اقتصادی
سال:1396 | دوره:9 | شماره:1 (پیاپی 16) |تعداد مقالات:17

توده گرانیت- گنایس میلونیتی شمال شرق معدن ژان، جزئی از مجموعه ماگمایی- دگرگونی شمال غرب شهرستان ازنا در استان لرستان و در پهنه ساختاری سنندج- سیرجان واقع شده است. این مجموعه ماگمایی-دگرگونی شامل گرانیت- گنایس، آمفیبولیت، مرمر و شیست است. گرانیت - گنایس مورد بررسی، دارای بافت اصلی لپیدوگرانوبلاستیک و کانی های اصلی کوارتز، آلکالی فلدسپار (میکروکلین پرتیتی)، پلاژیوکلاز، کانی های فرعی مسکویت فنژیتی، اپیدوت (ماگمایی)، آلانیت، تورمالین، زیرکن، اسفن و کانی متداول بیوتیت است. این توده گرانیتوئیدی از نظر ژئوشیمیایی پرآلومین تا کمی متاآلومین، کالک آلکالن تا حدودی آلکالن بوده و در موقعیت زمین ساختی پس از برخورد در حاشیه فعال قاره واقع شده است. در نمودار SNX در برابر SNY در دو محدوده هم زمان با دگرشکلی و مراحل پایانی دگرشکلی هم پوشانی دارند و از نوع آلکالن- کلسیک هستند. این توده گرانیتوئیدی دارای ماهیت A-type است و در زیرگروه A2 قرار می گیرد.

منطقه فلززایی اهر- ارسباران (زون قره داغ) از دیدگاه کانی سازی های طلا، مس و مولیبدن دارای اهمیت بالایی است که این کانی سازی ها اغلب هم زمان با رخ داد ماگماتیسم در محدوده زمانی ائوسن-الیگوسن شکل گرفته است. منطقه آق درق در بخش شرقی توده نفوذی شیورداغ (باتولیت اهر)، متشکل از سنگ های رسوبی مزوزوئیک و آذرین نیمه عمیق کالک آلکالن به سن الیگوسن است. روند اغلب گسل ها در این منطقه شمال شرق- جنوب غرب است. کانی سازی های آق درق در سه بخش چوپانلار، آیران گلی و گودال با حضور عناصر مس (±طلا-تنگستن) و کانی های کالکوپیریت، مگنتیت، روتیل، اسفالریت، شیلیت و طلای آزاد رخ داده است.بافت و ساخت کانی سازی شامل رگه- رگه چه ای، استوک ورک، انتشاری، جانشینی و پرکننده فضای خالی است که آن را دگرسانی های پتاسیک، فیلیک و آرژیلیک همراهی می کنند.طبق شواهد پتروگرافی میان بارها، سه نوع میان بار شامل میان بارهای آبگین دارای فاز هالیت (H2O-NaCl±KCl)، دو فازی آبگین (H2O-NaCl±CaCl2)، و تک فاز مایع و گاز در رگه های کوارتز- سولفیدی تشخیص داده شد.طبق شواهد، به نظر می رسد سیالات نخستین با شوری 31.4 تا 44.5 درصد معادل نمک طعام و دمای 201 تا 474oC از نفوذی های اسیدی تا حدواسط که حاوی کانه زایی قلع- تنگستن هستند، از عمق تقریبی 4 کیلومتر سرچشمه گرفته اند. پس از آن، با صعود سیالات به عمق کم و اختلاط با آب های سطحی، کانه زایی چندفلزی غنی از طلا در منطقه رخ داده است.

کانسار مس- نقره گرماب پایین در توالی آتشفشانی- رسوبی کرتاسه پسین زیر پهنه سبزوار واقع شده است. کانه زایی به شکل هندسی چینه سان و چینه کران در افق چینه ای خاص به همراه نهشته های برون دمی رخ داده است. سنگ میزبان کانه زایی را سنگ های آتشفشانی آندزیتی- داسیتی و آذرآواری های وابسته تشکیل می دهند. کانه زایی از کمرپایین به سمت کمربالا در چهار رخساره رگه- رگه چه ای، توده ای- نیمه توده ای، لایه ای و رسوبات برون دمی رخ داده است. کانی شناسی ماده معدنی شامل کانی های اولیه نظیر پیریت، مگنتیت و کالکوپیریت و کانی های ثانویه نظیر مس طبیعی، مالاکیت، کوپریت، کولیت و اکسیدهای آهن- منگنز است. دگرسانی سنگ دیواره، به طور عمده از نوع کلریتی و به مقدار کمتر شامل سیلیسی، آرژیلیتی و زئولیتی است. حداکثر عیار طلا و نقره در کانسار به ترتیب 1 و 19 گرم در تن است. به نظر می رسد که بروز فعالیت آتشفشانی زیردریایی در یک حوضه پشت کمانی در کرتاسه پسین، به تشکیل این کانسار سولفید توده ای نوع بشی منجر شده است.

کانسار ایجو در پهنه فلززایی مس پورفیری کرمان، در کمان ماگمایی ارومیه- دختر و 60 کیلومتری شمال غرب شهر بابک قرار گرفته است. کانی سازی مس مرتبط با توده های اسیدی تا حدواسط میوسن بالایی با ترکیب تونالیت تا کوارتز دیوریت است. دگرسانی گرمابی شامل کوارتز- سرسیت- پیریت و پروپلیتیک است که از این میان، دگرسانی کوارتز- سرسیت- پیریت بیشترین گسترش را داراست. کانی سازی به شکل پراکنده، استوک ورک و برش هیدروترمالی دیده می شود. مشاهدات صحرایی و پتروگرافی انجام شده، نشان می دهد که 3 گروه اصلی رگه-رگه چه در منطقه وجود دارد که رگه چه های کوارتز+پیریت از بقیه فراوانتر است و برای بررسی های سیال درگیر و ایزوتوپ گوگرد انتخاب شدند. همچنین پتروگرافی سیالات درگیر نشان می دهد که در کانسار ایجو هشت گروه سیال درگیر شامل سیالات درگیر تک فازی غنی از مایع، سیالات درگیر دو فازی غنی از مایع، سیالات درگیر دو فازی غنی از بخار، سیالات درگیر سه فازی غنی از بخار (بخار- مایع- فلز)، سیالات درگیر سه فازی غنی از مایع (مایع- بخار- فلز)، سیالات درگیر 3 فازی هالیت دار (مایع-بخار-هالیت)، سیال درگیر چهار فازی (مایع- بخار- فلز± کالکوپیریت) که به صورت ثانویه است و فقط یکی از آن دیده شد و سیالات درگیر چند فازی شامل: (مایع-بخار-هالیت-فلز)، (مایع-بخار-هالیت-فلز±انیدریت) و (مایع-بخار-هالیت-فلز±کالکوپیریت) وجود دارد که در دو گروه بدون فاز هالیت و حاوی فاز هالیت قرار می گیرند. بررسی های دماسنجی نشان می دهد که محدوده دمای همگن شدگی نهایی و شوری برای سیالات درگیر بدون فاز هالیت 380oC تا 140 و Wt.%NaCl 24 تا 0.18 و برای سیالات درگیر حاوی فاز هالیت 480oC تا 230 و Wt.%NaCl 52 تا 30 است که با کانسارهای مس پورفیری ایران مشابهت دارد. بیشترین دمای همگن شدگی نهایی مربوط به سیالات سه فازی (L+V+H) است. همچنین فشار و عمق برای سیالات درگیر حاوی فاز هالیت به طور میانگین bar 750 و m 3500 است. سیالات درگیر مایع+بخار+هالیت+فلز+کالکوپیریت با شوری بالای 49.27 تا 51.55 و دمای 420.7 تا 442 درجه سانتی گراد مسوول حمل مس و به دنبال آن رسوب کالکوپیریت است. محدوده وسیع در بین داده های سیالات درگیر می تواند به وسیله تغییرات فیزیکوشیمیایی در سیال مانند جوشش، سرد شدن و اختلاط با سیالات سطحی توجیه شود. مقدار d34S کانی پیریت از -.0.86 تا +1.27 در هزار (میانگین +0.228 درهزار) در حال نوسان است که مقدار d34SH2S سیال همزاد با کانی پیریت محدوده -0.23 تا -2.36 در هزار (میانگین -1.17 در هزار) بوده که خاستگاه ماگمایی را برای گوگرد نشان می دهد. به نظر می رسد، به دلیل عمق زیاد جایگذاری، پایین بودن آب در ماگمای مولد و به تبع آن فقیر بودن سیال کانه ساز اولیه از مس و نبود شرایط مناسب (نبود گسل های منطقه ای و شکستگی های فراوان) برای خروج و تثبیت مس در سنگ میزبان، کانسار مس پورفیری ایجو نیمه اقتصادی تا غیراقتصادی باشد.

پریدوتیت های گوشته ای از واحدهای سنگی تشکیل دهنده افیولیت نایین هستند که در بیشتر رخنمون ها دگرسان و سرپانتینی شده اند. پریدوتیت های گوشته ای دره ده به صورت توده منفرد در خاور افیولیت نایین رخنمون دارند. پریدوتیت های این منطقه عبارتند از: لرزولیت (شامل کانی های الیوین (فورستریت)، کلینوپیروکسن (اوژیت)، ارتوپیروکسن (انستاتیت)، کروم اسپینل، سرپانتین (کریزوتیل، لیزاردیت و آنتی گوریت)، تالک، کلریت، ترمولیت و الیوین دگرگونی)، هارزبورگیت (شامل کانی های الیوین جانشینی، ارتوپیروکسن، کروم اسپینل، اندکی کلینوپیروکسن، سرپانتین، تالک، کلریت و ترمولیت) و دونیت (شامل کانی های الیوین جانشینی، کروم اسپینل، اندکی ارتوپیروکسن، سرپانتین، تالک، کلریت و ترمولیت). شواهد سنگ نگاری بیانگر رویداد یک دگرگونی در حد رخساره آمفیبولیت پس از سرپانتینی شدن و کلریتی شدن مجموعه پریدوتیت های منطقه دره ده است. وجود آثار دگرگونی در هارزبورگیت و دونیت نشان دهنده رخ داد این دگرگونی پس از فرآیندهای مذاب- سنگ در محیط سوپراسابداکشن دیرینه است.

کانسار مس- طلای پورفیری دالی در غرب روستای راوه، شهرستان دلیجان و در بخش مرکزی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر قرار دارد و ناشی از نفوذ توده هایی با ترکیب دیوریت و کوارتز دیوریت به سن میوسن در سنگ های آتشفشانی با ترکیب آندزیت تا آندزیت بازالت پورفیری الیگو- میوسن است.دگرسانی های پتاسیک، آرژیلیک، پروپلیتیک و به طور محلی فیلیک باعث افزایش شدت کانه زایی در بعضی مناطق شده اند. هدف از این پژوهش، بررسی ترکیب شیمیایی کانی های موثر بر کانه زایی و تکامل سیال کانه دار در ماگمای مولد و تاثیر آن در توان کانه زایی کانسار مورد نظر است. برای این منظور کانی های آمفیبول و پلاژیوکلاز در سنگ های کانه دار با استفاده از روش ریز پردازش الکترونی مورد بررسی قرار گرفتند و داده های به دست آمده با بررسی میان بارهای سیال در رگه های دخیل در کانه زایی تلفیق شدند. نتایج حاصل از بررسی های ریز پردازش الکترونی 1 نشان داد که آمفیبول های ماگمایی، از نوع کلسیک و در گستره منیزیو هورنبلند، ادنیت، منیزیو هستینگزیت و چرماکیت است. همچنین پلاژیوکلازها در گستره آندزین و لابرادوریت هستند. با توجه به دما– فشار سنجی، آمفیبول ها در فشار 3.5 تا 5.3 کیلوبار و دمای 818 تا 899 درجه سانتی گراد در محیطی با گریزندگی اکسیژن بالا و در شرایط اکسیدان شکل گرفته، این شرایط زمینه را برای حمل و انتقال مس و طلا فراهم می کند و بیانگر شرایط ماگمایی، ماگمای مادر پورفیری دالی است. نتایج به دست آمده از داده های ریز دماسنجی سیال درگیر مربوط به رگه های نابارور اولیه همراه با دگرسانی پتاسیک میزان دمای 340-620 درجه سانتی گراد، شوری 35-75% درصد وزنی را نشان می دهد که با توجه به دمای آمفیبول ها این افت دما بیانگر تغییر از شرایط ماگمایی به گرمابی و آغاز فرآیندهای کانه زایی در این کانسار است.

کانی زایی آهن رشتخوار در جنوب شرقی استان خراسان رضوی و 48 کیلومتری شرق شهر رشتخوار قرار دارد. از نظر زمین شناسی این محدوده در شمال شرقی بلوک لوت واقع شده و متعلق به نوار ولکانو پلوتونیک خواف-بردسکن است. سنگ های آذرین حدواسط به صورت استوک، دایک، گدازه و نهشته های آذرآواری سنگ میزبان کانی زایی آهن هستند. این سنگ ها شامل دیوریت پورفیری، مونزوسینیت پورفیری، آندزیت، بازالت و لیتیک توف و دارای بافت های گرانولار، پورفیری، میکرولیتیک پورفیری و هیالومیکرولیتیک هستند و از کانی های پلاژیوکلاز، فلدسپات های پتاسیم، آمفیبول و پیروکسن تشکیل شده اند. واحدهای رسوبی اغلب کنگلومرا، شیل و ماسه سنگ هستند. دگرسانی های پروپیلیتیک، سریستیک-پروپیلیتیک، سیلیسی و آرژیلیک پیشرفته مهمترین دگرسانی ها هستند که طی آنها برخی از کانی ها مثل پلاژیوکلاز ها، فلدسپات های پتاسیم و آمفیبول ها به سریسیت، کلریت و کانی های رسی دگرسان شده اند. مگنتیت و اسپیکولاریت مهمترین کانه های محدوده معدنی آهن رشتخوار هستند. عامل اصلی کانی سازی در این محدوده معدنی تغییرات فوگاسیته اکسیژن و گوگرد محیط است، به طوری که آب های سطحی اکسیژن دار پس از نفوذ به اعماق و ترکیب با آب های ماگمایی دما بالا، در شرایط فوگاسیته بالای اکسیژن و fS2 پایین به تشکیل کانی اسپیکولاریت و مگنتیت در مرحله اولیه کانی سازی منجر شده است. نمودار های ژئوشیمیایی مختلف نشان می دهد که محدوده معدنی مورد بررسی در محدوده ذخایر گرمابی قرار می گیرد

منطقه اکتشافی شاه سلطان علی در شرق بلوک لوت و جنوب غربی بیرجند قرار دارد. در این منطقه طیف گسترده ای از واحدهای نیمه عمیق با ترکیب مونزونیت پورفیری، مونزودیوریت- پورفیری و دیوریت پورفیری درون واحدهای آتشفشانی با ترکیب آندزیت – بازالت نفوذ کرده، و به تشکیل انواع دگرسانی های پروپلیتیک، کوارتز – سرسیت – پیریت، آرژیلیک، سیلیسی، سرسیتی و کربناته منجر شده است. طبق بررسی های ژئوشیمیایی، تودههای درونی منطقه همه از نوع متا آلومینوس با ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی است و این توده ها در دسته مگنتیت نوع I طبقه بندی می شوند. غنی شدگی عناصر LREE نسبت به HREE همراه با آنومالی منفی Nb نشان دهنده تشکیل ماگما در زون فرورانش است.از نظر تکتنوماگمایی توده های بالا در محیط گرانیتوئیدهای کمان های آتشفشانی قرار می گیرند. کانی سازی اصلی منطقه در واحد های مونزونیت پورفیری و مونزودیوریت پورفیری با دگرسانی کوارتز – سرسیت – پیریت رخ داده است. این توده ها بالاترین تراکم رگه چه، بالاترین درصد اکسید آهن و بیشترین ناهنجاری ژئوشیمیایی عناصر را نشان می دهند. همچنین چهار نوع کانی سازی استوک ورک، رگه ای، افشان و برش گرمابی همراه این توده ها دیده می شود. در بررسی های ژئوشیمیایی خرده سنگی، دامنه تغییرات عناصری مثل مس از 30 تا 454 گرم در تن، روی 27 تا 279 گرم در تن، آنتیموان 0.9 تا 152 گرم در تن، طلا 5 تا 128 میلی گرم در تن متغیر است که این آنومالی ها بر دگرسانی کوارتز – سرسیت – پیریت با کانی سازی استوک ورک منطبق است. با توجه به تنوع واحد های نیمه عمیق نوع I با ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی، گسترش و نوع آلتراسیون ها، کانی سازی استوک ورک و آنومالی عناصر، احتمالا این منطقه مرتبط با سیستم های مس پورفیری است.

کانسار فسفات کوه سفید در کمربند زاگرس چین خورده ساده در شمال شرق استان خوزستان، شهرستان رامهرمز واقع است. سازند پابده با سه بخش بالایی (کانه زایی فسفات)، میانی (کانی های اکسیدی) و شیل های زیرین (مواد آلی همراه کانه زایی) میزبان کانه زایی است. هدف این پژوهش، بررسی انواع ترکیبات آلی همراه کانه زایی فسفات است. بنابراین 12 نمونه از واحد های فسفاته و شیلی برای بررسی های کانی شناسی، XRD، FTIR و راک ایول برداشت شد. بررسی مقاطع میکروسکپی نشان داد که اجزای فسفاته شامل پلت، اائید، اینتراکلاست، خرده استخوان و میکروفسیل هاست. بررسی های XRD و FTIR باند های معدنی– آلی مانند OH، OH کربوکسیلیک، C=O اسید های کربوکسیلیک، C≡C آلکین، گروه CH 2، C=C آروﻣﺎﺗﯿﮏ، CH آروﻣﺎﺗﯿﮏ و آلیفاتیک همراه کانه زایی را مشخص کردند. کربن های آلی و قاره ای نیز توسط پیرولیز راک ایول تعیین شدند که نشان داد، کانه زایی اغلب منشا قاره ای دارد و بخشی نیز حاصل تخریب مواد آلی توسط میکروارگانیسم هاست.

کمپلکس گرانیتوئیدی جبال بارز در جنوب شرق استان کرمان، بین طول های شرقی ′ 45 o57 تا ′ 00 o58 و عرض های شمالی ′ 30 o28 تا ′ 00 o29 واقع شده است. در این کمپلکس، پیکره اصلی سنگ شناسی شامل گرانودیوریت بوده، ولی سنگ هایی با ترکیب کوارتزدیوریت، گرانیت و آلکالی گرانیت و به مقدار بسیار کم تونالیت نیز دیده شده است که به وفور دارای انکلاوهای ماگمایی فلسیک و مافیک هستند. احتمالا انکلاوهای فلسیک حاصل گسیختگی های حاشیه ای در اثر ضربان های تزریق متوالی در فازهای اولیه و سقف توده نفوذی گرانیتوئیدی بوده و انکلاوهای مافیک نیز با استناد به تفاوت های آشکار با سنگ میزبان گرانیتوئیدی، نشانه ای از اختلاط ماگمای فلسیک و مافیک در منطقه است.بررسی های میکروسکپی ریزساختارها نشان دهنده سه نوع ریزساختار ماگمایی، ساب ماگمایی و میلونیتی است که ریزساختارهای ماگمایی و ساب ماگمایی، هم زمان با جایگیری توده اتفاق افتاده است، ولی ریزساختارهای میلونیتی، حاصل فعالیت های پس از جایگیری توده هستند. بر اساس بررسی های ژئوشیمیایی، ماگمای مجموعه مورد بررسی، سرشت پرآلومین تا متاآلومین داشته و گروه ماگمایی آن از نوع کالک آلکالن پتاسیم متوسط تا بالاست. همچنین بررسی نمودارهای تغییرات اکسیدهای اصلی و عناصر فرعی، طیف پیوسته ای بین ترکیبات سنگ های مورد بررسی نشان داده که بیانگر انجام تفریق ماگمایی گسترده در طی تبلور است. بررسی های صحرایی، مطالعات پتروگرافی و ژئوشیمیایی نشان می دهد که سنگ های مورد بررسی از نوع گرانیتوئیدهای نوع I است و در زیر مجموعه گرانیت های CAG قرار می گیرند. از نظر جایگاه زمین ساختی، این سنگ ها جزو گرانیتوئیدهای کمان قاره ای بوده اند و از گرانیت های قبل از برخورد تا هم زمان با برخورد به شمار می آیند. به نظر می رسد کمپلکس گرانیتوئیدی جبال بارز در داخل یک پهنه برشی قرار گرفته و ماگما از محل کالداری میجان در دفعات مختلف در طول پهنه برشی، به شکل سیل تزریق و جایگزین شده و خاستگاه ساختاری کمپلکس گرانیتوئیدی جبال بارز، فضاهای کششی است که محصول رژیم زمین ساختی ترافشارشی هستند.

روش میکروآنالیز LA-ICP-MS برای آنالیز ترکیب سیال های درگیر واقع در کانسار آهن جلال آباد استفاده شد. نمونه های مورد بررسی از گمانه های حفاری شده و پیت معدن که با کانی سازی ارتباط داشتند، برداشت شده است. سیالات درگیر چند فازی (L+V+S) در کوارتز فراوان است و دمای همگن شدن آنها 260 تا 440 درجه سانتی گراد است. شوری سیالات بین 30 تا 52 درصد معادل وزنی نمک طعام است.نتایج LA-ICP-MS روی سیالات درگیر نشان داد که مقدار Fe و Cu به ترتیب تا 16076 و 3204 گرم بر تن و میانگین 6914 و 792 گرم بر تن هستند. مقدار Na در سیالات درگیر بین 26906 تا 140716 گرم بر تن و K در محدوده 2372 تا 70484 گرم بر تن اندازه گیری شد. نسبت Ca/K بین 0.53 تا 8.68 و با میانگین 1.75 است که نشان دهنده اختلاط سیالات ماگمایی و غیر ماگمایی است. نسبت Mn/Fe در سیالات درگیر در محدوده 0.21 تا 1.87 است که نشان دهنده حضور دو نوع سیال اکسیدی و احیایی است. نتایج به دست آمده از بررسی های کانی شناسی، میکروترمومتری و شیمی سیالات درگیر نشان می دهد سیالات ماگمایی- گرمابی حاوی فلزات، سیالات گرمابی- غیر ماگمایی و اختلاط آنها با یکدیگر علت کانی سازی اکسید آهن- مس- طلا در کانسار جلال آباد بوده است.

کانسار فلوریت قهرآباد در 57 کیلومتری جنوب شرق شهرستان سقز، در استان کردستان واقع شده است. این نهشته به صورت عدسی های پراکنده، رگه ای، رگه چه ای و شکافه پرکن در سنگ میزبان های کربناتی- دولومیتی معادل سازند الیکا به سن تریاس رخ داده است. در این منطقه، روند گسل ها تقریبا عمود بر روند اصلی گسل های زاگرس و شیب آن ها تقریبا عمودی است و کانی سازی در زون برشی این گسل ها روی داده است. کانی های اصلی ذخیره شامل فلوریت (با رنگ های بنفش، سبز و بی رنگ) و گانگ ها، کوارتز، کلسیت، باریت و دولومیت هستند. انواع سیالات درگیر دو فازی L+V، سیالات سه فازی (CO2)v + H2O+ (CO2)L و L+V+S و حتی چهار فازی L+V+S1+S2 در نمونه ها دیده شده است. پدیده هایی مثل بلور منفی، سوزنی شدن و دم بریدگی نیز در سیالات درگیر دیده شده است. دماهای همگن شدن سیالات درگیر اولیه و ثانویه کاذب در فلوریت ها از 155oC تا 245oC با میانگین 187oC به دست آمد. در اغلب سیالات درگیر، فاز گاز به مایع در طی همگن شدن تبدیل شد. درجه پرشدگی اغلب سیالات درگیر بیش از 90 درصد بوده است. با استفاده از روش سرمایش، کمترین و بیشترین دمای یوتکتیک در نمونه ها، به ترتیب -23.1 و 18- با میانگین -20.7oC است که میزان شوری معادل درصد وزنی معادل نمک طعام حداکثر 30.8 درصد در سیستم H2O-CO2-NACl محاسبه شده است. اثر برنولی در این ذخیره به وقوع پیوسته است و چهار فرآیند اختلاط با دمای ثابت، جوشش، رقیق شدن با آب های سطحی و کاهش فشار در کانی سازی دخالت داشته اند. در نهایت می توان نتیجه گرفت که ذخیره فلوریت قهرآباد محصول فعالیت هیدروترمال از نوع اپی ترمال است و سیالات کانی ساز دارای منشا حوضه ای هستند که به هنگام مخلوط شدن با آب سطحی کانسار ته نشین شده است.

امروزه، اکتشاف ذخایر عناصر نادر خاکی به عنوان منابع و اولویت های راهبردی مورد تاکید قرار گرفته است که از جایگاهی ویژه در صنایع پیشرفته و هوشمند برخوردار است. پژوهش های اخیر، به شناسایی توانایی های امیدبخش این عناصر در ایران منجر شده است که از جمله می توان به بی هنجاری های پلاسر مونازیت مروست یزد در محدوده خاوری و باختری اشاره کرد. در این پژوهش، از داده ها و نمونه های تجزیه شده از 53 چاهک در محدوده خاوری این بی هنجاری در جنوب شهرستان یزد به منظور مدل سازی و پتانسیل یابی عناصر نادرخاکی استفاده شد. در منطقه مروست، سنگ منشا مونازیت شیل های سیاه است که به صورت متناوب با ماسه سنگ های آهکی، آهک و کنگلومرا و به شکل گرهک های پراکنده در شیل ها دیده می شود. بررسی الگوی توزیع عناصر نادر خاکی استاندارد شده به مقادیر کندریت، بیانگر مطابقت بالا با الگوی استاندارد مونازیت است. برای بررسی توزیع و تمرکز ژئوشیمیایی در منطقه، نقشه درون یابی توزیع این عناصر ترسیم شد که بیشترین تمرکز به ترتیب مرتبط با عناصر سبک، حد واسط و سنگین بود و بی هنجاری در قسمت جنوب و جنوب باختری محدوده واقع شده است. محدوده بی هنجاری ژئوشیمیایی از طریق ضریب شدت بخشی از جمله نسبت غلظت عناصر نادر خاکی سبک به سنگین نیز به اثبات رسید. در مرحله بعد، خوشه بندی داده ها در دو سطح عناصر و نمونه ها انجام شد که نشانگر چهار گروه بندی عناصر بر اساس سبک و سنگینی (ساختار اتمی و شیمیایی) و چهار پهنه فضایی بر اساس مناطق امیدبخش تعیین شد که مناطق دارای برچسب خوشه چهارم، منطبق بر منطقه بی هنجاری است. در نهایت، از روش آماری چند متغیره تحلیل مولفه های اصلی در راستای مدل سازی بی هنجاری استفاده شد که نقشه توزیع بار فاکتوری مولفه اول، منطبق بر منطقه بی هنجاری جنوبی محدوده است.