زمین شناسی اقتصادی
سال:1397 | دوره:10 | شماره:1 (پیاپی 18) |تعداد مقالات:18

کانسار طلا- مس کوه زر در 100 کیلومتری جنوب شرق شهرستان دامغان قرار دارد. این محدوده از لحاظ زمین شناختی، بخشی از کمربند آتشفشانی- نفوذی ترود- چاه شیرین محسوب می شود. زمین شناسی منطقه شامل سنگ های آذرآواری (توف بلورین) و آتشفشانی با ترکیب آندزیت و لاتیت بوده که زیر نفوذ توده های آذرین نیمه عمیق با بافت پورفیری و ترکیب مونزونیتی قرار گرفته اند. توده های مونزونیتی زیر نفوذ واحدهای نیمه عمیق جوان تر با ترکیب دیوریتی قرار گرفته اند. بافت اغلب توده های نفوذی، پورفیری و دارای کانی های کوارتز، پلاژیوکلاز، پتاسیم فلدسپار، هورنبلند، بیوتیت و پیروکسن است. نفوذ پلوتون و استوک های مونزونیتی به شکل گیری دگرسانی های گسترده سرسیتیک، پروپلیتیک، کربناته و سیلیسی- تورمالینی در منطقه منجر شده است. این سنگ ها با کانی سازی پراکنده پیریت به میزان 1 تا 10 درصد همراه بوده و سولفیدها به اکسیدهای آهن ثانویه از جمله گوتیت، هماتیت و لیمونیت تبدیل شده اند. نمونه برداری ژئو شیمیایی به روش خرده سنگی، ناهنجاری بالایی را از عناصر طلا (تا حداکثر ppb 598)، نقره (تا حداکثر ppb 3747)، مس (تا حداکثر ppm 679)، سرب (تا حداکثر ppm 1427) و روی (تا حداکثر ppm 1013) نشان می دهد. بر اساس بررسی های ژئوشیمیایی، توده های نفوذی ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا تا کمی شوشونیتی دارند و در محدوده متاآلومینوس تا کمی پرآلومینوس قرار می گیرند. غنی شدگی LREE ها در برابر HREE ها و غنی شدگی عناصر LILE در برابر HFSE، تشکیل ماگما را در پهنه فرورانش تایید می کند. ناهنجاری منفی Eu به علت وجود پلاژیوکلاز به عنوان کانی باقی مانده در سنگ منشا ماگماست. احتمالا ماگمای مادر در نتیجه ذوب بخشی آمفیبولیت ها شکل گرفته است.حضور سنگ منشا مونزونیت پورفیری، دگرسانی های سرسیتیک و پروپلیتیک، کانی سازی پیریت پراکنده و بی هنجاری های ژئوشیمیایی طلا و مس در کانسار کوه زر، نشان دهنده احتمالی سیستم کانی سازی طلا- مس پورفیری در این ناحیه است.

مجموعه گرانیتوئیدی کلاه قاضی در جنوب اصفهان و در پهنه ساختاری سنندج - سیرجان واقع شده است. بر اساس شواهد زمین شناسی سن احتمالی این مجموعه ژوراسیک بالایی بوده و شامل گروه های سنگی گرانودیوریت، گرانیت و آلکالی فلدسپار گرانیت است. کانی های اصلی تشکیل دهنده این مجموعه شامل کوارتز، پلاژیوکلاز و فلدسپار آلکالن بوده و بیوتیت تنها کانی فرومنیزین این مجموعه نفوذی است. حضور کانی های آندالوزیت، سیلیمانیت و گارنت در این مجموعه گرانیتوئیدی نشان دهنده منشا رسوبی توده های مورد بررسی است. بر اساس مطالعات صحرایی، پتروگرافی و ژئوشیمیایی، سنگ های مجموعه نفوذی مورد بررسی در گروه گرانیتوئیدهای نوع S قرار می گیرند و دارای ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا و از نوع پرآلومین هستند. از لحاظ ژئوشیمیایی طیف تغییرات SiO2 در نمونه های آنالیزشده از 64.6 تا 74.4 متغیر است. الگوی تغییرات عناصر کمیاب بهنجار شده نسبت به گوشته اولیه و کندریت بیانگر غنی شدگی این سنگ ها از LILE و LREE و تهی شدگی از HFSE و HREE است. نسبت Eu/ Eu*=0.28-0.85 در نمونه های کلاه قاضی نشان دهنده حضور اندکی پلاژیوکلاز در باقی مانده ذوب در منبع است. بر اساس شواهد زمین شناسی، کانی شناسی و ژئوشیمیایی مجموعه نفوذی کلاه قاضی در ژوراسیک بالایی و در طی نفوذ مذاب های گوشته ای به داخل پوسته و ذوب بخشی سنگ های پوسته ای تشکیل شده است.

کانسار مس پورفیری ظفرقند در شمال شرق اصفهان و در بخش مرکزی کمان ماگمایی ارومیه- دختر واقع شده است. این کانسار با دارا بودن پهنه های دگرسانی پتاسیک، فیلیک، آرژیلیک و پروپیلیتی در نتیجه نفوذ استوک پورفیری (گرانودیوریت با سن 19-21 میلیون سال) در واحدهای آتشفشانی و نیمه نفوذی با سن 56 میلیون سال تشکیل شده است. پیریت، کالکوپیریت، بورنیت و مولیبدنیت با بافت های گوناگون افشان و رگه ای، کانی های سولفیدی اولیه وکوولیت و کالکوسیت از سولفیدهای ثانویه این کانسار به شمار می آیند. در این پژوهش با بررسی داده های ریزبافت ها و منطقه بندی An%-FeO در درشت بلور های پلاژیوکلاز موجود در این سنگ ها، مدل ژرف یابی ماگمایی برای سنگ های نفوذی-آتشفشانی میزبان کانسار مس پورفیری ظفرقند پیشنهاد می شود که تبلور در آشیانه ماگمایی پوسته ای اساسا توسط فرآیند رشد- انحلال و اختلاط ماگمای مافیک در پوسته انجام شده و احتمالا مقادیر زیادی مس برای کانی زایی در این کانسار فراهم کرده است.

محدوده اکتشافی همچ در شرق بلوک لوت و در فاصله 85 کیلومتری جنوب غرب بیرجند واقع شده است. منطقه شامل برون زدهایی از سنگ های آذرین پالئوسن- ائوسن است که در برگیرنده طیف گسترده ای از توده های آذرین نیمه عمیق (دیوریت تا مونزونیت پورفیری) به همراه واحدهای نفوذی بازی، آتشفشانی حدواسط و سنگ های آذرآواری و رسوبی است.انواع دگرسانی آرژیلیک، سیلیسی، کوارتز- سرسیت- پیریت، پروپلیتیک و کربناته در محدوده اکتشافی قابل مشاهده است. کانی سازی در سطح به شکل پیریت پراکنده و رگه چه های اکسید آهن و در عمق به صورت کانی سازی پراکنده پیریت، کالکوپیریت، گالن و اسفالریت و پیریت رگه چه ای دیده می شود. توده های نفوذی حدواسط از نوع کالک آلکالن پتاسیم بالا (K2O بین 2.42 تا 4 درصد) و توده های گابرو و گابرودیوریتی مربوط به دسته تولئیتی (K2O بین 0.15 تا 0.27 درصد) است. توده های نفوذی منطقه همه از نوع متاآلومینوس است و در دسته مگنتیت (نوع I) طبقه بندی می شوند. نمودارهای عنکبوتی بیانگر غنی شدگی توده های نفوذی حدواسط از عناصر LREE، LILE و تهی شدگی از عناصر HREE به همراه مقدار جزئی ناهنجاری منفی Eu (0.81 تا 1.06) و حضور ناهنجاری مثبت Sr است که نشان دهنده حضور کم و یا نبود پلاژیوکلاز در سنگ منشا به عنوان کانی باقی مانده و وجود شرایط ذوب در حالت اکسیدان است. پایینبودن نسبت N (La/Yb) در سنگ های نفوذی محدوده همچ (6.85 تا 9.72) می تواند بیانگر درجه پایین ذوب بخشی گوشته اولیه باشد. تهی شدگی Nb به همراه نسبت بالای Zr/Nb نشان دهنده اشتقاق ماگما از پوسته اقیانوسی با میزان آلودگی پوسته ای کم است. ماگمای مولد توده های نفوذی حدواسط از حدود 1 تا 5 درصد ذوب بخشی اسپینل- گارنت لرزولیت (با مقدار کم گارنت) در عمق حدود 65 تا 67 کیلومتری گوشته بالایی و توده های بازی از 5 تا 20 درصد ذوب بخشی اسپینل لرزولیت (گوشته تهی شده) تشکیل شده اند. در نمودارهای پتروژنیک و تعیین محیط تکتونوماگمایی، توده های نفوذی در جایگاه زمین ساختی کمربند آتشفشانی زون فرورانش (VAG) قرار می گیرند. تنوع واحدهای نیمه عمیق با ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا، گسترش و نوع دگرسانی ها و کانی سازی سولفیدی پراکنده و رگه چه ای در محدوده، نشانه هایی از وجود سیستم پورفیری در عمق است.

منطقه فرمهین واقع در شمال شهرستان اراک در کمربند آتشفشانی- نفوذی ارومیه- دختر قرار گرفته است. سنگ های برون زد یافته در این منطقه شامل تراکی بازالت، تراکی آندزیت، آندزیت بازالتی، آندزیت، داسیت، ریوداسیت، ریولیت، ایگنمبریت، توفیت و توف هستند. بافت غالب در این سنگ ها پورفیری، پورفیری میکرولیتی و میکرولیتی است. شواهد آلایش ماگمایی به صورت منطقه بندی نوسانی و آثار خوردگی در پلاژیوکلازها در مقاطع میکروسکوپی مشخص است.حاشیه سوخته در آمفیبول ها بیانگر دمای بالا و گریزندگی بالای اکسیژن در هنگام فوران ماگماست. نتایج ژئوشیمیایی بیانگر ماهیت متاآلومین وکالک آلکالن بودن ماگمای سازنده است. به نظر می رسد ذوب بخشی گوشته متاسوماتیزه با درجه ذوب بخشی بین 10 تا 20 درصد اسپینل لرزولیت تا گارنت-اسپینل لرزولیت سازنده ماگمای اولیه بوده که ضمن بالا آمدن تفریق حاصل کرده و مختصری با سنگ های پوسته قاره ای آلایش پیدا کرده است. از لحاظ تکتونو ماگمایی محیط حاشیه قاره برای ماگمای سازنده تصور می شود.

منطقه ارزوئیه در مرز دو استان کرمان و هرمزگان قرار دارد. در این منطقه اکتشافات رسوبات آبراهه ای در مقیاس 1:100000 انجام شد. مهمترین عنصر اکتشافی در این منطقه کروم است که در اصل باید با پریدوتیت ها و دیگر سنگ های اولترابازیک همراه باشد، ولی در منطقه مقادیر بالای کروم با سازندهای تخریبی همخوانی دارد. برای تعیین زون های آنومالی فلزی و حذف آنومالی های کاذب می توان از چند روش استفاده کرد که در این پژوهش از روش شاخص آماری AHP و سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده شد. در این راستا، سه معیار لیتولوژی، ژئوشیمی عنصری و زمین ساخت در نظرگرفته و سپس با استفاده از این مدل، عوامل مربوطه ارزیابی و تعیین وزن شد. در پایان برای تهیه نقشه نهایی، لایه های اطلاعاتی این عوامل در محیط GIS تهیه و تلفیق شد. نتایج حاصل از بررسی نقشه آنومالی نشان داد که این روش باعث حذف آنومالی های کاذب در این منطقه می شود.

طبقه بندی نظارت شده یکی از بهترین روش های استخراج اطلاعات از تصویر است. دقت طبقه بندی نظارت شده تصاویر سنجش از دور متاثر از تعداد باندهای طیفی و تعداد نمونه های آموزشی است، به طوری که اگر تعداد نمونه ها از تعداد باندها خیلی کمتر باشد دقت طبقه بندی کاهش می یابد.وقوع این مشکل در طبقه بندی تصاویر ابرطیفی به دلیل داشتن باندهای طیفی بسیار بیشتر در مقایسه با تصاویر چندطیفی، محتمل تر است. در چنین شرایطی استفاده از روش های انتخاب ویژگی می تواند راه گشا باشد. این روش ها با انتخاب باند های دارای بیشترین اطلاعات در مورد موضوع مورد بررسی و حذف باند های نامربوط، زائد و دارای اطلاعات تکراری کارآیی طبقه بندی را افزایش می دهند. در این پژوهش استفاده از یک روش انتخاب ویژگی مبتنی بر الگوریتم رقابت استعماری فازی به شناسایی تنها 5 درصد از کل باندهای طیفی یعنی 9 باند از بین 165 باند قابل استفاده هایپریون منجر شد. 9 باند یادشده بیشترین سهم در شناسایی مناطق دگرسانی را داشته و دقیقا در بازه هایی قرار گرفته اند که مناسب برای شناسایی کانی های شاخص مناطق دگرسانی هستند که خود بیانگر دقت بالای روش استفاده شده است. همچنین طبقه بندی نظارت شده توسط ماشین بردار پشتیبان و با استفاده از 17 نمونه دگرسانی برداشت شده از محدوده نشان می دهد که دقت نقشه پراکندگی دگرسانی با استفاده از 9 باند انتخاب شده در مقایسه با حالتی که کل باندهای هایپریون استفاده شده اند، به طور چشمگیری بهبود یافته است.

رخداد معدنی قره چیلر در فاصله 70 کیلومتری شمال تبریز واقع شده است و بخشی از پهنه کانه دار ارسباران در پهنه ساختاری البرز باختری- آذربایجان محسوب می شود. کانه زایی به شکل رگه ای در میزبان توده گرانودیوریت- کوارتزمونزودیوریت رخ داده است. کانه های فلزی در منطقه قره چیلر شامل کالکوپیریت، پیریت، مولیبدنیت و گالن و کانی های باطله شامل کوارتز، کلسیت و آنکریت است. مهم ترین بافت های کانسنگ شامل رگه-رگه چه ای، برشی، دانه پراکنده، پرکننده فضای خالی، بازماندی و جانشینی است. چهار مرحله کانه زایی در قره چیلر قابل تشخیص است، این مراحل با رگه های کوارتز- پیریت-کالکوپیریت (مرحله اول) آغاز و به ترتیب با تشکیل رگه- رگه چه های کوارتز-مولیبدنیت- پیریت (مرحله دوم)، رگه چه های هیدروکسید آهنی طلادار (مرحله سوم) و سرانجام رگه چه های منفرد و یا دسته رگه چه های نیمه موازی تا متقاطع کوارتز-کربنات تاخیری (مرحله چهارم) ادامه یافته است. دگرسانی گرمابی به بخش های سیلیسی، سرسیتی و کربناتی بخش های کانه دار محدود می شود. دگرسانی پروپیلیتیک در خارج از بخش های کانه دار و دگرسانی پتاسیک به صورت محدود در منطقه رخ داده اند. مقایسه الگوی عناصر کمیاب خاکی در توده گرانودیوریت- کوارتزمونزودیوریت میزبان سالم و بدون کانه زایی، توده دگرسان شده و رگه های کوارتز کانه دار، بیانگر تهی شدگی مشخص در میزان این عناصر در توده دگرسان شده و به ویژه رگه های کانه دار است. این امر بیانگر تحرک این عناصر توسط سیالات ماگمایی- گرمابی غنی از کلر و فلوئوردار است که سبب شست وشو و حمل آنها از بخش های دگرسانی و کانه زایی شده اند. دمای همگن شدن میان بارهای سیال دو فازی موجود در کوارتزهای مراحل اول و دوم کانه زایی در محدوده دمای 182-532 درجه سانتی گراد قرار می گیرد.دمای ذوب یخ از 5.7- تا 22- درجه سانتی گراد متغیر است که منطبق بر شوری بین 9.2 تا 23.5 درصد وزنی معادل نمک طعام است.دمای همگن شدن میان بارهای سیال سه فازی نوع اول (Th> Tm-h) به ترتیب بین 197-530 و 203-375 درجه سانتی گراد و شوری آنها به ترتیب بین 29.5 تا 55.1 و 32.4 تا 45.6 درصد وزنی معادل نمک طعام است. روند دمای همگن شدن-شوری با ترکیبی از فرآیندهای آمیختگی هم دمای سیال های با شوری متفاوت و جوشش سازگار است. رخداد مس، مولیبدن و طلا در اثر این فرآیندها و همچنین واکنش سیال کانه دار با کمرسنگ ها صورت گرفته است. ویژگی های زمین شناسی، ساخت و بافت کانسنگ، کانی شناسی کانسنگ، زمین شیمی و داده های میان بارهای سیال بیانگر کانه زایی رگه ای مس- مولیبدن- طلا مرتبط با سیستم های مس- مولیبدن پورفیری و ذخایر طلای مرتبط با توده های نفوذی در منطقه قره چیلر است.

حوضه ارومیه - نقده - مهاباد، گستره ای از حوضه آبریز جنوب و باختر دریاچه ارومیه است که بخش هایی از استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و حاشیه شمالی استان کردستان را پوشش داده است.پژوهش حاضر، تلفیقی از داده های زمین شناسی، هیدرولوژی، دورسنجی، ژئوشیمی و ژئوفیزیک هوایی برای دسته بندی حوضه های مستعد مرتبط با کانی زایی اورانیوم نوع ماسه سنگی در ایران است. با توجه به وجود عوامل مثبت از قبیل سنگ منشا، سنگ میزبان و الگوی هیدروژئولوژیکی این حوضه می تواند یکی از حوضه های مناسب برای تشکیل کانه زایی اورانیوم نوع ماسه سنگی باشد. با توجه به ویژگی های سنگ شناسی از نظر وجود سنگ منشا، سنگ میزبان، محیط زمین ساختی، محیط رسوب گذاری، ویژگی های ژئوتکتونیکی و غیره، منطقه مورد بررسی به سه زیر حوضه تحت عنوان حوضه های مستعد 1، امید بخش 2 و احتمالی 3 برای کانه زایی اورانیوم نوع ماسه سنگی شناسایی و برای پژوهش های میدانی و در فازی پیشرفته تر برای بررسی های زیرزمینی، انتخاب و معرفی شده است.

گنبد نمکی زندان در شمال شهرستان بندرلنگه و در پهنه زاگرس قرار دارد. این گنبد نمکی از واحد های درهم سازند هرمز شیل، مارن و خاک سرخ به سن پرکامبرین تشکیل شده است و در سازندهای میشان (مارن خاکستری و آهک های رسی)، آغاجاری (ماسه سنگ آهکی و مارن های سرخ رنگ) و بختیاری (کنگلومرا و ماسه سنگ های آهکی چرتی) برون زد یافته است. در داخل سازند هرمز کانه زایی آهن و مس رخ داده است. فراوان ترین شکل کانه زایی آهن به صورت لایه های هماتیت-لیمونیت- اولیژیست (خاک سرخ) در واحد H 1 است. شکل دیگر کانه زایی آهن با عیار بالا، اما گسترش محدود، مخلوطی از هماتیت و مگنتیت در سنگ های دیابازی ناشی از فعالیت های ماگمایی در آخرین مرحله تشکیل واحدهای سازنده گنبد نمکی (H4) در منطقه است. کانسنگ آهن منطقه شامل کانه های هماتیت، اسپیکولاریت، مگنتیت، گوتیت و دیگر اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن است. کانه زایی مس (پیریت و کالکوپیریت) به صورت پراکنده در امتداد لایه بندی واحدهای توف و شیل واحد H1 سازند هرمز صورت گرفته است که در اثر فرآیندهای سوپرژن به مالاکیت تبدیل شده است. رابطه معناداری بین میزان فراوانی عناصر با میزان آهن در کانسنگ های آهن وجود دارد، به طوری که با کاهش میزان TiO2، K2O، SiO2 و Al2O3 و افزایش میزان Ni و Cr2O3 مقدار آهن افزایش می یابد. حضور مقادیر کم عناصر نامتحرک در گنبد نمکی زندان و دگرسانی های پروپلیتیک، سرسیتی و سیلیسی و کربناتی شدن موجود در آن می تواند نشانی از احتمال منشا سیالی شورابه ای برای کانسار آهن این گنبد باشد، هر چند برای اثبات این مهم احتیاج به بررسی های ایزوتوپی و سیالات درگیر است، این کانسار را می توان در ردیف کانسارهای نوع VMS طبقه بندی کرد.

منطقه رامند بخشی از نوار ماگمایی ارومیه- دختر واقع در زون ساختاری ایران مرکزی است که از نظر جغرافیایی در جنوب غربی شهرستان بویین زهرا و ضلع جنوبی دانسفهان قرار دارد. منطقه یادشده به طور عمده شامل سنگ های آذرین اسیدی با ترکیب ریولیتی و ریوداسیتی است. آثار دگرسانی های رسی و پیدایش رگه های سیلیسی در سنگ های آتشفشانی به وفور دیده می شود. در این پژوهش با استفاده از الگوریتم منطق فازی و سازوکار تلفیق داده های مکانی (در محیط (GIS، نقشه پیشداوری از وضعیت توانایی های معدنی مرتبط با فعالیت های کانه زایی ماگمایی- گرمابی تهیه شده است. لایه های مورد استفاده شامل اطلاعات زمین شناسی، زمین ساختی، تصاویر ماهواره ای (سنجنده ETM+) و شواهد کمی بهدست آمده از سنجش های مغناطیس هوابرد هستند که پس از پردازش مقدماتی داده ها و دستیابی به نقشه های پربندی وزن دهی شده (لایه های نشانگر)، فایل های رستری (سلولی) موجود در قالب شبکه استنتاج فازی و با انتخاب مقدار عملگر گامای g=0.75 تلفیق شده اند. بدین ترتیب آثار همراه با دگرسانی و کانه زایی منطقه رامند با تاکید بر توان معدنی ذخایر ماگمایی-گرمابی به صورت نقشه پیش داوری فازی معرفی شده اند. در این نقشه نواحی مستعدی وجود دارند که از اولویت پی جویی ذخایر فلزی در عمق رخساره های دگرسانی برخوردارند. لذا در پایان پژوهش، برخی از نتایج و پیشنهادهای لازم با هدف ادامه فعالیت های اکتشافی (در فاز تفصیلی) مطرح شده اند.

هدف از این پژوهش بررسی های دورسنجی و مغناطیس هوابرد در ذخایر مس پورفیری برای شناسایی واحدهای دگرسانی و مناطق با تمرکز بالای کانه زایی طلاست. بدین منظور هشت اندیس با تمرکز متفاوت طلا انتخاب و مرز مطالعاتی و کانی های مهم دگرسانی در آنها توسط پردازش داده استر مشخص شدند. داده های مغناطیسی نیز با فیلترهای مختلف پردازش و بر اساس مرزهای تعیین شده برای هر اندیس برش داده شدند. در مرحله بعد مناطق بارز شده و تغییرات میدان مغناطیس در اطراف هر اندیس، بررسی و با یکدیگر مقایسه شدند. طبق نتایج پردازش تصاویر استر زون فیلیک در منطقه گسترش زیادی دارد و با توجه به اینکه بیشتر ذخایر فقیر از طلا با دگرسانی گسترده فیلیک همراه هستند، این امر پایین بودن مقدار طلا در این ذخایر را تایید می کند. نتایج داده مغناطیسی نیز نشان داد که تغییر در شدت میدان مغناطیسی با تغییرات طلا در اندیس های مورد بررسی همخوانی دارد.

کانه زایی مس رسوبی در محدوده نهند- ایوند در فاصله 20 کیلومتری شمال شهر تبریز قرار دارد.این منطقه معدنی از لحاظ ساختاری در زون البرز- آذربایجان قرارگرفته است و قسمت کوچکی از منطقه ارسباران را تشکیل می دهد. سنگ میزبان اصلی کانی سازی از جنس ماسه سنگ و سیلت سنگ غنی از مواد آلی به سن میوسن است. ابعاد مواد آلی در نمونه دستی بین چندین میلی متر تا 5– 10 سانتی متر است. افق های کانی سازی شده به ابعاد بیست سانتی متر تا بیش از یک متر در منطقه دارای سولفیدها و کربنات های پراکنده مس در طول مرزهای احیا است و در بین رسوبات سیلتی و مارنی، شیل، سیلت سنگ و ماسه سنگ قرمز واقع شده است. به نظر می رسد که تخلخل و نفوذپذیری خوب سنگ های میزبان (5 تا 10 متر) در مجاورت واحدهایی با نفوذپذیری کمتر (شیل، مارن و سیلت سنگ قرمز) شرایط مطلوبی برای مهاجرت جانبی سیال کانه دار و کانی سازی فراهم آورده است. از طرف دیگر عوامل ساختاری (ازجمله شکستگی ها، گسل ها، چین خوردگی و...) در شدت دگرسانی سوپرژن که موجب جابه جایی مجدد و پراکندگی کانه زایی در زون های نزدیک به سطح می شود، موثر است. برای بررسی منشا گوگرد محدوده نهند- ایوند، آنالیز ایزوتوپی گوگرد بر روی 17 نمونه سولفیدی انجام شد. مقادیر d34S کانی های سولفیدی در نمونه های بررسی شده در مقاطع مختلف اغلب منفی بوده و مقادیر متنوعی بین -27.9 تا 1.3 در هزار را نشان می دهند. در حقیقت، مقادیر ایزوتوپی گوگرد در این نمونه ها نشان دهنده این است که منشا گوگرد در ماسه سنگ های کانی سازی شده منطقه مورد بررسی نشات گرفته از احیای باکتریایی سولفات توسط مواد آلی است.

کانسار آهن سراب- 3 در شرق شهرستان تکاب و درشمال زون سنندج- سیرجان واقع شده است. در اثر جایگیری توده نفوذی با ترکیب حدواسط تا اسیدی در سنگ های آهکی منطقه، کانه زایی آهن ± سولفید در منطقه رخداد است. طبق شواهد، کانسارسراب- 3 متشکل از سه زیر پهنه برون اسکارن، درون اسکارن و کانسنگ آهن ± سولفید است. فرآیندهای اسکارنی شدن به دو مرحله پیش رونده و پسرونده قابل تقسیم است. در مرحله پیشرونده، جایگیری توده نفوذیدر سنگ های کربناتی باعث دگرگونی ایزوشیمیایی سنگ های درونگیر و تبلور مجدد کلسیت ها و تبدیل آن ها به آهک های دولومیتی در نزدیکی توده نفوذی شده است. تبلور توده نفوذی باعث تکامل فاز سیال هیدروترمال و نفوذ آن به داخل سنگ های درونگیر شده است. واکنش این سیالات با سنگ میزبان باعث ایجاد دگرسانی متاسوماتیک گسترده شده که توسط تشکیل کانی های کالک سیلیکاته بی آب نظیر آندرادیت و دیوپسید مشخص می شود. در مرحله پسرونده با تغییر شرایط فیزیکوشیمیایی نظیر کاهش دما کانی های کالک سیلیکاته بی آب به کانی های، کالک سیلیکاته آبدار (ترمولیت– اکتینولیت، اپیدوت)، سیلیکاته (کلریت، سرپانتین، تالک فلوگوپیت)، اکسیدی (مگنتیت و هماتیت)، سولفیدی (پیریت، کالکوپیریت) و کربناته (کلسیت) تبدیل شده اند. به دنبال آن، فعالیت های تاخیری، موجب تشکیل رگه های کوارتز- کلسیت کانه دار در منطقه شده است. در مرحله سوپرژن نیز، طی فرآیند اکسایش در بخش های سطحی و کم ژرفای کانسار، هماتیت های مارتیتی، کانی های اکسی-هیدروکسیدی آهن، کالکوسیت، کوولیت و کلریت (پنین) تشکیل شده است. مطالعات تجزیه نقطه ای الکترونی (EPMA) بر روی کانی های مگنتیت و هماتیت گویای مقدار بالای متوسط MnO (0.09 درصد وزنی) و Al2O3 (1.59 درصد وزنی) و مقادیر پایین متوسط عناصر TiO2 (0.03 درصد وزنی) و V2O5 (0.01 درصد وزنی) است. با توجه به شواهد کانی شناسی اسکارن و ژئوشیمی مگنتیت، کانه زایی آهن درهمبری واحدهای کربنات و توده نفوذی، گویای خاستگاه اسکارنی کانسار آهن سراب- 3 است.