مدیریت دانش اسلامی
سال:1398 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی: ساختارهای فقهی را با معیارهای گوناگونی می توان ترسیم کرد. یکی از معیارهای ساختارسازی فقه، روابط انسانی (رابطه با خدا، خود، انسان های دیگر و طبیعت) است. گرچه فقیهان متقدم از این معیار بهره نبردند، اما استفاده از آن در میان متأخران فقها و اندیش وران فقه بسیار است. این مقاله با جست وجو در میان کتاب های فقهی، ابتدا ساختارهای مبتنی بر روش مذکور را استخراج نموده و سپس از میان آنها ساختارهایی که طراحان آنها تصریح به پیروی از معیار روابط انسانی کرده یا این معیار در ساختارشان جایگاه ویژه ای دارد را گزینش کرده است. در این مقاله، شش ساختار ناظر به روابط انسانی معرفی و بررسی می شوند که عبارتند از: ساختار آیت الله مشکینی در الفقه المأثور، ساختار آیت الله اعرافی در فقه تربیتی، ساختار آیت الله اشتهاردی و آیت الله یزدی در مقدمه کشف الرموز، ساختار دکتر گرجی در کتاب تاریخ فقه و فقها، ساختار آل نجف در کتاب الحلال و الحرام فی الشریعة الاسلامیة و ساختار برجی در مقاله «دسته بندی های ابواب فقه». دستاورد مقاله نشان می دهد، اکثر دانشوران متأخر برای ساختاربندی فقه به گونه ای از معیار روابط انسانی بهره برده اند و این معیار در میان متأخران و معاصران فقه پژوه، رایج و کاربرد بسیاری دارد. بهره گیری از این معیار در ساختار، نشانگر توجه به انسان، نیارها و روابط او است. چنین رویکردی در ساختاربندی فقه، متمایز از رویکرد فقیهان متقدم و دارای اهمیت است و سوگیری متفاوت دانشوران کنونی فقه را نشان می دهد. چکیده عربی: من الممکن تصوّر الأسس الفقهیة حسب ملاکات مختلفة. من جملة هذه المعاییر لوضع أسس الفقه هی العلاقات الإنسانیة (العلاقة بالله، العلاقة بالنفس، العلاقات بالآخرین وبالطبیعة) ولو الفقهاء الماضین ما انتفعوا بهذه المعاییر لکن قد کثر الإنتفاع به عند الفقهاء الجدد. یبغی هذا المقال البحث والتتبع فی الکتب والمصادر الفقهیة لإستنباط الأسس المرتکزة على المنهج المذکور ومن ثمّ ینتقی الباحث الأسس التی یذکر فیها العلاقات الإنسانیة مباشرة من المنظرین لها أو یرکزون فی اسسهم الفقهیة على العلاقات المذکورة بشکل خاص. قد توصلنا فی هذا المقال إلى ستة أسس تبتنی على العلاقات الإنسانیة: منها الأساس الفقهی لفضیلة الشیخ المشکینی ره فی کتابه الفقه المأثور والأساس الفقهی لآیة الله أعرافی فی الفقه التربوی والأساس الفقهی لآیة الله الاشتهاردی والیزدی فی مقدمة کشف الرموز والأساس الفقهی لسماحة الشیخ غرجی فی کتاب تأریخ الفقه والفقهاء والأساس الفقهی لفضیلة الشیخ آل نجف لیش کتاب الحلال والحرام فی الشریعة الإسلامیة والأساس الفقهی لسماحة الشیخ برجی فی مقالته "تصنیف أبواب الفقه". حصیلة المقال هو أن معظم الفقهاء المتأخرین ینتفعون بهذه العلاقات الإنسانیة لوضع الأسس الفقهیة کما أن هذا المعیار کثیر الإستخدام بین الباحثین المعاصرین فی الفقه. الإهتمام بهذا المعیار فی الأسس وعلاقاته. هذه الرؤیة إلى جالأسس الفقهیة تحظى بإعتناء وتختلف عن رؤیة الفقهاء المتقدمین وتظهر تغییر اتجاه الفقهاء المعاصرین مقارنة بالماضین.

چکیده فارسی: مشکلات فراروی ترجمه متون و معادل یابی واژگان و اصطلاحات علوم اسلامی اقتضا می کند که از نویسه گردانی واژگان استفاده شود. استفاده از نویسه گردانی و شرح واژگان، سبب انتقال دقیق تر مفاهیم اسلامی، تعمیق آشنایی کاربر با اصطلاحات اسلامی و تسهیل در نشر معارف اسلامی در جهان می شود. از طرفی، عدم انضباط در نویسه گردانی، سبب هرج ومرج در کیفیت ورود اطلاعات در پایگاه داده ها شده و نیز سردرگمی کاربر، صرف وقت بسیار و عدم دست یابی به همه اطلاعات موردنظر در زمان بازیابی اطلاعات را در پی دارد. هدف این پژوهش، اثبات ضرورت مدیریت نویسه گردانی از طریق استاندارد سازی و نظام ارجاعات در مترادف ها است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی با مراجعه به اسناد و مدارک موجود به صورت نشر مکتوب یا دیجیتال انجام شده است. دستاوردهای تحقیق عبارتند از: لزوم سیاست گذاری، استانداردسازی نویسه های اصطلاحات همراه با تبیین مفهومی واژگان نویسه گردانی شده و ضرورت استفاده از نظام ارجاعات برای ارجاع به نویسه های استانداردشده. موفقیت در این کار، نیازمند مشارکت و همکاری مراکز پژوهشی، آموزشی، کتاب خانه ها، مراکز نشر و پایگاه های اطلاعاتی برخط به ویژه راهنماهای اینترنتی و موتورهای جستجو در سطح ملی و بین المللی است. چکیده عربی: المشاکل العالقة أمام ترجمة النصوص والبحث عن معادلات المفردات ومصطلحات العلوم الإسلامیة تقتضی کتابة نفس المصطلحات. الإنتفاع بنفس المصطلحات وشرحها یؤدی إلى إیصال المفاهیم الإسلامیة بأدق صورة، تعمّق القرّاء فی معرفة المصطلحات الإسلامیة وتیسیر نشر المعارف الإسلامیة فی ارجاء المعمورة. من جانب هناک فوضى فی بیان نفس المصطلحات حرفاً یدفع إلى صعوبة نقل البیانات فی المنظومة المعلوماتیة وذهول المستخدمین، ضیاع وقت کثیر، عدم النیل إلى جمیع البیانات عند طلب استحضاره. یهدف المقال إلى تنظیم و إدارة نفس المصطلحات عن طریق وضع مواصفات وجعل الهوامش، للمترادفات. هذا البحث اتخذ المنهج الوصفی-التحلیلی ومن خلال الرجوع إلى الوثائق المتوفرة، مطبوعة کانت أو رقمیة. حصیلة البحث: ١-ضرورة التخطیط ٢-وضع مواصفات لمعادلات المصطلحات مرفقاً بإیضاح مفاهیم المفردات المعادلة وضرورة الإنتفاع بأسلوب التهمیش للمعادلات المذکورة حسب المواصفات المطلوبة. یکتم سرّ النجاح فی هذا الأمر فی تعاون مراکز الأبحاث والتعلیم والمکتبات، دور النشر والمنظومات المعلوماتیة لاسیما دلیل المواقع الإلکترونیة ومحرکات البحث على المستوى الوطنی والدولی.

چکیده فارسی: در نوشتار پیش رو، حوزه مهدویت پژوهی به عنوان دانش نوپا و مستقل با اصطلاح جدید به وسیله رشته آینده پژوهی مورد بررسی و مداقه قرار می گیرد. مقاله با ذکر مقدمه ای شروع و با بیان مفهوم شناسی واژگانی مانند: مهدویت پژوهی، آینده پژوهی و اصطلاح نامه شناسی ادامه پیدا می کند و سپس به تعیین قلمروی بحث پرداخته می شود. رسالت اصلی مقاله، پرداختن به حوزه مهدویت پژوهی به عنوان یک حوزه دانشی با نگرش گذشته پژوهی و آینده پژوهی است. بنابراین فرایند بحث به تبیین مهدویت پژوهی با دو رویکرد پسینی و پیشینی همت گماشته شده و در آخر، چشم انداز مهدویت پژوهی با دو نگرش اکتشافی و هنجاری، با رویکرد آینده پژوهی ترسیم می گردد. در نگرش اکتشافی، به گرایش و رشته بودن حوزه مهدویت پژوهی و در نگرش هنجاری، به میان رشته بودن مهدویت پژوهی به عنوان دانش مستقل اسلامی نظر داده می شود. چکیده عربی: فی هذا المقال نتناول ونتمعّن فی القضیة المهدویة بمثابة علم حدیث النشأة ومستقل بمصطلح جدید فی الدراسات المستقبلیة. ابتدأنا المقال بمقدمة ودراسة لغویة ومفهومیة عن المفردات نحو: الدراسة فی القضیة المهدویة، الدراسات المستقبلیة، معرفة موسوعات المصطلحات ثم حددنا نطاق البحث. نبغی فی هذا المقال دراسة القضیة المهدویة من منطلق قضیة معرفیة برؤیة الدراسة السابقة والمستقبلیة. لذا عملیة البحث تحاول تبیین دراسة القضیة المهدویة بالمعرفة البدیهیة و الإستدلالیة والماضی وفی آخر المطاف نرسم الأفق المعرفی لهذه القضیة الأساسیة بالإتجاهین الإمبریقی والمعیاری بمنظار الدراسات المستقبلیة. یشیر الإتجاه الإمبریقی الى أن صعید القضیة المهدویة هو حقل وإختصاص منفصل والإتجاه المعیاری یبین أنها من الحقول المتداخلة ویمثل علماً إسلامیاً مستقلاً.

چکیده فارسی: «مدیریت دانش» از موضوعات مهمی است که در حوزه های مختلف دانشی کاربرد بسیار دارد. مقاله پیش رو، دربردارنده مباحثی درباره مدیریت دانش در حوزه مطالعات مهدوی است. نظام موضوعات مهدوی، منابع و کتاب خانه های مهدوی، محققین و پژوهشگران مهدویت پژوه، مراکز و پژوهشکده هایی که در حوزه مهدویت کار پژوهشی و فرهنگی انجام می دهند، نرم افزارهای تولید شده با محوریت مهدویت، همه از مصادیق مدیریت دانش اسلامی در حوزه مطالعات مهدوی به شمار می آیند. در این مقاله به نظام موضوعات مهدوی و نقش آن ها در مدیریت دانش اسلامی پرداخته شده است. . بر این اساس پرسش اصلی نوشتار حاضر آن است که: موضوعات مهدوی چگونه دسته بندی می شوند و در مدیریت دانش اسلامی چه نقشی دارند؟ بدیهی است از طریق دسته بندی های نظام مند، می توان مفاهیم و اصطلاحات جدید در حوزه مهدویت را کشف نموده و بر غنای اصطلاح نامه معارف مهدوی افزود؛ چنین رویکردی می تواند یک نوآوری در مطالعات مهدوی باشد. چکیده عربی: "ادارة المعرفة"، من المواضیع المهمة التی لها دور بالغ فی مختلف المجالات المعرفیة. هذا المقال، یضمّ قضایا عن ادارة المعرفة فی مجال الدراسات المهدویة. من أبرز مصادیق وعناصر ادارة المعرفة الإسلامیة فی مجال الدراسات المهدویة، هی مجموعة المواضیع المهدویة ومصادرها والمکتبات المعنیّة و الباحثون عن القضیة المهدویة، مراکز أبحاث والمؤسسات التی لها نشاطات ثقافیة وأبحاث فی هذا المجال وکذلک التطبیقات المنتجة المتمحورة حول القضیة المهدویة. تناولنا فی هذا المقال نظام المواضیع المهدویة ودورها فی ادارة المعرفة الإسلامیة. لذا السؤال الرئیسی هو: کیف تصنّف مواضیع القضیة المهدویة وما هی دورها فی ادارة المعرفة الإسلامیة؟ مِن المؤکد أن التصنیف النظامی، یکشف لنا المفاهیم والمصطلحات الحدیثة فی مجال المهدویة ویثری موسوعة مصطلحات المعارف المهدویة. من المحتوم هذا النهج بمثابة ابداع فی الدراسات المهدویة.

چکیده فارسی: تفاوت مسئله ما با گذشتگان در تفاوت نگرش به طبقه بندی علوم و رده بندی منابع است. مبنای طبقه بندی آنان، ماهیت و هدف علوم بود. برای نمونه فارابی در سرآغاز کتاب ارزشمند احصاء العلوم همه علوم را در پنج طبقه ساماندهی کرده است. اما در عصر مدرن مدیریت جزئیات دانش و مدارک، اصل هزینه و فایده و پیدا کردن خلأهای دانشی مبنای رده بندی منابع است. طبقه بندی علوم برای تمدن گذشته اسلامی مناسب بود؛ اما برای تمدن سازی نوین اسلامی نیازمند مدیریت اطلاعات و علم سنجی هستیم؛ زیرا در عصر دیجیتال، داده ها و اطلاعات با سرعتی سرسام آور در حال افزایش است و باید روش هایی برای بهره بردن از آن ها به وجود آورد. ابزارهای سازماندهی و مدیریت اطلاعات نقش قابل توجهی در این زمینه دارند؛ البته داده کاوی مهم ترین آن هاست. هدف از انقلاب اسلامی در ایران ایجاد تمدن جدید متمایز از تمدن غرب است. تمدن سازی نوین اسلامی رسالتی است که ضرورت دارد همگان برای تحقق آن تلاش نمایند. پرسش اصلی این پژوهش نیز آن است که برای تمدن سازی نوین اسلامی در حوزه طبقه بندی علوم و رده بندی منابع چه باید کرد؟ روش پژوهش کتاب خانه ای است و بر نظریه های علم اطلاعات و دانش شناسی مبتنی است. نتیجه ای که این پژوهش در پی دارد، به کار گیری ابزارهای سازماندهی اطلاعات، داده کاوی و علم سنجی است تا بتوان وضعیت موجود را شناسایی کرد و با نیازسنجی پژوهشی، راهنمای علمی تمدن سازی نوین اسلامی شد. چکیده عربی: هناک اختلاف أساسی بین المعاصرین والماضین فی الإتجاه نحو تصنیف العلوم وتبویب المصادر. کانت قاعدة القدماء فی التصنیف، ماهیة العلوم وأهدافها. على سبیل المثال یصنّف العلامة فارابی کافة العلوم الى خمسة تصنیفات فی کتابه القیّم "إحصاء العلوم". لکن فی عصر الحداثة إدارة تفاصیل العلم ووثائقه، قاعدة التکلفة والفائدة و العثور على الثغرات العلمیة هی أساس تویب المصادر. کان تصنیف العلوم للحضارة الإسلامیة الماضیة نافعا؛ لکن لبناء الحضارة الإسلامیة الحدیثة یتطلب إدارة البیانات و الساینتومترک؛ بما أن فی عصر المعلومات الرقمیة تتضاعف البیانات والمعلومات بسرعة فائقة ولابد من اتخاذ مناهج للإنتفاع بها و لأدوات التنظیم وادارة البیانات دور کبیر فی هذا المجال حیث أن أهمها تحلیل البیانات. هدف الثورة الإسلامیة فی ایران بناء حضارة حدیثة تتمایز عن الحضارة الغربیة. بناء الحضارة الإسلامیة الحدیثة رسالة یبتغی أن تتکاتف الجهود کافة لإنجازها. السؤال الرئیسی فی هذا البحث هو: ما الحیلولة فی تصنیف العلوم وتبویب المصادر لبناء الحضارة الإسلامیة الحدیثة؟ یعتمد البحث على المنهج المکتبی ونظریات علم البیانات وعلم المعلومات. قد حاولنا فی هذا البحث استخدام ادوات تنظیم المعلومات، تحلیل البیانات و الساینتومترک حیث نتمکن من معرفة الواقع المعاصر ومعرفة مدى الحاجة بأسلوب البحث العلمی نکشف دلیلاً علمیاً لبناء الحضارة الإسلامیة الحدیثة.

چکیده فارسی: هدف از این نوشتار، بررسی استفاده از داده های مستند کتاب خانه ای در ویکی شیعه است. پژوهش از نوع توصیفی و به روش کتاب خانه ای و تحلیل محتواست. جامعه آماری شامل تمام مدخل های اشخاص ویکی شیعه فارسی است. چون آمار دقیقی از تعداد مدخل ها نداشتیم و به تعداد آن ها افزوده می شد، نمونه صدتایی به روش نمونه برداری، تصادفی طبقه ای انتخاب گردید. سپس بر اساس نمونه برداری هدف دار، شش پایگاه مستند کتاب خانه ای انتخاب و مدخل های اشخاص ویکی شیعه در آن ها جستجو گردید و نتایج توسط نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که اطلاعات 88 درصد از مدخل های بررسی شده، در پایگاه های مستند کتاب خانه ای وجود دارد که به ترتیب: بانک مستندات کتاب خانه ملی ایران، برگه دان مستند مجازی بین المللی و شماره استاندارد بین المللی نام، بیشترین درصد فراوانی را به خود اختصاص داده اند. همچنین، اطلاعات بیش از نیمی از این مدخل ها، در بیش از پنج پایگاه بررسی شده، موجود است. همچنین بیشترین میانگین به برگه دان مستند فراگیر و کمترین میانگین به بانک مستندات کتاب خانه ملی ایران مربوط است و با توجه به این که مقدار خطای آلفای آزمون برابر با صفر است، تفاوت میان میانگین های پایگاه های داده ای مستند و مدخل های اشخاص ویکی شیعه در سطح اطمینان 95 درصد، معنا دار است. پیوند بین فهرست های مستند کتاب خانه ای و ویکی شیعه، ضمن پیدایی نمایی بهتر منابع کتاب خانه ها و افزایش اعتبار علمی مقالات ویکی شیعه، الگویی را برای استفاده در سایر پایگاه ها و نیز شیوه ای را برای همکاری میان کتاب خانه ها و ویکی ها و حرکت به سوی وب معنایی فراهم می کند. چکیده عربی: نبغی فی هذا المقال دراسة استخدام البیانات المکتبیة الموثوقة فی موقع ویکی شیعة. منهج البحث هو وصفی ومکتبی وتحلیل مضمون. مجتمع البحث یشمل جمیع الأعلام والأشخاص فی موقع ویکی شیعة الفارسی. بما أننا ینقصنا إحصائیات دقیقة عن عدد الأبواب وقد تتزاید بین حین وآخر إخترنا النموذج المئوی بمنهج العینة بأسلوب العینة الطبقیة العشوائیة. ثم نختار بمنهج العینة الغرضیة، ست منظومات مکتبیة وثائقیة إلکترونیة ونبحث فی أبواب الأعلام والأشخاص فی ویکیبیدیا ونقوم بتحلیل ومعالجة النتائج بتطبیق spss. تدلّ حصائل البحث على أن 88 بالمأة من معلومات الأبواب المدروسة توجد فی المنظومات المکتبیة الوثائقیة حیث حسب الترتیب هی: منظومة الوثائق فی المکتبة الوطنیة، قسم حفظ الوثائق الإفتراضیة الدولیة و رقم المعیار الدولی، حازت أکبر نسبة للتکرار. کذلک توجد نسبة أکبر من نصف الأبواب فی اکثر من خمس منظومات مدروسة. وقد یتعلق اکبر معدل ب قسم حفظ الوثائق الشامل وأقل معدل بمنظومة الوثائق فی المکتبة الوطنیة وحسب هذه النتائج نسبة خطأ النوع الأول بمستوى الدلالة (ألفا) فی العینة هی صفر وهناک نسبة ملحوظة ذات مفهوم خاص للدلالة الإحصائیة فی اختلاف المعدلات فی منظومات البیانات وأبواب الأشخاص فی ویکی شیعة بالقیمة الإحتمالیة تفوق 95 بالمأة ذات دلالة. الترابط بین الفهارس المکتبیة الوثائقیة وویکی شیعة بظهور أفضل تمهّد السبیل لمصادر المکتبات و تزید من علمیة المقالات فی ویکی شیعة وتصبح نموذج للإنتفاع به فی باقی المنظومات و طریقة لتزاید التعاون بین المکتبات ومواقع ویکی وحرکة نحو الدلالة الغرضیة فی المواقع الإلکترونیة.