کواترنری ایران
سال:1397 | دوره:3 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

مطالعات زیست محیطی بر روی رسوبات پهنه های کواترنر امروزه با اهداف مختلفی بطور روزافزون در حال گسترش می باشند. در این مطالعه ابتدا واحدهای سنگ شناسی شامل پهنه افیولیتی نصرت آباد با استفاده از سنجش از دور تفکیک شدند. سپس با استفاده از داده های ژئوشیمی رسوبات آبراهه ای (350 نمونه) برای شناسایی هر چه بهتر مناطق آلوده و یا در معرض آلودگی به فلزات سنگین عناصر نیکل، سرب، روی، مس و مولیبدن، اقدام به تهیه نقشه های پراکنش شاخص آلودگی (Igeo) و فاکتور آلودگی (CF) شد. همچنین از دو روش آماری چندمتغیره ضریب همبستگی و آنالیز خوشه ای، به منظور منشأیابی آماری عناصر مورد استفاده قرار گرفتند. بدین منظور ابتدا برای تعیین وضعیت و روند آلودگی خاک این منطقه بمنظور پهنه بندی هر یک از شاخص های محاسبه شده، از روش درون یابی کریجینگ استفاده شد. از آنجا که به منظور شناسایی مناطق آلودگی دارای تراکم زیاد و کم در مقیاس محلی، روش وزن دهی عکس مجذور فاصلهIDW)) مناسب تر است، برای هر یک از شاخصهای محاسبه شده در این پژوهش، از این روش در محیط GIS و برای انجام محاسبات پارامترهای آماری نرم افزارSPSS استفاده شد. نتایج نشان دادند که منطقه نصرت آباد از لحاظ وجود عنصر نیکل دارای آلودگی بسیار بالا بویژه در قسمت جنوب شرقی و همچنین عنصر مس نیز دارای آلودگی متوسط در جنوب منطقه است. در نتیجه با توجه به تفکیک واحدهای افیولیتی منطقه توسط سنجش از دور سنگ های با ماهیت بازیک (گابروها و بازالت ها) به عنوان در برگیرنده و منشأ عناصر Ni، Cu موجود در منطقه شناسایی شدند.

هدف این پژوهش پایش خشکسالی دریاچه نئور طی دوره های آب و هوایی دیرینه، فعلی و آینده با رهیافتی آماری-مدل سازی است. برای دستیابی به این هدف از شاخص استانداردشده بارش-تبخیر و تعرق (SPEI) با کاربست داده های پیمونگاهی، مدل کلان مقیاس فیزیکی آب و هوایی (MCM) و دینامیک سیالات ژئوفیزیکی (GFDL) استفاده شد. سنجه های RMSE و R2 نیز برای اعتبارسنجی مدل-سازی ها بکار برده شد. نتایج صحت سنجی های بارش و دما در مقیاس فصلی نشان داده است که مدل سازی های دیرینه و پیش نگری شده از کارایی قابل قبولی برخوردار هستند. به نظر می رسد در شرایط دیرینه باوجود فراوانی بیشتر دوره های خشک در فصل تابستان نسبت به زمستان؛ شدت دوره های خشکسالی همانند توالی آن در زمستان بیشینه بوده است. افزایش شدت دوره های خشکسالی در فصول سرد سال نشان داده است که دوره های سرد منطقه موردمطالعه در حال گرم تر شدن هستند و با کاهش بارش و افزایش دمای هوا به صورت محلی، تبخیر-تعرق در منطقه افزایش داشته است. مقایسه شاخص خشکسالی دیرینه، فعلی و آینده نشان می دهد که هرچند وضعیت دریاچه نئور در فصول گرم سال نسبت به دوره دیرینه با کاهش دوره های خشک و افزایش دوره های تر همراه است اما در شرایط آینده، فصول گرم با کاهش دوره های تر و افزایش چشمگیر دوره های خشک همراه خواهد بود.

منطقه قروه-بیجار در شرق استان کردستان و در قسمت شمالی زون سنندج-سیرجان در شمال غرب ایران واقع شده است. سنگ های آتشفشانی کواترنری در منطقه دارای ترکیب بازانیت-تفریت تا الیوین بازالت، بازالت و تراکیت می باشد. فنوکریست های تشکیل دهنده عمدتا کلینوپیروکسن، الیوین و پلاژیوکلاز هستند. پلاژیوکلاز به عنوان فاز اصلی زمینه، بهمراه بیوتیت، هورنبلند و آپاتیت کانی های فرعی این سنگ ها می باشند. نتایج حاصل از آنالیز نقطه ای کانی ها نشان می دهد که ترکیب پلاژیوکلازها از نوع اولیگوکلاز تا لابرادوریت در تغییر بوده و منطقه بندی ظریف در آن ها دیده می شود. آمفیبول از نوع مگنزین هاستنگزیت و کلینوپیروکسن منیزیم-کلسیم دار بوده و از نوع دیوپسید می باشند. الیوین متمایل به قطب منیزیم دار و از نوع کریزولیت، میکا از نوع فلوگوپیت و کانی های اپکدر گروه تیتانومگنتیت قرار گرفته اند. بر اساس شیمی آمفیبول و بیوتیت فوگاسیته اکسیژن ماگما در زمان این دو کانی بالا بوده است. بررسی شیمیایی ترکیب کلینوپیروکسن نشان می دهد که سرشت ماگمای سنگ های بازالتی آلکالن بوده و در داخل صفحه قاره در محیط کششی ایجاد شده است. دمای ماگما در زمان تبلور کلینوپیروکسن ها بین 1150 تا 1200 درجه سانتی گراد در فشارهای 5 تا 8 کیلوبار و دمای تبلور پلاژیوکلازها بین 650 تا 900 درجه سانتی گراد برآورد شده اند.

شواهد یخچالی از بارزترین میراث تغییرات اقلیمی دوران کواترنری به شمار می رود. در این پژوهش، با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1: 50000، تعداد 2055 سیرک یخچالی در منطقه موردبررسی شناسایی شد. برای برآورد ارتفاع برف مرز دائمی کواترنری از روش های رایت، ارتفاع کف سیرک پورتر، نسبت پنجه به دیواره و نسبت های ارتفاعی در جهات مختلف جغرافیایی استفاده شد. با توجه به تأثیر جهت شیب بر شکل گیری لندفرم های سیرکی مناطق معتدله، نمی توان بدون در نظر گرفتن جهت سطوح ارضی به ارتفاع برف مرز برآورد شده اعتماد کرد و یافته ها نشان می دهد که ارتفاع برف مرز به کمک روش ارتفاع کف سیرک پورتر و روش نسبت های ارتفاعی نسبت به سایر روش ها، در جهات مختلف مقبول تر برآورد شده است. بالاترین ارتفاع برف مرز برآورده شده در این واحد 2987 متر مربوط به حوضه آبریز سفیدرود-هراز و کمترین ارتفاع 2460 متر مربوط به حوضه آبریز قره سو-گرگانرود است. حوضه آبریز تالش-مرداب انزلی با امتداد شمالی-جنوبی کوه های تالش، یک استثنای مهم است و کمترین برف مرز را در بین حوضه های آبریز داشته است (2033 متر). متوسط ارتفاع برف مرز برآورد شده این واحد 2589 متر است.

کاوشهای باستان شناسی محوطه جهانگیر ایوان در استان ایلام، منجر به کشف و نمایان شدن چندین بنای منحصر به فرد و گچبریهای بی نظیر برای نخستین بار از دوران ساسانی شد. موقعیت استراتژیک این منطقه در زاگرس مرکزی، واقع شدن بر سر یکی از راههای مهم باستانی به بین النهرین و وجود رودخانه کنگیر می تواند از متغیرهای موثر در شکل گیری این سازه معماری باشد. مطالعه علل توسعه و تعیین چگونگی تحولات مدنیت در منطقه و ارتباط توسعه و افول این بنای مهم تاریخی در حاشیه رود کنگیر با تغییرات شرایط محیطی و حوادث طبیعی، آسیب شناسی، اتخاذ مناسب ترین شیوه حفاظت و مرمت و رفع آسیبهای وارده به اثر، تعیین نوع و منشأ جنس سنگهای به کار رفته در ساخت بنا با استفاده از مطالعات زمین شناسی، اقلیم و. . . و تطبیق داده های حاصل از کاوش باستان شناسی و سایر مطالعات انجام شده با متون تاریخی و تبدیل آن به یک سایت موزه در کنار حوضچه سد کنگیر، ضرورت استفاده از مطالعات علوم مختلف از جمله زمین شناسی را توجیه نموده و در نهایت به راهکارهای حمایتی از سازه و محافظت در مقابل تهدیدهای محیطی، طبیعی و انسانی تحمیل شده به آن دست یابیم.

گسل گیلاتو-سیه چشمه-خوی، با سازوکار جنبشی راستالغز راست بر و با راستای NW-SE در بخش میانی پهنه برخوردی صفحه های قاره-ای عربی-اوراسیا و هم روند با گسل های شمال تبریز، چالدارن، نخجوان و پامبک-سوان-سونیک، در شمال باختر ایران قرار گرفته است. در این مطالعه، جایگاه زمین ساختی گسل گیلاتو-سیه چشمه-خوی، آهنگ لغزش و نیز جنبه های ارتباطی آن با گسل های شمال تبریز و چالدران به عنوان جنباترین گسل های منطقه که به ترتیب در پایانه های جنوب خاوری و شمال باختری این گسل قرار دارند، مورد بررسی قرار گرفته است. در پاره گسلی گیلاتو-سیه چشمه (پاره شمال باختری گسل گیلاتو-سیه چشمه-خوی)، با استفاده از جابجایی راست بر در روانه های بازالتی و با استناد به سن تعیین شده برای این بازالت به روش های Pb206/U238 و Ar40/Ar39، کمینه آهنگ لغزش mm yr-1 1/0± 65/1 تعیین شده است. همچنین در پاره گسلی سیه چشمه-خوی (پاره جنوب خاوری گسل گیلاتو-سیه چشمه-خوی) با تعیین سن رادیوکربن از جوان ترین نهشته رودخانه ای جابجا شده در دیواره آبراهه، کمینه آهنگ لغزش mm yr-1 2/0± 8/4 بدست آمد. نتایج آهنگ لغزش در امتداد گسل گیلاتو-سیه چشمه-خوی، اتصال ساختاری پاره گسلی سیه چشمه-خوی را به ترتیب با ادامه باختری و خاوری گسل های شمال تبریز و چالدران نشان می دهد.

غالب مطالعات و پژوهش ها، مرتبط با فرایند های زمین ساختی، بر دگرشکلی ها و حوادث لرزه ای و خطرات ناشی از این رخداد ها در مناطق و نواحی مختلف متمرکز بوده است. اما همچنان که مسلم است در بسیاری از مناطق ما شاهد آسیب های ناشی از فعالیت زمین ساختی بدون رخداد های لرزه ای هستیم. بنابر این برای مطالعه جامع و ارزیابی دقیق تر از فعالیت های زمین ساختی، امروزه مطالعات ریخت زمین ساختی به همراه سایر مطالعات مورد توجه قرار گرفته است. لذا در این پژوهش سعی داریم تا با محاسبه بر روی شاخص های ریخت زمین ساختی متعدد در لبه جنوبی البرز مرکزی در محدوده تهران-قزوین و ارزیابی این شاخص ها با توجه به شرایط زمین ساختی و آب و هوائی مناطقی با فعالیت های زمین ساخت نسبی بالا تر را تعیین نمائیم. این نواحی می توانند مناطقی با میزان پتانسیل خطر بالا در آینده به شمار آیند. در این مطالعه، ما ابتدا مدل ارتفاعی رقومی ناحیه مورد مطالعه را بر اساس نقشه های توپوگرافی متعدد و تصاویر ماهواره ای 30*30 Aster در سیستم اطلاعات جغرافیائی می سازیم. سپس شاخص های ریخت سنجی متعدد را محاسبه و ارزیابی می نماییم. از آن جائی که، میزان ارجحیت این شاخص ها در ارزیابی فعالیت زمین ساخت نسبی یک ناحیه می تواند متقاوت باشد، لذا ما برای پهنه بندی ناحیه به مناطقی با میزان فعالیت زمین ساختی مختلف از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده می نماییم.