مهار زیستی در گیاه پزشکی
سال:1398 | دوره:7 | شماره:1 (پیاپی 13) |تعداد مقالات:9

طی سال های 95-1392 بررسی هایی در ارزیابی شاخص های تنوع زیستی سیرفیدهای شکارگر در برخی کشت بوم های مناطق معتدل استان کرمانشاه انجام شد. در این ارزیابی تعداد 15 گونه شناسایی و گونه ی Eupoedes corollae به عنوان گونه غالب تعیین شد. برای شاخص یکنواختی Evennessبیش ترین مقدار آن مربوط به گندم آبی و کم ترین هم مربوط به باغات هسته دار به ترتیب به مقدار 72/0 و 25/. بود. در محاسبه شاخص غنایMargalefنیز کلزا و گندم دیم به ترتیب با 83/11 و 77/4 بیش ترین و کم ترین مقدار این ضریب را در مقایسه با سایر کشت بوم ها داشتند. برای نسبت مشابهت Sorensonدر دو سال بیش ترین و کم ترین میزان مشابهت مربوط به سیب-هسته دار و سیب-کلزا به ترتیب به میزان 88/0 و 5/0 بود. شاخص تنوع Shannon-Wiener نیزدر سال اول برای کشت بوم های سیب، گندم آبی، کلزا، هسته دار و گندم دیم به ترتیب به میزان 42/1، 41/1، 18/1، 07/1 و 01/1 محاسبه شد. در سال دوم هم مقادیر این شاخص برای گندم آبی، سیب، کلزا و هسته داران به ترتیب 49/1، 28/1، 48/1 و 86/0 برآورد شد. بالا بودن مقدار شاخص Shannon-Wiener بیانگر بیشتر بودن تنوع بر حسب تعداد گونه بود. نتایج مقایسه واریانس این شاخص با استفاده از آزمون t نشان داد تمام کشت بوم ها از تنوع گونه ای مشابهی برخوردارند (P>0. 05). کشت بوم های مورد ارزیابی دارای تنوع زیستی بالایی از مگس های سیرفید شکارگر بوده و این تنوع زیستی کلید پایداری و بقای آن ها محسوب می شود.

هدف از انجام این پژوهش بررسی اثرات کشندگی و سینرژیستی ترکیبات ضد سنتز کیتین و خاک دیاتومه در کنترل تلفیقی آن ها همراه با قارچ Metarhizium anisopliae در جمعیت سوسک شاخ دار نخل بود. ترکیبات ضد سنتز کیتینی که در این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفتند شامل آتابرون، دیمیلین و نیمازول بودند. برای بررسی اثر سازگاری ترکیبات با قارچ M. anisopliae، رشد میسلیومی و درصد جوانه زنی قارچ M. anisopliae به روش اختلاط ترکیبات ضد سنتز کیتین با محیط کشت بررسی شد. پس از آن قدرت کشندگی ترکیبات ضد سنتز کیتین سازگار به صورت تکی و در تلفیق با قارچ M. anisopliae به روش زیست سنجی ارزیابی شد. بررسی ها نشان داد که قارچ M. anisopliae در تلفیق با کلیه ترکیبات ضد سنتز کیتین توانایی رشد میسلیومی و جوانه زنی اسپور دارد. درصد جوانه زنی اسپور قارچ M. anisopliae در تمام غلظت ها در شرایط استفاده از نیمازول بالاتر از سایر ترکیبات بوده است. بالاترین شاخص سازگاری در شرایط اختلاط با غلظت 500 میلی لیتر در لیتر نیمازول و کم ترین شاخص سازگاری در شرایط اختلاط با غلظت 1000 میلی لیتر در لیتر دیمیلین بوده است. هر سه ترکیب دارای اثرات سینرژیستی در قدرت بیمارگری قارچ M. anisopliae روی مرحله رشدی لارو سوسک شاخ دار بوده اند. اما نیمازول اثرات سینرژیستی بالاتری نشان داد. خاک دیاتومه مورد آزمایش توانایی ایجاد مرگ و میرروی مرحله رشدی لارو سوسک شاخدار خرما با متوسط غلظت کشندگی معادل 7/1269 میلی گرم بر لیتر را داشت. این ترکیب همچنین دارای اثرات سینرژیستی روی قدرت کشندگی ترکیبات ضد سنتز کیتین و قارچ M. anisopliae بود. اما بیشترین قدرت کشندگی و سینرژیستی در شرایط اختلاط غلظت های کشنده 50 درصد ترکیبات خاک دیاتومه، نیمازول و قارچ M. anisopliae مشاهده شد.

سن شکارگر(F. ) Andrallus spinidens یکی از مهمترین عوامل مهار زیستی لاروهای بال پولک داران در مزارع برنج شمال کشور است. برای امکان سنجی استفاده از این شکارگر همراه با آفت کش های توصیه شده علیه آفات برنج، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. اثرات شش آفت کش مورد استفاده در مزارع برنج شمال کشور (شامل سه نوع حشره کش، دو نوع قارچ کش و یک نوع علف کش) با استفاده از روش تغذیه ای روی پوره های سن چهارم این شکارگر بررسی شد. آفت کش ها بر اساس دُز توصیه شده در مزرعه، تهیه شدند. برای تیمار شاهد از آب مقطر استفاده شد. به مدت 24 ساعت، تشتک های 2 میلی لیتری حاوی تیمارهای سموم در اختیار پوره ها قرار داده شد. سپس ظروف تیمارهای مختلف سموم حذف و 2 تا 3 عدد لارو سن آخر Galleria mellonella همراه با آب مقطر در اختیار پوره ها قرار گرفت. آزمایش ها در شرایط آزمایشگاهی با دمای 5/0± 25 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5± 70 درصد و دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی انجام شدند. مرگ ومیر پوره ها و حشرات کامل به صورت روزانه ثبت شد. نتایج نشان داد کمترین مقدار زادآوری در مقایسه با شاهد، مربوط به حشره کش های فیپرونیل، دیازینون و مالاتیون و بیشترین مقدار آن در علف کش پرتیلاکلر بود. گروه بندی آفت کش های یادشده بر مبنای اثر کل ((E طبق توصیة IOBC محاسبه شد. حشره کش های فیپرونیل، دیازینون و مالاتیون با 100% کشندگی در ردة 4 (گروه زیان آور)، قارچ کش های ایپردیون+کاربندازیم و تری سیکلازول به ترتیب با 84/86% و 58/91% در ردة 3 (نسبتاً زیان آور) و علف کش پرتیلاکلر، با 39/74% تلفات در ردة 2 (کمی زیان آور) قرار گرفت. بنابراین در صورت تایید نتایج مزرعه ای، کاربرد حشره کش های مورد بررسی هنگامی که این شکارگر در شالیزارها فعال است، توصیه نمی شود.

با توجه به اثرات ناگوار استفاده از آفت کش های شیمیایی بر محیط زیست و سلامت انسان، امروزه، کاربرد آفت کش های زیستی (biopesticides) به عنوان روش جایگزین، مؤثر و در عین حال بی خطر، برای کنترل آفات در برنامه های کشاورزی پایدار ضروری و حیاتی تلقی می شوند. آفت کش های زیستی که در این جا به آن ها پرداخته می شود، شامل فرآورده هایی است که حاوی میکروارگانیسم های زنده می باشد (microbial biopesticides). اگرچه، تعداد فراوانی از سویه های مؤثر آفت کش های میکروبی شناسایی شده اند اما یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت تجاری آن ها، نبودِ فرمولاسیون های مناسب می باشد. چالش های متعدد علمی و فنی در فرآیند فرمولاسیون آفت کش های زیستی وجود دارد. با این حال، با پیشرفت های فنی و نگرش نوین جامعه به غذا و محیط زیست سالم، ثبت و فروش آفت کش های زیستی در دنیا در حال افزایش بوده و پیش بینی ها حاکی از افزایش فروش سالیانه آفت کش های زیستی در سال های آینده می باشد. در این مقاله مروری، ابتدا مقدمه ای درباره ضرورت کاربرد آفت کش های زیستی به عنوان جایگزینی مناسب برای سموم شیمیایی و جایگاه آن ها در کشاورزی نوین بیان می شود. سپس به چالش های کلی تولید و تجاری سازی آفت کش های میکروبی و فنِ فرمولاسیون به طور ویژه پرداخته خواهد شد. مراحل قبل از فرمولاسیون شامل انتخاب سویه مناسب، حفظ و نگهداری طولانی مدت آن و نیز روش های تکثیر انبوه به طور خلاصه ذکر می شود. سپس، انواع کلی فرمولاسیون ها (مایع و جامد) و مزایا و معایب آن ها شرح داده شده و به مواد مختلف همراه و افزودنی های فرمولاسیون و نیز عوامل متفاوت محیطی تأثیرگذار بر فرمولاسیون ها اشاره خواهد شد. در ادامه فرمولاسیون های مختلف آفت کش های میکروبی به طور جداگانه و با ذکر مثال شرح داده می شود.

یکی از مهم ترین و خطرناک ترین آفات قارچ خوراکی، پشه های قارچ Lycoriella auripila هستند که هر ساله سبب سمپاشی های گسترده-ای در سالن های تولید قارچ می شوند. در این مطالعه، پارامترهای جدول زندگی دو جنسی سوسک شکارگر Atheta coriaria (Dalotia) با تغذیه از لارو سن دوم پشه قارچ و مگس سرکهDrosophilamelanogaster در شرایط آزمایشگاهی در دمای 1 ± 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 10 ± 60 درصد و دوره روشنایی 8: 16 (روشنایی: تاریکی) محاسبه شد. نتایج نشان داد که نرخ خالص افزایش جمعیت (R0) با تغذیه از لاروهای پشه قارچ خوراکی و مگس سرکه به ترتیب 459/1± 475/9 و 292/1 ± 812/7 نتاج و نرخ ذاتی افزایش جمعیت (r) به ترتیب 004/0± 059/0 و 004/0 ± 052/0 بر روز است. نتایج نشان داد این شکارگر قادر است روی هر دو نوع طعمه چرخة زندگی خویش را کامل نماید هرچند، لارو پشه قارچ خوراکی طعمه مناسب-تری به نظر می رسد. شبیه سازی جمعیت بر اساس جدول زندگی دوجنسی ویژه سن-مرحله زندگی نیز نشان داد که جمعیت سوسک شکارگر A. coriaria روی هر دو نوع طعمه رشد قابل ملاحظه ای را نشان می دهد. این پژوهش، به عنوان نخستین مطالعه جدول زندگی سوسک شکارگر A. coriaria می تواند پتانسیل و نقش این شکارگر در سالن های پرورش قارچ خوراکی را بشناساند. به علاوه، این پژوهش بر نقش لارو مگس سرکه به عنوان طعمه جایگزین در نمو و تولیدمثل سوسک شکارگر A. coriaria تأکید دارد.

سرخس آبزی آزولا در چند دهه اخیر مشکلات متعددی را در زیستگاه های آبی شمال کشور و شالیزارها ایجاد کرد ه است. علی رغم اینکه این گیاه آبزی از جمله گونه های مهاجم مهم در دنیا شناخته می شود، با مدیریت و استفاده از عوامل کنترل بیولوژیک در زیستگاه های طبیعی، می تواند به عنوان گونه ای مفید مورد استفاده قرار گیرد. در مدیریت آزولا آگاهی از مشخصات گیاه از نظر و تکثیر، علل تهاجمی شدن و عوامل کنترل بیولوژیکی این گیاه در منطقه اهمیت بسیار زیادی دارد. در شمال ایران، مهیا بودن شرایط محیطی مناسب از جمله رطوبت بالا، دمای مناسب، عدم وجود دشمنان طبیعی تخصصی سبب گسترش گیاه و تهاجمی شدن آن شده است. بررسی های انجام شده در سال های اخیر نشان داده که برخی از گونه های بومی یا مهاجر در منطقه از جمله Cataclysta lemnata، Nomophila noctuella، Diasemiopsis ramburialis و Rhopalosiphum nymphaeae روی آزولا فعالیت کرده و پراکنش گسترده ای دارند. همچنین اخیراً فعالیت سرخرطومی Stenopelmus rufinasus که گونه ای غیربومی است نیز در کشور تایید شده است. بررسی ها نشان داد که دو گونةC. lemnata و S. rufinasus به عنوان عوامل کنترل بیولوژیک و سایر گونه های یافت شده به عنوان فاکتورهای مقاومت زیستی می توانند در کنترل آزولا در نواحی شمالی مورد استفاده قرار گیرند. با توجه به این یافته ها و اطلاعات موجود، منابع لازم برای مهار آزولا شمال کشور وجود دارد و با فراهم آمدن امکانات ضروری می توان این گیاه را در شمال کشور به خوبی مهار کرد.

کفشدوزک کریپتولموس، Cryptolaemus montrouzieri Mulsant به عنوان مؤثرترین عامل مهار زیستی روی شپشک های آردآلود شناخته شده است. در پژوهش حاضر تأثیر دما روی روند رشدونمو کفشدوزک مورد بررسی قرار گرفت. طول دوره رشدونمو مراحل جنینی (تخم)، لاروی، شفیرگی و کل دورة نابالغ کفشدوزک یادشده، در اتاقک رشد در دامنه دمایی 35– 15 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 60– 50 درصد و دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی ثبت شد. تجزیه واریانس نتایج طول دورة رشدونمو مراحل رشدونمو کفشدوزک در دماهای مختلف نشان داد که بین میانگین طول دوره رشد و نمو هر یک از مراحل رشدی کفشدوزک در دماهای مورد بررسی از نظر آماری در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی داری وجود دارد و افزایش دما منجر به کاهش معنی دار طول دوره رشدونمو کفشدوزک شد. در ادامه از مدل های ریاضی برای توصیف روند رشدونمو مراحل مختلف رشدی کفشدوزک کریپتولموس در دماهای مختلف و برآورد شاخص های دمایی مربوطه استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده، مدل های بریر– 2 و لاکتین قادر به پیش بینی مطلوب روند رشدونمو کفشدوزک در دامنه دمایی مورد بررسی بودند. بر اساس پیش بینی مدل های یاد شده، دامنه دمایی رشدونمو مراحل نابالغ کفشدوزک کریپتولموس 56/33– 40/10 درجه سلسیوس و دمای بهینه رشدونمو آن 08/30 درجه سلسیوس تعیین شد. این نتایج در بهبود شرایط محیطی در حشره خانه های پرورش انبوه کفشدوزک کریپتولموس و برنامه های کنترل بیولوژیک شپشک های آردآلود قابل استفاده خواهد بود.

از زمان معرفی کنه شکارگر Phytoseiulus persimilis در سال 1367 برای کنترل بیولوژیک کنه های تارتن در ایران بیش از سه دهه می گذرد. اولین رهاسازی این شکارگر علیه کنه تارتن ترکستانی روی بوته های پنبه و سویا در استان گلستان، روی ماش و بادمجان در منطقه منوجان جیرفت با کنترل کنه آفت همراه شد. عملکرد این شکارگر علیه کنه تارتن دو نقطه ای مزارع لوبیا به علت رطوبت کم و دمای زیاد در استان های مرکزی و چهارمحال بختیاری موفق نبود. بکارگیری نسبت رهاسازی 1 شکارگر به 10 کنه طعمه در شرایط میانگین دمای کمتر از 25 درجه سلسیوس از اسفند تا اوائل اردیبهشت باعث کنترل کنه تارتن خیارگلخانه ای در ورامین شد. رهاسازی همزمان این شکارگر با کنه شکارگر Neoseiulus californicus در شروع آلودگی کنه های تارتن در بوته های خیار گلخانه ای و با تأمین رطوبت نسبی بیش از 50 درصد طی ماه های گرم بهار وتابستان کنترل مطلوب کنه آفت در دوره برداشت خیار ایجاد شد. رهاسازی شکارگر برای کنترل کنه تارتن دونقطه ای توت فرنگی گلخانه ای به علت پرزهای زیاد برگ شرایط را برای دست یابی شکارگر به کنه طعمه درمنطقه هشتگرد فراهم نساخت. رهاسازی شکارگر در شروع آلودگی کنه های تارتن روی رز و میخک گلخانه ای در اصفهان و محلات کاملاً مؤثر بود. مطالعه برخی کنه کش های آلی وگیاهی کم خطر برای فعالیت شکارگر و مناسب برای مبارزه تلفیقی نیز انجام شده است. پرورش انبوه این شکارگر روی بوته های لوبیا آلوده به کنه تارتن موفقیت آمیز بوده و هزینه تولید در مقایسه با واردات شکارگر حدود 20 درصد کاهش می یابد. ضمن این که شرایط تولید خیار گلخانه ای عاری ازکنه کش را نیز فراهم می نماید.

اولین اقدام برای تولید انبوه و تجاری سازی جدایه های بومی قارچ های بیمارگر حشرات، جمع آوری و بررسی میزان تأثیر این جدایه ها روی حشره آفت می باشد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی بیمارگری36 جدایه ی قارچی تهیه شده از مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور روی آفت Trialeurodes vaporariorumبود. به دلیل کثرت جدایه ها، در ابتدا پتانسیل بیمارگری این جدایه ها روی لارو سن چهارم Galleria mellonellaبه عنوان حشره شاخص بررسی شد. جدایه ای از جنس Beauveria bassiana(کد A1– 1) با میانگین تلفات 75 درصد بالاترین و پس از آن جدایه های IRAN1787C، IRAN1751C، IRAN1395C، IRAN428C و IRAN441C به ترتیب با 50/57، 55، 50/52، 50 و 45 درصد مرگ و میر، تلفات نسبتا خوبی داشتند. این شش جدایه برای انجام ارزیابی میزان رشد رویشی، اسپورزایی و زیست سنجی روی پوره های سفیدبالک گلخانه انتخاب شدند. در آزمایش زیست سنجی، جدایه ها در پنج غلظت 104، 105، 106، 107 و 108 کنیدی بر میلی لیتر روی پوره های سن سوم سفیدبالک گلخانه ارزیابی و میزان LC50 و LT50این جدایه ها محاسبه گردید. بیشترین رشد رویشی به ترتیب در جدایه های IRAN428C، IRAN1395C، A1– 1، IRAN1787C، IRAN441C و IRAN1751C و بالاترین میزان اسپورزایی به ترتیب در جدایه های IRAN1787C، A1– 1، IRAN428C، IRAN1395C، IRAN441C و IRAN1751C مشاهده شد. نتایج نشان داد که جدایه A1– 1 کمترین میزان LC50و LT50را در همه ی غلظت های بررسی شده داراست. میزان رشد رویشی و اسپورزایی این جدایه، به ترتیب رتبة سوم و دوم را در بین سایر جدایه ها نشان داد. با توجه به نتایج، جدایه A1– 1 به عنوان مؤثرترین جدایه برای کنترل سفیدبالک گلخانه معرفی می گردد.