آفاق امنیت
سال:1399 | دوره:13 | شماره:46 |تعداد مقالات:6

روابط نظامی امنیتی ایران و ترکیه هیچ گاه هم وزن و هم پای روابط اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی میان دو کشور نبوده است. اما تحولات سال های اخیر در ارتش ترکیه، کودتای نافرجام در ترکیه و پشتیبانی ایران از دولت ترکیه، به همراه دیپلماسی فعال دفاعی ایران باعث شده است تا روند همکاری های نظامی اندکی تغییر کند. با توجه به اینکه آهنگ پرشتاب تغییرات روابط میان کشورها و عدم نگرش و درک درست از آینده روابط، موجب قرارگرفتن در جایگاه واکنش خواهد بود و نه کنش؛ پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که کدام عوامل نظامی امنیتی بر آینده روابط ایران و ترکیه در افق 10 ساله تاثیرگذارند؟ این پژوهش به لحاظ ماهیت از نوع اکتشافی، از حیث هدف کاربردی است. در این پژوهش متغیرهای نظامی امنیتی موثر بر آینده روابط دو کشور شناسایی شده، سپس بر اساس نظرات خبرگان، عوامل اثرگذار بر روابط ایران و ترکیه مشخص شده و اهمیت و عدم قطعیت آنها معین گردید. همکاری نظامی ترکیه با امریکا، همکاری نظامی ترکیه با رژیم صهیونیستی، همکاری و اختلاف در بحران امنیتی سوریه و رقابت ایران و ترکیه در ترتیبات امنیتی قفقاز عوامل کلیدی نظامی موثر بر آینده روابط ایران و ترکیه هستند.

امریکا از اوایل دهه 90 میلادی تاکنون، تلاش بسیاری برای مقابله با برنامه هسته ای ایران و کره شمالی انجام داده است. در این پژوهش با استفاده از روش اسنادی و با رویکردی تطبیقی ابعاد دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی سیاست امریکا در مواجهه با برنامه هسته ای ایران و کره شمالی بررسی شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که به رغم تفاوت اهداف این دو کشور در پیگیری برنامه هسته ای، ایران نسبت به کره شمالی بیشتر تحت فشار سیاسی-اقتصادی و تهدید نظامی قرار گرفته است. در این مدت، همه دولت های دموکرات و جمهوری خواه رویکرد تعاملی با کره شمالی را به صورت دو و چند جانبه آزموده اند، در حالی که این رویکرد در قبال ایران، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. توافق ناشی از تعامل (برجام) نیز مدت کوتاهی بعد از حصول، دوام نیاورد و آمریکا از آن خارج شد. تحریم و تشدید فشار اقتصادی علیه ایران در چارچوب کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ خیلی زود بخش های مهم اقتصاد ایران را در برگرفت. در حوزه نظامی اگرچه دو کشور همواره در معرض تهدید به حمله نظامی بوده اند، اما این گزینه در خصوص ایران بیشتر مورد توجه سیاست مداران و نخبگان فکری امریکا بوده است. برای بررسی چرایی این موضوع از نظریه ریالیسم نیوکلاسیک استفاده شد که بر اساس آن گزینه های منتخب در قبال ایران و کره شمالی تحت تاثیر عوامل سیستمی و داخلی قرار دارد. علاوه بر منافع قدرت های جهانی (چین و روسیه)، منافع متحدان منطقه ای امریکا در شمال شرق و جنوب غربی آسیا هم از عوامل مهم سیستمی تاثیرگذار بر سیاست واشنگتن در خصوص برنامه هسته ای ایران و کره شمالی است. در حالی که ژاپن و کره جنوبی اغلب خواستار مذاکره و تعامل برای حل معضل هسته ای کره شمالی هستند؛ متحدان عرب و صهیونیستی امریکا تشدید فشار علیه ایران و حتی استفاده از زور را پیشنهاد داده اند. از سوی دیگر هر چند کره شمالی می تواند کرانه غربی امریکا را هدف قرار دهد، اما امریکایی ها تصور می کنند کره شمالی احتمالا به دلیل ایجاد توازن استراتژیک با آمریکا در واکنش به اقدام تهاجمی امریکا و متحدان آن، به خاک امریکا حمله خواهد کرد. امریکایی ها ایدیولوژی جمهوری اسلامی را دشمن تلقی می کنند بر این باورند که پیشرفت هسته ای، احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته ای را افزایش می دهد و در نتیجه منافع امریکا در منطقه و حتی جهان به خطر می افتد. نتیجه حاصل از عوامل سیستمی و داخلی، تشدید فشار علیه ایران و کاهش فشار علیه کره شمالی است.

امروزه در جامعه شاهد گسترده تر شدن اشکال مختلف کنش های جمعی برانداز هستیم که نسبت به گذشته ماهیت آنها متفاوت تر شده است. اعتصابات، تجمع، طومار نویسی، کشف حجاب، نا آرامی های اجتماعی، مخالفت مدنی، موج سازی و بسیاری از کنش های اجتماعی تحت تاثیر پیش ران های داخلی و خارجی صورت می گیرد. بسیاری از کنش های اجتماعی شکل آرام و نیمه آرام دارند، اما ارزش ها و هنجارهای نظام جمهوری اسلامی را هدف قرار داده که نیازمند شناخت، تحلیل و کنترل آنها است که در این تحقیق به دنبال شیوه های کنترل کنش های اجتماعی آینده با استفاده از روندپژوهی هستیم. روش تحقیق این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی در قالب فوکوس گروپ (گروه های کانونی) است. روش تجزیه وتحلیل داده ها بر اساس فرایند روندپژوهی است و جامعه آماری این پژوهش شامل: خبرگان نظامی و انتظامی و اساتید دانشگاهی و صاحب نظران مسلط به مباحث حوزه های کنش های جمعی و خبرگان آینده پژوهی است. براساس یافته های پژوهش برآمده از نظر خبرگان و نخبگان، کنش های جمعی آینده برآمده از قدرت تسلط بر افکار و ذهن مردم و به خصوص جوانان و نوجوانان خواهند بود، که از آن به قدرت نرم تعبیر می شود. تغییر مسالمت آمیز یکی از سیاست های آمریکا علیه نظام جمهوری اسلامی است که با استفاده از ترویج سبک زندگی غربی منجر به تغییر فرهنگی نسل جوان، منجر به تغییر فرهنگ راهبردی ما و در نهایت تغییر حاکمیت خواهد شد. زمانی که نهادهای مرجع نسل جوان در آن سوی مرزها قرار داشته باشند، عملا ما نمی توانیم کنترلی بر آن نهادهای مرجع و افرادی که متاثر از آن هستند داشته باشیم. در واقع کلان روندها نشان می دهد رقابت بر سر تسلط بر افکار و ذهن مردم مهم ترین عامل کنش های جمعی آینده خواهد بود و به طور مسلم بهترین روش کنترل این کنش ها نیز می بایست بر اساس کنترل و نفوذ نرم بر اذهان و افکار مردم شکل گیرد تا بتوان بر دشمن چیره شد.

اهمیت پژوهش بدین جهت است که اقدامات امریکا در قالب قدرت نرم، جنگ نرم و ترکیبی و سرمایه گذاری در این زمینه ها در طول چند سال اخیر، جمهوری اسلامی ایران را با تهدیدهای اساسی و هزینه های فراوان سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی در آینده روبه رو خواهد کرد. بنابراین، آینده پژوهی تهدیدات امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در قالب سناریوهای مختلف از ضرورت اساسی برخوردار است. در این راستا، موضوع پژوهش حاضر نیز پاسخ به این پرسش است که راهبردهای امریکا برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران در آینده چه چیزی است؟ یافته های پژوهش در چهارچوب آینده پژوهی و به روش سناریونویسی (سناریوپردازی) حاکی از سناریوهای محتملی چون افزایش حداکثری تحریم های اقتصادی و تغییر نگرش مردم نسبت به حکومت و سناریوی ممکنی در قالب آشوب سیاسی و اجتماعی و در نهایت، سناریوی مطلوبی چون آغاز دور جدید مذاکرات است.

برای درک رویکردهای یک کشور در چهارچوب سیاست خارجی وجود داده های مهمی نظیر کمیت و کیفیت حضور بازیگران خارجی، تکامل یا وجود نقایص در ساختار حقوقی حاکمیتی، طرز تفکر نخبگان سیاسی، نحوه قشربندی های اجتماعی و سیاسی، موقعیت ژیوپلیتیکی، ژیواکونومیکی و ژیوکالچری ضروری است. درمورد سیاست خارجی عراق در قبال جمهوری اسلامی ایران نیز علاوه بر داده های یاد شده، موضوعاتی دیگر نظیر منازعات ارضی و مرزی با همسایگان، اشتیاق بیش از حد برای رهبری جهان عرب و ایفای «نقش بزرگ یا متناسب» در حل مسایل منطقه، تمایلات استراتژیک برای فعالیت ملموس در حوزه خلیج فارس و رهایی از تنگنای ژیوپلیتیکی، تاثیرگذار است. امریکایی ها پس از اشغال عراق در سال 2003، تلاش بسیاری کرده اند تا حلقه های تصمیم گیر در سیاست خارجی عراق را تحت الشعاع خواسته های خود قرار دهند، این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن عناصر قدرت نرم در عراق، توانایی بیشتری دارد که رفتارهایش در نظر دولت و جامعه عراق، مشروع تر جلوه نماید. پژوهش پیش رو، تلاش دارد ضمن اشاره به حلقه های موثر مهم در حوزه سیاست گذاری خارجی عراق، رویکردهای سیاست خارجی عراق نوین در قبال جمهوری اسلامی ایران را با شیوه سناریونویسی مورد بررسی قرار دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که استمرار رقابت های میان جمهوری اسلامی ایران و امریکا، سناریویی است که احتمال وقوع بیشتری دارد. از این رو، به نظر می رسد با در پیش گرفتن سیاست خارجی مستقل از سوی عراق و رهایی از چنگال امریکا در آینده، وزنه تعامل عراق با جمهوری اسلامی ایران سنگین تر خواهد شد.

زبان و بستر تاریخی و فرهنگی رشد آن از مبانی اساسی امنیت ملی در کشورهای با سابقه تاریخی می باشد. انسجام ملی و گسترش قدرت منطقه ای و بین المللی یک کشور بدون ساختار هویتی و زبانی منسجم بدون شک به شکست می انجامد. از مبانی تاثیر گذار قدرت فرهنگی هر کشور گسترش حیطه فرهنگی زبان آن به بیرون از مرزهای جغرافیایی اش می باشد. فرهنگ ایران با قدمتی چند هزار ساله و هویت ملی تاریخی اش بر مبنای زبان فارسی، می تواند از عناصر تاثیر گذار نفوذ منطقه ای و سیاسی باشد. پژوهش حاضر ارتباطی چند وجهی بین زبان رسمی جمهوری اسلامی و امنیت ملی برقرار می کند و زبان فارسی را بخشی از حوزه امنیت ملی ایران می داند که به مرور زمان به خصوص در چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی، سیاسی امنیتی شده است. بر همین اساس این مقاله بر مبنای مناسبات امنیتی مکتب کپنهاگ و با روشی کیفی تحلیلی، زبان فارسی را در وجه ساختاری، زبانی می داند که مخالفان و دشمنان تمامیت ارضی ایران آن را امنیتی کرده اند و بر همین اساس به تحلیل امنیتی شدن زبان فارسی بر مبنای این نظریه می پردازد. خروجی پژوهش، تاکید بر فراگیر شدن زبان فارسی از طریق بسط نفوذ فرهنگی و اقتصادی ایران در کوتاه مدت و سپس ارتباط گسترده این زبان به مسیله امنیت ملی و بازگشت آن به حوزه موضوعی عادی و عمومی در حوزه امنیتی می باشد.