مطالعات دفاعی استراتژیک
سال:1398 | دوره:17 | شماره:76 |تعداد مقالات:12

محیط جنگ های آینده با کاربرد قدرت حجیم و انبوه هوایی و استفاده از سلاح و مهمات هوشمند احاطه شده است، این امر با توجه به پیشرفت و سبقت دشمنان ما در زمینه تکنولوژی آفند هوایی به منظور کسب حاکمیت یا برتری هوایی، مقابله و پدافند هوایی مؤثر در برابر آن را با پیچیدگی و دشواری های قابل توجهی مواجه نموده است. یکی از شاخصه های حاکمیت ملی و استقلال هر کشوری برخورداری از راهبردهای بومی (خود نوشته) و نه تجویزی توسط بیگانگان می باشد، بر این مبنا برخورداری نیروهای مسلح کشورمان از راهبرد دفاعی و نظامی کار آمد و بومی به عنوان یک توانمندی بسیار مؤثر در امر دفاع از ضرورتی مضاعف برخوردار می باشد. این مقاله سعی دارد در راستای درک این ضرورت و تأمین بخشی از این نیاز بامطالعه و مدّاقه در مشخصات و ویژگی های جنگ آینده و بررسی نقاط قوت و ضعف ارتش آمریکا، تهاجم نظامی این کشور به جمهوری اسلامی ایران، باهدف اشغال سرزمین خوزستان به عنوان منطقه حساس ژئوپلیتیکی کشور را فرض گرفته و در حوزه ی نظامی (مقابله با آفند هوایی) اقدام به اتخاذ راهبرد پدافند هوایی صحنه ی عملیات خوزستان نماید.

تفکر راهبردی صرفاً واژه ای جایگزین برای آنچه زیر چتر مدیریت راهبردی قرار می گیرد نیست، بلکه روش ویژه ای از تفکر با ویژگی های معین و قابل تمیز است، تفکر راهبردی ترکیبی از فرایندهای به کارگیری بصیرت و نوآوری است که حاصل آن عبارت خواهد بود از چشم انداز یکپارچه سازمان. این تحقیق به بررسی نقش تفکر راهبردی در ارتقاء توان رزمی با تأکید بر عوامل نامحسوس توان رزمی که شامل عوامل فردی و سازمانی است می پردازد. هدف اصلی تحقیق، بررسی نقش تفکر راهبردی در ارتقاء توان رزمی سازمان های نظامی می باشد. بدین منظور بر اساس ادبیات تهیه شده برای تفکر راهبردی یک مدل، استنتاج و سپس با استفاده از روش تحقیق که از نوع پیمایشی، توصیفی و تحلیلی است در معرض آزمون قرار می گیرد. جامعه آماری تحقیق را دانشجویان ورودی سال تحصیلی 93-92 دانشگاه عالی دفاع ملی به تعداد 90 نفر تشکیل می دهند. نتایج حاصله از این تحقیق ارتباط نزدیکی بین تفکر راهبردی و توان رزمی وجود دارد ازجمله اینکه تفکر مفهومی، تفکر سیستمی و آینده نگری که از عناصر تفکر راهبردی هستند همگی با اندازه های مختلف بر روی عناصر فردی و سازمانی توان رزم مؤثر بوده و باکم و زیادشدن آن ها، توان رزمی به همان میزان تحت تأثیر قرار می گیرند چراکه تفکر راهبردی مسیر آینده را با همه ی اجزاء آن موردتوجه قرار داده و از میان راه های مختلف گزینه برتر را انتخاب می نماید.

کشور جمهوری اسلامی ایران از موقعیت بسیار حساس و راهبردی در منطقه خاور میانه برخوردار است. مأموریت ارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران است و این مهم نیازمند آمادگی رزمی و داشتن توان رزم برای خنثی کردن تهدیدات است از این رو شناسایی زیر عوامل برترساز توان رزم آجا و چگونگی کاربرد آن ها امری با اهمیت است؛ بنابراین هدف اصلی این مقاله شناسایی زیر عوامل برتری ساز با رویکرد تهدیدات ناهمطراز است. عوامل و زیر عوامل ممکن از منابع و تحقیقات گذشته در این رابطه و هم چنین مشاهده اسناد، مدارک و مصاحبه جمع آوری شده است. سپس با استفاده از مصاحبه با صاحب نظران و خبرگان غربال گری و در مرحله بعد به منظور استاندارد سازی و دسته بندی و تعیین درجه اهمیت آن ها با تنظیم پرسش نامه از نمونه آماری کسب نظر و در نتیجه زیرعوامل برترساز شناسایی و دسته بندی شده است. نتایج حاصله از این مقاله نشان می دهد که آجا از نظر زیر عوامل برتری ساز توان رزم در موقعیت بسیارخوبی قراردارد. بنابراین با تقویت و توسعه، زیر عوامل برتری ساز شناسایی شده دراین مقاله می توان کاستی های موجود در زمینه عوامل فیزیکی را به خوبی جبران نمود و در مجموع توان رزم آجا را ارتقاء داد.

در مقاله حاضر که باهدف تبیین مبانی و مؤلفه های الگوی دستور نظامی در سطح نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران انجام شده است. سعی بر آن شده تا نقش دستور ازلحاظ مبنا موردبررسی قرار گیرد. دستور در تمامی سازمان ها و به خصوص در نیروهای مسلح، نقش به سزایی را ایفا می کند. با توجه به اهمیت موضوع، تلاش گردیده تا مبانی تعیین شده، پس از تعیین مدل مفهومی و روایی، توسط خبرگان و هم چنین به صورت داده های تحقیقی از طریق پرسش نامه، مصاحبه با فرماندهان عالی رتبه و جلسات و مطالعات کارگروه خبرگی استخراج گردد. برای تدوین مبانی از روش های توصیفی موردسنجش و برای تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی، آزمون، تحلیل واریانس با نرم افزارهای EXCEL و SPSS19 استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق مبانی در دو مرحله موردبررسی قرارگرفته و با یازده نفر از فرماندهان عالی رتبه مصاحبه شده و یافته های به دست آمده با روش کیفی تحلیل گردیده است. برای اعتباربخشی به مبانی تعیین شده برای دستورات نظامی و تائید نتایج از نظرات متخصصان استفاده گردیده. نتایج حاصل حاکی از چهار عامل تعیین کننده مبانی الگوی دستور نظامی در نیروهای مسلح ج. ا. ا عبارتند از: 1-شرع 2-عقل 3-قانون 4-مأموریت سازمان که نقش به سزایی را در دستورهای نظامی دارند و مورد تائید قرارگرفته اند. درنهایت نتیجه ی تحقیق بر اساس مستندات ارزشی نظام جمهوری اسلامی، ازجمله قرآن، احادیث و روایات ائمه (علیه السلام)، فرمایش های رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه)، فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)، مستندات قانونی، قوانین عادی و آئین نامه انضباطی نیروهای مسلح موردبررسی قرارگرفته و به صورت مدل، ارائه گردیده است.

یکی از مؤلفه های مهم قدرت، توان اقتصادی یک کشور می باشد. و کشورهای دارای توان اقتصادی بالا، توانایی دارند در سایر معادلات بین المللی و منطقه ای تأثیرگذار باشند. از طرفی همواره استفاده از ابزارهای اقتصادی موردتوجه کشورهای سلطه­ گر بوده است. دشمنان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نیز همواره جهت ضربه زدن به این نظام، از تحریم، تهدید و جنگ اقتصادی استفاده کرده­ اند. اگرچه هدف این تحریم ها بهانه های واهی همچون دفاع از حقوق بشر و یا جلوگیری از دستیابی به انرژی هسته ای عنوان می گردد، اما درواقع دشمنی این قدرت های استکباری با مردم و آرمان­ های انقلاب اسلامی ایران باعث وضع محدودیت های اقتصادی علیه کشور جمهوری اسلامی ایران شده است. دفاع اقتصادی که مؤلفه های بازدارندگی، قدرت مقابله و توانمندی اقتصادی را شامل می­ شود، جهت مقابله با تهاجمات اقتصادی دشمن طرح می­ گردد و باعث ساختن بنیانی قوی برای مقاومت در مقابل تکانه­ های خارجی می گردد. مجموعه بیانات مقام معظم رهبری و اسناد کلانی که از سوی ایشان ابلاغ گردیده­ اند، خصوصاً سند اقتصاد مقاومتی و سند تولید ملی، به عنوان گنجینه­ ای گهربار از راهبردها و راهکارهای ارزشمند برای دفاع اقتصادی می­ باشند. این تحقیق باهدف تدوین راهبردهای دفاع اقتصادی از منظر مقام معظم رهبری و با روش داده بنیاد انجام شده است و با استفاده از مجموعه بیانات مقام معظم رهبری و اسناد ابلاغی از سوی معظم له (جامعه و نمونه آماری)، ضمن ارائه الگوی دفاع اقتصادی، راهبردهای دفاع اقتصادی را که عبارتند از: حمایت از تولید ملی، گسترش اقتصاد مردم بنیان، رشد بهره وری عوامل تولید، خودکفایی، گسترش اقتصاد دانش بنیان و توسعه صادرات تدوین کرده است.

امروزه تهدیدها به سمت تهدیدهای نرم سوق پیدا کرده است. تهدیدهای نرم به دلیل کم هزینه تر بودن، تأثیر بر عوامل نرم افزارانه حوزه اقتدار ملی، استفاده نکردن از روش های خشونت آمیز و. . . بیش ازپیش موردنظر دشمنان انقلاب اسلامی است. آنچه مسلم است در مبحث پیش گیری و مقابله با تهدیدات آسیب شناسی مدنظر قرار می گیرد. در این نوشتار رابطه آسیب و تهدید به صورت عام و به طور خاص با نگاه به قطعنامه تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران بررسی گردیده است. در فرآیند این بررسی که باهدف: تبیین رابطه آسیب ها و تهدید­ های امنیت ملّی با نگاه به تحریم های صورت گرفته علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، بنا به ضرورت در ابتدا به تعاریف و مفاهیم واژه های امنیت، تهدید، آسیب و آسیب شناسی پرداخته شده است. سپس تاریخچه تحریم های استکبار علیه جمهوری اسلامی ایران در جهت روشن شدن فرآیند این تحریم ها و آثاری که هم بر کشور تحریم شونده و هم بر تحریم کنندگان داشته و دارد پرداخته است و با توجه به تعاریف و مفاهیم کلیدواژه های بحث تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک تهدید خارجی برای کشور و آسیب ها زمینه و بستر پیدایش و تأثیر تهدید می باشند به بررسی آسیب ها و پارادایم های مقابله با تهدیدات در این حوزه پرداخته شده است.

با توجه به ابهامات و متغیرهای فراوان اثرگذار بر میادین تصمیم­ گیری، استفاده از روش­ های مبتنی بر ریاضیات و سیستم­ های خبره نظیر روش نقشه­ های شناختی فازی راهکار نوینی برای شفاف­ تر کردن محیط غبارآلود حاکم بر تصمیمات راهبردی می­ باشد. هدف این تحقیق واکاوی و شبیه سازی کنشی کنشگران مؤثر بر بحران یمن با استفاده از ابزار نوین تحلیلی نقشه شناخت فازی است. لذا ابتدا عوامل کلیدی مؤثر بر بحران یمن و سپس مفهوم و کارکرد نقشه­ شناختی­ فازی به عنوان روش تسهیل کننده تصمیم و تحلیل سیستم ها واکاوی شد این پژوهش ازنظر هدف کاربردی-اکتشافی و نوع روش پژوهش توصیفی-­ پیمایشی است و بر اساس مطالعات جامع، جلسات پنل خبرگی و پرسشنامه­ های نیمه باز، مبادرت به شناسایی، اولویت بندی متغیرهای مؤثر بر بحران یمن شده و با کمک ابزارهای تجزیه وتحلیل آماری همبستگی پیرسون، واریانس فریدمن، ضریب آلفای کرونباخ و نقشه شناخت فازی، روابط و کنش عوامل شناسایی و شبیه سازی شد. همچنین پایایی و روایی پرسشنامه از طریق تأیید خبرگان و محاسبه آلفای کرونباخ(78/0) تضمین شد. بر این اساس نیروهای مؤثر بر بحران یمن مشتمل بر 20 عامل شد که در قالب یک مدل مفهومی برهم کنش این عوامل بازنمایی شد و مشخص شد که هیچ یک از عوامل مؤثر بر محیط راهبردی بحران یمن دارای نقش تامه نبوده و سناریوهای متعددی در آینده بحران یمن قابل شبیه سازی است لیکن مهم ترین عامل مؤثر بر بحران یمن نیروهای مردمی و یمنی از هر دو طیف می باشند که بدون لحاظ کنش آن ها پایان پایداری بر این بحران قابل شناسایی نیست.

موضوع شایستگی فرماندهان راهبردی در مواقع بحرانی می تواند به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های اصلی حوزه دفاعی مطرح باشد. ارتش ها همواره نیازمند بهره گیری از فرماندهانی­ اند که واجد ویژگی های خاصی هستند. هدف این پژوهش طراحی الگوی سنجش شایستگی فرماندهان ارشد نهاجا با رویکرد جنگ های ناهمتراز می باشد. در بخش مبانی نظری به توان رزمی، شایستگی و جنگ های ناهمتراز پرداخته شده است. نوع تحقیق بر اساس هدف، توسعه ای کاربردی است. روش تحقیق بکار رفته در این تحقیق، آمیخته متوالی از نوع اکتشافی بوده و به لحاظ زمانی مقطعی می باشد. ابتدا الگوی مفهومی با بررسی ادبیات تحقیق و مصاحبه با 15 نفر از خبرگان نهاجا (با روش نمونه گیری گلوله برفی و تحلیل محتوا) ارائه گردید. سنجش الگو با روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی در یگان های مرکز، انجام و سپس سؤالات و الگوی مفهومی پژوهش با نرم افزار اسمارت پی ال اس مورد آزمون قرار گرفت. علاوه بر ارائه رتبه بندی کلیه مؤلفه های تحقیق (15 مؤلفه) در الگوی نهایی، ابعاد فردی، مرتبط با سازمان نظامی و محیط، بین فردی و بینشی رتبه اول تا چهارم را به خود اختصاص دادند. در پایان پیشنهاد هایی کاربردی ارائه گردیده است.

یکی از اقدامات مهم در پیاده سازی سیاست های کلی پدافند غیرعامل، شناخت موانع پیش رو می باشد. مسئله این تحقیق نبود شناخت و تصویری روشن از موانع پیاده سازی سیاست های فوق تعیین شده و به دنبال پاسخ دادن به این که موانع اصلی پیاده سازی سیاست های کلی پدافند غیرعامل در سازمان های دولتی کدامند؟ و هریک از عوامل اثرگذار از چه اولویتی برخوردار است؟ می باشد. بر این اساس تحقیق از حیث هدف کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی/ پیمایشی و از منظر روش آمیخته(کمی و کیفی) است که با مرور ادبیات موضوع و با بهره گیری از آراء صاحب نظران و کارشناسان و با استفاده از تکنیک دلفی 22 متغیر به عنوان موانع اثرگذار بر پیاده سازی این سیاست ها شناسایی و بر اساس آن پرسشنامه طراحی شده بر روی نمونه ای هدفمند متشکل از 43 نفر از خبرگان و صاحب نظران موضوع، بررسی شد. جهت شناسایی و رتبه بندی موانع پیاده سازی از آزمون های باینومیال و واریانس فریدمن استفاده شد. یافته ها، وجود 17 عامل ازجمله ضعف در تهدیدشناسی، پایین بودن سطح نگرش مثبت در مدیران نسبت به پدافند غیرعامل، پایین بودن تعهد و باور مدیران عالی به سیاست ها، ضعف در الزامات قانونی، نارسایی در ساختار سازمانی، کمبود منابع و امکانات و قرار نگرفتن در ردیف اولویت های راهبردی دولت ها را به عنوان مهم ترین موانع پیاده سازی سیاست های یادشده مورد تأکید قرار می دهد.

امتیازات ژئوپلیتیک ازیک طرف و ارکان قدرت ملی از طرف دیگر می تواند در تبدیل عناصر بالقوه ژئوپلیتیک به مجموعه عناصر بالفعل قدرت ملی برای دستیابی به دفاع ملی مؤثر باشد. کشور جمهوری اسلامی ایران به دلیل برخورداری از پایه های اساسی ژئوپلیتیک و دو عامل انسانی و ایدئولوژی اسلامی توانسته به شکلی مثبت و کارآمد درصحنه سیاست بین المللی وارد گردد. در این مقاله محقق با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به شناسایی عوامل ژئوپلیتیک تأثیرگذار بر قدرت ملی کشور جمهوری اسلامی ایران پرداخته، سپس با تبیین هر یک از نقش ها آن ها را اولویت بندی نموده و نهایتاً مشخص شد کدام یک از عوامل احصاء شده در افزایش قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران تأثیر بیشتری دارد که در این صورت هدف از تشکیل جمهوری اسلامی ایران که برگرفته از آموزه های دینی ما، منویات معمار کبیر انقلاب اسلامی(رحمه الله علیه ) و بزرگ پرچم دار جهان تشیع رهبر معظم انقلاب اسلامی(مدظله العالی) است محقق خواهد شد.

این مقاله از نوع کاربردی با عنوان ابعاد و مؤلفه های چابک سازی سازمانهای نظامی است. که به روش مورد-زمیته ای انجام گرفته. هدف تحقیق شناخت ابعاد و مؤلفه های چابک سازی سازمانهای نظامی است. که از طریق پاسخ به سوال زیر در صدد دستیابی به آن هستیم: ابعاد و مؤلفه های چابک سازی سازمانهای نظامی کدامند؟ پس از تجزیه و تحلیل آمار ناپارامتریک با استفاده از رابطه بین دو متغیر کیفی (آزمون کای دو) به بررسی استقلال بین دو متغیر کیفی پرداخته شده و با رد شدن فرضیه استقلال همبستگی متغیرها اثبات شده است. این تحقیق با ارسال پرسشنامه به 118 نفر جامعه نمونه. از 750 نفر جامعه آماری که به روش تصادفی طبقاتی انتخاب شده اند. که در این تحقیق ابعاد چابکی به دو بعد فیزیکی و غیر فیزیکی که بعد غیر فیزیکی شامل: مؤلفه های نیروی انسانی، ساختار سازمانی، نوآوری و خلاقیت، فرماندهی و کنترل و بعد فیزیکی شامل فناوری تقسیم شده است.

اکثر مکاتب مادی و ادیان الهی، بسته به نوع جهان­ بینی و میزان درک خود از اهداف زندگی بشر و رابطه آن با جهان هستی، پایان تاریخ را حرکت به سمت و سوی ایجاد وحدت در بین اقوام و ملل مختلف جهان؛ و در اصطلاح جهان­ شمولی و جهانی شدن می­ دانند. مکتب لیبرال-دمکراسی با اصالت دادن به امانیسم و اولویت بخشی به حصول خواسته­ های مادی انسان؛ به طرح اهم نظریه های خود در خصوص جهانی شدن نظریه­ های فرانسیس فوکویاما و ساموئل هانتینگتون پرداخته است. لیکن، اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه وآله وسلم) بر اساس وعده­ های محتوم الهی در بسیاری از آیات نورانی قرآن کریم، و به استناد احادیث متواتر از معصومین (علیهم­ السلام) اعتقاد به ظهور منجی الهی در آخرالزمان و تشکیل حکومت جهانی مهدی (عج) دارد. هدف این مقاله آن است، تا ضمن در نظر گرفتن اوضاع فرهنگی محیط بین­ الملل، به تبیین میزان موفقیت نظریه­ های فرهنگی غرب و اسلام در رابطه با جهانی شدن و وظایف جمهوری اسلامی ایران در راستای تحقق جهانی شدن اسلام ناب محمدی بپردازد. این تحقیق از نوع کاربردی است و با رویکرد آمیخته کمی و کیفی از روش­ های توصیفی­ ­ تحلیلی و زمینه­ ای­ موردی استفاده شده و بدون دخالت استنتاج­ های ذهنی محقق؛ به توصیف و تحلیل آنچه که هست پرداخته شده است. جامعه آماری این تحقیق حدود 280 نفر از صاحب­ نظران و خبرگان هستند که با توجه به محدودیت حجم جامعه آماری (حدود280 نفر) از فرمول کوکران برای تعیین حجم نمونه آماری استفاده شد. ابزار اندازه­ گیری اطلاعات در نظرسنجی از جامعه آماری، پرسش­ نامه بوده و گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه­ ای انجام گرفته است. نتایج نشان می­ دهد جهانی شدن با رویکرد اسلام رویکردی واقعی است و ج. ا. ا. نیاز برای آن در محیط ملی و فراملی تلاش کند.