دانش کشاورزی و تولید پایدار
سال:1399 | دوره:30 | شماره:1 |تعداد مقالات:20

برای افزایش قدرت رقابتی آفتابگردان با علف های هرز، پتانسیل تولید و کارایی مصرف آب و نیتروژن از طریق کشت مخلوط با لوبیا و سویا تحت سیستم خاک ورزی حفاظتی، آزمایشی در دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان طی دو سال زراعی 1392 و 1393 انجام شد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. خاک ورزی شامل خاک ورزی مرسوم، خاک ورزی با چیزل و خاک ورزی با دیسک و الگوهای مختلف کاشت بصورت کشت خالص آفتابگردان با وجین علف های هرز، کشت خالص آفتابگردان بدون وجین علف های هرز، کشت های مخلوط افزایشی 30، 60 و 90 درصد لوبیا با آفتابگردان و کشت های مخلوط افزایشی 30، 60 و 90 درصد سویا با آفتابگردان به-ترتیب به عنوان فاکتور اصلی و فرعی بودند. بیشترین مقادیر تراکم و بیوماس کل علف های هرز در تیمارهای خاک ورزی کاهش یافته و کشت خالص مشاهده شد. ولی، خاک ورزی مرسوم و سیستم کشت مخلوط توانستند تراکم و بیوماس علف های هرز غالب مانند تاج خروس، چسبک و پیچک را کاهش دهند. با توجه به افزایش عملکرد کل کشت مخلوط (مجموع عملکرد گیاه اصلی و همراه) این سیستم ها کارایی مصرف آب و نیتروژن را در مقایسه با کشت خالص آفتابگردان بدون وجین افزایش دادند. بر اساس نتیجه حاصل از این تحقیق، کشت های مخلوط در تراکم های بیش از 30 درصد لوبیا یا سویا با آفتابگردان در مقایسه با کشت خالص، سودمندی کشت مخلوط را نشان دادند. بنابراین، نتایج آزمایش حاضر بیانگر این است که در شرایط مشابه، کاربرد ترکیبی خاک ورزی حفاظتی و کشت مخلوط در زراعت آفتابگردان می تواند مدیریت علف-های هرز را بهبود بخشیده و عملکرد اقتصادی و کارایی استفاده از زمین را در مقایسه با تک کشتی آفتابگردان در خاک ورزی مرسوم افزایش دهد.

به منظور بررسی عملکرد دانه، جذب عناصر غذایی پرمصرف و برخی از شاخص های بیولوژی خاک در کشت مخلوط بزرک و باقلا تحت تاثیر کود های زیستی، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه در سال زراعی 1396 انجام شد. عامل اول شامل الگوی کشت در پنج سطح شامل کشت خالص بزرک، کشت خالص باقلا، کشت مخلوط یک ردیف بزرک + یک ردیف باقلا، دو ردیف بزرک + دو ردیف باقلا و سه ردیف بزرک + سه ردیف باقلا و عامل دوم مصرف کودهای زیستی شامل ترکیب قارچ میکوریزا (حاوی سه نوع قارچ از جنس(Glomus mossea+ Glomus intraradices+ Glomus etunicatum+ باکتری های تامین کننده نیتروژن (ازتو بارور1، حاوی باکتری های تثبیت کننده نیتروژن از گونه vinelandii Azotobacter)، فسفر (فسفات بارور-2، حاوی دو نوع باکتری حل کننده فسفات از گونه هایagglomerans Pantoea و Pseudomonas putida)، پتاسیم (پتابارور-2، حاوی باکتری های آزاد کننده پتاسیم ازگونه های Pseudomonas vancouverensisوPseudomonas koreensis ) و گوگرد (سولفوبارور-1، حاوی باکتری تیوباسیلوس Thiobacillus) و عدم مصرف کود بود. نتایج نشان داد که الگوی کشت بر عملکرد دانه، جذب عناصر غذایی نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم اثر معنی دار داشت. بیشترین عملکرد دانه باقلا ( kg. ha-14280) و بزرک (kg. ha-12230) از کشت خالص حاصل شد اما، میزان جذب نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در کشت مخلوط در مقایسه کشت خالص هر دو گونه بالاتر بود و میزان جذب این عناصر در تیمار با کود زیستی نسبت به عدم مصرف کود (شاهد) افزایش معنی داری را نشان داد. بیشترین تنفس میکروبی خاک، زیست توده میکروبی خاک و نسبت برابری زمین در جذب عناصر غذایی از الگوی کشت مخلوط دو ردیف بزرک + دو ردیف باقلا همراه با کاربرد کودهای زیستی به دست آمد. به طور کلی چنین استنباط می شود که این الگوی کشت (2: 2) همراه با کاربرد کود زیستی به دلیل بالا بودن نسبت برابری زمین در جذب عناصر غذایی و بهبود بیولوژیکی خاک توصیه می شود.

به منظور ارزیابی عملکرد علوفه و سودمندی در کشت مخلوط خلر با جو، یولاف و تریتیکاله، آزمایشی در سال های زراعی 1394و 1395 به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکراردرایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا شد. تیمارها شامل کشت خالص جو، یولاف و تریتیکاله در تراکم مطلوب و کشت مخلوط خلر با هریک از غلات (در مرحله ظهور برگ پرچم) در سه نسبت کشت خلر: غله 100: 25، 100: 50 و 80: 50 بودند. نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد کل علوفه به تیمارهای 80% یولاف-50% خلر (8410 کیلوگرم در هکتار) و 80% جو-50% خلر (8094 کیلوگرم در هکتار) و کمترین میزان آن به کشت خالص خلر (4758 کیلوگرم در هکتار) تعلق داشت. همچنین، بیشترین میزان پروتئین خام از تیمار کشت خالص خلر (152 گرم در کیلوگرم ماده خشک) و کمترین آن از تیمار کشت خالص تریتیکاله (77 گرم در کیلوگرم ماده خشک) حاصل شد. نسبت برابری زمین (LER) بر اساس میانگین دو سال به غیراز تیمار100% تریتیکاله-50% خلر، در بقیه تیمارهای مخلوط بیشتر از یک بود که بیانگر سودمندی کشت مخلوط می باشد. نتایج مربوط به مجموع ارزش نسبی (RVT) نشان داد بیشترین سودمندی اقتصادی از تیمارهای 80% یولاف-50% خلر (40/1) و 80% جو-50% خلر (34/1) بدست آمد. به طور کلی، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که می توان الگوهای 80% یولاف-50% خلر و 80% جو-50% خلررا به علت دارا بودن عملکرد علوفه خشک، عملکرد پروتئین خام و سودمندی اقتصادی بیشتر، به عنوان مناسترین الگوی کشت مخلوط پیشنهاد نمود.

به منظور بررسی برخی خصوصیات سه رقم ذرت شیرین (Zea mays var. saccharata)، تحت تأثیر کاربرد انواع کود و تنش کم آبی در مرحله زایشی، آزمایشی در سال زراعی 1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس به صورت فاکتوریل اسپیلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتورهای رژیم آبیاری بعد از تخلیه 25، 40 و 55 درصد آب قابل استفاده و سه رقم بیسین، پشن و KSC403 در کرت های اصلی و کوددهی شامل اوره (116 کیلوگرم در هکتار)، آزوکمپوست (15497 کیلوگرم در هکتار) و ورمی کمپوست (24223 کیلوگرم در هکتار) در کرت های فرعی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بیش ترین وزن تر بلال (8/263 گرم در متر مربع) در شرایط آبیاری مطلوب مشاهده شد. عملکرد دانه فقط تحت تأثیر کوددهی معنادار (05/0p≤ ) شد. کاربرد کود اوره موجب افزایش عملکرد دانه شد درحالی که استفاده از کود آلی آزوکمپوست آن را کاهش داد. وزن تر بلال در رقم پشن بیش ترین مقدار را دارا بود و در رقم KSC403 این صفات کمترین مقادیر را نشان دادند. در تنش شدید آبی رقم پشن و در آبیاری مطلوب و تنش متوسط آبی رقم بیسین بیش ترین وزن تر بلال را به خود اختصاص داد و رقم KSC403 در تمام رژیم های آبی کمترین مقدار را نشان داد. بیش ترین مقدار کلروفیل a و b به ترتیب با 74/1 و 47/0 میلی گرم در گرم وزن تر برگ از آبیاری مطلوب به دست آمد. کود ورمی کمپوست در شرایط تنش شدید آبی (تنها 4 درصد کاهش نسبت به شاهد) و کود اوره در تنش متوسط آبی (حدود 13 درصد بیش تر از شاهد) توانسته اثر کمبود آب را در رقم پشن تا حدودی کنترل کند و باعث افزایش وزن تر بلال شود.

به منظور بررسی تاثیر کودهای بیولوژیک و نانو اکسید آهن و روی بر روند تغییرات برخی صفات فیزیولوژیک و پارامترهای پر شدن دانه ی گندم در شرایط شوری خاک، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه پژوهشی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1393 اجرا شد. عوامل شامل شوری خاک در سه سطح عدم اعمال شوری به عنوان شاهد و شوری 25 و50 میلی مولار در خاک با استفاده از نمک NaCl، تلقیح بذر با باکتری های محرک رشد در چهار سطح عدم تلقیح، تلقیح با ازتوباکتر کروکوکوم استرین 5، آزوسپیریلوم لیپوفروم سویه OF و سودوموناس پوتیدا استرین 186 و محلول پاشی در چهار سطح بدون نانواکسید یا محلول پاشی با آب به عنوان شاهد، کاربرد نانو اکسید آهن، نانواکسید روی و نانواکسید آهن با روی به نسبت 5/1 گرم در لیتر را شامل می-شدند. نتایج نشان داد که بیش ترین مولفه های پر شدن دانه همچون حداکثر وزن دانه (049/0 گرم)، سرعت پر شدن دانه (00172/0 گرم در روز)، طول دوره (85/52 روز) و دوره ی موثر پر شدن دانه (18/39 روز) در شرایط عدم اعمال شوری، تلقیح بذر با سودوموناس و محلول پاشی توأم نانواکسید آهن و روی بدست آمد. نتایج مشابهی نیز در شاخص کلروفیل و عمکلرد کوانتومی بدست آمد. کاربرد نانواکسید آهن و روی عملکرد دانه را 4/17 درصد در مقایسه با عدم کاربرد آنها در بالاترین سطح شوری افزایش داد. از این رو به نظر می رسد که کودهای زیستی و نانواکسید آهن و روی می تواند به عنوان یک ابزار مناسب برای افزایش عملکرد دانه تحت شرایط شوری خاک استفاده شود.

خاک ورزی مرسوم باعث افزایش فشردگی و کاهش خلل و فرج و ظرفیت آبی شده و افزایش فرسایش آبی و بادی خاک می گردد. برای جلوگیری از چنین وضعیتی در بسیاری از کشورهای دنیا خاک ورزی حفاظتی به عنوان یک راه کار موثر مورد توجه قرار گرفته است. در شرکت کشت و صنعت ودامپروری مغان نیز سالانه زمان و هزینه زیادی صرف انجام خاک ورزی مرسوم برای تولید محصول ذرت علوفه ای کشت دوم می گردد. به منظور دستیابی به اهداف این پژوهش آزمایش به صورت فاکتوریل برپایه طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور روش خاکورزی (خاکورزی مرسوم و نوتیلج) و روش آبیاری (آبیاری جوی و پشته و آبیاری بارانی) در سه تکرار انجام شد. نتایج تحلیل های آماری با استفاده از نرم افزار SPSS نشان داد عملکرد محصول (15 درصد)، متوسط میزان سوخت مصرفی، تردد ماشین آلات، متوسط میزان آب مصرفی و بهره وری انرژی سوخت مصرفی در روش نوتیلج به شکل معنی داری بهتر از روش خاک ورزی مرسوم می باشد. همچنین نتایج با استفاده از نرم افزار MCDM Engine مورد ارزیابی مجدد قرار گرفت و سیستم بی خاک ورزی به روش آبیاری بارانی با مقدار CL* (نزدیکی نسبی گزینه به راه حل ایده آل) 98/0، به عنوان بهترین روش خاک ورزی انتخاب گردید. این بدین معنی است که روش بی خاکورزی با آبیاری بارانی می تواند روشی مناسب برای تولید پایدار محصول ذرت علوفه ای کشت دوم در شرکت مغان و منطقه مورد استفاده قرار گیرد.

به منظور بررسی تحمل به شوری ژنوتیپ های سورگوم، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین ژنوتیپ ها در تمامی صفات مورد بررسی به جز طول برگ، نسبت وزن خشک برگ به ساقه و نسبت وزن تر ساقه به وزن تر کل بوته اختلاف معنی داری وجود داشته و تأثیر تیمار شوری بر روی صفات طول برگ، وزن تر و خشک برگ، وزن تر و خشک ساقه، نسبت وزن تر ساقه به وزن تر کل بوته معنی داری بود. مقایسه میانگین داده ها نشان داد با اعمال تنش شوری مقدار این صفات کاهش یافتند. در این تحقیق، ژنوتیپ های اصلاح شده پگاه و KFS2 نسبت به ژنوتیپ های رایج وزن تر بوته، تعداد برگ، قطر ساقه، وزن تر برگ، وزن تر ساقه، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه و نسبت وزن تر برگ به کل بوته بیشتری داشتند اما، از نظر ارتفاع بوته ژنوتیپ پگاه و ژنوتیپ رایج جلفا بیشترین مقدار را به خود اختصاص دادند. تفاوت های ژنوتیپ ها از نظر صفات مختلف نشان دهنده وجود تنوع ژنتیکی مطلوب در بین ژنوتیپ های مورد مطالعه سورگوم است.

با هدف بررسی تاثیر سطوح آبیاری و کاربرد میکوریزا و هیومیک اسید بر صفات مورفولوژیکیو عملکرد پنبه آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1395 اجرا شد. در این پژوهش آبیاری در سه سطح 40، 70 و 100 درصد نیاز آبی گیاه به عنوان فاکتور اصلی، میکوریزا در دو سطح کاربرد و عدم کاربرد و هیومیک اسید در دو سطح صفر و 10 لیتر در هکتار به عنوان فاکتورهای فرعی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد با کاهش تامین نیاز آبی پنبه از 100 به 40 درصد، ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد انشعابات ساقه اصلی، عملکرد وش و عملکرد بیولوژیک به ترتیب 6/29، 8/31، 3/48، 7/68 و5/60 درصد و به طور معنی داری کاهش یافت. با این وجود کارایی مصرف آب برای تولید وش پنبه در تیمار تامین 70 درصد نیاز آبی از برتری معنی-دار 2/19 و5/44 درصدی به ترتیب نسبت به تیمارهای تامین 100 و 40 درصد نیاز آبی برخوردار بود. همچنین کاربرد میکوریزا نسبت به عدم کاربرد آن، باعث افزایش معنی دار و 9/10، 5/12، 30، 48، 8/26، 8/48 و 8/24 درصدی به ترتیب ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد انشعابات ساقه اصلی، عملکرد وش، عملکرد بیولوژیک، کارایی مصرف آب برای تولید وش و بیوماس گردید و کاربرد 10 لیتر در هکتار اسید هیومیک نیز باعث افزایش معنی دار و 9/9، 4/9، 2/14، 5/23 و 7/20 درصدی به ترتیب ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد انشعابات ساقه اصلی، عملکرد وش و کارایی مصرف آب برای تولید وش گردید. به طور کلی نتایج نشان داد که استفاده از میکوریزا و اسید هیومیک اثرات منفی تنش کم آبی را به خصوص در شرایط تنش متوسط کاهش می دهد. با در نظر گرفتن کارایی مصرف آب و عملکرد وش پنبه، تیمار تنش متوسط کم آبی و کاربرد میکوریزا را برای زراعت این گیاه در بیرجند می توان مورد توجه قرار داد.

این آزمایش به منظور بررسی تاثیر نوع آبیاری (با آب معمولی و آب مغناطیسی) و تیمارهای کودی شامل (شاهد بدون کود، کود شیمیایی نیتروژنی، کود پنرجتیکP, K و کاربرد توام کود شیمیایی نیتروژنی به میزان 50 درصد دز همراه با کاربرد کود پنرجتیک P, K) بر رشد و تولید گیاه دارویی زیره سبز در سه تکرار به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سال1397 در مزارع تحقیقاتی دانشگاه آزاد تبریز انجام شد. در این بررسی، بیشترین عملکرد دانه (164 گرم در متر مربع) در دو تیمار کود شیمیایی نیتروژنی و کاربرد توام کود شیمیایی نیتروژنی و پنرجتیک P, K و در شرایط آبیاری با آب مغناطیسی به دست آمد که در مقایسه با شاهد 6/42 درصد افزایش داشت. عملکرد بیولوژیک نیز پاسخ مشابهی را به آب مغناطیسی و کود نشان داد. تیمار کود شیمیایی نیتروژنی و کود شیمیایی نیتروژنی همراه با پنرجنتیک P, K افزایش معنی دار و مشابهی را بر میزان درصد اسانس داشتند. بیشترین عملکرد اسانس (13/3 گرم در متر مربع) متعلق به کود شیمیایی نیتروژنی بود. در کل، با توجه به اهمیت اقتصادی عملکرد دانه و کاهش هزینه های تولید، با کاربرد کود پنرجتیک می توان سطح کود شیمیایی نیتروژنی را بدون کاهش معنی دار عملکرد دانه، کاهش داد. همچنین، آبیاری با آب مغناطیسی نقش موثری در افزایش تاثیر کاربرد کودها بر عملکرد دانه داشت.

یافتن روش های افزایش تحمل گیاهان به تنش های محیطی می تواند گامی مؤثر در جهت نیل به تولید پایدار در بخش کشاورزی باشد. به منظور بررسی اثرات متقابل تنش شوری و محلول پاشی محرک زیستی کیتوزان در شرایط کشت گیاه دارویی بادرشبی (Dracocephalium moldavica L. ) آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه سطح شوری صفر، 25 و 50 میلی مولارکلریدسدیم و چهار سطح محلول پاشی محرک زیستی کیتوزان صفر، 25/0، 5/0 و 1 درصد وزنی-حجمی و با سه تکرار در دانشگاه مراغه به اجرا درآمد. نتایج نشان داد که اعمال تنش شوری باعث کاهش معنی دار در تمامی صفات مورد اندازه گیری گردید. محلول پاشی کیتوزان باعث بالا رفتن میزان شاخص های رشدی همچون ارتفاع بوته، وزن تر و خشک برگ، وزن تر و خشک اندام هوایی و طول گل آذین، رنگیزه های فتوسنتزی و فلورسنس کلروفیل گردید، اما اختلاف معنی داری بین دو تیمار 5/0 و 1 درصد کیتوزان مشاهده نگردید. بطورکلی در این آزمایش تنش شوری باعث کاهش میزان کلروفیلa، کلروفیلb، کارتنوئید و شاخص های فلورسنس کلروفیل گردید، ولی کاربرد کیتوزان باعث افزایش معنی دار این صفات گردید. همچنین محلول پاشی کیتوزان باعث افزایش میزان درصد اسانس در همه گیاهان گردید ولی این افزایش در گیاهان تحت تنش بیشتر از گیاهان فاقد شوری بود. کاربرد کیتوزان به عنوان یک محرک زیستی باعث ایجاد تحمل گیاه به شرایط شوری و بهبود کشت پایدار گیاه بادرشبی گردید.

کاربرد خاک پوش های زنده به عنوان روشی غیرشیمیایی در کنترل علف های هرز به بهبود مدیریت سیستم های کشاورزی پایدار کمک می کند. در این راستا، در سال 1396 در دانشگاه رازی، اثر کاشت شنبلیله در تاریخ های مختلف بر کنترل علف های هرز و عملکرد آفتابگردان بررسی شد. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتور اول کاشت شنبلیله در چهار سطح عدم کشت خاک پوش، کاشت شنبلیله 15 روز قبل، همزمان و 15 روز بعد از آفتابگردان و فاکتور دوم سه رقم آفتابگردان (پروگرس، فرخ و لاکومکا) بود. نتایج نشان داد که کاشت خاک پوش بیوماس و تراکم علف های هرز را در ابتدا و پایان فصل رشد کاهش داد. رقم پروگروس در کنترل علف های هرز بر سایر ارقام برتری داشت. شاخص رقابت برای ارقام پروگرس، فرخ و لاکومکا به ترتیب 67/1، 5/0 و 89/0 بود. حضور علف های هرز در تیمار عدم کنترل (بدون وجین)، عملکرد آفتابگردان را 8/75 درصد کاهش داد. در شرایط عدم کنترل، وجود خاک پوش به بهبود عملکرد منجر نشد، اما با کنترل علف های هرز، کاشت شنبلیله همزمان و بعد از آفتابگردان عملکرد را به ترتیب 39 و 25 درصد بهبود داد. کاشت شنبلیله قبل از آفتابگردان در شرایط کنترل و عدم کنترل منجر به کاهش معنی دار عملکرد شد. در شرایط کنترل، عملکرد رقم لاکومکا (3426 کیلوگرم در هکتار) بیشتر از پروگروس و فرخ بود. اما در شرایط عدم کنترل، اختلاف عملکرد ارقام معنی دار نبود. به نظر می رسد در شرایط عدم کنترل علف هرز، رقابت علف های هرز با آفتابگردان مانع بروز اثر مثبت خاک پوش بر عملکرد و برتری ارقام در تولید عملکرد شده است. با وجود این در صورت مبارزه با علف های هرز و کاشت خاک پوش همزمان با گیاه اصلی می توان بهبود عملکرد آفتابگردان و بروز پتانسیل عملکرد ارقام را انتظار داشت. از طرفی با توجه به تأثیر خاک پوش بر کاهش زیست توده و تراکم علف های هرز به نظر می رسد که تداوم کاشت خاک پوش در دراز مدت نقش مهمی در کنترل و کاهش جمعیت علف های هرز مزارع ارگانیک خواهد داشت. بنابراین در صورت ادامه کاشت خاک پوش، بهبود عملکرد نیز قابل انتظار خواهد بود.

کشت گیاهان دارویی و معطر همانند شوید از دیرباز دارای جایگاه ویژه ای بوده است. از طرفی، سیستم های کشاورزی اکولوژیک و کم نهاده می توانند باعث توسعه کشاورزی پایدار و حفظ سلامت محیط زیست گردند. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی عملکرد شوید در شرایط گلخانه ای با استفاده از چندین گونه از قارچ های میکوریز و تریکودرما و نیز مقایسه برخی خصوصیات مورفولوژیک و اجزای عملکرد دانه این گیاه انجام شد. به همین منظور، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه گروه باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا شد. برای انجام این آزمایش، ریشه دو گونه شوید محلی تبریز و رقم لانگ ایلند ماموت با مایه تلقیح تهیه شده از جدایه های دو گونه قارچ تریکودرما Trichoderma harzianum Na-1ac) و(T. longibrachiatum BZ4-4 و دو گونه قارچ میکوریز Glomus intraradices) و(G. versiforme تیمار شد. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که اثر قارچ بر وزن تر و خشک ساقه، وزن تر و خشک ریشه، شاخص کلروفیل، و درصد کلونیزاسیون معنی دار بود. همچنین اثرات رقم و قارچ بر ارتفاع گیاه، تعداد چترک در چتر، عملکرد دانه در تک بوته، و تعداد شاخه فرعی در تک بوته به صورت معنی دار باعث افزایش این شاخصه ها شد. اثرات متقابل رقم × قارچ نیز بر تعداد شاخه فرعی در تک بوته و عملکرد دانه در تک بوته معنی دار بود و باعث افزایش آنها گردید. همچنین نتایج مقایسه میانگین بین دو گونه قارچ میکوریز نشان داد که درصد کلونیزاسیون قارچ G. intraradices بطور معنی دار بیشتر از درصد کلونیزاسیون در قارچ G. versiforme بود. حالت اندوفیتی قارچ تریکودرما و پیشرفت قارچ در بافت های مختلف گیاه، فقط در بخش ریشه گیاه شوید مشاهده شد. همچنین نتایج مقایسه دو جنس قارچ در مورد بیشتر صفات نشان دهنده اختلاف معنی دار بین آنها بود و قارچ جنس Trichoderma از نظر بیشتر صفات اندازه گیری شده برتر از جنس Glomus بود. در نهایت نتایج مشخص کرد که استفاده از قارچ های تریکودرما و میکوریز در مقاسیه با شاهد می تواند ابزار موثری برای افزایش صفات رشدی باشد، و کاربرد قارچ تریکودرما به شکل موثرتری به عنوان یک روش طبیعی جهت بهبود رشد در گیاه شوید را ارایه نماید.

در قرن حاضر مسائل مهمی از قبیل افزایش خطرسلامتی انسان و آلودگی محیط زیست از یک طرف و لزوم کاهش مصرف نهاده ها و توسعه پایدار کشاورزی از طرف دیگر، کاربرد فناوری های نوین از جمله کشاورزی دقیق را در عرصه مدیریت نهاده-های کشاورزی بیش از پیش ضروری ساخته است. کشاورزی دقیق با مدیریت نهاده های تولید منجر به کاهش هزینه های تولید، کاهش آلودگی های زیست محیطی، افزایش عملکرد، افزایش بهره وری، مدیریت و تصمیم سازی قوی تر بر پایه اطلاعات و توسعه پایدار کشاورزی می گردد. با توجه به اهمیت موضوع و پتانسیل های عظیمی که کشاورزی دقیق در کشورهای درحال توسعه، ازجمله ایران برای بهبود بخش کشاورزی دارد؛ هدف کلی این تحقیق تحلیل مسائل و مشکلات توسعه کشاورزی دقیق از دیدگاه کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه است. این تحقیق از نوع کاربردی و به روش توصیفی-پیمایشی بود. جامعه آماری این تحقیق 101 نفر از کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه بودند که برای جمع آوری اطلاعات از روش سرشماری استفاده شد. برای شناسایی مسائل و مشکلات کشاورزی دقیق از تحلیل عاملی اکتشافی بهره گرفته شد. بر اساس نتایج تحقیق، مهم ترین مسائل و مشکلات کشاورزی دقیق از دیدگاه کارشناسان مورد مطالعه به ترتیب شامل: مشکلات اطلاعاتی و آموزشی (ضعف دانش در زمینه فناوری های مرتبط با کشاورزی دقیق)، مشکلات اقتصادی (عدم توجیه اقتصادی و سودآوری کشاورزی دقیق و ضعف بنیه ی مالی کشاورزان)، مشکلات مدیریتی (پایبندی مدیران به اعمال مدیریت سنتی)، مشکلات فنی و سازمانی (دسترسی ضعیف به نرم افزارها و سخت افزارهای مورد نیاز در داخل کشور)، مشکلات انگیزشی (انگیزه کم فارغ التحصیلان برای ورود به عرصه تولید کشاورزی)، مشکلات تکنولوژیکی (عدم توسعه مکانیزاسیون کشاورزی) بودند. بر اساس نتایج به دست آمده، مشکلاتی که در شش عامل خلاصه شده اند حدود 46/70 درصد تغییرات واریانس کل را تبیین می کردند.

بهره برداری مستمر از منابع طبیعی تجدیدشونده، متضمن شناسایی توان اکولوژیک سرزمین در هر محیطی است و این شناسایی با به کارگیری بهینه و برنامه ریزی شده امکان بهره برداری صحیح از منابع را فراهم و از تخریب محیط جلوگیری می کند. این تحقیق با هدف شناسایی مناطق مستعد کشاورزی حوضه میکائیل آباد شهرستان خلخال در استان اردبیل با روش تحلیل سلسله مراتبی-فازی انجام شد. ارزیابی توان منطقه با استفاده از 13 معیار بارش، تراکم پوشش، میزان تولیدگیاهی، شیب، عمق خاک، بافت خاک، کاربری فعلی زمین، نفوذپذیری خاک، تیپ پوشش، گروه هیدرولوژیک خاک، زمین شناسی، فاصله از منابع آب سطحی و فرسایش خاک و با استفاده از قابلیت های نرم افزار Arc GIS 10 انجام شد. در ارزیابی چند معیاره برای تعیین وزن هر معیار از روش تحلیل سلسله مراتبی و از توابع فازی سازی استفاده شد و در محیط نرم افزار Arc GIS10 با استفاده از عملگر ترکیب خطی وزنی کلیه ی لایه های اطلاعاتی با همدیگر تلفیق شدند و نقشه ی رستری توان کشاورزی تهیه شد. بعد از تهیه نقشه پتانسیل نهایی با روش شکست طبیعی در چهار کلاس طبقه بندی شد. کلاس های یک تا دو به فعالیت کشاورزی (حدود 65% منطقه) و کلاس طبقه سه و چهار (35% منطقه) به فعالیت غیر کشاورزی تقسیم بندی شد. نتایج انطباق کاربری فعلی اراضی با نقشه پتانسیل نیز نشان داد که در8/61 درصد از منطقه کاربری فعلی اراضی با نقشه پتانسیل انطباق دارد. پیشنهاد می گردد که در اختصاص کاربری ها و فعالیت های کشاورزی به نقشه طبقات پتانسیل که بر اساس ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه مورد مطالعه می باشد توجه گردد. در این راستا بهتر است که در مناطق با توان طبقه یک فعالیت کشاورزی به صورت زراعت آبی و باغداری و در مناطق با توان طبقه دو زراعت دیم انجام گیرد و در مناطق طبقه سه و چهار هیچ گونه فعالیت کشاورزی صورت نگیرد.

یکی از چالش های موجود در توسعه ی کشاورزی پایدار، مصرف بیش از حد و غیربهینه ی نهاده های مختل-کننده ی کشاورزی پایدار است. هدف از انجام این مطالعه، بهینه سازی الگوی کشت محصولات زراعی در اراضی پایاب شبکه آبیاری و زهکشی میان آب شوشتر با تأکید بر کاهش استفاده از نهاده های کود و سموم شیمیایی می باشد. بدین منظور، از روش برنامه ریزی خطی کسری چندهدفه بدون در نظر گرفتن مسئله ی عدم حتمیت (سناریوی 1) و با درنظرگرفتن شرایط عدم حتمیت از طریق بهینه سازی استوار (سناریوی 2) استفاده گردید. داده های مطالعه از سازمان جهاد کشاورزی، سازمان آب و برق خوزستان و شرکت بهره برداری از شبکه های آبیاری کارون بزرگ در سال زراعی 97-1396 جمع آوری گردید. یافته ها نشان داد که در سناریوی 2، میزان مصرف کود شیمیایی، سموم دفع آفات، سطح زیرکشت و میزان مصرف آب آبیاری به ترتیب به میزان 17، 15، 8 و 1/1 درصد کاهش یافت. همچنین مشخص شد که با افزایش میزان محافظت سیستم در مقابل عدم حتمیت، مصرف کود و سموم شیمیایی افزایش می یابد. لذا، الگوی بهینه ی کشت حاصل از مدل برنامه ریزی خطی کسری چند هدفه استوار به کشاورزان توصیه می شود.

به منظور بررسی اثر کودهای زیستی، تلفیقی و شیمیایی و تاثیر الگوهای مختلف کشت مخلوط ذرت و شنبلیله روی برخی ازصفات کمی و کیفی علوفه، پژوهشی به صورت کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 1395 در منطقه خضری دشت بیاض استان خراسان جنوبی، اجرا شد. فاکتور اصلی شامل سطوح کودی در پنج سطح بدون کوددهی، مصرف 100 درصد کود شیمیایی اوره، مصرف 50 درصد کود شیمیایی اوره، کود زیستی نیتروکسین، کود نیتروکسین و50درصد کود شیمیایی توصیه شده و فاکتور فرعی شامل الگوهای کشت در شش سطح کشت خالص شنبلیله و ذرت، 100 درصد ذرت + 25 درصد شنبلیله، 100 درصد ذرت + 50 درصد شنبلیله، 100 درصد ذرت + 75 درصد شنبلیله و 100 درصد ذرت + 100 درصد شنبلیله بودند. بر اساس نتایج آزمایش، عملکرد وزن تر و خشک ذرت در سطح یک درصد تحت تاثیر معنی دار تیمار کود دهی، الگوی کشت و ترکیب تیماری انواع کوددهی و الگوی کشت و عملکرد وزن خشک شنبلیله در سطح یک درصد، تحت تاثیر معنی دار الگوی کشت و ترکیب تیماری انواع کوددهی و الگوی کشت قرار گرفت. تاثیر الگوی کشت و ترکیب تیماری انواع کود و الگوی کشت در سطح یک درصد بر صفات کیفی اندازه-گیری شده علوفه معنی دار بود. تاثیر انواع کود در سطح یک درصد بر درصد فیبر علوفه و در سطح پنج درصد بر انرژی ویژه شیردهی علوفه معنی دار بود. بررسی شاخص های کیفی علوفه نشان داد بیشترین درصد خاکستر علوفه (15/7) از کشت خالص شنبلیله با کاربرد 50 درصد کود شیمیایی نیتروژن، بیشترین میزان انرژی ویژه شیردهی (92/1 مگا کالری بر کیلوگرم) از کشت خالص شنبلیله با کاربرد کود زیستی و بیشترین درصد قند محلول در آب (95/30) از کشت خالص ذرت بدون کوددهی حاصل شد. نتایج نشان داد که وجود شنبلیله در الگوی کشت، باعث بهبود کیفیت علوفه شده و در مجموع، الگوهای کشت ذرت + 75 درصد شنبلیله و ذرت + 100 درصد شنبلیله با کاربرد کوددهی تلفیقی می تواند روش جایگزین مناسبی برای تک کشتی ذرت در منطقه محسوب شود.

کلزا یکی از مهمترین دانه های روغنی در دنیا و ایران بوده و در استان سیستان و بلوچستان نیز یکی از محصولات مهم روغنی تلقی می شود. تعیین مناطق مناسب با در نظر گرفتن نیاز های محیطی، بهترین روش درتولید بهینه و کاهش اثرات منفی مدیریت منابع آبی و حفظ منابع طبیعی محسوب می شود. همچنین باتوجه به نوسان های مختلف در تولید این گیاه در سال های مختلف، شناسایی مناطق مستعد و غیر مستعد بر اساس شناخت مزیت ها و محدودیت های محیطی کشت آنها می تواند کمک شایانی به پایداری میزان تولید کلزا در استان داشته باشد. در این پژوهش با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) لایه های اطلاعاتی مورد نیاز شامل دمای مطلوب، دمای کمینه، دمای بیشینه، بارش، شیب، ارتفاع از سطح دریا، ماده آلی، شوری خاک، بافت خاک، pH و میزان عناصر غذایی در خاک شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، آهن و روی در محیط ArcMapتهیه گردید. بعد از تهیه این لایه ها، کار طبقه بندی و رتبه بندی هر لایه براساس روش محدودیت ساده و جدول نیازهای محیطی کلزا در چهار طبقه بسیار مناسب( بسیار مستعد)مناسب (مستعد) متوسط، نامناسب (غیر مستعد)صورت گرفت. در این پژوهش با هدف بهره گیری از توابع تحلیل های مکانی همراه با فرایند سلسله مراتبی (AHP)جهت شناسایی مناطق مناسب کشت کلزا در شمال و مرکز استان انجام شد و نتایج حاصل نشان داد که مناطق مناسب بیشتر در نواحی کوهستانی و مشرف به دشت های منطقه نیمروز و زاهدان می باشد.

به منظور بررسی روش های کنترل علف هرز انگلی سس (Cuscuta campestris) در گوجه فرنگی، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 11 تیمار و چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز (داخل جعبه یا باکس) در سال 1395 به اجرا گذاشته شد. تیمار های کنترل سس شامل کاربرد علفکش گلایفوسیت با دز 100 گرم ماده موثره در هکتار در (مرحله آلودگی 4-3 و 6-5 برگی، کاربرد علف کش گلایفوسیت با دز 150 گرم ماده موثره در هکتار (مرحله آلودگی 4-3 و 6-5 برگی)، کاربرد عصاره آبی مرغ (Cynodon dactylon L. ) با نسبت یک به 10 (مرحله آلودگی 4-3 و 6-5 برگی)، کاربرد سرکه خانگی با نسبت یک به 10 (1% اسید استیک) (مرحله آلودگی 4-3 و 6-5 برگی)، کاربرد هورمون اکسین با دز 1/0 درصد (مرحله آلودگی 4-3 و 6-5 برگی) و تیمار شاهد بدون سس بودند. نتایج نشان داد که بیوماس سس، تعداد و وزن بذر سس در باکس و عملکرد میوه گوجه فرنگی در بوته تحت تاثیر تیمار های مدیریت سس قرار گرفتند. تیمار کاربرد عصاره مرغ )مرحله آلودگی 4-3 برگی( بیشترین بیوماس سس (3/29 گرم در باکس) و تیمارهای کاربرد گلایفوسیت با دز 150 و 100 گرم در هکتار کمترین بیوماس سس (به ترتیب 9/7 و 1/10 گرم در باکس) را داشتند. بیشترین تعداد بذر سس در تیمارهای کاربرد سرکه، عصاره مرغ و اکسین مشاهده شد و تیمارهای کاربرد گلایفوسیت تعداد بذر سس در باکس کمتری داشتند. بیشترین عملکرد میوه گوجه فرنگی (8/110 گرم در بوته) در تیمار کاربرد اکسین (مرحله آلودگی6-5 برگی) حاصل شد که با تیمار کاربرد سرکه و گلایفوسیت با دز 100 گرم ماده موثره در هکتار در همین مرحله تفاوت معنی داری نداشت. به طور کلی می توان کاربرد اکسین و سرکه را به عنوان جایگزین گلایفوسیت در مدیریت سس در تولید ارگانیک گوجه فرنگی به کشاورزان توصیه نمود.

به منظور بررسی تأثیر کود های زیستی، دامی و شیمیایی بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم، آزمایشی در سال زراعی 1392-1393 به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی اجرا گردید. عامل اول سطوح کودی شاهد، شیمیایی (نیتروژن، فسفر و پتاسیم به ترتیب با مقادیر، 165، 70 و 50 کیلوگرم در هکتار)، نیتروکسین + فسفاته بارور2، سوپرنیتروپلاس + فسفاته بارور2، کود دامی + فسفاته بارور2 و تلفیقی (نیتروکسین + سوپرنیتروپلاس + کود دامی + فسفاته بارور2) و عامل دوم ارقام گندم اروم و سواسون بودند. نتایج نشان داد در صفت تعداد دانه در سنبله رقم اروم و در وزن هزاردانه رقم سواسون برتر بود. بیشترین تعداد دانه در سنبه با کاربرد کود شیمیایی بدون تفاوت معنی دار با سایر تیمارهای کودی به دست آمد. بیشترین عملکرد بیولوژیکی در تیمارهای شیمیایی (12530 کیلوگرم در هکتار) و تلفیقی (12490 کیلوگرم در هکتار) بدون تفاوت معنی دار با یکدیگر به-دست آمدند که به طور میانگین افزایش 75/11 درصدی را نسبت به شاهد نشان دادند. بیشترین عملکرد دانه در تیمارهای کاربرد تلفیقی در رقم سواسون (5335 کیلوگرم در هکتار)، کاربرد کودهای شیمیایی (5228 کیلوگرم در هکتار) و تلفیقی (4782 کیلوگرم در هکتار) در رقم اروم بدون تفاوت معنی دار با همدیگر به دست آمد که به طور میانگین افزایش 2/72 درصدی را نسبت به شاهد نشان داد. بیشترین درصد پروتئین برای تیمارهای تلفیقی (4/16 درصد)، نیتروکسین + فسفاته بارور2 (2/16درصد) و کود شیمیایی (16 درصد) برای رقم اروم ثبت شد. به طور کلی بین کاربرد کود شیمیایی و تلفیقی از کودهای آلی و زیستی در اکثر صفات از جمله عملکرد دانه، اجزای عملکرد و درصد پروتئین دانه تفاوت معنی داری مشاهده نشد. بنابراین، امکان جایگزینی کودهای شیمیایی با کودهای آلی و زیستی برای تولید گندم در یک سیستم کشاورزی پایدار یا ارگانیک وجود دارد.

بیش از یک قرن از ظهور کودهای زیستی در عرصه صنعت و کشاورزی دنیا می گذرد و افزون بر یک دهه از تولید آنها در کشور ایران سپری شده است. کودهای زیستی در کشاورزی پایدار و ارگانیک جایگاه مهمی دارند. براین اساس در این نوشتار سعی شده است تا با نگاهی بر تاریخچه کودهای زیستی و معرفی نمونه های متنوع آنها، مروری بر مکانیسم اثر آنها داشته باشیم و جایگاه و وضعیت آنها را در کشور بررسی کنیم. با این توضیح در این مقاله اشاره ای به کودهای زیستی نیتروژنی اعم از باکتری های ریزوبیوم، ازتوباکترها، آزوسپیریلوم ها خواهد شد، سپس کودهای فسفاتی و حل کنندگان فسفات و سایر باکتریهای محرک رشد گیاه اعم از تولیدکنندگان هورمون های رشد، مولدان سایدروفور و باکتری های آزادکننده پتاسیم از نظر خواهند گذشت. توجه به قارچ های میکوریز از دید این مقاله پنهان نمانده است. اشاره ای مختصر به روش جداسازی گونه های مهم میکروبی با پتانسیل کاربرد در کودهای زیستی در انتهای هر بخش از مقاله مورد توجه قرار گرفته است. در پایان اشاره ای به تحقیقات انجام یافته و استفاده از این کودها در آزمایشات مختلف و پیامد آنها بر رشد گیاهان و خصوصیات کمی و کیفی شده است.