آمایش محیط
سال:1399 | دوره:13 | شماره:49 |تعداد مقالات:10

این مطالعه با هدف تبیین وضعیت برخورداری نواحی مختلف شهر بوشهر در دسترسی به خدمات عمومی پایه در نواحی نُه گانه شهر بوشهر انجام گرفت. این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و روش به کار رفته در آن توصیفی-تحلیلی بود که طی آن با استفاده از منابع اسنادی-کتابخانه ایی، سطوح توسعه نواحی منطقه مورد مطالعه، طی 19 شاخص مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک های سنجش سطح تمرکز، ضریب توزیع، بهینه سازی چند معیاره و حل سازشی و روش تحلیل مؤلفه های اصلی انجام پذیرفت و یافته ها نشان داد که در کلیه کاربری ها، خدمات عمومی پایه در شهر بوشهر، نسبت به جمعیت مناطق از توزیع عادلانه ای برخوردار نیست و این توزیع فضایی ناهمگون خدمات در سطح نواحی، تنها منجر به نابرابری و شکاف فضایی گردیده است. نتایج همچنین نشان داد که مناطق نُه و دو و سه شهر بوشهر، به لحاظ دسترسی به خدمات و برخورداری از توسعه شهری، از وضعیت بهتری نسبت به سایر مناطق برخوردار هستند و منطقه یک به عنوان منطقه محروم شناخته شد که به دلیل نارسایی در توزیع فضایی خدمات عمومی بایستی به عنوان اولویت نخست توسعه شهری و خدمات دهی محسوب گردد.

امروزه مسکن به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای انسان بعد از خوراک و پوشاک مطرح است و به دلیل ماهیت اقتصادی آن یکی از مقوله های اصلی جامعه شهری و روستایی به حساب می آید. با افزایش روزافزون جمعیت و توسعه زندگی شهری نیاز به مسکن نیز افزایش یافته و لزوم برنامه ریزی در این حوزه بارزتر شده است. یکی از ابزارهای کارآمد به منظور سنجش وضعیت، تصمیم گیری و برنامه ریزی در زمینه مسکن شاخص های کمی و کیفی مسکن است. در این پژوهش با استفاده از این شاخص ها به بررسی وضعیت مسکن در شهرستان های استان اصفهان و مقایسه ی این شهرستان ها با یکدیگر پرداخته ایم. اطلاعات مورد نیاز از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 استان اصفهان و اطلاعات مندرج در سایت مرکز آمار استخراج شده است. در نهایت با بهره گیری از تکنیک تاپسیس شهرستان ها از نظر سطح توسعه یافتگی در حوزه مسکن رتبه بندی شده اند و نتایج با بهره-گیری از نرم افزار GIS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. براساس مطالعات صورت گرفته شهرستان اصفهان در رتبه نخست به عنوان توسعه یافته ترین شهرستان و شهرستان فریدونشهر به عنوان محروم ترین شهرستان شناخته شده و سایر شهرستان ها در طیفی مابین این دو قرار گرفته اند، سپس با بهره گیری از تکنیک swot به شناسایی عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار پرداخته و راهکارهایی جهت استفاده از فرصت ها برای غلبه بر نقاط ضعف پیشنهاد گردیده است.

رشد سریع شهرنشینی فشارهای سنگینی بر سرزمین و منابع اطراف آنها وارد کرد و موجب کاهش پوشش گیاهی، کاهش فضای باز و مشکلات جدی اجتماعی و زیست محیطی شده است. یک گام اساسی جهت مدیریت و برنامه ریزی توسعه شهری و هم چنین ارزیابی اثرات تجمعی آن بررسی و شبیه سازی توسعه فیزیکی شهر می باشد. یکی از فرآیندهایی که طی آن می توان تغییرات شهر را برای یک دوره زمانی چند ساله بررسی و در نتیجه جهت های رشد و توسعه شهری را برای اعمال برنامه ریزی های مناسب پیش بینی کرد، مدلسازی توسعه شهری است، بنابراین طراحان و برنامه ریزان شهری به اطلاعات مکانی و زمانی که مرتبط با الگوهای رشد شهری هستند نیازمندند تا بتوانند مدلسازی را انجام دهند. هدف پژوهش حاضر، مدلسازی توسعه شهری شهر بندرعباس با استفاده از مدل lcm در سری زمانی 21 سال (1994، 2002، 2009، 2015) با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست است که در مرحله اول پس از طبقه بندی تصاویر به روش نظارت شده بیشترین شباهت، نقشه های کلاسه بندی شده را با دقت ضریب کاپا 9550/0 به دست آوردیم و سپس با استفاده از مدل تغییرات زمین به پیش بینی نقشه 2021 پرداختیم و با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک و زنجیره Ca-markove توسعه شهرستان را در سال 2021 با دقت مناسب پیش بینی می کنیم. پس از محاسبه ماتریس احتمال انتقال تغییرات به پیش بینی کاربری اراضی در سال های 2009 و 2015 و 2021 با استفاده از رگرسیون لجستیک پرداختیم که در مقایسه با کاربری های اراضی سال های 2009 و 2015 به دقت ضریب کاپای 75. 3 درصد برای سال 2009 و 86. 9 درصد برای سال 2015 رسیدیم که براین اساس نتایج نسبتاً خوبی به دست آورده ایم.

این پژوهش در راستای تبیین نقش مدیریت شهری در ارتقاء میزان تاب آوری مکان(در مقیاس ناحیه ای) در برابر مخاطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی انجام گرفته است. راهبرد حاکم بر پژوهش استقرایی بوده و نوع آن، توصیفی-تحلیلی است. متغیر ظرفیت عملکرد های نهادهای مربوط به مدیریت فضای جغرافیایی(شامل نهادهای ذی مدخل در مدیریت شهر و روستاهای پیرامون شهر بناب) به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد. بر اساس دیدگاه نظری و چهارچوب هیوگو(2005-2015)، در«سیزده بعد» مورد بررسی قرار گرفت. کاهش مخاطرات ناشی از نوسانات اقلیمی به منظور افزایش میزان تاب آوری ناحیه ای نیز در «شش بعد» مورد سنجش و تحلیل قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش، کلیه خبرگان استانی و شهرستانی دخیل در مدیریت فضای ناحیه ای بناب(شهری-روستایی) بودند که به شیوه کل شماری مورد پرسش قرار گرفتند. از آزمون آماری k. s به منظور بررسی میزان برازش نمونه های آماری، و از آزمون تی تک نمونه ای(T-test) به منظور سنجش مطلوبیت اصول مرتبط با چهارچوب هیوگو استفاده شد. همچنین برای سنجش میزان تأثیرگذاری متغیر مستقل (و ابعاد مختلف آن) بر متغیر وابسته، از معادلات ساختاری، تحلیل عاملی و تحلیل مسیر استفاده گردید. یافته ها نشان داد که از بین معیارهای سیزده گانه مربوط به مدیریت شهری-روستایی جهت تاب آوری فضای ناحیه ای در بناب، «قابلیت دسترسی به اطلاعات مربوط به بلایا در تمامی سطوح برای ذینفعان»؛ «وجود سیستم های هشدار سریع در رابطه با کاهش خطرپذیری»؛ «برقرار نمودن برنامه های آمادگی در برابر بلایا و برنامه های احتیاطی در تمامی سطوح اداری» از نظر مدیران مرتبط با مدیریت فضاهای شهری-روستایی دارای بیشترین تأثیرگذاری در راستای مقابله با مخاطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی منطقه و تاب آور نمودن منطقه دارد. خروجی معادلات ساختاری و تحلیل مسیر در خصوص بررسی میزان اثرات مستقیم و غیرمستقیم «ابعاد مختلف مربوط به تغییرات آب وهوایی» بر «مدیریت تاب آوری شهری– منطقه ای» نشان داد که ارزش کمی شاخص های GFI و AGFI به ترتیب برابر 91/0 و 90/0 می باشد؛ لذا مدل ارائه شده، از برازش مناسبی برخوردار است. در نهایت، یافته ها نشان داد که مخاطرات ناشی از عوامل شش گانه ی اقلیمی، با ضریب تأثیر کل 76/0، بر مدیریت تاب آوری شهری-منطقه ای شهرستان بناب تأثیر می گذارد.

امروزه روش شناسی تهیه طرح های شهری در کشورهای توسعه یافته عمدتاً مبتنی بر طرح های سیال شهری است. دشواری پیش بینی آینده ایجاب می کند برنامه ریزی شهری حالتی انعطاف پذیر داشته باشد در این راستا طرح سیال شهری در فرایند نظام برنامه ریزی شهری ایران مطرح گردیده است. در کلان شهر تبریز مانند کلان شهرهای دیگر ایران طرح ایستا (جامع) دیگر پاسخگوی نیازهای شهری نیست و طرح توسعه این کلان شهر باید به سمت پویایی و انعطاف پذیری گام بردارد. هدف این پژوهش امکان سنجی طرح سیال شهری در برنامه ریزی کلان شهر تبریز است. در این راستا فرض اصلی تحقیق بر این است که رویکرد سیال شهری در تهیه طرح توسعه کلان شهر تبریز از نظر قوانین شهرسازی، نظام و ساختار مدیریتی (متمرکز) و عوامل مالی امکان پذیر است. برای انجام پژوهش از روش تحلیلی و توصیفی استفاده شده است. در ابتدا از روش SWOT برای بررسی وضعیت فعلی توسعه کلان شهر تبریز و برای اطمینان از صحت موقعیت به دست آمده از روش سوات، از مدل SPACE استفاده شده است. در نهایت برای اولویت بندی استراتژیهای حاصل از این دو مدل از مدل QSPM استفاده شده است. بر اساس الویت بندی طرح سیال شهری مناسب ترین رویکرد توسعه کلان شهر تبریز است. در نهایت با مدلBSC (کارت امتیازی متوازن) به امکان سنجی طرح سیال در کلان شهر تبریز پرداخته شده که نتایج نشان می دهد که در شرایط فعلی کلان شهر تبریز زمینه ها و آمادگی کامل برای بکارگیری رویکرد سیال وجود ندارد و طبق میانگین چهار وجه کارت امتیازی متوازن فقط 39. 86 درصد آمادگی بکارگیری این رویکرد وجود دارد. بزرگترین مانع در زمینه هدایت توسعه کلان شهر تبریز با رویکرد سیال فرایند داخلی سازمان است و وجه مالی با40درصد کارایی دومین مانع و وجه نوآوری و یادگیری با 44. 44 درصد سومین مانع به کارگیری رویکرد سیال هستند و فقط وجه شهروندی با 75 درصد وضعیت مطلوبی در به کارگیری رویکرد سیال شهری دارد.

زلزله از جمله سوانح طبیعی است که بیشتر شهرهای جهان با آن مواجه هستند. این مسئله عموماً با گسترده ترین دخالت های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می شود. در این میان افزایش تاب آوری شهرها در برابر بلایای طبیعی به ویژه زمین لرزه ها به میزان زیادی در کاهش این خسارات و همچنین زمان بهبودی جوامع مؤثر است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی و مقایسه تاب آوری شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه در چهار بعد اجتماعی، اقتصادی، نهادی-مدیریتی و کالبدی-محیطی است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی-تحلیلی و ماهیت آن کاربردی می باشد. در این پژوهش، ابتدا چارچوب نظری تحقیق از طریق جمع آوری اطلاعات با استفاده از مطالعات اسنادی صورت پذیرفت. در ادامه به منظور بررسی میزان تاب آوری شهرهای مورد مطالعه با بررسی پژوهش های قبلی، معیارها و زیرمعیارهای تاب آوری تعیین گردید. سپس مقادیر هر یک از شاخص ها با بررسی های میدانی، طرح های مصوب و. . . در هر یک از نواحی مورد مطالعه بدست آمده است و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی نظیر میانه، میانگین، انحراف معیار، نمودارها و آمار استنباطی (آزمونOne sample T-test ) در نرم افزار Spss استفاده شده است. نتایج نشان می دهد شهرهای اردبیل و تبریز به ترتیب با میانگین امتیاز 15/3 و 33/3 (بالاتر از حد متوسط 3) در وضعیت مطلوبی از نظر تاب آوری قرار دارند. اما شهر ارومیه با میانگین تاب آوری 71/2 (پایین تر از حد متوسط 3) در وضعیت نامناسبی در مقابل بحران ها قرار دارد.

در سال های اخیر، اراضی بسیاری از شهرهای ایران مخصوصاً اراضی حاشیه ای شهرها تحت تأثیر روند شهرنشینی و نیاز شهروندان به مسکن جدید، تغییر کاربری داده و به اراضی ساخته شده تبدیل شده اند. با توجه به اینکه در طی سال های اخیر شهر ماهشهر با پدیده مهاجرت مواجه بوده، تغییر و تحولات قابل توجهی را در کاربری اراضی شهری این شهر شاهد هستیم. تحقیق حاضر در پی ارزیابی تغییرات اراضی شهر ماهشهر در طی سال های 1335-1395 می باشد. از این رو برای پی بردن به نوع و میزان تغییرات رخ داده در منطقه مورد مطالعه تصاویر سنجنده لندست TM, ETM, OLI / TIRS و همچنین تحولات جمعیتی این شهر بین سال های 1335 تا 1395 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. پس از عملیات بارزسازی، برای کشف و ارزیابی تغییرات از روش های فازی مبتنی بر شدت انطباق(Fuzzy Artmap) استفاده شده است. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که، در طی سال های 1355 تا 1365 که بیشترین مهاجر پذیری را شهر داشته، مساحت فضای سبز و مساحت مراتع تغییرات چندانی نداشته است؛ اما مطابق با رشد فضای شهری در طی سال های 1365 تا 1375 مساحت فضای سبز و مراتع به شدت کاهش یافته است. بنابراین با رشد جمعیت با تأخیر زمانی فضای سبز و مراتع کاهش یافته است. البته از سال های 1375 تا 1395 با وجود رشد جمعیت و رشد شهر، فضای سبز نیز افزایش یافته است.

امروزه توسعه میان افزا برای شهرهایی که با محدودیت توسعه افقی و تنگناهای طبیعی مواجه می باشند رویکردی مناسب شناخته شده است. این نوع پدیده توسعه درونی از یک سو به مسئله تأمین مسکن شهری مربوط می شود و از سوی دیگربه ضرورت حفظ زمین های محدوده ی شهر و حوزه های پیرامون آن باز می گردد. بسیاری از اراضی شهری یا فاقد کاربری هستند و یا دارای کاربری های فراشهری(زندان ها و پادگان ها و غیره) می باشند و یا اینکه متناسب با ارزش زمین و تأسیسات و تجهیزات موجود، تراکم ساختمانی-جمعیتی اعمال نشده است. همین امر باعث شده که شهرهای در فضاهای پیرامون خود به گونه ای ناموزون وافراطی گسترش یابند. این در حالی است که می توان با محدود کردن گسترش حاشیه ای و اعمال سیاست های تشویقی متراکم سازی علاوه بر استفاده بهینه و حداکثری از ظرفیت های درون شهر، مانع تخریب محیط زیست و نابودی اراضی کشاورزی وزراعی حاشیه شهرها شد و با هدایت توسعه کالبدی میان افزا گامی در جهت توسعه پایدار شهری برداشت. براساس آمارهای موجود، 67هزار هکتار بافت فرسوده شهرهای کشور شناسایی شده است که از این میزان؛ 258 هکتار آن در شهربروجرد قرار دارد و عدم توجه به توسعه میان افزا شهرهای کشور و به طور اخص شهر بروجرد می باشد. برهمین اساس هدف مقاله در راستای ظرفیت سنجی فضایی توسعه میان افزا دراراضی رها شده وبلااستفاده شهر بروجرد است و روش پژوهش به صورت توصیفی، تحلیلی وییمایشی می باشد. بنابراین با آگاهی از میزان اراضی خالی و ساخته نشده درون شهر بروجرد و برآورد میزان اراضی قابل دریافت، ضرورت استفاده بهینه از فضاهای خالی و کم بهره برداری شده و فضاهای رها شده جهت تأمین مسکن با رویکرد توسعه میان افزا شهرقابل درک است و ارجح بر توسعه پراکنده شهر در اراضی پر شیب و ناهموار با هزینه های آماده سازی بسیار بالا می باشد.

برخی شهرها با شکل گیری کنار رودخانه ها با توجه به موقعیت جغرافیایی و طبیعی، انسانی خود دارای نقش های متفاوتی هستند. در بعضی شهرها مانند اهواز، از زمان قدیم با احداث آب بند در مسیر رود کارون، انتقال آب جهت مصارف کشاورزی، شرب، آسیاب و حمل و نقل کالاهای تجاری شهروندان رایج بوده است. عقب ماندگی شهر اهواز به دلایل مختلف، از جمله آثار جنگ، عدم تناسب تخصص مدیران شهری با مسؤلیت های محوله، عدم برخورداری شهروندان از تفریح کافی، ورود ریزگردهای محلی از جنوب شرق اهواز به داخل شهر و ساخت و سازهای ناهماهنگ با فضای کالبدی شهر باعث افزایش دوره گرما و جزایر گرمایی و مشکلات در زندگی شهروندان شده است. هدف از نگارش این مقاله، مطالعه وضع موجود و امکان سنجی پتانسیل ها و توانمندی های مکانی و اقتصادی و تفریحی و خدماتی متناسب با جمعیت همجوار با رود کارون در محدوده شهر اهواز بوده و از جمله اهداف این تحقیق ارائه پیشنهادهایی جهت ایجاد زیرساختهای مکانی برای گذران اوقات فراغت، برگزاری ورزشها و جشنواره های آبی و جذب گردشگر آبی وکمک به اشتغالزایی و افزایش ثروت و فعالیتهای اقتصادی شهر است. روش این تحقیق تحلیلی و توصیفی و جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی (مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه) و استفاده از اسناد(نقشه، آمارنامه، کتاب، مقاله، گزارش) و روش نمونه گیری از نوع تصادفی، در محدوده پنج منطقه شهرداری در همجواری کارون و دو محیط آموزشی و دانشگاهی بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که با نبود طرح آمایش برای محدوده کارون در شهر اهواز از پتانسیل فضاها و مکانها و امکانات پیرامون رودخانه به خوبی استفاده نشده است.

رقابت پذیری بالای مقاصد در بازار گردشگری بین المللی یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت در صنعت گردشگری به ویژه گردشگری شهری و بهره مندی از مزایای آن است. بر این اساس، پژوهش حاضر با بهره گیری از مدل یکپارچه دوآیر در پی آن است تا به ارزیابی تعیین کننده های اصلی رقابت پذیری گردشگری شهری ایران مبادرت ورزد. در این پژوهش پیمایش-مبنا پس از انتخاب نماگرها و دسته بندی آن ها در شش گروه با حجم نمونه 129 نفر، پرسشگری و پیمایشی آنلاین و با روش نمونه گیری غیرتصادفی-در دسترس انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل کارکنان بخش های خصوصی، دولتی گردشگری و اساتید و دانشجویان رشته گردشگری شده است. با شناسایی تعیین کننده های رقابت پذیری گردشگری، رقابت پذیری گردشگری شهری ایران نیز با استفاده از چهار شاخص اصلی OECD مورد تحلیل قرار گرفته است. برای آزمون پایایی پرسش نامه از آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که از شش تعیین کننده اصلی رقابت پذیری گردشگری شهری، منابع ارثی (با میانگین کل 17/4) و شرایط موقعیتی (با میانگین کل 55/3) می توانند به عنوان تعیین کننده های رقابت پذیری گردشگری شهری ایران در نظر گرفته شوند. علاوه بر این از نظر این شاخص ها، رقابت پذیری گردشگری شهری ایران در وضعیت نسبتاً نامناسبی قرار گرفته است. همچنین تحلیل رابطه بین رقابت پذیری گردشگری شهری و شش تعیین کننده نشان داد که منابع ارثی و منابع ایجاد شده نسبت به سایر تعیین کننده ها با شدت بالاتر و به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر رقابت پذیری گردشگری شهری اثرگذارند بر این اساس، حفظ و ارتقای کیفیت محیط زیست کشور، تنوع بخشی و توسعه فعالیت های تفریحی، برگزاری جشنواره ها و نمایشگاه ها، گسترش کمی و کیفی راهنماها و اطلاعات گردشگری و همچنین بازاریابی و تبلیغات گسترده، از پیشنهادهای اصلی این پژوهش به شمار می رود.