مدیریت بحران
سال:1398 | دوره:8 | شماره:15 |تعداد مقالات:10

در این پژوهش، یک مسئله ی مکان یابی و تخصیص با در نظر گرفتن قید ظرفیت، در شرایط بحران زلزله، طرح شده است. هدف، انتخاب بهترین مکان ها برای اسکان موقت افراد و همچنین تخصیص بهینه ی افراد به این اماکن است، به نحوی که میزان تلفات و آسیب های ناشی از زلزله و پس لرزه های بعد از آن، حداقل شود. در ادامه تخصیص بهینه ی افراد به مراکز درمانی نیز مورد بحث قرار می گیرد. برای دستیابی به این اهداف، مدل ریاضی متناسب با شرایط مسئله با در نظر گرفتن محدودیت های تعریف شده، ارائه شده است. با توجه به تحقیقات پیشین پژوهشگران این امر، مسئله ی مکان یابی و تخصیص یک مسئله ی بهینه سازی پیچیده محسوب می شود. برای حل این گونه مسائل، روش های فراابتکاری پیشنهاد شده است. در این تحقیق از الگوریتم های ژنتیک و رقابت استعماری استفاده شده و نتایج نهایی با هم مقایسه شده اند. طبق نتایج به دست آمده الگوریتم رقابت استعماری می تواند رقیبی برای الگوریتم ژنتیک در این گونه مسائل باشد، چرا که میانگین جواب های پیدا شده توسط این الگوریتم بهتر از الگوریتم ژنتیک است، اما سرعت همگرایی در الگوریتم ژنتیک، بیشتر است. مطالعه ی موردی این پژوهش، مطالعه بر روی منطقه ی شماره ی 3 شهر تهران است. با استفاده از اطلاعات موجود و در دسترس این منطقه، مکان هایی که دارای شرایط مطلوب برای اسکان هستند، با کمک علم سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و نرم افزار ARC GIS استخراج شده است. الگوریتم رقابت استعماری برای حل این مسئله پیاده سازی شده است و در پایان تعداد بهینه ی مراکز اسکان و تخصیص بهینه ی افراد منطقه به این مراکز و هچنین تخصیص افراد به مراکز درمانی موجود در منطقه، ارائه شده است.

هدف از تحلیل خطر زمین لرزه، پیش بینی میزان دامنه ی جنبش های قوی زمین در یک ساختگاه مشخص است و تحلیل خطر لرزه ای برای کاهش مخاطرات زمین لرزه در نواحی لرزه خیز الزامی است. برآورد خطر لرزه ای مانند دیگر تحقیقات زلزله شناسی با عدم قطعیت ها همراه است که از منطق فازی، بنا شده بر اساس عدم قطعیت، می توان استفاده کرد. گستره ی جغرافیایی مورد مطالعه چارچوب استان کرمان در محدوده ی 5/26 تا 32 درجه ی عرض شمالی و 5/54 تا 5/59 درجه ی طول شرقی است که یکی از مناطق لرزه خیز است که از گذشته تا کنون زمین لرزه های مخربی را تجربه کرده است. در این مطالعه شهر بردسیر به عنوان ساختگاه انتخاب شد. از 27 چشمه ی بالقوه ی زمین لرزه در گستره ی مورد مطالعه استفاده شده است. در این پژوهش برآورد خطر لرزه ای ابتدا به صورت تعینی مرسوم صورت گرفت و سپس برآورد خطر لرزه ای تعینی با استفاده از منطق فازی انجام شد. با توجه به نتایج به دست آمده به روش تعینی مرسوم، تغییرات بیشینه شتاب افقی بین g07/0 تا g41/0 است درحالی که نتایج حاصل از برآورد خطر لرزه ای تعینی با استفاده از منطق فازی نشان دادند که تغییرات بیشینه شتاب افقی بین g01/0 تا g54/0 است. مقایسه ی دو روش به کار گرفته شده نشان داد که بیشینه شتاب افقی حاصل از برآورد خطر تعینی g54/0 است که حاصل از چشمه ی شماره 14 با بزرگای 0/7 با سازوکار گسلش معکوس در فاصله ی 5/28 کیلومتری از ساختگاه (شهر بردسیر) است. نتایج نشان می دهد که در بیشتر مناطق استان سطح نسبی خطر زلزله بیش از g30/0 است.

از مهم ترین مخاطراتی که امروزه و حتی در گذشته جامعه ی بشری را تهدید کرده است، مخاطره ی زلزله و اثرات حاصل از وقوع آن است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این تحقیق به بررسی تغییرات سطح زمین پس از وقوع زمین لرزه در منطقه ی بم با استفاده از تصاویر راداری و نوری1 پرداخته شده است که با استفاده از تصاویر ماهواره انویست2، مربوط به زمان های قبل و بعد از زلزله ی بم، اقدام به برآورد میزان جابه جایی حادث شده در سطح منطقه ی مورد مطالعه گردید. همچنین با استفاده از تصویر پانکروماتیک ماهواره ی IRS هندوستان با دقت مکانی پنج متر و انجام تکنیک فیوژن3 از نوع ادغام رزولوشن فیلتر بالا گذر4 با استفاده از تصاویر استر5 و عکس های هوایی منطقه ی بم مربوط به سال 1383 اقدام به اجرای الگوریتم فازی شی ء گرا6 برای استخراج خودکار ساخت و سازهای موجود در منطقه ی مورد مطالعه شد. با توجه به تاثیر سازندهای زمین شناسی در تعیین مکان های مناسب برای ساخت و سازها و بررسی میزان اثر پذیری سازندهای تشکیل دهنده ی منطقه ی مورد مطالعه از زلزله ی به وقوع پیوسته در منطقه، از نقشه ی زمین شناسی 1: 100000 استفاده شد. در مرحله ی تجزیه و تحلیل پژوهش، نتایج حاصل از هر یک از مراحل عملی انجام شده با یکدیگر انطباق داده شدند. به طوری که میزان جابه جایی در اثر زمین لرزه بین 0. 19-و 0. 32در تغییر بوده و نتایج مربوط به استخراج خودکار ساختمان های تخریبی به وسیله ی اپراتورهای AND و OR دقتی به ترتیب برابر 93 درصد و 98 درصد نشان دادند، که با انطباق این لایه ها با هم ارتباط بین جابه جایی زمین، واکنش پذیری سازندها از جابه جایی و تخریب ساختمان ها مورد بررسی قرار گرفت.

یکی از مهم ترین مسائل در فاز پاسخ به بحران، تامین تقاضای اقلام امدادی مورد نیاز مناطق آسیب دیده است که به علت نامشخص بودن میزان تقاضا، مشکلات بسیاری در این زمینه ایجاد می کند. در این مقاله، یک مدل برنامه ریزی امکانی استوار برای مسئله ی مسیریابی و زمان بندی برای شبکه ی توزیع اقلام امدادی تحت عدم قطعیت تقاضا، ارائه می شود. در فرایند توزیع اقلام امدادی، امکان خدمت دهی به هر منطقه ی حادثه دیده توسط چندین وسیله ی امدادی و محدودیت پنجره ی زمانی در نظر گرفته شده است. هدف مدل پیشنهادی، کمینه سازی کل زمان رسیدن وسایل امدادی به مناطق حادثه دیده بیان شده است. برای نمایش کاربردپذیری مدل ارائه شده، منطقه ی چهار شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته و مدل بر روی آن اجرا گردیده است. سرانجام برای بررسی پایداری جواب های مدل بهینه سازی استوار، نتایج حاصل از حل این مدل با مدل قطعی شبیه سازی شده تحت نمونه مسائل مختلف مقایسه می شود.

وقوع حوادث غیرمترقبه و فجایع طبیعی و اثرات ناشی از وقوع آن ها، جوامع کنونی را ملزم به انجام برنامه ریزی های لازم برای رویارویی و کاهش اثرات مخرب مربوطه نموده است. اگر چه در حوادث کوچک، انجام این کار به صورت تجربی امکان پذیر است و نیاز به ابزار خاصی ندارد اما در حوادث با ابعاد بزرگ تر و فجایع طبیعی نظیر سیل، زلزله، حوادث اقتضایی و به ویژه جنگ، به دلیل پیچیدگی عوامل درگیر، انجام آن به صورت تجربی امکان پذیر نیست و برای اتخاذ تصمیم های مختلف، نیاز به ابزارهای تصمیم گیری وجود دارد. یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران، لجستیک بحران یا لجستیک اضطراری است. در همین راستا هدف اصلی این مقاله ارائه ی مدلی برای ساختاردهی و شناسایی تاثیر عوامل موثر بر لجستیک اضطراری است تا از این طریق بتوان تصمیمات مناسبی برای فعالیت های لجستیک بحران به نحوی اتخاذ نمود تا بهترین استفاده از منابع صورت پذیرفته و بیشترین کارایی برای کاهش اثرات بلایا حاصل گردد. در این مقاله برای شناسایی شاخص های اصلی تاثیرگذار بر چابکی لجستیک اضطراری از روش دلفی1 و برای ساختاردهی به شاخص های تاثیرگذار و شناسایی تاثیر و تاثر این شاخص ها، از تکنیک دیمتل2 استفاده شده است. جامعه ی آماری پژوهش کلیه ی افراد متخصص در حوزه ی لجستیک است که یک نمونه ی 10 نفره از آن ها استخراج و با استفاده از روش دلفی مشخص گردید که پویایی، سرعت عمل، قابلیت تداوم و استمرار پشتیبانی، آمادگی، یکپارچگی و ارتباط موثر میان عناصر درگیر، انعطاف پذیری، واکنش پذیری و فناوری اطلاعات هشت شاخص اصلی تاثیرگذار بر لجستیک اضطراری هستند. همچنین نتایج تحقیق در خصوص ساختاردهی به عوامل موثر بر چابکی لجستیک با استفاده از تکنیک دیمتل نشان داد، که عوامل «فناوری اطلاعات» و «پویایی» تاثیرگذارترین عوامل و «واکنش پذیری» و «قابلیت تداوم و استمرار پشتیبانی» دارای کمترین تاثیر و تاثیرپذیرترین متغیرها هستند.

ساختمان های اداری از جمله دارایی هایی هستند که فارغ از جزء کاربری آن ها از آنجا که منتسب به دولت ها و حکومت ها هستند و وظیفه ی خطیر اداره ی امور مردم را بر عهده دارند، همواره به اشکال گوناگونی از حمله ی مستقیم هوایی-موشکی گرفته تا انفجارهای تروریستی مجاورتی مورد تهدید بوده اند. به خصوص با شدت گرفتن انواع مختلف تهدیدات اعم از تروریستی و غیرتروریستی علیه مراکز سیاسی-اداری کشورمان این مسئله بیش از پیش خود را نمایان نموده است. از این رو پیاده سازی اقدامات پدافند غیرعامل در مراحل طراحی و ساخت این گونه ساختمان ها امری ضروری است. در این مقاله با درنظر گرفتن تهدید موج انفجار به عنوان تهدید طرح، تلاش شده است، اصلی ترین شاخص های معماری در طراحی ساختمان های اداری با بهره گیری از نظر جامعه ی خبرگان و روش تحلیل سلسله مراتبی شناسایی و اولویت بندی گردند. پس از گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای و مصاحبه با خبرگان و تکمیل پرسشنامه توسط 28 نفر از خبرگان، تحلیل نتایج با استفاده از روش AHP یا تحلیل سلسله مراتبی به انجام رسید. در پایان پس از ارزیابی های صورت گرفته در پژوهش با استفاده از نرم افزار Expert Choice 11، شاخص های نمای خارجی ساختمان، طراحی داخلی و فضای امن به ترتیب حائز بیشترین اولویت های طراحی معماری ساختمان های اداری با رویکرد پدافند غیرعامل شدند. همچنین مهم ترین زیرشاخص های هر یک از شاخص ها نیز اولویت بندی گردیدند. همچنین در مقاله ی حاضر تلاش گردیده است برای هر یک از زیرشاخص هایی که بیشترین اهمیت را داشته اند، تحلیلی کلان ذیل جدول نتایج ارزیابی نگاشته شود.

برنامه ریزی بازیابی پیش اقدامانه قبل از بروز طوفان اقدامی موثر در کاهش زمان و هزینه ی خاموشی شبکه های هوایی توزیع است و در بهبود تاب آوری این بخش از شبکه های برق رسانی تاثیر گذار خواهد بود. این مقاله ارائه دهنده ی چارچوب جدیدی برای تعیین اولویت بازیابی پیش اقدامانه ی خطوط هوایی فشارمتوسط است. در این روش، تصمیم گیری پیش اقدامانه ی بازیابی و تعیین اولویت خطوط فشار متوسط برای بازیابی بر مبنای مقایسه مابین این خطوط با معیارهای مختلف فنی، اقتصادی، حیاتی بودن بارها و سهولت دسترسی انجام می شود. در این راستا از منحنی شکست پایه های فشار متوسط و شبیه سازی مونت کارلو برای پیش بینی و تخمین آسیب وارده به شبکه بهره گیری شده و با هدف رفع معضل کمبود اطلاعات دقیق و عدم قطعیت های ناشی از این معضل از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی به منظور تعیین برنامه ی پیش اقدامانه و اولویت گذاری بازیابی استفاده شده است. چنانکه در ادامه ی مقاله در پیاده سازی روش پیشنهادی در یک شبکه نمونه ملاحظه می شود، این روش از کارایی و قابلیت مناسبی برای تعیین پیش اقدامانه ی بازیابی شبکه های توزیع مواجه با کمبود اطلاعات، خصوصا در کشورهای کمتر توسعه یافته که با معضل عدم دسترسی به اطلاعات کافی مواجه هستند برخوردار است.

زیرساخت آب شریان حیاتی یک شهر است و آسیب به آن، می تواند منجر به بحران شود. بر اساس گزارش های ثبت شده، از سال 1390 تا 1395 به طور میانگین سالانه ده ها هزار مورد اتفاق در زیرساخت شبکه ی آب شهر اردبیل رخ داده است. از آنجایی که زیرساخت های آب، مکان مبنا هستند، بنابراین، شناسایی پهنه های آسیب پذیر شهر به منظور پیشگیری از بحران در مواقع مخاطرات احتمالی ضروری است. چنین شناختی مستلزم استفاده از روش های مناسب تحلیل فضایی است. لذا از فنون GIS همچون تراکم Kernel و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای شناسایی محله های آسیب پذیر شهر استفاده شده است. قلمرو جغرافیایی این پژوهش، 44 محله ی شهر اردبیل است. داده های این پژوهش، شامل 11222 مورد اتفاق است که تا پایان سال 1395 ثبت شده اند. در پژوهش حاضر، از هشت معیار کلیدی شامل تعداد اتفاقات ثبت شده، تراکم جمعیت و ساختمان، فعالیت ساختمانی، کیفیت شبکه ی معابر، کیفیت کالبدی بافت های شهری، عمر و فشار در شبکه ی آب استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که 6/13 درصد از محله ها در پهنه ی با آسیب پذیری شدید، 7/22 درصد در پهنه ی با آسیب پذیری زیاد، 25 درصد در پهنه ی با آسیب پذیری متوسط و 7/38 درصد باقی در پهنه با آسیب پذیری کم و خیلی کم قرار دارند. نتیجه اینکه، محله های شماره ی 2، 4، 5، 19، 28، 39 وضعیت بحرانی دارند و شدیدا در معرض خطر وقوع اتفاقات در شبکه ی آب شهری قرار گرفته اند و وقوع مخاطراتی مانند زلزله می تواند شهر را با آسیب های جدی مواجه کند.

سد مخزنی چند منظوره ی البرز در حوضه ی آبریز پاشاکلای بابل در استان مازندران واقع شده است. بهره برداری بهینه از حجم آب ذخیره شده در مخزن این سد از موضوعات قابل توجه مدیران و بهره برداران است. در تهیه ی منحنی فرمان سد البرز، هدف کنترل سیلاب مطرح نگردیده و منحنی فرمان صرفا از نقطه نظر بهره برداری مناسب برای تامین نیازهای شرب و کشاورزی تهیه شد. با توجه به حداکثر سیلاب محتمل سد (5/1466 متر مکعب بر ثانیه) و حداکثر ظرفیت تخلیه کننده های تعبیه شده در سد (1183 متر مکعب بر ثانیه) و عدم نصب سرریز جانبی و فیوز پلاگ در محل سد، تهیه ی منحنی فرمان سد در شرایط سیلابی از الزامات است. در این پژوهش، به منظور مدیریت و مهار سیلاب های ورودی، یک مدل ریاضی شبیه سازی-بهینه سازی سیلاب تهیه شد که قابلیت انجام روندیابی بهینه ی سیلاب با دوره های بازگشت مختلف، با هدف کمینه سازی خسارت ناشی از سیلاب را دارد. در صورت تجهیز نمودن حوضه ی آبریز سد به سیستم هشدار سیلاب به منظور اطلاع از زمان وقوع و حجم سیلاب، می توان به مدیریت بهینه ی مخزن در شرایط بحرانی وقوع سیلاب و کمینه سازی خسارت ناشی از آن پرداخت. نتایج نشان داد که برای به حداقل رساندن خسارت ناشی از سیلاب 10000 ساله و، به ترتیب به 10 و 35 ساعت پیش تخلیه ی مخزن نیاز است تا در لحظه ی ورود سیلاب، تراز مخزن به ترتیب حدود 5/0 و 4 متر پایین تر از تراز نرمال سد قرار گیرد.

زمین لغزش ها از جمله حوادثی هستند که در دامنه های شیب دار به وقوع می پیوندند و همواره با خسارات مالی و تلفات جانی همراه اند. شیب ها سازه هایی ژئوتکنیکی هستند، که در صورت رعایت نشدن زاویه ی مناسب در آن ها، لغزش دور از انتظار نخواهد بود. بنابراین همواره دغدغه ی اصلی مهندسان تعیین زاویه ی مناسب برای یک شیب است، به گونه ای که علاوه بر تحمیل نکردن خاک برداری بیش از اندازه، پایداری مناسب را برای سازه به همراه داشته باشد. در پروژه های راهسازی خصوصا در مناطق کوهستانی، برای رعایت شیب مناسب جاده در دست احداث، نیاز به ایجاد ترانشه هایی در ناهمواری های واقع در مسیر عبور جاده است. در استان لرستان به علت وجود توپوگرافی کاملا کوهستانی، ترانشه های متعددی در طول مسیرهای ارتباطی داخل استان احداث شده است. در این تحقیق، لغزش به وجود آمده در ترانشه واقع در 35 کیلومتری مسیر ارتباطی شهرستان خرم آباد به شهرستان پل دختر، با دو روش تعادل حدی و روش عددی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. نتایج حاصل از مدل سازی ها، نشان می دهند که زمین لغزش صورت گرفته هنوز کامل نشده است. ترک های کششی موجود در محل زمین لغزش اثبات کننده ی این ادعاست، که در صورت عدم پایدارسازی مناسب این ترانشه باید منتظر فاجعه ای بزرگ بود.