پژوهش های کاربردی در گیاهپزشکی
سال:1399 | دوره:9 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

بیماری لکه برگی صنوبر، با عاملSphaerulinafrondicola (syn: Septoria populi) ازجمله بیماری های مهم و جدی درختان صنوبر می باشد که خسارت زیادی به این میزبان وارد می نماید. در این بررسی تنوع ژنتیکی 138جدایهS. frondicola بدست آماده از درختان صنوبر در مناطق مختلف استان های آذربایجان شرقی و غربی با استفاده از نشانگرهای مولکولی RAPD وISSR ارزیابی شد. نتایج این بررسی نشان داد که تنوع ژنتیکی قابل توجهی در بین جمیت های مورد مطالعه وجود دارد. میانگین تنوع ژنتیکی برآورد شده برای کل جمعیت ها با استفاده از داده های همه آغازگر ها 199/0 در سطح احتمال 001/0 برآورد گردید. کمترین تمایز ژنتیکی بین جمعیت های هوراند و کلیبر (352/0) با بیشترین جریان ژنی (956/54) و بیشترین تمایز ژنتیکی بین جمعیت های خوی و بستان آباد (516/0) با کمترین جریان ژنی (468/0) مشاهده شد که با فاصله جغرافیایی همخوانی دارد. بر اساس فاصله ژنتیکی Nei، جمعیت بستان آباد بیشترین فاصله را با شش جمعیت دیگر نشان داد. آنالیز هاپلوتیپ ها، جدایه های به دست آمده از یک درخت و یا حتی از یک لکه را درگروه های متفاوتی قرار داد که نشان دهنده وجود تنوع ژنتیکی بالا در یک مقیاس کوچک می باشد. به طور کلی وجود هاپلوتیپ های مختلف و توزیع تنوع ژنی در یک مقیاس کوچک، فرضیه حضور آسکوسپور جنسی هوازاد به عنوان مایه تلقیح اولیه در چرخه بیماری را نشان می دهد.

سنک آفتابگردان Galeatus scrophicus در ایران تاکنون از روی گز، آفتابگردان و داوودی گزارش شده است. در پژوهش حاضر، ریخت شناسی، الگوی پراکنش فضایی پوره ها و علایم خسارت این حشره مورد بررسی قرار گرفت. این حشره پنج سن پورگی دارد که میانگین طول بدن پوره های سنین اول تا پنجم و حشرات کامل نر و ماده به ترتیب 03/0 ± 54/0، 06/0 ± 76/0، 06/0 ± 01/1، 07/0 ± 23/1، 05/0 ± 76/1، 11/0 ± 72/2 و 1/0 ± 98/2 میلی متر به دست آمد. پوره ها روی بدن خود دارای ساختارهای خارمانندی هستند که با افزایش سن به طول آن ها افزوده می شود. در پوره های سن پنجم، ساختارهای حباب مانندی همانند حشرات کامل به وجود می آیند. بزرگ تر بودن هود از حباب پیش گرده ای عقبی و وجود پنج سلول در زایده کنارگرده ای از مشخصات مهم حشرات کامل این گونه است. میانگین طول بدن حشرات کامل نر و ماده به ترتیب 11/0 ± 72/2 و 1/0 ± 98/2 میلی متر بود. خسارت این حشره روی آفتابگردان و داوودی توسط پوره ها و حشرات کامل با تغذیه از سطوح رویی و زیرین برگ ها (در آفتابگردان هم چنین از سطوح رویی و زیرین براکته نهنج) صورت می گیرد به طوری که خسارت در هر سطوح رویی و زیرین برگ ها عمدتا از حاشیه برگ ها (گاه از مجاورت رگبرگ میانی) شروع می شد و سپس به داخل پهنک امتداد می یافت. فضولات پوره ها و حشرات کامل به صورت نقاط سیاه رنگ کوچک و براق بیشتر به صورت مجزا و به فراوانی در محل های تغذیه قابل مشاهده بودند. طبق نتایج، پراکنش فضایی پوره ها بر روی آفتابگردان با استفاده از پنج شاخص پراکنش، از نوع تصادفی بود. در تعیین پارامترهای پراکنش فضایی، روش تایلور از روش ایوائو بهتر بود.

زنگ زرد گندم با عامل Puccinia striiformis f. sp. tritici یکی از مهم ترین و مخرب ترین بیماری های گندم در بسیاری از مناطق ایران به شمار می رود که در سال های همه گیری موجب کاهش عملکرد محصول می گردد. مقاومت میزبانی، اقتصادی ترین روش مدیریت زنگ زرد است و مقاومت نسبی (نوعی مقاومت کمی) در مقایسه با دیگر مقاومت ها، مقاومت پایداری گزارش شده است. در این مطالعه، پارامترهای مقاومت نسبی (partial resistance) شامل ضریب آلودگی (CI)، شدت نهائی بیماری (FDS)، مقدار نسبی سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری (rAUDPC) و نرخ آلودگی ظاهری (r) برای 24 ژنوتیپ گندم همراه با شاهد حساس طی دو سال زراعی از 1394 تا 1395 ارزیابی شدند. این مطالعه در ایستگاه تحقیقات کشاورزی آلاروق اردبیل تحت شرایط آلودگی طبیعی و مصنوعی انجام شد. آلودگی مصنوعی ژنوتیپ ها با استفاده از جمعیت نژادی زنگ زرد که دارای پرآزاری روی ژن های مقاومت Yr2، Yr6، Yr7، Yr9،-Yr17، Yr22، Yr23، Yr24، Yr25، Yr26، Yr27، YrA، Yr21، Yr31، Yr32وYrSU بود، انجام شد. واکنش گیاهچه ای نیز تحت شرایط مزرعه ای ارزیابی شد. نتایج ارزیابی ها برای پارامترهای مقاومت نشان داد که شش لاین در هر دو مرحله گیاهچه ای و گیاه کامل مقاوم بودند. یازده لاین در مرحله گیاهچه ای واکنش مقاومت ولی در مرحله گیاه کامل واکنش متوسط (MR, M, MS) یا حساسیت تا نیمه حساسیت (MSS) نشان دادند. هفت لاین (شماره های 1، 4، 7، 8، 9، 16، 22) در مرحله گیاهچه ای حساس ولی در مرحله گیاه کامل واکنش متوسط (MR, M, MS) نشان دادند. بنابراین این لاین ها با داشتن مقادیر پایین پارامترهای مختلف مقاومت به احتمال زیاد دارای درجات متفاوتی از مقاومت نسبی یا مقاومت گیاه کامل در درجه حرارت بالا (نوعی مقاومت غیر نژاد-اختصاصی یا پایدار) می باشند. تجزیه خوشه ای بر اساس واکنش گیاهچه ای و گیاه کامل، لاین ها را در گروه های مختلفی قرار داد که این حالت نیز بیانگر تنوع بالای لاین ها از نظر واکنش نسبت به بیماری زنگ زرد بود.

زنجرک مو Arboridia kermanshah (Hemiptera: Cicadellidae) یکی از آفات مهم انگور در ایران به شمار می رود. در این پژوهش، پراکنش فضایی مراحل نابالغ زنجرک مو در یک باغ انگور شهرستان کرمانشاه طی دو فصل زراعی 1396 و 1397 بررسی شد. برگ انگور به عنوان واحد نمونه برداری انتخاب شد. پراکنش فضایی تخم و سنین مختلف پورگی آفت، با استفاده از شاخص پراکندگی، شاخص موریسیتا، میانگین ازدحام لوید و روش های رگرسیونی تیلور و آیوائو بررسی گردید. پراکنش فضایی این حشره با استفاده از اغلب روش های یاد شده، تجمعی به دست آمد (b>1). اما طبق روش آیوائو در سال اول نمونه برداری، رگرسیون برای سنین پورگی چهار و پنج معنی دار نشد (P value>0. 05). براساس روش تیلور در هر دو سال نمونه برداری و هم چنین روش آیوائو در سال دوم نمونه برداری شیب خط رگرسیون برای سنین پورگی چهار و پنج اختلاف معنی داری با عدد یک نداشت و پراکنش تصادفی بود ( b = 1). هم چنین در هر دو سال مورد بررسی پراکنش فضایی پوره های سنین چهار و پنج با استفاده از شاخص موریسیتا در 10 تاریخ نمونه برداری به صورت تصادفی محاسبه شد. در هر دو فصل نمونه برداری مشخص شد که روش تیلور نسبت به روش های دیگر از دقت بالاتری برای تعیین پراکنش فضایی این آفت برخوردار است و کم ترین اندازه نمونه بهینه هم به وسیله روش رگرسیونی تیلور محاسبه شد که نسبت به روش های دیگر به صرفه تر بود. آگاهی داشتن از پراکنش فضایی آفت می تواند در طراحی برنامه های مناسب نمونه برداری مورد استفاده قرار گیرد. محاسبه اندازه نمونه بهینه نیز در کاهش هزینه های نمونه برداری جهت اهداف پژوهشی و مدیریتی کاربرد دارد.

کنترل بیماری های باکتریایی یکی از مشکلات محصولات کشاورزی به خصوص گلخانه ای می باشد. در این پژوهش، تاثیر کودهای کمپوست و ورمی کمپوست و چای (عصاره) آنها روی گیاهان گوجه فرنگی آلوده به پژمردگی آوندی باکتریایی ناشی از Ralstonia solanacearum در شرایط گلخانه در قالب یک آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی شامل چهار نوع کود در چهار غلظت (صفر، 20، 30 و 40 درصد حجمی) بررسی شد. مایه زنی باکتری با غلظت CFU/mL 108 تهیه و در مرحله دو تا سه برگی گیاهچه ها در گلدان صورت پذیرفت. درصد کاهش وقوع بیماری و تغییرات شاخص رشدی در تیمارها با هم مقایسه گردید. نتایج نشان داد اکثر تیمارها در مقایسه با شاهد مایه زنی شده با باکتری، باعث بازدارندگی از بیماری شدند ولی بیشترین میزان کنترل بیماری به مقدار 66/67 و 60/0 درصد به ترتیب با کشت گیاهان در بستر حاوی کود ورمی کمپوست با غلظت های 40 و 30 درصد حجمی به دست آمد. در بستر حاوی 30 درصد حجمی چای ورمی کمپوست شدت بیماری به میزان 53/33 درصد کاهش یافت. در گیاهان مایه زنی شده با باکتری، بهترین شاخص های رشدی در بسترهای حاوی کود ورمی کمپوست و چای ورمی کمپوست با غلظت 40 درصد و همچنین چای کمپوست با غلظت 30 درصد به دست آمد.

کلزا از دانه های روغنی مهم در جهان می باشد. شته مومی کلم Brevicoryne brassicae یکی از آفات مهم و کلیدی کلزا در اغلب مناطق کلزاکاری ایران است. در این مطالعه اثر کنترل شیمیایی شته مومی با حشره کش ها در دو مرحله سمپاشی پائیزه و بهاره روی رقم هایولا 401 بررسی شد. بدین منظور آزمایش کارایی سمپاشی های پائیزه و بهاره با ترکیبات ایمیداکلوپراید و پریمیکارب به نسبت های یک در هزار و صابون حشره کش پالیزین به نسبت 5/2 درصد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی طی دو سال زراعی 91-1390 و 92-1391 در منطقه آبیک قزوین اجرا شد. نتایج نشان داد که با توجه به تراکم بالای آفت در منطقه، هم سمپاشی پائیزه و هم بهاره جهت کنترل آفت ضروری می باشد. سمپاشی پائیزه و تکرار آن در بهار با ایمیداکلوپراید در سال زراعی 1390 در سه، هفت و 15 روز بعد از محلول پاشی به ترتیب موجب 4/0± 5/99%، 4/2 ± 5/94% و 0/1 ± 4/95% تلفات و در سال زراعی 1391 در سه، هفت و 15 روز بعد از محلول پاشی به ترتیب موجب 5/0± 1/99%، 7/2 ± 9/86% و 5/5 ± 1/93% تلفات شد. تیمار سمپاشی پائیزه و تکرار آن در بهار با ایمیداکلوپراید با 3533 کیلوگرم در هکتار محصول، بیشترین عملکرد را در بین تیمارها داشت. درصد خسارت در تیمارهای سمپاشی پائیزه، بهاره و پائیزه-بهاره در صورت عدم مبارزه شته مومی به ترتیب 18/66، 35/69 و 78 درصد بر آورد شد.

توتون یکی از مهم ترین گیاهان صنعتی و اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیاست که عمدتاً به خاطر برداشت و جمع آوریِ برگ-هایِ آن کشت می شود. به منظور مطالعه ی پاسخ 92 ژنوتیپ توتون شرقی به تنش گل جالیز، آزمایشی در قالب طرح پایه ی بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار تحت دو شرایط نرمال (بدون تنش گل جالیز) و تنش گل جالیز در دو سال زراعی 1386 و 1387 انجام شد. نُه شاخص شامل شاخصِ تحمل (TOL)، شاخص تنش نسبی (RSI)، میانگین به ره وری (MP)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخصِ تحملِ تنش (STI) و شاخص عملکرد (YI) بر اساس وزن خشک برگ (عملکرد) در شرایط نرمال (Yp ) و تنش گل جالیز (Ys) محاسبه شدند. بالاترین میانگین وزن خشک برگ (عملکرد) تحت شرایط نرمال و تنش گل جالیز در ژنوتیپ های 40، 39 و 24 مشاهده شد. بالاترین همبستگی مثبت و معنی دار بین وزن خشک برگ (عملکرد) در شرایط نرمال و تنش گل جالیز با شاخص های MP، HM، GMP، STI وYI مشاهده شد. با استفاده از روش رتبه بندی، ژنوتیپ های 40، 10 و 45 به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها به تنش گل جالیز معرفی شدند. براساس نتایج نمودار بای پلات، ژنوتیپ های 40، 39، 24، 19 و 4 به عنوان ژنوتیپ های پُرمحصول و متحمل و ژنوتیپ های 70، 69، 72، 67، 78، 71 و 8 به عنوان حساس ترین ژنوتیپ ها به تنش گل جالیز شناسایی شدند. در گروه بندی ژنوتیپ ها به روش Ward نیز ژنوتیپ های با عملکرد بالا و متحمل به تنش گل جالیز شامل ژنوتیپ های 40، 39، 24، 19 و 4 در یک گروه طبقه بندی شدند و ژنوتیپ های با عملکردِ پایین در شرایط نرمال و تنش گل جالیز و حساس به تنش گل جالیز شامل ژنوتیپ های 70 و 69 در گروه دیگر قرار گرفتند. با توجه به تنوع بالای مشاهده شده در بین ژنوتیپ ها از نظر واکنش به تنش گل جالیز، می توان از آنها به عنوان والدین مناسب در برنامه های به نژادی و همچنین تولید جمعیت های متنوع جهت شناسایی مکان های ژنی کنترل کننده تحمل به تنش گل جالیز و بررسی تغییرات بیان ژن های مربوط به تحمل تنش گل جالیز استفاده نمود.

زنگ ساقه یا سیاه گندم با عامل قارچی Puccinia graminis f. sp. tritici از مهم ترین و خسارت زاترین بیماری های گندم در سراسر جهان می باشد. بیمارگر زنگ ساقه ی گندم به دلیل داشتن میزبان های حدواسط و تکمیل چرخه زندگی خود از طریق تولید مثل جنسی (نوترکیبی های ژنی) دارای تغییرپذیری و انعطاف پذیری بالا در تولید نژادهای جدید با الگوی بیماری زایی متفاوت می باشند. نژاد TTRTF یکی از نژادهای جدید و پرآزار بیمارگر زنگ ساقه گندم می باشد که از سال 2014 در جورجیای آمریکا وجود داشته است، ولی برای اولین بار در سال 2016 به دنبال شیوع گسترده بیماری زنگ ساقه در مزارع گندم دوروم از سیسیل ایتالیا گزارش شد (Patpour et al. 2018). این نژاد که در سال 2016 در مصر مشاهده شده بود، در سال 2018 از این کشور، و متعاقبا در سال 2017 از مجارستان و در سال 2020 از اریتره گزارش شد (Patpour et al. 2020). در این پژوهش طی سال های 1393 تا 1398، از مناطق مختلف ایران 150 نمونه زنگ ساقه از روی گندم های آلوده جمع آوری شد. تعیین نژاد جدایه های تک جوش شده با استفاده از مجموعه ی 20تایی ژنوتیپ های گندم افتراقی آمریکای شمالی (تهیه شده از مرکز سیمیت) و مجموعه 45تایی ژنوتیپ های افتراقی تکمیلی (تهیه شده از ایکاردا) از طریق روش کددهی جین و همکاران (Jin et al. 2008) انجام شد. تیپ آلودگی ژنوتیپ های افتراقی پس از گذشت 14 روز از مایه زنی براساس مقیاس تغییر یافته صفر تا چهار McIntosh et al. (1995) ثبت گردید. نتایج تعیین نژاد حاکی از آن بود که تنوع نژادی بالایی در بین جدایه ها وجود داشت. تعیین نژاد جدایه های منطقه اشنویه استان آذربایجان غربی منجر به شناسایی نژاد TTRTF در شمال غرب کشور شد. واکنش ژنوتیپ های حامل ژن های Sr5، Sr6، Sr7a، Sr7b، Sr8a، Sr8b، Sr9a، Sr9b، Sr9d، Sr9e، Sr9g، Sr10، Sr11، Sr12، Sr13، Sr14، Sr15، Sr16، Sr17، Sr18، Sr19، Sr20، Sr21، Sr23، Sr28، Sr29، Sr34، Sr35، Sr36، Sr37، Sr38، SrTmp وSrMcn نسبت به این نژاد به صورت حساسیت، و واکنش ژنوتیپ های حامل ژن-های Sr22، Sr24، Sr25، Sr26، Sr27، Sr30، Sr31، Sr32، Sr33، Sr39 و Sr40 نسبت به این نژاد به صورت مقاومت مشاهده شد. واکنش ژنوتیپ های حامل ژن های Sr44، Sr45 و Sr50 (ژن های مقاومت در مرحله گیاه بالغ) نسبت به نژاد TTRTF به صورت حساسیت گزارش شده است (Patpour et al. 2020). برخی از ژن های مقاومت به زنگ سیاه که در مقابل اغلب نژادهای قارچ P. graminis f. sp. tritici در کشور موثر بودند، نسبت به این نژاد بی اثر شده اند. نژاد TTRTF به دلیل داشتن الگوی جدید بیماری زایی، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی جهان به ویژه در مناطق مستعد زنگ ها مانند ایران به شمار می رود. شناسایی منابع مقاومت موثر نسبت به این نژاد و استفاده از آن ها در برنامه های به نژادی گندم یکی از راهکارهای اصلی مدیریت بیماری زنگ سیاه می باشد.