پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1399 | دوره:36 | شماره:2 (پیاپی 79) |تعداد مقالات:6

سازند زاکین یکی از سازندهای مخزنی احتمالی گاز در ناحیه ی رسوبی زاگرس محسوب می شود. در پژوهش حاضر، بررسی چینه نگاری چرخه ای بخش بالایی این سازند با استفاده از روش های تحلیل طیفی تحولی (Evolutionary Spectral Analysis methods) انجام شد؛ به این ترتیب که ابتدا با یکی از روش های تحلیل طیفی تحولی یعنی دوره نگار روش چندکاهنده (Multi-tapper method periodogram) که در مطالعه ها صرفاً برای شناسایی و اثبات نسبت بسامدهای چرخه های میلانکوویچ در رسوبات به کار می رود، نسبت بسامد های چرخه های میلانکوویچ برای نخستین بار از بخش بالایی سازند زاکین شناسایی و وجود آ نها در این بخش از سازند زاکین اثبات شد؛ به علاوه، توان های طیفی موجک ها نیز در تبدیل سریع فوریه ی تحولی (FFT) و نمایش و ارائه ی تبدیل موجکِ (Wavelet transform Scalograms) سری های نگاره ی پرتوی گامای طیفی (SGR) و چگالی (RHOB) در چاه های 2SK-1 و 2SKD-1 میدان گازی سلمان، سیگنال های نجومی قوی از چرخه های میلانکوویچ (E، e، O و P) را نشان دادند. پس از انجام بررسی چینه نگاری چرخه ای زیرسطحی بخش بالایی سازند زاکین در چاه های مطالعه شده و بررسی تأثیرات چرخه های میلانکوویچ شناسایی شده روی این رسوبات، مقایسه ی تغییرات میزان انباشت رسوب این بخش از سازند زاکین در چاه های مطالعه شده ی میدان گازی سلمان با استفاده از روش های نوین ضریب همبستگی تحولی (Evolutionary correlation coefficient) و سطوح معنا دار تحولی (Evolutionary significance levels)، انجام شد.

در مطالعه ی حاضر، سازند تیزکوه به سن آپتین در برش پل زغال (جنوب چالوس) به ضخامت 113 متر از نظر شرایط رسوب گذاری، چینه نگاری سکانسی و ژئوشیمی عنصری ارزیابی شد. سازند تیزکوه در برش یادشده با ناپیوستگی هم شیب روی واحد آتش فشانی کرتاسة زیرین و با ناپیوستگی هم شیب زیر واحد آتش فشانی کرتاسة بالایی قرار گرفته است. بر اساس مطالعه های کلسی متری انجام شده، سازند تیزکوه در این برش اغلب از آهک و آهک آرژیلی تشکیل شده است. بررسی ها و مطالعه های صحرایی و آزمایشگاهی به شناسایی هشت ریزرخساره متعلق به سه زیرمحیط لاگون، پشته و دریای باز کم عمق در این سازند منجر شدند. تغییرات تدریجی ریزرخساره ها و نبود ریف های سدی بزرگ، آنکوئیدها، پیزوئیدها، دانه های آگرگات و ساختارهای ریزشی و لغزشی وجود پلت فرم کربناته ای از نوع رمپ را تأیید می کنند؛ همچنین حضور جلبک های خانوادة داسی کلادسه آ (مانند Terquemella sp. و Bakalovaella elitzae. ) و ژیمنوکوداسیا (Permocalculus sp. ) در برش مطالعه شده نشان دهندة محیط دریایی گرم لب شور و بسیار شور با عمق کم است؛ این موضوع تأکیدی بر محیط رسوبی کم عمق و آراگونیتی سازند مطالعه شده است. مطالعه های چینه نگاری سکانسی در برش یادشده موجب شناسایی سه سکانس رسوبی ردة سوم همراه با دسته رخساره های HST و TST با مرزهای سکانسی SB1 و SB2 شد. نتایج آزمایش های ژئوشیمیایی، بررسی عناصر اصلی و فرعی، مقادیر Sr/Na بیشتر از 1، مقادیر Sr/Mn (میانگین 7) و ترسیم مقادیر Sr/Ca در برابر Mn نشان دادند ترکیب کانی شناسی اولیه ی سازند تیزکوه آراگونیتی است و تحت تأثیر دیاژنز غیردریایی در محیط بسته تا کمی باز دیاژنتیکی قرار گرفته است. روند تغییرات عناصر فرعی در طول این برش به گونه ای است که در بخش بالایی، مقدار استرانسیم کاهش و مقدار منگنز افزایش می یابد؛ این شرایط بیان کننده ی تأثیر بیشتر دیاژنز متائوریکی در بخش بالایی است.

سازند باغ ونگ به سن یاختاشین بالایی تا بلورین بالایی در دو برش چینه شناسی در شمال طبس در شرق ایران مرکزی مطالعه شد. بررسی فوزولینیدها و فرامینیفرهای کوچک سازند باغ ونگ در دو برش مطالعه شده به شناسایی جنس ها و گونه های جدید منجر شد که برای نخستین بار در رسوبات یاختاشین بالایی و بلورین ایران گزارش می شوند. بر اساس فوزولینیدهای شناسایی شده، سه بایوزون Pamirina darvasica-Sakmarella spp. به سن یاختاشین بالایی، Chalaroschwagerina vulgarisiformis به سن بلورین زیرین و Misselina termieri به سن بلورین بالایی در برش باغ ونگ و دو بایوزون Misellina (Brevaxina) dyhrenfurthi-Chalaroschwagerina vulgarisiformis به سن بلورین زیرین و Misellina cf. termieri به سن بلورین بالایی در برش شش انگشت شناسایی شدند. داده های مغناطیس دیرینه و زمان فعالیت های ولکانیکی در بلوک های سیمرین همراه با شواهد ظهور فوزولینیدها در اواخر پالئوزوئیک نشان می دهند زمان بازشدگی نئوتتیس در این بلوک ها یکسان نبوده و در بلوک های واقع در بخش های شمالی مانند ایران، جنوب و مرکز افغانستان و جنوب شرق پامیر سریع تر از بلوک های جنوبی مانند کیانگ تانگ و بائوشان آن انجام شده است. ظهور فونای فوزولینیدی آب های گرم عرض های جغرافیایی دیرینه ی مناطق استوایی و نیمه استوایی مانند verbeekinids و neoschwagerinids طی زمان بلورین در بلوک های سیمرین تنها به علت حرکت به سمت شمال بلوک های سیمرین نبوده، بلکه عواملی نظیر گرم شدن جهانی در زمان بلورین و همچنین جریان های اقیانوسی نیز تأثیرگذار بوده اند.

سازند فهلیان شامل توالی کربناته ی نسبتاً ضخیمی از گروه خامی به سن نئوکومین-بارمین است. مطالعه های رسوب شناسی انجام شده روی این سازند در دو برش از زون ایذه و دو چاه از بخش جنوبی فروافتادگی دزفول به شناسایی 12 ریزرخساره در چهار کمربند رخساره ای شامل پهنه ی جزرومدی، رمپ درونی (لاگون، پشته های لیتوکودیومی-جلبکی و شول های بایوکلستی-پلوئیدی)، رمپ میانی و رمپ بیرونی منجر شد. محیط رسوب گذاری سازند فهلیان در ناحیه ی مطالعه شده، رمپ کربناته ی هم شیب پیشنهاد می شود. مهم ترین فرایندهای دیاژنزی شناسایی شده شامل انحلال، میکرایتی شدن، تراکم، دولومیتی شدن، سیلیسی شدن، پیریتی شدن، سیمانی شدن و شکستگی است که طی مراحل مختلف دیاژنز دریایی، جوی و دفنی کم عمق تا عمیق ایجاد شده اند. مطالعه های چینه نگاری سکانسی به تفکیک چهار سکانس رسوبی در این سازند منجر شدند که با توجه به سن نسبی آنها بر اساس بایوزون های تفکیک شده، ضخامت سکانس ها و تطابق آنها با نواحی مجاور به طور محتمل سکانس های رده ی سوم هستند. مطالعه های کیفیت مخزنی گویای تأثیر ویژگی های رخساره ای و فرایندهای دیاژنزی بر ویژگی های مخزنی سازند فهلیان است. رخساره های مهم مخزنی این سازند شامل رخساره های ریف ها/پشته های کومه ای لیتوکودیومی-جلبکی (در میدان گرنگان) و رخساره های پرانرژی متعلق به زیرمحیط پشته های اُاُئیدی، پلوئیدی و بایوکلستی (در میدان گچساران) هستند؛ این رخساره ها اغلب در سیستم تراکت تراز بالا (HST) گسترش یافته اند و زون های مهم مخزنی سازند فهلیان را ایجاد کرده اند. تخلخل های اولیه از نوع بین دانه ای و درون دانه ای همراه با تخلخل های انحلالی (حفره ای و قالبی) مهم ترین حفره ها در این رخساره ها هستند؛ علاوه بر این، رخساره های متعلق به رمپ میانی برخی افق های مخزنی باکیفیت را در سیستم تراکت پیش رونده (TST) ایجاد کرده اند که در این افق ها، تخلخل های بزرگ مقیاس (ماکروسکوپی) گسترش چندانی ندارند و ریزتخلخل ها مهم ترین عامل ایجاد کیفیت مخزنی اند.

جزیره ی هرمز در ورودی خلیج فارس و دریای عمان، نماد دیاپیریسم در ایران و سری هرمز است. باتوجه به موقعیت قرارگیری جزیره و نظر به برنامه های توسعه ای برای ساحل جزیره ی هرمز، شناخت ترکیب و ویژگی های رسوبات ساحل این جزیره اهمیت فراوانی دارد. پژوهش حاضر با هدف مطالعه ی ویژگی های رسوبی، کانی شناسی و ژئوشیمیایی رسوبات ساحلی این جزیره انجام شد. در پژوهش حاضر، 20 نمونه ی سنگی از گراول های موجود در محدوده ی مورد مطالعه مقطع نازک گردید؛ همچنین 27 نمونه رسوب سطحی از 9 ایستگاه برداشت و آزمایش های پایه ی رسوب شناسی، کانی شناسی کمی به روش XRD، شناسایی کانی های سنگین با استفاده از محلول برموفرم و خاصیت مغناطیسی، سنجش فلزات سنگین و اکسیدهای اصلی به روش XRF و مطالعه ی کانی شناسی به کمک میکروسکوپ پلاریزان روی آنها انجام شدند. نتایج نشان دادند رسوبات ازنظر دانه بندی در محدوه ی ماسه تا ماسه ی گراولی قرار می گیرند. مقدار متوسط کربنات کلسیم 32 تا 62 درصد محاسبه شد. کانی شناسی رسوبات نشان داد مجموعه ای از کانی های هماتیت، کلسیت، کوارتز، فلدسپات، پلاژیوکلاز، دولومیت، آراگونیت، کانی های رسی(کائولینیت و ایلیت) و کانی های سنگین (مگنتیت، هماتیت، الیژیست، اپیدوت، پیروکسن، پیریت، گوتیت، لیمونیت، آپاتیت، باریت، زیرکن، فلوریت) اجزای متشکله رسوبات سطحی را تشکیل می دهند. مطالعه ی مقاطع نازک نشان داد بیشتر گراول های موجود در ساحل منشأ آذرین دارند و ترکیب ریولیتی و تراکیتی را نشان می دهند. یافته های پژوهش حاضر نشان دادند منشأ اصلی این رسوبات، دگرسانی و فرسایش سنگ های سری هرمز(پرکامبرین پسین-کامبرین پیشین) در مرکز این جزیره در شرایط آب وهوای گرم مرطوب است.

در مطالعه ی حاضر به ارزیابی ویژگی های زمین شناسی چشمه ی تراورتن ساز ندوشن و نهشته های مربوط به آن پرداخته شد. تفکیک نوع چشمه های تراورتن ساز از طریق بررسی رخساره های آنها امکان پذیر است؛ ازاین رو در پژوهش حاضر، ویژگی یادشده برای تعیین نوع چشمه استفاده شد. بررسی ها، وجود 13 رخساره ی رسوبی شامل 5 رخساره ی زیستی و 8 رخساره ی غیرزیستی را در تراورتن های مطالعه شده نشان دادند. رخساره های یادشده ویژگی چشمه های گرمابی را نشان و نوع چشمه را در رده ی چشمه های ترموژن قرار می دهند. تجزیه وتحلیل ترکیب شیمیایی آب چشمه نشان داد تیپ شیمیایی، NaCl است و به عبارت دقیق تر، آب این چشمه دارای رخساره ی شیمیایی Na-Ca-SO4-Cl است. وجود کلسیم و سولفات به عنوان یون های ثانویه (پس از سدیم و کلراید) در نگاه اول بر احتمال وجود رسوبات ژیپسی یا انیدریتی دلالت دارد، اما با توجه به وجودنداشتن رسوبات حاوی سولفات در منطقه، می توان گفت برهم کنش آب با سیستم های ماگمایی مهم ترین منبع تأمین کننده ی یون سولفات است. بررسی ویژگی های مهندسی تراورتن ها نشان داد با افزایش سن رسوبات تراورتنی، درجه ی تحکیم یافتگی آنها زیاد و سختی آنها بیشتر می شود. سختی رسوبات با افزایش فاصله از خروجی چشمه، روند افزایشی را نشان می دهد.