پژوهش های زراعی ایران
سال:1399 | دوره:18 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

سیر گیاهی دارویی و سرمادوست است اما در مورد میزان تحمل به سرمای آن اطلاعات چندانی در دسترس نمی باشد. این آزمایش به منظور بررسی میزان تحمل اکوتیپ های مختلف این گیاه به تنش یخ زدگی، در سال 1391 در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار، اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل چهار اکوتیپ سیر (بجنورد، تربت حیدریه، خواف و نیشابور)، هشت دمای یخ زدگی (دمای صفر (شاهد)، 3-، 6-، 9-، 12-، 15-، 18-و 21-درجه سانتی گراد) و دو تاریخ کاشت (28 شهریور و 30 مهر) بودند. برای این منظور گیاهان کشت شده در گلدان در فضای آزاد جهت خوسرمایی رشد یافته و سپس به فریزر ترموگرادیان منتقل شدند. سه هفته پس از اعمال دماهای یخ زدگی درصد بقاء، دمای کشنده 50 درصد گیاهان براساس درصد بقاء (LT50su)، ارتفاع، سطح برگ، دمای کاهنده 50 درصد سطح برگ (RLAT50)، وزن خشک و دمای کاهنده 50 درصد وزن خشک (RDMT50) تعیین شدند. نتایج نشان داد اثر متقابل تاریخ کاشت، اکوتیپ و دماهای یخ زدگی بر درصد بقاء، ارتفاع، سطح برگ و وزن خشک در پایان دوره بازیافت معنی دار بود. با وجود این که در کاشت اول تنها دو اکوتیپ بجنورد و تربت حیدریه قادر به تحمل دمای 15-درجه سانتی گراد بودند اما در کاشت دوم دو اکوتیپ تربت حیدریه و نیشابور در دمای ذکر شده به ترتیب متحمل 40 و 33 درصد تلفات گیاهی شدند در حالی که اکوتیپ های خواف و بجنورد از حداکثر بقاء برخوردار بودند.   LT50suدر اکوتیپ های بجنورد و تربت حیدریه در کاشت اول کمتر از کاشت دوم بود، اما در اکوتیپ های نیشابور و خواف، گیاهان کاشت دوم نسبت به کاشت اول LT50su کمتری داشتند. سطح برگ اکوتیپ های تربت حیدریه، خواف و نیشابور در کاشت دوم نسبت به کاشت اول افزایش بیشتری داشتند، در حالی که اکوتیپ بجنورد در کاشت اول دارای بیشترین سطح برگ بود. در هر دو تاریخ کاشت کمترین RLAT50 و RDMT50 را اکوتیپ بجنورد به خود اختصاص داد، در صورتی که در کاشت اول بیشترین مقدار این دو شاخص در اکوتیپ خواف مشاهده شد. همبستگی بالایی بین   RLAT50و RDMT50 با   LT50su(به ترتیب**98/0r= و **90/0r=) وجود داشت و لذا به نظر می رسد که می توان از این شاخص ها برای ارزیابی تحمل به یخ زدگی سیر استفاده کرد. بررسی تحمل به سرمای سیر در شرایط مزرعه، جهت بررسی همبستگی احتمالی بین نتایج آن با شرایط کنترل شده سودمند خواهد بود.

به منظور بررسی اثر پرایمینگ و اندازه بذر بر عملکرد زیست توده، کارایی مصرف آب و برخی ویژگی های اکوفیزیولوژیک اکوتیپ های پیاز خوراکی، این پژوهش در دو سال زراعی 1391 و 1392 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی اجرا گردید. فاکتورهای آزمایش شامل پرایمینگ در چهار سطح (هیدروپرایمینگ با آب مقطر، اسموپرایمینگ با نیترات پتاسیم، پرایمینگ با استفاده از محلول فولامین2 درصد و شاهد (پرایمینگ نشده)، اندازه بذر در سه سطح (ریز، متوسط و درشت) و اکوتیپ در دو سطح قرمز آذرشهر و زرقان بود. ویژگی های عملکرد زیست توده، کارایی مصرف آب سوخ و زیست توده، محتوای نسبی آب برگ، میزان آب مصرفی، شاخص برداشت، هدایت روزنه ای در مرحله سوخ دهی و پر شدن سوخ، میزان رشد، درجه باردهی، انرژی دریافتی و مقدار انرژی تولیدی مورد بررسی قرار گرفت. اثر پرایمینگ و اندازه بذر از نظر تمام ویژگی مورد بررسی از لحاظ آماری تفاوت معنی دار نشان داد. نتایج نشان داد که پرایمینگ بذر موجب بهبود عملکرد زیست توده و ویژگی های اکوفیزیولوژیک گیاه گردید، به طوری که بیشترین میزان عملکرد زیست توده (98/105 تن در هکتار)، کارایی مصرف آب سوخ (98/4 کیلوگرم در متر مکعب)، کارایی مصرف آب زیست توده (30/13 کیلوگرم در متر مکعب)، شاخص برداشت (82 درصد) و محتوای نسبی آب برگ (86 درصد) به پرایمینگ با ماده فولامین تعلق داشت و کمترین آن ها از تیمار شاهد به دست آمد. بیشترین عملکرد زیست توده (33/100 تن در هکتار)، کارایی مصرف آب سوخ (88/4 کیلوگرم در متر مکعب)، کارایی مصرف آب زیست توده (30/13 کیلوگرم در متر مکعب)، شاخص برداشت (80 درصد) و محتوای نسبی آب برگ (85 درصد) از بذور درشت و کمترین آن ها از بذر ریز به دست آمد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد پیش تیمار بذر با استفاده از ماده فولامین و بذور درشت در مقایسه با سایر روش های پیش تیمار و اندازه بذر، باعث بهبود ویژگی های پیاز خوراکی گردید، لذا استفاده از پیش تیمار با ماده فولامین و اندازه درشت بذر جهت کاشت پیاز در شرایط مشابه این آزمایش قابل توصیه است.

به منظور بررسی اثر نسبت های مختلف کشت بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه دارویی سیاه دانه (L. Nigella sativa) و شنبلیله (Trigonella foenum-graecum L. ) در سری های افزایشی، آزمایشی در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با شش تیمار و سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 95-1394 اجرا شد. تیمارها شامل کشت مخلوط افزایشی 25% سیاه دانه+ 100% شنبلیله، 50% سیاه دانه+ 100% شنبلیله، 75% سیاه دانه+ 100% شنبلیله، 100% سیاه دانه+ 100% شنبلیله و کشت خالص هر دو گونه بودند. نتایج نشان داد که تعداد شاخه جانبی در بوته، تعداد کپسول/غلاف در بوته، تعداد دانه در کپسول/غلاف، عملکرد تک بوته، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی برای هر دو گونه به طور معنی داری تحت تاثیر نسبت های کشت مخلوط قرار گرفت. با افزایش نسبت سیاه دانه در کشت مخلوط، عملکرد دانه و بیولوژیکی آن افزایش یافت، به طوری که بیشترین (291 کیلوگرم در هکتار) عملکرد دانه از کشت خالص و کمترین (107 کیلوگرم در هکتار) میزان آن در تیمار 25% سیاه دانه+ 100% شنبلیله حاصل شد. همچنین تیمار کشت خالص شنبلیله دارای بالاترین (655 کیلوگرم در هکتار) عملکرد دانه بود. در کلیه نسبت های مخلوط LER بالاتر از یک بود و تیمار 75% سیاه دانه + 100% شنبلیله با 24/1LER= در بالاترین سطح قرار گرفت که این امر نشان دهنده افزایش کارایی و سودمندی زراعی نسبت های مختلف کشت مخلوط دو گیاه شنبلیله و سیاه دانه نسبت به کشت خالص آن ها است.

لوتئولین یکی از مهم ترین فلاونوئیدها است که توسط بذرهای در حال جوانه زنی یونجه ترشح می شود. در این مطالعه تاثیر لوتئولین بر بیان ژن گره زایی دو سویه Rhizobium meliloti با استفاده از پلاسمید حامل پروموتور nodA و ژن lacZ از باکتری Escherichia coli و توسط فعالیت آنزیم β-galactosidase مورد بررسی قرار گرفت. لوتئولین بیان ژن nod را به طور معنی داری افزایش داد. سپس تاثیر لوتئولین و ترشحات بذر بر گره زایی و عملکرد یونجه در شرایط تنش شوری و بدون شوری مورد مطالعه قرار گرفت. برای این منظور، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در سه تکرار و تیمارهای شوری، ارقام یونجه، سویه باکتری و نوع کاربرد القاکننده های خارجی اجرا شد. سطوح شوری شامل: شاهد (بدون شوری) و آب با شوری 15دسی زیمنس بر متر، روش به کارگیری القاکننده ها در سه سطح (پیش تیمار سویه های ریزوبیوم با لوتئولین، استفاده از لوتئولین و ترشحات بذر به طور مستقیم روی سطح بذر و شاهد) دو رقم یونجه (022/G و 019/G) و سویه های باکتری شامل سویه حساس و مقاوم به شوری بود. در شرایط شوری تیمار بذرهای یونجه با القاکننده ها، وزن خشک اندام هوایی و ریشه و ارتفاع گیاه را به طور متوسط 30%، تعداد گره را 47% افزایش داد ولی بر غلظت کلروفیل تاثیر معنی داری نداشت. همچنین، شوری موجب افزایش چهار برابری پرولین نسبت به شرایط عادی شد که استفاده از لوتئولین و ترشحات بذر، پرولین را در شرایط شوری به ترتیب 66/1 و 35/1 برابر افزایش داد ولی در شرایط عادی کاربرد القاکننده ها تاثیر معنی داری بر محتوای پرولین نداشت. همچنین، شوری محتوای سدیم برگ (7 برابر) و ریشه (5/8 برابر) را افزایش داد و محتوای پتاسیم این اندام ها را به ترتیب 29% و 24% کاهش داد که کاربرد لوتئولین و ترشحات بذر تا حدی این تغییرات را تعدیل کرد. در این آزمایش، در تمام صفات مورد مطالعه، اختلاف معنی داری بین شاهد و پیش تیمار باکتری ها با لوتئولین مشاهده نشد. به طور کلی، نتایج این آزمایش نشان داد که لوتئولین و ترشحات بذر می تواند به عنوان القاکننده خارجی در بهبود رشد و گره زایی یونجه در شرایط شور و عادی مورد استفاده قرار گیرد.

در تحقیقی سه ساله (1393-1390) اثرات مصرف تلفیقی عناصر فسفر و ریزمغذی (حاوی آهن، منگنز، مس و روی) بر خصوصیات کمی و کیفی بذر و علوفه تولیدی دو اکوتیپ یونجه همدانی و رهنانی، در ایستگاه تحقیقات گلپایگان مورد مطالعه قرار گرفتند. به این منظور از طرح آماری کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار استفاده گردید که در آن دو اکوتیپ یونجه رهنانی و همدانی به عنوان عامل اصلی و تلفیق میزان مصرف کودهای فسفر در سه سطح صفر، 65 و 120 کیلوگرم در هکتار در دو حالت محلول پاشی و عدم محلول پاشی عناصر ریزمغذی به عنوان عامل فرعی به صورت تیمار مرکب بررسی گردید. بر اساس نتایج، میانگین عملکرد علوفه تر و بذر در اکوتیپ های همدانی و رهنانی بدون اختلاف معنی دار به ترتیب 40/35 و 77/34 تن در هکتار و 498 و 487 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. سال اثر معنی داری بر عملکرد علوفه تر و خشک، میزان بذر تولیدی و وزن هزار دانه داشت به گونه ای که حداقل و حداکثر صفات یاد شده به ترتیب مربوط به سال اول و دوم بود. بیشترین مقدار علوفه تر تولیدی با مقدار 42/45 تن در هکتار، بیشترین میزان بذر تولیدی با مقدار 689 کیلوگرم در هکتار و بیشترین درصد جوانه زنی بذر با میزان 12/95 درصد در تیمار کودی 120 کیلوگرم در هکتار فسفر همراه با محلول پاشی با عناصر ریزمغذی حاصل شد. مقادیر یاد شده در تیمار شاهد (بدون کود فسفر و عدم محلول پاشی عناصر ریزمغذی) دارای حداقل مقدار بود.

به منظور بررسی تاثیر سیستم های مختلف خاک ورزی و مدیریت بقایای گیاهی بر میزان آب خاک، اجزای عملکرد و عملکرد گندم، آزمایشی مزرعه ای در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد طی سال زراعی 97-1396 انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. شیوه های مختلف خاک ورزی شامل شیوه متداول خاک ورزی و کاهش یافته به عنوان کرت های اصلی و سه مدیریت بقایای گیاهی شامل حفظ صفر، 30 و 60 درصد بقایای گوجه فرنگی به عنوان کرت های فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثر سیستم خاک ورزی بر میزان آب خاک در عمق 20-0 سانتی متری در دو روز پس از آبیاری چهارم و عمق 40-20 سانتی متری در دو روز پس از آبیاری پنجم، ششم و هفتم، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه و بیولوژیک گندم معنی دار بود و بیشترین مقادیر این صفات از تیمار خاک ورزی کاهش یافته حاصل شد. اما اثر مدیریت بقایای گیاهی بر هیچ یک از صفات مورد مطالعه معنی دار نبود. نتایج اثر متقابل نشان داد تنها میزان آب خاک در عمق 20-0 و 40-20 سانتی متری خاک به ترتیب دو روز پس از آبیاری چهارم و سوم، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه تحت تاثیر سیستم خاک ورزی و مدیریت بقایای گیاهی قرار گرفتند. حداکثر میزان آب خاک (10/22% و 57/17% در عمق 20-0 و 40-20 سانتی متری خاک به ترتیب دو روز پس از آبیاری چهارم و سوم) و وزن هزار دانه (44/38 گرم) در سیستم خاک ورزی کاهش یافته و حفظ 60 درصد بقایای گیاهی به دست آمد و تیمار خاک ورزی کاهش یافته و حفظ 30 درصد بقایای گیاهی بیشترین تعداد دانه در سنبله (90/61) و عملکرد دانه (67/7120 کیلوگرم در هکتار) را به خود اختصاص داد. با توجه به نتایج حاصله اعمال خاک ورزی کاهش یافته و حفظ 30 درصد بقایای گوجه فرنگی جهت حصول به عملکرد بالاتر، مطلوب به نظر می رسد.

بررسی واکنش ارقام مختلف کلزا به عوامل محیطی یکی از اصول اساسی برنامه ریزی کشور برای حصول حداکثر عملکرد کمی و کیفی است. کم آبی و عدم تغذیه مناسب از جمله عواملی هستند که با تغییر در فرآیندهای فیزیولوژیک گیاه بر عملکرد محصولات زراعی تاثیر می گذارد. به منظور بررسی واکنش 3 رقم کلزا در شرایط قطع آبیاری و محلول پاشی عناصر ریز مغذی، بر خصوصیات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و عملکرد، آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپیلیت در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل آبیاری در دو سطح آبیاری معمول و قطع آبیاری در مرحله 50% گلدهی، محلول پاشی در چهار سطح با آب، غلظت چهار در هزار سولفات روی، غلظت چهار در هزار سولفات منگنز و محلول پاشی هم زمان سولفات روی و سولفات منگنز با غلظت چهار در هزار در مرحله 50% ساقه دهی و رقم در سه سطح رقم   نیما به عنوان رقم شاهد و لاین های امیدبخش R15 و KS7 بودند. بیشترین میزان عملکرد روغن (1728 کیلوگرم در هکتار)، وزن هزاردانه (21/3 گرم)، عملکرد زیستی (15675 کیلوگرم در هکتار) و کارایی مصرف آب (99/0 کیلوگرم در هکتار بر میلی متر) مربوط به اثر اصلی تیمار محلول پاشی هم زمان دو عنصر بود. نتایج نشان داد که در شرایط آبیاری عادی، بیشترین عملکرد دانه (5168 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد روغن (2244 کیلوگرم در هکتار) و کارایی مصرف آب در لاین R15 و در شرایط قطع آبیاری در رقم نیما به دست آمد. در شرایط آبیاری کامل، محلول پاشی هم زمان دو عنصر باعث افزایش صفات مورد بررسی شد. اما در شرایط قطع آبیاری تنها ارتفاع بوته و درصد روغن تحت تاثیر محلول پاشی افزایش پیدا کرد. در شرایط آبیاری کامل لاین R15 رقم برتر بود، اما در شرایط قطع آبیاری رقم نیما بیشترین عملکرد و اجزای آن را دارا بود.

به منظور بررسی تاثیر کاربرد آبیاری تکمیلی و کودهای زیستی بر عملکرد دانه، محتوای کلروفیل و مولفه های پر شدن دانه گندم دیم، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل طی سال 1395 اجرا شد. عامل های آزمایشی سطوح آبیاری در سه مرحله (شامل عدم آبیاری یا کشت دیم، آبیاری تکمیلی در مراحل تورم غلاف برگ پرچم (بوتینگ) و ظهور سنبله به ترتیب بر مبنای کد 45 و 61 از تقسیم بندیBBCH)، کاربرد کودهای زیستی در چهار سطح (شامل تلقیح بذر با آزوسپریلیوم، کاربرد میکوریزا، کاربرد توام میکوریزا و آزوسپریلیوم و بدون کاربرد کودهای زیستی به عنوان شاهد) بودند. نتایج نشان داد که کاربرد توام میکوریزا و آزوسپریلیوم و آبیاری تکمیلی در مرحله تورم غلاف برگ پرچم (بوتینگ)، محتوای کلروفیل a، b، کلروفیل کل و کاروتنوئید را (به ترتیب 6/76، 26/46، 57/49 و 100 درصد) در مقایسه با عدم کاربرد کودهای زیستی تحت شرایط دیم افزایش داد. همچنین کاربرد توام میکوریزا و آزوسپریلیوم و انجام آبیاری تکمیلی در مرحله تورم غلاف برگ پرچم (بوتینگ)، به ترتیب موجب افزایش 26/15، 35/51، 04/14، 92/35 و 27/35 درصدی در سرعت پر شدن دانه، وزن تک بذر، طول دوره ی پر شدن، دوره موثر پر شدن دانه و عملکرد دانه نسبت به عدم کاربرد کودهای زیستی تحت شرایط دیم شد. بر اساس نتایج این آزمایش، به نظر می رسد کاربرد آبیاری تکمیلی و کودهای بیولوژیک می تواند به عنوان تعدیل کننده های تنش خشکی در گندم تحت شرایط دیم پیشنهاد شود.

به منظور بررسی اثر هم زیستی قارچ مایکوریزا (Glomus interadices) و کمپوست کود دامی ترکیب شده با زئولیت بر رشد و عملکرد تریتیکاله، آزمایشی مزرعه ای به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار طی سال 97-1396 در مزرعه پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل کاربرد قارچ مایکوریزا در دو سطح (تلقیح و عدم تلقیح) و درصد اختلاط زئولیت با کمپوست کود دامی در شش سطح (0، 5، 10، 15، 20 و 25 درصد وزنی کود دامی) بودند. بر اساس نتایج به دست آمده در شرایط تلقیح قارچ بیشترین ارتفاع بوته در سطح 10 درصد زئولیت با میانگین 3/124 سانتی متر به دست آمد، در صورتی که در تیمار عدم تلقیح بیشترین ارتفاع بوته در سطح 20 درصد زئولیت با میانگین 6/106 سانتی متر حاصل شد. تعداد سنبله در متر مربع بر اثر کاربرد 20 درصد زئولیت (456) در حدود 36 درصد بیشتر از عدم کاربرد زئولیت (303) بود. در شرایط تلقیح مایکوریزا بیشترین عملکرد دانه (7/3510 کیلوگرم در هکتار) به تیمار کاربرد 10 درصد زئولیت و کمترین عملکرد دانه (6/1579کیلوگرم در هکتار) به تیمار عدم کاربرد زئولیت تعلق گرفت، در حالی که در شرایط عدم کاربرد قارچ مایکوریزا برای افزایش عملکرد دانه به زئولیت بیشتری نیاز بود و با افزایش میزان زئولیت تا 20 درصد عملکرد دانه افزایش یافت. با توجه به نتایج آزمایش حاضر مصرف 10 درصد زئولیت در کمپوست کود دامی به همراه تلقیح با قارچ مایکوریزا، برای افزایش عملکرد دانه تریتیکاله توصیه می گردد.

به منظور بررسی تاثیر اسید سالیسیلیک بر خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد دانه و اسانس گیاه دارویی سیاهدانه (Nigella sativa L. ) تحت شرایط کم آبی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی گنبد کاووس در سال زراعی 97-1396 انجام شد. سطوح مختلف آبیاری در چهار سطح شامل: عدم آبیاری (دیم)، یک بار آبیاری در مرحله گلدهی، یک بار آبیاری در مرحله پر شدن دانه و انجام دو بار آبیاری به ترتیب در زمان گلدهی و پر شدن دانه و عامل اسید سالیسیلیک در سه سطح شامل: عدم مصرف اسید سالیسیلیک (شاهد)، پرایمینگ بذر با اسید سالیسیلیک و محلول پاشی اسید سالیسیلیک به میزان 5/0 میلی مولار در لیتر در نظر گرفته شدند. صفات مورد مطالعه در این آزمایش شامل: ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، وزن کپسول در بوته، وزن خشک بوته، درصد اسانس، عملکرد اسانس و در نهایت عملکرد دانه در گیاه بودند. نتایج نشان داد که اثرات برهمکنش آبیاری و اسید سالیسیلیک بر کلیه صفات مورد ارزیابی به جز درصد اسانس و عملکرد اسانس معنی دار بود و کاربرد اسید سالیسیلیک باعث افزایش صفات مورفولوژیکی گردید. بیشترین میزان اسانس (655/0 درصد) و عملکرد اسانس (93/7 کیلوگرم در هکتار) در سطوح مختلف آبیاری به ترتیب مربوط به تیمار آبیاری در مرحله پر شدن دانه و دو بار آبیاری بود. تیمار اسید سالیسیلیک به صورت محلول پاشی بیشترین میزان اسانس و عملکرد اسانس را به خود اختصاص داد. بیشترین عملکرد دانه (1330 کیلوگرم در هکتار) از تیمار محلول پاشی اسید سالیسیلیک در شرایط دوبار آبیاری و کمترین عملکرد دانه در تیمار عدم مصرف اسید سالیسیلیک به میزان 817 کیلوگرم در هکتار در شرایط دیم به دست آمد. به طور کلی نتایج نشان داد که با مصرف اسید سالیسیلیک به صورت محلول پاشی و دو بار آبیاری می توان به عملکرد مطلوب سیاهدانه دست یافت.