پترولوژی
سال:1398 | دوره:10 | شماره:39 |تعداد مقالات:6

در این پژوهش، با استفاده از پردازش طول موج های VNIRو SWIR تصاویر ماهواره ای سنجنده ASTER و روش هایی همچون ترکیب رنگی کاذب و نسبت باندی، مناطق دگرسان شده از غیر دگرسان تعیین و مشخص شد. منطقه اکتشافی ماربین در کمربند ماگمایی ارومیه-دختر واقع شده است. از لحاظ ویژگی های ساختاری اندیس ماربین در شرق گسل زفره و قسمت میانی حوضه کششی زفره واقع شده است. واحد های آذرین آتشفشانی و نیمه عمیق ائوسن در منطقه ترکیب ریولیت تا داسیت دارند. با استفاده از پهنه بندی زاویه طیفی (SAM) طیف کانی های سریسیت، اپیدوت، کلسیت و کلریت در منطقه شناسایی شد. در نهایت با تلفیق طیف کانی های شاخص دگرسانی فیلیک و پروپیلیتیک و نتایج حاصل از پیمایش های صحرایی، مطالعات سنگ شناسی و تجزیه ژئوشیمیایی به منظور اعتبارسنجی این روش، نقشه پهنه های دگرسانی در محدوده اکتشافی ماربین تهیه شد. بر این اساس، دگرسانی های فیلیک، پروپیلیتیک و سیلیسی شدن از دگرسانی های شاخص در منطقه می باشند. بر اساس نتایج آنالیزهای ژئوشیمیایی سنگی، مقادیر بالای مولیبدن نسبت به مس و رخداد انواع دگرسانی های گرمابی و سایر شواهد موجود، اندیس ماربین نشان از یک کانسار پورفیری با ناهنجاری مولیبدن بوده و می تواند نشان از پتانسیل بالقوه این محدوده برای حضور کانه سازی مولیبدن در مرحله اکتشافات تکمیلی باشد.

در شمال خاوری ایران رخنمون هایی از سنگ های کماته ایتی وجود دارند که پیش از این به عنوان یک توالی افیولیتی آرمانی و مرتبط با بسته شدن اقیانوس تتیس کهن در نظر گرفته شده اند. بر اساس مطالعات دقیق صحرایی، روانه های کماته ایتی موجود در مجموعه های شاندیز-ویرانی-مشهدو فریمان، به صورت بین لایه ای با رسوبات توربیدایتی زیردریایی پالئوزوئیک بالایی (کربونیفر-پرمین) همراهی می شوند. این سنگ ها دارای طیف وسیعی از رخساره های آتش فشانی بوده و به لحاظ ویژگی های رخساره ای به سه گروه روانه های تفریق یافته، تفریق نیافته و گدازه های بالشی با انواع بافت های خروجی با زمینه شیشه ای و انباشتی و با کانی های اصلی الیوین، کروم اسپینل، کلینوپیروکسن و آمفیبول تقسیم بندی می شوند. در این مقاله با استناد به شواهدی روشن از ویژگی های صحرایی، پتروگرافی، چینه نگاری داخلی و کانی شیمی، سرشت کماته ایتی این مجموعه سنگ ها اثبات شده است. همچنین، برخورد یک تنوره گوشته ای با پهنه فرورانش اواخر پالئوزوئیک (پرمین) تتیس کهن در شمال خاوری ایران به عنوان عامل سنگ زادی درگیر در تشکیل ماگمای کماته ایتی درنظر گرفته شده است. این مدل می تواند به خوبی تنوع سنگی و ویژگی های متفاوت ژئوشیمیایی سنگ های مورد مطالعه را توجیه و تفسیر نماید.

کانسار بهاریه با تناژ تقریبی یک میلیون تن مس، در استان خراسان رضوی و فاصله 30 کیلومتری شمال خاور شهرستان کاشمر قرار دارد. طبق تقسیم بندی های ساختاری زمین شناسی ایران، این ذخیره در پهنه سبزوار و منطقه فلززایی تکنار واقع شده است. کانه زایی بصورت چینه کران در یک افق معدنی با درازای تقریبی 200 متر، ضخامت متغیر 5 تا 10 متر و راستای خاوری-باختری در میزبان آندزیت و ریولیت توف با سن ائوسن میانی، رخداده است. کالکوپیریت و پیریت کانه های سولفیدی اصلی هستند که بورنیت، گالن، اسفالریت، کوولیت، کالکوسیت، مالاکیت و هماتیت به صورت فرعی آنها را همراهی می کنند. طبق شواهد تجزیه ریزکاو الکترونی (EPMA)، بیشینه طلا و نقره به ترتیب معادل 21/0 و 1/0 درصد وزنی در میزبان کالکوپیریت و بیشینه نقره 14/0 درصد وزنی در ترکیب کانی گالن، آشکار شد. براساس بررسی های شیمی کانی، در پیریت های کانسار بهاریه، میانگین نسبت Co/Niبرابر 71/2 بدست آمد که می تواند نشانگر خاستگاه گرمابی آن باشد. با توجه به نتایج زمین دماسنجی نسبتBi /Sb در گالن و ژئوشیمی اسفالریت (تمرکز بالای Cd با مقدار میانگین 92/0 درصد وزنی و نسبت Zn/Cd ناچیز 54/67) شرایط فیزیکوشیمیایی و ترمودینامیکی سیال کانه دار در کانسار بهاریه با کانسارهای گرمابی-ماگمایی دما متوسط همخوانی دارد. دامنه تغییرات ایزوتوپی δ 34S نمونه های کالکوپیریت و پیریت بین 3/7-تا 5/0 پرمیل در تغییر است.

منطقه زاجکان به عنوان بخشی از کمربند ماگمایی طارم-هشتجین، دربرگیرنده توده های گرانیتوئیدی است که به داخل سنگ های آتشفشانی-رسوبی ائوسن نفوذ کرده اند. واحدهای آتشفشانی-رسوبی ائوسن متشکل از تناوب توف و گدازه های اسیدی و حدواسط می باشند. مطالعات سنگ شناسی بیانگر ترکیب گابرو، پیروکسن کوارتز مونزودیوریت، پیروکسن کوارتز مونزونیت و گرانودیوریت برای توده های گرانیتوئیدی است. این سنگ ها دارای ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا بوده و در شمار گرانیت های نوع I متاآلومین قرار می گیرند. در نمودارهای بهنجارشده عناصر کمیاب، این توده ها از الگوی مشابهی برخوردار هستند که می تواند بیانگر ارتباط ژنتیکی آنها باشد. این نمودارها یک الگوی غنی از LILE همراه با بی هنجاری منفی عناصر HFSE را نشان می دهند. الگوی عناصر کمیاب خاکی بهنجارشده نسبت به کندریت نشانگر یک الگوی نسبتاً پرشیب غنی از LREE با نسبت بالای LREE/HREE بوده و نسبت (La/Yb)n در آنها بین 1/9-1/6 است. مجموعه اطلاعات حاصل از مطالعات صحرایی، سنگ شناختی، زمین شیمی و نمودارهای تمایز محیط های زمین ساختی بیانگر اینست که توده-های نفوذی منطقه زاجکان در ارتباط با یک گوشته لیتوسفری غنی شده مرتبط با فرورانش بوده و احتمالاً در یک محیط پس از برخورد تشکیل شده اند.

مجموعه افیولیتی شاهینی در شمال باختری کامیاران که حلقه پیوند افیولیت های کرمانشاه و کردستان است، در راستای زاگرس و زمین درز نئوتتیس، در باختر ایران جای دارد. این مجموعه دربردارنده پریدوتیت های گوشته ای و توالی پوسته ای است. هارزبورژیت کلینوپیروکسن دار و لرزولیت از پریدوتیت های گوشته ای سرپانتینی شده هستند. این سنگ ها با دایک های میکروگابرویی قطع شده اند. توالی پوسته ای دربردارنده گابروهای پگماتیک، ایزوتروپ، دایک های میکروگابرویی، بازالت و آذرآوری های آندزیتی است. توالی رسوبی-آتشفشانی که دربردارنده رادیولاریت، شیل، آهک های پلاژیک، ماسه سنگ و افق های توفی است، روی بخش بیرونی جای گرفته است. برپایه داده های زمین شیمیایی، سنگ های توالی پوسته ای تنوع ترکیبی و سرشت توله ایتی تا کالک آلکالن را نشان می دهند. در نمودارهای تکتونوماگمایی، این سنگ ها بیشتر در گستره ترکیبی مورب و گاه کمان آتشفشانی جای گرفته اند. غنی شدگی عنصرهای LILE، تهی شدگی نسبی از عنصرهای HFSE، غنی شدگی متفاوت عنصرهای LREE و روند تغییرات خطی عنصرهای HREE، نشان از پیدایش ماگما در محیط وابسته به کمان و از خاستگاه گوشته ای ناهمگن با درجات متفاوتی از ذوب بخشی دارد؛ اما کاهش نسبت های Ce/Th، Th/Yb، La/Nb و Ce/Nb نشان دهنده گرایش آنها به محیط های حد واسط میان IAB و MORB است. ژرفای به دست آمده برای محل ذوب سنگ خاستگاه سنگ های منطقه برابربا 50 تا 60 کیلومتر برآورد می شود. این ژرفا نشان دهندة ذوب بخشی در گوشته لرزولیتی اسپینل دار است. ویژگی های صحرایی و داده های زمین شیمیایی نشان دهنده پیدایش افیولیت ها در یک پهنه اقیانوسی در مرز قاره-اقیانوس در بخش شمالی نئوتتیس است.

رشته کوه البرز بخشی از کوهزایی آلپ-هیمالیاست که هنگام کوهزایی سیمیرین و در پی حرکت های رو به شمالِ میکروپلیت ایران مرکزی به سوی اوراسیا پدید آمده و با گذر از دوران های زمین شناسی دچار رویدادهای گوناگونِ کششی و فشارشی از زمان تریاس پایانی تا ولکانیسم های اخیر شده است. گابروهای کومولایی و ایزوتروپ منطقه گشت-ماسوله در البرز به صورت توده های کوچک در سنگ های رسوبی دگرگون شده پالئوزوییک و رسوب های مزوزوییک در نزدیکی سه روستای چپول، گیلونده رود و زودل برونزد دارند. ماگمای سازندة این گابروها با ویژگی کالک آلکالن در یک پهنه زمین ساختیِ تحولی مرتبط با کمان و نیز مرتبط با کشش پدید آمده است. ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسن در این گابروها، 9-4 Fs 49-43 En 51-47 Wo و از نوع دیوپسید است. ارتوپیروکسن نیز از نوع انستاتیت با ترکیب 28-20 Fs 79-71 En 3-0 Wo است. میزان TiO2 کم در ترکیب کلینوپیروکسن نشانه تهی شدگی ماگمای مادر این سنگ ها در هنگام رویداد فرورانش های پیشین در شمال ایران است. محاسبه های دماسنجی به روش های گوناگون برپایه ترکیب پیروکسن نشان می دهد ماگمای مادر این گابروها در دماهای کمابیش کم (نزدیک به 800 درجه سانتیگراد) متبلور شده است. میزان کم Al2O3، Na2O و Cr2O3 در کلینوپیروکسن و ارتوپیروکسن نشان می دهد تبلور ماگمای مادر این گابروها در فشار کم و در سطوح بالایی پوسته روی داده است.