لسان مبین
سال:1400 | دوره:12 | شماره:43 |تعداد مقالات:6

رهیافت نشانه شناسی مایکل ریفاتر متکی بر ساختار گرایی و واکنش خواننده است و در پی بررسی ارجاع نشانه ها به یکدیگر در درون متن برای ایجاد شبکه ای به هم پیوسته از نشانه ها است. اساس این نظریه کشف شبکه معنایی شعر بر پایه تفسیر بر اساس توانش ادبی خواننده است و می کوشد خاستگاه متن را از طریق عبور از خوانش اکتشافی به خوانش پس کنشانه کشف نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی در صدد تحلیل و بررسی فرآیند های نشانه پردازی قصیده «رحله ثانیه لجلجامش» جواد الحطاب بر اساس نظریه ریفاتر برای دریافت لایه های پنهان متن است. سه انباشت جستجو و حرکت، ویرانی و نابودی، و غربت و هجران معنابن های اصلی قصیده را تشکیل می دهد و چهار منظومه توصیفی فقر و بدبختی، مرگ و ایستایی، تاریکی و اختناق و دست یافتن به رستاخیزی و بیداری بیانگر فضای فکری حاکم بر قصیده است. هیپوگرام های قصیده نیز بر محور ظلم و استکبار، اختناق و عدم آزادی بیان و اندیشه، سایه افکندن ناامیدی بر جامعه و تلاش برای رستاخیز و انقلاب می چرخد و ماتریس ساختاری قصیده با دغدغه و نگرانی شاعر آغاز می شود و با جستجوی هادی و منجی ادامه یافته به ناامیدی و مرگ کشیده شده و در نهایت به رستاخیزی، نوزایی و امید منتهی می شود.

عملکرد موسیقایی آواها در آثار هنری نظیر شعر و نثر، خالق اثر را یاری می رساند تا در القای معنای مورد نظرش، توفیق یابد. در حقیقت هر اندازه خدمت رسانی آواها با موفقیت صورت بذیرد، آن اثر از تعالی هنری بیشتری برخوردار خواهد شد. به اذعان دانشمندان غربی نظیر برجشتراسر آلمانی، هندیان و عربان در مطالعات آوایی گوی سبقت را از اندیشمندان اروپایی ربودند و بیان داشتند که آواها با توجه به متغیرهای خاصی که در شدت و نرمیآنان است، مدلول های معنایی خاصی را از متن به همراه تصویرسازی ذهنی از واقعیت شخصیتی شاعر فرادید مخاطب قرار می دهند. این تحقیق بر آن است با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مهم ترین مدلول های آوایی-معنایی در سروده مدح فاتک اثر ابو طیب متنبی بپردازد. با بررسی این سروده به این دریافت می رسیم که شاعر با بهره جستن از حروف مجهور که با نوعی شدت و فخامت در کلام همراه است و با به خدمت گرفتن واژگان حسی و همچنین واژگانی که همگی از یک حوزه معنایی هستند به طور ضمنی خواستار مجسم کردن بخشش و کرم فاتک و حب درونی خویش نسبت به ممدوح شده است. شاعر با به کارگیری حروف روان مثل « لام»، «میم»، « راء» و « نون» که جزو واضحترین حروف عربی است، در پی آنست که صفات پسندیده ممدوح خویش یعنی فاتک را به گوش مخاطب برساند.

اصطلاح «مکان سوم» توسط ری اولدنبرگ، جامعه شناس شهری نزدیک سالهای 1990 ابداع شد تا مکان هایی را تشریح کند که مردم را بدون برنامه ریزی، ناگهانی و به طور خلاقانه در جهت ساخت اجتماع دور هم جمع می کند. مکان سوم، مکانی عمومی می باشد که نه خانه، به عنوان «مکان اول» و نه محل کار، به عنوان «مکان دوم»است. از این رو باغ ها، پارک ها، قهوه-خانه ها، کافی شاپ ها، رستوران ها، کتابخانه ها، مراکز اجتماعی و هر موسسه ای که باعث سلامت اجتماعی افراد بشود، به عنوان قلب سرزندگی جامعه و مکان سوم شناخته می شود. رمان «خان الخلیلی» نجیب محفوظ، دارای دو مکان محوری سوم یعنی قهوه خانه و کازینو می باشد که هر کدام نقش قابل توجهی در تحول زندگی دو شخصیت اصلی رمان (احمد و رشدی) دارد. این پژوهش بر آن است به شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر نظریه ری اولدنبرگ درباره هویت مکان های سوم به تحلیل ویژگی های هویتی این دو مکان سوم و نیز تقابل هویتی حاصل از آن در رمان مذکور بپردازد. نتایج گویای آن است که قهوه خانه و کازینو دارای ویژگی های هویتی منحصر بفردی مثل: خنثی بودن، هم سطح کنندگی، جدی نبودن، گفتگو، دست یابی آسان و مشتری های ثابت می باشد.

هیفا بیطار از نویسندگان به نام سوری است که عمده آثار وی را داستان های کوتاهی با رنگ فمنیستی و با مضمون رنج های اجتماعی شکل می دهد. مجموعه داستان «ضجیج الجسد» از جمله آثار وی است که در آن با نگاه ریزبینانه و نقادانه به مسایل اجتماعی و به ویژه مسایل مربوط به زنان پرداخته است. عنصر «کشمکش» از پایه های اساسی در طرح این مجموعه است که جذابیت خاصی به داستان های آن بخشیده است. در این پژوهش، به شیوه توصیفی-تحلیلی کشمکش های سه داستان «ضجیج الجسد»، «دموع الشیطان» و «قلب فارغ» که هر کدام در پیشبرد داستان، نقشی خاصی را ایفا نموده اند مورد بررسی قرار گرفته است؛ بررسی ها نشان می دهد که در این داستان ها، انواع کشمکش های درونی، اجتماعی، ذهنی، گفتاری و جسمانی مشهود است و در این میان، کشمکش های ذهنی حجم بیشتری را به خود اختصاص داده اند. نکته قابل توجه این است که کشمکش های داستان ها و گره های آن ها تناسب زیادی با تفکر نویسنده دارد؛ انتخاب شخصیت ها و همچنین کشمکش ها نیز برای نمایش موضوعی اجتماعی همچون فقر، طلاق، فاصله اجتماعی و. . . بوده است؛ امری که به طور مشخص در هر سه داستان مذکور دیده می شود. بطور کلی نقش اصلی کشمکش ها در این داستان ها، پیوند اجزای آن و حفظ سیر منطقی حوادث داستان از حیث رابطه علی است.

گرماس ناقد ساختارگرای فرانسوی در مقام معناشناس، با مطالعه و بررسی معنا و ساختارهای معنایی، فرضیه مدل کنشی را مطرح کرد تا نقش شخصیتها در روایت بهتر آشکار شود. در این فرضیه سه رابطه با هم ترکیب می شوند، رابطه خواست، پیام رسانی و کنشی که از سه الگوی دوتایی: کنش گزار/ کنش پذیر، کنشگر/ هدف، کنش یار/ ضد گنشگر تشکیل شده است. رمان «مصابیح اورشلیم» علی بدر از جمله بهترین رمانهای معاصر عراق است که مساله درگیری اعراب و اسراییل را به شکل کامل دربردارد و دوره طولانی از تاریخ فلسطین را شامل می شود ونویسنده متناسب با طرح رمان، شخصیات ها را از میان جامعه علمی و فرهیختگان معاصر جهان عرب انتخاب کرد که نشان از آگاهی وحساسیت وی در این گزینش دارد. هدف از این نوشتار، واکاوی این رمان و تحلیل شخصیت ها و کنش های آن بر مبنای نظریه کنشی گرماس به روش توصیفی تحلیلی است تا نحوه تولید معنا و شکل گیری رویدادهای رمان بدست این شخصیت ها وکنشگران تبیین شود، علاوه بر این مخاطب نقش ادوارد سعید، شخصیت اصلی و قهرمان حقیقی در سراسر رمان در کنار دیگر کنشگران در پیشبرد روایت به سمت اهداف وخواسته های نویسنده را دریابد. یافته های پژوهش نشان می دهد که بحران هویت و جستجو برای یافتن هویت ملی، طرح اصلی و هسته مرکزی رمان است که چالش عمده شخصیت ها و کنشگران و محور و محرک کنش آنهاست و نویسنده در بستر تقابل میان شخصیت هایی با یک ملیت یا ملیتی متفاوت.

دو مفهوم بنیادی و هویت ساز «خود» و «دیگری» یکی از مهم ترین زمینه های مطالعات فرهنگی در عصر حاضر است. این قبیل مطالعات با فراهم آوردن زمینه مناسب برای شناخت هرچه بیشتر و دقیق تر ملت ها از یکدیگر، ضمن افزایش خودباوری و شناخت از خود، می تواند زمینه را برای برقراری تعامل مثبت و سازنده ملت ها با یکدیگر نیز مهیا نماید. پژوهش هایی از این دست در حوزه ادبیات به دانش تصویرشناسی موسوم است که از اوایل قرن نوزدهم برای نخستین بار در آثار اندیشمندان فرانسوی شکل گرفت. ادبیات سفرنامه ای به فراخور ماهیت آن، می تواند یکی از مناسب ترین بسترها برای مطالعات از این دست باشد. پژوهش پیش رو، با روش توصیفی-تحلیلی به مطالعه و بررسی سه سفرنامه حج معاصر عربی مربوط به سال های 1349-1359ق یعنی سفرنامه شکیب ارسلان، محمد حسین هیکل و محمد لطفی جمعه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که مفهوم «خود»، بیشتر در قالب خود مسلمان و خود عرب؛ و مفهوم دیگری در قالب دیگری غرب، دیگری ترک، دیگری وهابی، دیگری شیعه و دیگری غیر مسلمان نمود یافته است.