سیاست دفاعی
سال:1399 | دوره:28 | شماره:110 |تعداد مقالات:6

نبود نظام امنیت جمعی در غرب آسیا مسیله ای بنیادین برای دولت های منطقه است. اینکه چرا یک نظام امنیت جمعی در منطقه وجود ندارد و چگونه سیاست های دفاعی امکان امنیت جمعی را محدود ساخته است؟ و چه راهکارهایی برای برون رفت از این وضعیت وجود دارد؟ از مهم ترین پرسش های مطرح شده در این رابطه است. ایده اصلی این نوشته آن است که رابطه سیاست دفاعی و نظام امنیت جمعی یک رابطه متقابل است و سیاست دفاعی در واکنش به محیط امنیتی منطقه ای شکل گرفته و تاثیر آن بر محیط امنیتی می تواند به ساختارهایی از جامعه امن منطقه ای تا نظام امنیت جمعی، موازنه پایدار، موازنه شکننده و یا بحران منطقه ای منجر شود. در مورد غرب آسیا نیز محیط منطقه ای قطبی شده، مداخله پذیر و بحرانی در تعامل با محیط های داخلی متاثر از نگرش متعارض نخبگان، نبود اولویت های همکاری جویانه و انگیزه های هجومی، شرایط را به سوی یک موازنه شکننده و بحرانی سوق داده و مانعی اساسی برای نظام امنیت جمعی رقم زده است. برای بررسی این ایده با استفاده از روش تحلیل کیفی داده های موجود به ارایه مبانی نظری، بررسی محیط منطقه ای غرب آسیا، سیاست دفاعی دولت های مهم آن و نیز ساختار نظام منطقه ای و پیامدهای آن پرداخته ایم.

توسعه ارتباطات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و. . . با کشورهای منطقه امریکایی لاتین در دو دهه گذشته ازجمله رویکردهای مهم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است. دراین میان، آنچه اهمیت دارد، تبیین و بهینه سازی الگوی رفتاری جمهوری اسلامی ایران نسبت کشورهای امریکای لاتین درراستای منافع ملی و متناسب با تحولات ساختاری نظام بین الملل می باشد. برهمین اساس، هدف اصلی این پژوهش؛ «تبیین بنیان های ژیوپولیتیک، ترسیم وضعیت کنونی و ظرفیت ها و چالش های آتی سیاست ایتلاف جمهوری اسلامی با منطقه امریکای لاتین» است. لذا در این پژوهش که از نوع توصیفی تحلیلی با جمع آوری داده های کتابخانه ای است، تلاش شد به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که «سیاست ایتلاف در رویکرد جمهوری اسلامی ایران به منطقه امریکای لاتین واجد چه مشخصه هایی است؟ » در پاسخ، ضمن طرح سوالات فرعی و با بهره گیری از مبانی نظری مبتنی بر «عمق راهبردی» و «موازنه نرم»، این فرضیه اصلی ارایه می شود که «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران درقبال منطقه امریکای لاتین مبتنی بر سیاست ایتلاف با تاکید توامان بر هویت ارزشی و ضرورت های افزایش منزلت ژیوپولیتیک جهت مقابله با نظام هژمونیک تبیین می شود». این سیاست ایتلاف شامل مولفه های: هنجارمحوری، فرصت انگاری، توسعه عمق راهبردی و منفعت محوری است. برهمین اساس نیز ایران در سطوح و ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و. . . باید لحاظ داشتن ظرفیت های امریکای لاتین و چالش های موجود (آنچنان که در متن پژوهش تشریح شده است) سیاست ایتلاف را درپیش گیرد.

یادگیری فناورانه به عنوان یکی از محورهای اصلی توانمندسازی فناورانه در بخش ها و صنایع کشورهای مختلف مانند حوزه دفاع به شمار می رود. در این امتداد، صنایع دریایی از مهم ترین بخش های دفاعی به حساب می آیند که تقویت و تجهیز آنها به ارتقای سطح اقتدار دفاعی کشور منجر می شود. مقاله حاضر درصدد مطالعه تطبیقی مسیر پیشرفت صنایع کشتی سازی کشورهای ژاپن، کره جنوبی و چین، به عنوان کشورهای پیشرو و کشورهای ترکیه و برزیل، به عنوان کشورهای درحال توسعه و مقایسه یافته ها با صنعت موردمطالعه در داخل کشور و درنهایت، ارایه مدل یادگیری فناورانه در صنایع دریایی حوزه دفاع است. رویکرد پژوهش حاضر، کیفی است و از روش مطالعه موردی به عنوان راهبرد پژوهش استفاده شده است. داده ها ازطریق 13 مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته با متخصصان صنایع دریایی حوزه دفاع جمع آوری شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد صنایع دریایی حوزه دفاع کشور از توانمندی لازم به منظور طراحی و ساخت تجهیزات موردنیاز به صورت کاملا بومی برخوردارند، اما ارتقای سطح قابلیت های یادگیری فناورانه به منظور ایجاد تغییرات عمده در ماهیت محصول و یا فرایند آن و ورود به مرحله نوآوری رادیکال ضروری است. ازطرف دیگر، باتوجه به شرایط حاکم بر کشور و صنایع دفاعی، یادگیری غالب بیشتر به صورت غیررسمی است و درصورت ایجاد زیرساخت یادگیری رسمی، صنایع دریایی قابلیت حرکت جدی تر در مرزهای دانش را دارا خواهد بود. درمجموع با وجود پیشرفت های چشمگیر سال های اخیر، برخورداری از برنامه منسجم، مدون و به روز درراستای توسعه روزافزون صنایع دریایی در حوزه دفاع ضرورت دارد.

در پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی به بررسی حضور نظامی امریکا در اروپا و دلایل ژیوپولیتیک، ژیواکونومیک و راهبردی جابه جایی این پایگاه ها که موجب تغییر موازنه از غرب به شرق اروپا شده، پرداخته است. منشا حضور نظامی و ایجاد پایگاه های نظامی امریکا در اروپا به جنگ جهانی اول و در سطحی گسترده به جنگ جهانی دوم بازمی گردد. الزامات جنگ سرد این فرصت را برای امریکا فراهم کرد تا با هدف و بهانه مقابله با کمونیسم و بلوک شرق و جلوگیری از نفوذ آن در کشورهای اروپای غربی، پایگاه های نظامی خود در این قاره را دایمی کند. کشورهای آلمان، ایتالیا، انگلیس، اسپانیا، یونان و پرتغال به طور سنتی کشورهایی هستند که امریکا بیش از هرجای دیگر اروپا در آنها دارای پایگاه نظامی است. بااین حال از اوایل قرن 21 میلادی به دلایل مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی نظامی، راهبردی و ژیوپولیتیک اقداماتی درخصوص تعطیلی برخی پایگاه ها و جابه جایی آنها به اروپای شرقی و جنوب شرقی شروع شده است. فرضیه مقاله این است که عزیمت پایگاه های امریکا به سمت اروپای شرقی ذیل سه منطق اقتصادی، راهبردی و ژیوپولیتیک قابل بررسی است. دراین راستا، هزینه های بالای نگهداری نیروها در اروپای غربی، وجود فضاهای مناسب در شرق اروپا برای انجام رزمایش های نظامی گسترده، سختگیری های بیشتر نهادهای محیط زیستی و افکار عمومی در کشورهای اروپای غربی، حضور نظامی در دموکراسی های نوپای اروپای شرقی و نزدیکی به مناطق عملیاتی در قفقاز و غرب آسیا از مهم ترین دلایل جابه جایی پایگاه های نظامی امریکا از غرب به شرق اروپا می باشد.

از زمان به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، امریکا به شیوه های مختلف کوشید تا جمهوری اسلامی ایران را به میز مذاکره درخصوص مسایل هسته ای، موشکی و منطقه ای بازگرداند. این گزینه ها از تهدید و تشویق شروع و به گزینه تحریم و نهایتا ترور سردار شهید قاسم سلیمانی که نوعی اعلام آشکار جنگ بود ختم شد. اقدامات خصمانه امریکا پس از ترور سردار شهید قاسم سلیمانی نیز تداوم یافت و این بار شکل و قالب جنگ روانی به خود گرفت. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که ترامپ در جنگ روانی اخیر علیه جمهوری اسلامی ایران از چه شیوه ها و تاکتیک هایی استفاده نمود؟ برای پاسخ به سوال فوق از دو روش تحلیل محتوای کیفی و نیز روش توصیفی تحلیلی استفاده شد. بدین صورت که ابتدا با مطالعه کتابخانه ای، شیوه های جنگ روانی شناسایی شد. سپس با انتخاب واحد تحلیل جمله، به صورت هدف مند و تمام شمار مصادیق با الگوها انطباق داده شد (براساس راهبرد قیاسی). یافته های پژوهش نشان داد مهم ترین تاکتیک های جنگ روانی امریکا عبارت بودند از: دشمن سازی، برچسب زدن، اهریمن سازی، تفرقه افکنی، فرافکنی، دروغ بزرگ، بزرگ نمایی، کوچک نمایی، تحقیر و تضعیف سازی، انتشار اطلاعات به صورت قطره چکانی، چینش خبری، اسطوره سازی و تظاهر به یکپارچگی. به نظر می رسد ناکامی امریکا در دستیابی به تمامی اهداف درنظرگرفته شده برای ترور سردار سلیمانی ازجمله عوامل روی آوردن ترامپ به این جنگ روانی بوده است.

جنگ اعم از پیشگیرانه، پیش دستانه، تحمیلی، سنتی، مدرن برق آسا، فرسایشی تمام عیار، محدود، منظم یا نامنظم، همگون و ناهمگون (متقارن و نامتقارن) و همتراز و ناهمتراز از منظر مکاتب مختلف و نظام سیاسی کشورها و بر مبنای ارزش های حاکم بر آن نظام ها، تحت تاثیرعوامل مختلفی شکل می گیرد. نظر به نگاه متفاوت اسلام به عنوان خاتم ادیان الهی به علل شکل گیری این پدیده (جنگ)، هدف این پژوهش بررسی علل وقوع جنگ از منظر مبانی ارزشی و آموزه های دین مبین اسلام می باشد و به این پرسش اساسی پاسخ می دهد: از منظر مبانی ارزشی و آموزه های دینی چه عواملی در شکل گیری پدیده جنگ تاثیرگذار هستند؟ براین اساس عوامل شانزده گانه شناسایی شده اند که به طور صریح و روشن به تبیین علت های وقوع جنگ از منظر این مکتب پرداخته اند. این نوشتار که نتیجه یک طرح پژوهشی است، از حیث هدف، تحقیقی کاربردی، از حیث سطح تحلیل، برخوردار از ماهیتی توصیفی و تحلیلی و از حیث رویکرد و طبقه بندی روش متکی به روش کتابخانه ای است. عوامل شانزده گانه احصاء شده طیف کاملی از امنیت پایدار تحت عنوان پنج ظرفیت برای نظام اسلامی شکل می دهد که در مبحث نتیجه گیری به آن اشاره شده است.