محیط شناسی
سال:1383 | دوره:30 | شماره:36 |تعداد مقالات:14

هدف اصلی این مقاله مطالعه عوامل گوناگون اجتماعی و اقتصادی می باشد که بر تمایل به پرداخت برای محافظت از محیط زیست تبریز از سوی آنان تاثیر می گذارد. پژوهش حاضر از دو بخش اصلی تشکیل یافته است: نخست برآوردی از وضعیت کنونی مکان مورد مطالعه از لحاظ اقتصادی, اجتماعی, و محیط زیستی, و دوم تحلیل یافته های تحقیق مستخرج از دیدگاه و رویکردهای مردم. روش ارزیابی مشروط به منظور تحلیل آماری و تبیین رابطه بین پارامترهای مختلف و میزان تمایل به پرداخت مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که هر فرد مایل است به طور متوسط ماهیانه مبلغ 41140 ریال جهت حفاظت از محیط زیست بپردازد.

آلودگی خاک و تجمع فلزات سنگین در محصولات کشاورزی در مناطق صنعتی یکی از مهم ترین مسائل محیط زیستی است که زندگی گیاهان، حیوانات و انسان را تهدیـد می کند. هدف از این تحقیق، بررسی پراکنش آهن، روی و سرب در خاک و محصولات کشاورزی در منطقة اطراف مجتمع فولاد مبارکه بوده است. در این تحقیق بر اساس نقشه های رده بندی خاک و طبقه بندی اراضی، پنجاه ناحیه در جهت باد غالب(جنوب غربی- شمال شرقی) مجزا گردید. در هر منطقه از 4 عمق (5-0 ، 10-5 ، 20-10 و 40-20 سانتیمتری) نمونه برداری گردید و در مجموع تعداد 200 نمونه خاک تهیه شد. غلظت آهن، روی و سرب قابل استخراج با DTPA(1) در نمونه های خاک اندازه گیری شد. همچنین غلظت این عناصر در اندام هوایی 36 نمونه از نوزده نوع محصول کشاورزی عمده در این مناطق اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که حداکثر غلظت آهن ‏‏ قابل استخراج با DTPA در دو محل در فواصل 8 و 20 کیلومتری جنوب شرقی مجتمع فولاد و در لایه 5-0 سانتیمتری خاک به ترتیب 2/221 و 4/224 میلی گرم در کیلوگرم خاک بوده است. حداکثر غلظت روی قابل استخراج با DTPA در جنوب شرقی مجتمع فولاد و در لایه 5-0 سانتیمتری خاک برابر 16 میلی گرم در کیلوگرم خاک بوده و حداکثر غلظت سرب ‏‏ قابل استخراج با DTPA در غرب مجتمع فولاد و در لایة 5-0 سانتی متری خاک، برابر 3/14 میلی گرم در کیلوگرم خاک بوده است. حداکثر غلظت آهن در اندام هوایی برنج، گندم و لوبیا در جنوب شرقی مجتمع فولاد مبارکه، به ترتیب 2290 ، 1710 و 7/2006 میلی گرم در کیلوگرم مادة خشک گیاهی بوده است که نسبت به میانگین غلظت آهن در مادة خشک گیاهی (100 میلی گرم در کیلوگرم) بالاست. حداکثر غلظت روی در اندام هوایی گوجه فرنگی در شمال مجتمع فولاد مبارکه، برابر 3/493 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک گیاهی بوده است که نسبت به میانگین غلظت روی در ماده خشک گیاهی (20 میلی گرم در کیلوگرم) بالاست.

نخستین پروژه شهرک گلخانه ای کشور در استان گیلان، شهرستان رشت، در زمینی به مساحت 400 هکتار، مرکب از یکهزار گلخانه، مورد طرح ریزی قرار گرفته است. دو موضوع اساسی که در مورد عملیات گلخانه داری و پروژه شهرک گلخانه ای صدق می کند، تولید متمرکز و بروز آثار تجمعی محیط زیستی است. ویژگی تولید متمرکز موجب می شود که در کنار تکرار دوره پرورش در واحد زمان، به دلیل مصرف مواد اولیه بیشتر، گلخانه ها نسبت به کشت محصول مشابه در شرایط مزرعه، همراه با تولید بیشتر، ضایعات و پسماندهای زیادتری نیز داشته باشند. از طرف دیگر طرح شهرک گلخانه ای، مجموعه ای از گلخانه های متعدد به همراه تأسیسات و فعالیت های جانبی خواهد بود که در محدوده فضایی مشترک متمرکز می گردند و بنابراین آثار هر یک از واحدهای انفرادی گلخانه ها و عملیات مرتبط در همان فضا جمع خواهند شد که به آن آثار تجمعی محیط زیستی می گویند. یافته های مطالعات ارزیابی آثار محیط زیستی صورت گرفته که مقاله حاضر، نتیجه آن است؛ با به کارگیری روش ماتریس لئوپولد، بیانگر آن است که در بخش پیامد هر ریز فعالیت بر محیط، 9 درصد از ریزفعالیت ها در موارد ضدعفونی محیط کشت، کوددهی، کنترل آفات و بیماری ها، زهاب های گلخانه ها و محوطه، تولید فاضلاب های انسانی و مواد زاید جامد، نگهداری مواد سوختی و سوانح احتمالی در صورت لحاظ ننمودن اقدامات اصلاحی لازم دارای تخریب زیادند و همچنین در بخش پیامد طرح، بر هر ریز عامل، 4 درصد از عوامل محیطی، از جمله کیفیت شیمیایی خاک و بهداشت و سلامت انسانی، دچار تخریب شدید و در مورد کیفیت آبهای زیرزمینی، دچار تخریب بسیار شدید می گردند. و در مجموع، پروژه، صرفاٌ با لحاظ کردن گزینه های اصلاحی و طرح های بهسازی مورد قبول است.

پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه منطقه ای است کوهستانی با مساحت 16200 هکتار در حدود 95 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ساری که بین حدود جغرافیایی "4 ˚36 الی "10 ˚36 عرض شمالی و "23 ˚53 الی "40 ˚53 طول شرقی واقع شده است. این منطقه از نظر ویژگی های بوم شناختی نظیر آب و هوا, توپوگرافی, خاک و زمین شناسی متنوع است. حداقل ارتفاع منطقه 800 متر و حداکثر آن 2860 متر است. اقلیم منطقه, مطابق اقلیم نمای آمبرژه برای ارتفاع 800 تا 2000, مرطوب سرد و برای ارتفاع بالاتر از 2000 متر, نیمه خشک و سرد است. پوشش گیاهی منطقه, مطابق تقسیم بندی پوشش گیاهی ایران توسط فری و پروست و با استفاده از اطلس کاربری و پوشش اراضی استان مازندران, نقشه توپوگرافی 1:50000 و مشاهدات صحرایی در مقیاس ریختار, شناسایی و نامگذاری گردید. در مجموع پنج ریختار گیاهی(جنگل, درختزار, درختچه زار, بالشتکی خاردار, خزان شونده سردسیری) شامل: جنگل انبوه از نوع جنگل کوهستانی خزری, درختزار از انواع درختزار پهن برگ خزان شونده سردسیری و درختزار سوزنی برگ همیشه سبز مقاوم به سرما, درختچه زار از انواع درختچه زار پهن برگ خزان شونده سردسیری بدون همیشه سبز, درختچه زار خزان شونده سردسیری، تنک خشکی پسند و درختچه زار سوزنی برگ همیشه سبز, تشکیلات بالشتکی خاردار تنک و علفزار تشخیص داده شد. برای هر ریختار گیاهی گونه های مهم معرف ریختار, محدوده ارتفاعی پراکنش, برخی شرایط اکولوژیک و عکسی ارائه گردیده است.

مطالعة تکثیر و پرورش در اسارت جبیر، یکی از گونه های در معرض انقراض ایران با زنده گیری 5 رأس (2 نر و 3 ماده) از پناهگاه حیات وحش نای بندان طبس آغاز شد. جبیرهای زنده گیری شده به یک ناحیة محصور شده به وسعت 30 هکتار در شیراحمد سبزوار منتقل شدند. شاخص های رفتاری و زیستی گونه جبیر از قبیل تغذیه، جفت گیری، قابلیت تولید مثل، نرخ مرگ و میر، رشد جمعیت و همچنین رفتار آنها در مقابل انسان در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفت. مشاهدات این تحقیق (در مدت 5 سال) نشان داد که توزیع جنسیت در بین برّه هایی که هر سال متولد شده اند برابر نمی باشد. همچنین نرخ زادوولد و مرگ و میر و رشد جمعیت برای هر سال محاسبه گردیده است. قلمروطلبی در بین نرها در فصل جفت گیری به درگیری شدید و متعاقباً به مرگ نرهای جوان انجامید. اولین بلوغ در ماده ها در سن 6 ماهگی و اولین زایمان نیز در 11 ماهگی مشاهده گردید. به طور کلی رشد جمعیت جبیرها در ناحیة محصور به جز در سالهای اول قابل توجه بوده با این حال نرخ بالای مرگ و میر آنها، از رشد جمعیت در طول سالهای اول انتقال آنها جلوگیری کرد.

با افزایش جمعیت، زواید تولید شده توسط جوامع مختلف و تأثیرات آنها بر محیط افزایش یافته است. فاضلاب های شهری به دلیل تنوع آلاینده ها و حجم زیاد، دارای دامنه و شدت اثر زیادی بر محیط است. در میان آلاینده های مختلف فاضلاب های شهری، عناصر مغذی (ازت و فسفر) به دلیل تأثیر در اکوسیستم های آبی و بر هم زدن تعادل آنها از اهمیت خاصی برخوردار است. از آنجایی که در فرایندهای بیولوژیکی، عوامل متعددی در بازده فرایند موثر است، در این مطالعه اثرات نسبت COD/N و COD/P در بازده حذف عناصر مغذی (ازت و فسفر) در فرایند لجن فعال با راکتور ناپیوسته متوالی مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه به صورت توصیفی- تحلیلی مقطعی و به مدت 6 ماه با استفاده از یک راکتور ناپیوسته متوالی به حجم مفید 18 لیتر بر روی فاضلاب شهری وارد شونده به یکی از تصفیه خانه های فاضلاب تهران انجام شد. علت انتخاب فاضلاب شهری برای مطالعه این است که نتایج حاصل از هر نوع مطالعه ای بر روی چنین فاضلاب هایی با تغییرات جزئی در شهرهای مختلف کشور کاربرد دارد. نتایج حاصل از مطالعه نشان داد که با افزایش نسبت COD/N از 5/8 به 8/14، میزان نیترات باقیمانده در پساب از mg/l 3/12 به mg/l 3/4 کاهش یافت و با افزایش نسبت COD/P از 4/31 به 99/46، بازده حذف فسفر از 56 درصد به 71 درصد افزایش داشت. این نتایج نشان می دهد که سیستم SBR در بار آلی بالا توانایی زیادی در حذف عناصر مغذی دارد. علاوه بر این، بررسی تأثیرات درجه حرارت در بازده حذف در این مطالعه نشان داد که حداقل بازده حذف فسفر در دمای 10 درجه سانتیگراد اتفاق افتاده و راندمان حذف فسفر در دمای بالای 10 درجه سانتیگراد و کمتر از 10 درجه سانتیگراد اختلاف چندانی ندارد.

در این مقاله، پوشش گیاهی بر اساس روش بررسی اکولوژیک امریکایی - انگلیسی در منطقه قامیشله مریوان مطالعه شد. در این روش، نمونه هایی از پوشش گیاهی که به عنوان مجموعه ای از گونه های گیاهی تعریف می گردند بر مبنای توزیع شان در کنار یکدیگر، در قالب گروهی در نظر گرفته شدند. روش نمونه برداری تصادفی سیستماتیک با تعداد 76 قطعه نمونه و سطح 256 مترمربع انتخاب گردید. برای تعیین گروه گونه های اکولوژیک از روش تلفیقی تحلیل خوشه ای (Cluster Analysis)، تحلیل دو طرفه گونه های معرف (Tow Way Indicator Species Analysis) و ضرایب تشابه استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که در منطقه فوق الذکر 6 گروه گونه ای اکولوژیک وجود دارد. گونه های معرف این گروه ها شامل Quercus libani, Trifolium campestre, Pistacia atlantica, Pyrus syriaca, Quercus infectoria و Teucrium polium است.

آب یک منبع حیاتی و کمیاب است، به همین دلیل، کیفیت آب برای مصارف انسانی در درجه اول اهمیت قرار دارد. مشخصه های فیزیکی و شیمیایی تشکیل دهنده "کیفیت آب" عبارتند از خلوص،شفافیت، نرمی (سبکی)،شوری،فقدان یا پایین بودن میزان عناصر افزودنی به آن.سرب و مس را می توان دو عامل عمده آلاینده های آب آشامیدنی به شمار آورد، زیرا مصرف بیش از حد مجاز این دو عنصر سبب افزایش خطر و احتمال بروز انواع بیماری ها می گردد. در این بررسی غلظت این دو عنصر در آب آشامیدنی شهر تهران توسط دستگاه اسپکترومتری جذب اتمی، اندازه گیری شده است. آزمایش بر روی 180 نمونه آب برداشتی از آبهای ورودی و خروجی چهار تصفیه خانه تهران و آب لوله کشی مناطق مختلف شهر تهران به عمل آمد. نمونه های آب، شامل آب لوله های سرد،گرم و جوشیده باقیمانده از سماور یا کتری منازل مسکونی است. میزان مس در آب سرد 2/6 نانوگرم بر میلی لیتر ، در آب گرم 2/8 نانوگرم بر میلی لیتر و در آب جوشیده 0/4 نانوگرم بر میلی لیتر است. به همین ترتیب میزان سرب در آب سرد 1/1 نانوگرم بر میلی لیتر ، در آب گرم 2/1 نانوگرم بر میلی لیتر ودر آب جوشیده 7/0 نانوگرم بر میلی لیتر است. بر پایه ارقام به دست آمده و مقایسه آن با استانداردهای آب آشامیدنی ایران مشخص گردید ، غلظت مس پایین تر از حد مطلوب استاندارد (50 نانو گرم بر میلی لیتر) و غلظت سرب تا حدودی بالاتر از حد مطلوب استاندارد (صفر) است.

بر مبنای سیستم طبقه بندی ادواردی، در نقشة شبکه جهانی ذخیره گاههای زیستکره سال 1995میلادی،جایگاه ذخیره گاه زیستکره میانکاله ایران، که در سال 1975 میلادی در بیوم سیستم های مختلط کوهستانی بیان شده بود، دربیوم جنگل های بارانی معتدله و نیمه استوایی ذکر شده است. با توجه به اینکه سیستم طبقه بندی ادواردی در مقیاس بزرگ برای استفاده در سطح جهانی و منطقه ای است، ممکن است قادر به تفکیک انواع زیستگاه های موجود در یک پروانس جغرافیای زیستی نباشد، به همین دلیل به منظور تبیین نظریـة ادواردی و بررسی اختلالات احتمالی طبقه بندی مذکور، با توجه به نقش پوشش گیاهی در معرفی وتفکیک پروانس های جغرافیای زیستی، پوشش گیاهی این ذخیره گاه ، با نگرشی بوم شناسانه، مورد مطالعه قرار گرفت. در این تحقیق، روش آنالیز خوشه ای برای طبقه بندی جوامع گیاهی و روش رسته بندی برای تجزیه و تحلیل روابط عوامل محیطی (سطح ایستابی و شوری آب وخاک ) با جوامع گیاهی، استفاده شد. فلور منطقه با بیش از 200 گونه، به طور عمده با منشا اروسیبری و ایران- توران و با داشتن بیش از 90درصد گونه های علفی یکساله وپایا، معرف منطقه غیر کوهستانی است که می تواند مؤید نظریـة دوم باشد. شایان ذکر است که در حال حاضر تشکیل اجتماعات گیاهی میانکاله بیشتر تحت تاثیر سطح ایستابی و شوری آب وخاک تشخیص داده شده که معرف مناطق ساحلی و تالابی است. در ارتباط با نظریـة ادواردی به نظر می رسد، به استناد مدارک موجود و با نگرشی دیرینه و بوم شناسانه به دست نوشته های سال های 1007 تا 1292هجری قمری، قبل از انفصال زیستگاه زمستانی میانکاله از جنگل های هیرکانی البرز، در اثر توسعـة شهرها و مراکز صنعتی، جایگاه ذخیره گاه زیستکره میانکاله، به عنوان یک واحد، در بیوم جنگل های بارانی معتدله قرار داشته است. در زمان کنونی با توجه به تغییرات پدید آمده اقلیمی - اکولوژیکی، تعیین جایگاه ذخیره گاه میانکاله در طبقه بندی زیست جغرافیایی کار دشواری است.

با توجه به نقش مهم پرندگان مهاجر آبزی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی استان گیلان و نیز ضرورت بهینه سازی وضعیت مدیریتی، تعداد جمعیت و میزان برداشت پرندگان آبزی زمستان گذران در استان گیلان مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج بررسی های میدانی حاصل از آماربرداری پرندگان مهاجر در تالاب های استان که از تاریخ 15/10/1380 لغایت 4/11/1380 همگام با سرشماری نیمه زمستانة پرندگان مهاجرآبزی سازمان بین المللی تالاب ها در 23 منطقه و به روش (Total count) انجام گرفت، در مجموع جمعیتی معادل 607914 قطعه پرنده متعلق به 12 تیره را نشان داد. همچنین نتایج حاصل از سرشماری پرندگان صید و شکار شده در استان گیلان طی فصل شکار بیانگر این است که در مجموع 42 گونه متعلق به 8 تیره با جمعیتی معادل 393693 پرنده در 3 شهر رشت، لنگرود و بندرانزلی شناسایی و مورد شمارش قرار گرفته که خانوادة مرغابی (Anatidae) با 15 گونه و 249686 قطعه، بیشترین تعداد را داراست. برآورد ارزش ریالی گونه های شکار شده در مجموع، رقمی معادل 3771213000 ریال را نشان داد که اردک سرسبز با 1312875000 ریال دارای بیشترین بها در بین سایر گونه های شکار شده بود.

منطقه گدوک در حدفاصل دو شهر ورسک و فیروزکوه در البرز مرکزی قراردارد. مساحت این منطقه 3113 هکتار و دارای دو زیرحوزة آبریز در جهات شمال شرقی و جنوب غربی است. پوشش گیاهی این منطقه شامل 406 گونه و تقسیمات تحت گونه ای از 62 خانواده و 262 جنس است که در سه ریختار اصلی بوته زار(2)، ریختار درختچه زار آمیخته با درختان پراکنده(3) و ریختار درختان- درختچه های پهن برگ(4) و درخت زار(5) انتشار دارند. مطالعة شکل زیستی گیاهان در ریختارها نشان داد که در ریختار بوته زار همی کریپتوفیت ها با 55/55 درصد و کامفیت ها و تروفیت ها هر یک با 16/16 و 16/16 درصد، فراوانی داشته اند. در ریختار درختچه زار آمیخته با درختان پراکنده، همی کریپتوفیت ها و تروفیت ها، به ترتیب دارای 62 و 18/13 درصد فراوانی بودند و در ریختار درختان - درختچه های پهن برگ و درخت زار، همی کریپتوفیت ها و فانروفیت ها، به ترتیب با 1/61 و 55/15 درصد، اشکال زیستی را تشکیل می دهند. از نظر جغرافیای گیاهی، ریختار بوته زار با 8/68 درصد عناصر ایرانی - تورانی و ریختار درختچه زار آمیخته با درختان پراکنده با 55 درصد عناصر ایرانی - تورانی و ریختار درختان - درختچه های پهن برگ و درخت زار با 48 درصد عناصر اروپایی - سیبری بیشترین حضور را دارند. در بین عناصر گیاهی شناسایی شده، 37 گونه و زیرگونه از بومزادهای ایران است که از این تعداد 29 گونه بومزاد منطقة البرز و 2 گونه نیز بومزاد محلی در این منطقه اند.

اتلاف بنزین از ایستگاه های سوخت رسانی یکی از منابع عمده آلودگی هوا به ترکیبات آلی فرار است. مطالعات نشان می دهند که در شهر تهران روزانه 5200 لیتر بنزین هدر می رود. با احتساب تعداد جایگاه های سوخت رسانی به طور متوسط هر جایگاه 415 لیتر بنزین در روز هدر می دهد که باعث آلودگی هوای محوطه و پیرامون ایستگاه ها می شود. در این مطالعه ترکیبات BTEX در هوای دو پمپ بنزین و 20 خیابان اصلی شهر در طول تابستان و زمستان اندازه گیری شده است. نتایج نشان داد که غلظت بنزن هم در جایگاه های سوخت رسانی و هم در 20 نقطه نمونه برداری در سطح شهر بالاتر از استانداردهای هوای تنفسی بوده است. میانگین غلظت بنزین در محوطه جایگاه ها بین 8 تا 16 برابر حد آستانه برای اماکن کاری و 250 تا 500 برابر بیش از استاندارد هوای تنفسی بوده است. سنجش بنزن در هوای نقاط پرترافیک نشان داد که غلظت آن 60 بار بیش از حد استاندارد هوای تنفسی است. در این تحقیق همچنین راه های جلوگیری از اتلاف بنزین مطالعه شد و سپس یکی از روشها که سردکردن بخارات بنزین بود به طور عملی مورد تحقیق قرار گرفت. نتایج نشان داد که با روش سردکردن در دمای 0 تا 6- درجه سانتی گراد می توان تا 50% بخارات بنزین را بازیابی کرد.