پترولوژی
سال:1398 | دوره:10 | شماره:38 |تعداد مقالات:6

توده نفوذی آی قلعه سی در حد فاصل استان آذربایجان غربی و کردستان و در محل تلاقی دو زون ساختاری سنندج-سیرجان با ارومیه-دختر قرار دارد. ترکیب سنگ شناسی این توده نفوذی مسکویت گرانیت است و به درون واحدهای رسوبی با سن ائوسن نفوذ کرده است. مطالعات شیمی کانی در این سنگ ها نشان می دهد که پلاژیوکلازها دارای ترکیب آلبیت و الیگوکلاز می باشند. گارنت ها دارای ترکیب اسپسارتین و آلماندین هستند و در فشار زیر 5 کیلوبار تشکیل شده اند. بررسی های ژئوشیمیایی نشان داد که ماگمای مادر این توده نفوذی کالک آلکالن پتاسیم بالا بوده و از نظر درجه اشباع از آلومینیوم (ASI) پرآلومین است. بر اساس دیاگرام های عنکبوتی نمونه های مورد مطالعه بیشترین غنی-شدگی و تهی شدگی را نسبت به گوشته اولیه و کندریت می دهند و همچنین کمترین میزان غنی شدگی و تهی شدگی را نسبت به ترکیب پوسته بالایی نشان می دهد که نشان دهنده نزدیکی ترکیب نمونه ها به ترکیب پوسته بالایی است. همچنین براساس نمودارهای تمایز محیط تکتونوماگمایی نمونه های مورد مطالعه در محدوده گرانیت های پس از کوهزایی و همزمان با برخورد قرار گرفته اند. منشا سنگ های مورد مطالعه از پلیت های فلسیک بوده و دارای خاستگاه فقیر از رس-غنی از پلاژیوکلاز است. بطور کلی می توان گفت توده نفوذی آی قلعه سی پس از برخورد قاره-قاره جایگزین شده و احتمالا از ذوب بخشی نهشته های دگرگون پوسته قاره ای در یک محیط برخوردی شکل گرفته اند.

منطقه معدنی موته در60 کیلومتری جنوب باختری دلیجان و در بخش مرکزی پهنه سنندج-سیرجان واقع شده است. این منطقه شامل دو معدن فعال به نام چاه خاتون و سنجده و چندین رخداد کوچکتر می باشد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه که در حد رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت زیرین دگرگون شده اند، شامل مجموعه ای از سنگ های رسوبی، ولکانیکی و ولکانی کلاستیک با امتداد عمومی شمال شرق – جنوب غرب می باشد. کانه زایی در منطقه مورد مطالعه به صورت رگه-رگچه های کوارتز-سولفید در کانسنگ میزبان متاریولیتی و در امتداد گسل نرمال با روند N40W و شیب به سمت شمال شرق رخ داده است. مطالعه و مقایسه رفتار ژئوشیمیایی طلا و عناصر همراه در نمونه های کانه دار و دگرسان شده نشان می دهد که در بین عناصر اصلی Si, S و در بین عناصر کمیاب Ag, Te, Th, Bi, Baهمراه با افزایش عیار طلا، افزایش می یابد. مطالعه روند تغییرات و الگوی عناصر نادر خاکی در نمونه های کانه دار و دگرسان شده و مقایسه آن ها با نمونه های فاقد دگرسانی، بیانگر غنی شدگی عمومی به ویژه در عناصر خاکی کمیاب سبک موجود در نمونه های کانه دار میباشد. غنیشدگی عناصر کمیاب خاکی سبک در نمونه های دارای کانه زایی طلا، بیانگر تاثیر سیالات گرمابی احیایی غنی از گوگرد، سیلیس و CO2 هم زمان با تکتونیک فعال منطقه، در تجمع عناصر فرار و متحرک می باشد. همبستگی منفی بین طلا و عناصر خاکی کمیاب سنگین می تواند ناشی از تاثیر سیالات فلورداری باشد که سبب شست و شو و حمل این عناصر گشته است.

آنومالی شماره 3 گل گهر سیرجان ابتدا در سنگ های آتشفشانی-رسوبی (بازالت، شیل، دلومیت، ماسه سنگ، مارن، چرت و هیدرواکسیدها – اکسیدهای آهن و سولفیدها) در نئوپروتروزوئیک (ادیاکاران) تشکیل و سپس در طی کوهزایی کیمیرین در رخساره شیست سبز دگرگون شده است. این آنومالی دارای ذخیره قطعی 643 میلیون تن کانسنگ مگنتیتی با عیار متوسط 7/52 درصد آهن، 76/0 درصد گوگرد و 11/0 درصد فسفر می باشد و به طور متناوب و لایه ای با کوارتز سریسیت شیست، کلریت شیست، تالک شیست، بیوتیت شیست، اکتینولیت شیست و کوارتزیت قرار گرفته است. مگنتیت به صورت توده ای، نواری، خرد شده و انتشاری دیده می شود که با پیریت و مقدار کمی کالکوپیریت و بورنیت همراه است. پیریت مانند مگنتیت به صورت لایه ای (نواری)، چین خورده، خردشده در بین بلورهای مگنتیت مشاهده می شود. کانی های فرعی شامل تورمالین، آپاتیت، اسفن، زیرکن و گارنت می باشند. عناصر مس، سرب، کبالت، قلع، آرسنیک و آنتیموان در کانسنگ مگنتیتی نسبت به مقادیر پوسته ای، 2 تا 17 برابر غنی شدگی نشان می دهند. غنی شدگی عناصر در کانی های سولفیدی نسبت به پوسته زمین بین 3 تا 67 برابر متغیر است. تناوب لایه های شیست با کانسنگ مگنتیتی، ساخت و بافت نواری مگنتیت-پیریت، حضور قطعات معلق و نمودارهای ژئوشمیایی (Al-Fe-Mn و V-Ti, V/Ti-Ni/Ti) بیانگر شباهت آنومالی شماره 3 گل گهر به آهن نواری ادیاکاران می باشد.

کانسار مس رنگرز در 18 کیلومتری شمال ساوه در بخش میانی کمان ماگمایی ارومیه – دختر قرار گرفته است. سنگ های میزبان عمدتاً سنگ های آتشفشانی و آذرآواری ائوسن هستند که نفوذ یک توده با ترکیب کوارتز مونزودیوریتی و دایک های آندزیت-بازالتی در آنها منجر به دگرسانی و کانی سازی شده است. دگرسانی های هیدروترمالی شامل پروپیلیتیک، سریسیتی شدن، سیلیسی شدن، و مجموعه کلریت، کانی های رسی، کوارتز هستند. کانی های هیپوژن اصلی شامل پیریت، کالکوپیریت، بورنیت، اسپیکولار هماتیت، و مگنتیت هستند. کوارتزمونزودیوریت رنگرز بافت های گرانولار تا پورفیری را نشان می دهد و در بردارنده کانی های پلاژیوکلاز، آلکالی فلدسپار، کوارتز و ریز بلورهای آمفیبول و بیوتیت است. این سنگ ها عمدتاً متاآلومینوس و کالک آلکالن هستند. بالا بودن مقدار اکسیدهای CaO (61/2 تا 81/5)، Na2O (90/6 تا 78/7)، و پایین بودن اکسیدهای K2O (04/0 تا 38/0)، Fe2O3 (60/2 تا 58/4) و MgO (22/1 تا 81/2) می تواند ناشی از رخداد گسترده دگرسانی های پروپیلیتیک در سنگ های نفوذی منطقه باشد. بر اساس نمودارهای تفکیک موقعیت زمین ساختی و الگوی توزیع عناصرفرعی و نادر خاکی، تهی شدگی از عناصر Ti و P و غنی شدگی LREE ها از مشخصات یک محیط زمین ساخت فرورانشی حاشیه قاره ای فعال است. آنومالی منفی مشخص Eu و تهی شدگی نسبی Sr بیانگر حضور پلاژیوکلاز در خاستگاه ماگمایی به عنوان فاز پایدار است. نتایج مطالعات پتروژنزی بیانگر این هستند که تبلور تفریقی، و اختلاط ماگمایی اصلی ترین فرآیندهای کنترل کننده تکامل ماگمایی بوده اند.

در جنوب غرب جلفا (شمال غرب ایران) رخنمون قابل توجهی از واحدهای رسوبی-آذرین به سن پالئوزوئیک دیده می شود. سنگ های آذرین از نظر شیمیایی شامل طیفی از مجموعه های بازیک و اسیدی است. سنگ های بازیک به صورت روانه های متعدد گدازه و میان لایه با رسوبات سیلیسی کلاستیک به سن دونین رخنمون دارند. سنگ های آذرین اسیدی نیز شامل گدازه های ریولیتی و سنگ های پیروکلاستیک وابسته (توف و ایگنیمبریت) هستند. بر اساس تعیین سن اورانیوم-سرب زیرکن، سنگ های آتشفشانی اسیدی سن 4± 297 میلیون سال (مرز کربونیفر-پرمین) دارند. سنگ های آتشفشانی بازیک دونین از نظر شیمیایی ماهیت آلکالن سدیک داشته و با الگوهای عناصر نادر خاکی تفریق شده (17-2/5 LaN/YbN=) مشخص می شوند. همچنین، ویژگی های عناصر کمیاب این سنگ ها نشان دهنده تشکیل آنها در یک محیط درون پلیتی و غیر فرورانشی است که در توافق با ماگماتیسم دونین در دیگر مناطق ایران (البرز و ایران مرکزی) است. در سوی دیگر، ژئوشیمی عناصر اصلی و کمیاب سنگ های آتشفشانی اسیدی پرمین تناسب آنها با مذاب های گرانیتوئیدی نوع A (A2) را آشکار می سازد. لذا ماگماتیسم اسیدی پرمین نشان دهنده یک محیط غیرکوهزایی (پس از کوهزایی) است که در این صورت می تواند آثار فاز کوهزایی هرسینین در شمال غرب ایران را محتمل سازد.

اندیس آهن چاه پلنگ در90 کیلومتری شمال شرق شهرستان اردکان در استان یزد و زون ساختاری ایران مرکزی واقع شده است. واحدهای سنگی منطقه شامل سنگ های متاولکانیک، کربنات های با تبلور مجدد و شیست می باشند. سنگ های متاولکانیکی و کربناته میزبان اصلی ماده معدنی می باشند. مگنتیت (دو نسل) و هماتیت (سه نسل) همراه مقدار کمی پیریت و کانی های ثانویه گوتیت و لیمونیت ماده معدنی را تشکیل می دهند. . ذخیره به صورت پراکنده، رگه ای وگاه عدسی های کوچک در منطقه رخنمون دارد. بافت ها شامل پراکنده، توده ای، خوردگی، برشی، جانشینی و شبکه ای و هاله های دگرسانی شامل کلریتی شدن، اپیدوتی شدن و سیلیسی شدن می باشند. مقدار آهن کل در نمونه های کانسنگی اندازه گیری شده بین 28 تا 91 % تغییر می کند. پایین بودن مقدار عناصر Cr، V و نمودار دوتاییCo-Ni منشا محلول های گرمابی را برای کانسنگ آهن چاه پلنگ تایید می کنند. مقدار REE در نمونه ها بین10 تا ppm 110 بوده و نمودار الگوی پراکندگی این عناصر روند نزولی از LREE به HREE نشان می دهد که ناشی از تفکیک شدن این دوگروه در فرایندهای گرمابی است. آنومالی منفی Ce و مثبت Eu، و نسبت-های REE محاسبه شده نیز تشابه کانسنگ آهن چاه پلنگ را با کانسارهای گرمابی نشان می دهد.