مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1397 | دوره:5 | شماره:19 |تعداد مقالات:6

ارتش و نیروهای نظامی به منظور حفظ نظم و امنیت و تداوم حیات نظام سیاسی شکل می گیرند. با این حال در برخی موارد، ارتش بین تامین امنیت حاکم و جامعه دچار تردید شده و در بین دو راهی قرار می گیرند و بین موجودیت نظام سیاسی و ساختار حاکم و هویت ارتش همبستگی برقرار می شود. ارتش در زمان حاکمیت دولت دکتر مصدق دچار چنین موقعیت و انتخابی قرار گرفت. دکتر مصدق برای موفقیت ملی شدن صنعت نفت و پیش بردن برنامه ها و اقداماتش سعی در به دست رفتن کنترل ارتش و شهربانی کرد و شاه را در این زمینه تحت فشار قرار داد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی بر آن است که با بررسی جایگاه ارتش در استراتژی دولت دکتر مصدق، علل ناکامی وی در اعمال نفوذ و کنترل ارتش و نیروهای شهربانی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. نتایج حاکی از آن است که دولت پهلوی با تمرکز بر تقویت ارتش و تسلط بر آن سعی در ایجاد پایگاهی استوار در جامعه برای حفظ موجودیت حکومت خود می نمود؛ به عبارت دیگر بین موجودیت و هویت سلطنت و ارتش در دوره پهلوی پیوند و همبستگی وجود داشت. این در حالی بود که دکتر مصدق تلاش می کرد که در عین وفاداری به سلطنت و حفظ موجودیت آن، کنترل ارتش را در دست بگیرد. این دو برنامه در تناقض باهم بود، به عبارت دیگر کنترل ارتش بدون تغییر در ساخت دولت پهلوی امری ناممکن می نمود که در نهایت موجبات ناکامی و سقوط دولت مصدق را رقم زد.

قبایل نظامی یکی از پدیده های مهم در تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران هستند که همواره در طول تاریخ با جامعه و دولت، از دوران باستان تا دوران معاصر عجین بوده اند. بررسی تاریخ این مرز و بوم بدون اطلاع از این قبایل غیر ممکن خواهد بود؛ چون برخی از آنان به لحاظ سیاسی و نظامی نقشی فعال داشته اند و ارتباط خاصی میان آنان و حاکمیت برقرار بوده است. با اینکه سعی مورخان بر این بوده تا چهره های تاثیر گذار خاندان های قبیله ای را بر اهل تاریخ روشن نمایند اما در مورد برخی از این خاندان ها مطالعات چندانی صورت نگرفته است. این مساله سبب می شود تا همچنان غباری بر روی بخش هایی از تاریخ کشورمان قرار گیرد. یکی از این خاندان های تاثیرگذار در تاریخ ایران که بررسی تاریخی آن لازم می نماید خاندان محلی قراگوزلو است. این پژوهش با تبیین علی و با تکیه بر داده های تاریخی و اسناد ومدارک کتابخانه ای، برآن است تا ورود خاندان قراگوزلو در رویدادهای سیاسی و نقش آفرینی نظامی آنان را تا دوره افشاریان تبیین نماید. چنانکه از نتایج تحقیق برخواهد آمد قراگوزلوها با ماهیت قبیله ای که از درون ایل نظامی بزرگی برآمده بودند و از همان ابتدا قدرت نظامی داشتند، از این طریق جایگاه و موقعیت خود را در برابر رقیبان و دشمنان حفظ می کردند.

روستای جامخانه یکی از بزرگ ترین روستاهای مازندران واقع در شهرستان ساری بخش میاندرود بزرگ است. این سرزمین کهن تاریخی دارای آثار مختلف تاریخی می باشد. از آنجا که قصد اصلی این پژوهش گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبه با پیران، گالش ها و چوپانان روستای جامخانه بوده است. در گردآوری اطلاعات از روش تحقیق کیفی پدیدارشناسی استفاده شده تا به بررسی سوالاتی از قبیل: 1-مولفه های تاثیرگذار در زندگی جنگل نشینان جامخانه چه بوده است؟ 2-کارکرد نظامی مکان های دفاعی و امنیتی مردم جامخانه با توجه به ابزار نظامی و معیشتی چگونه قابل تبیین می باشد؟ بپردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد ابزارآلات معیشتی و امنیتی-نظامی جنگل نشینان باستانی مردم جامخانه را چنین عنوان نمود: 1-ابزارآلات نظامی: از قبیل خنجر، تبر، شمشیر، نیزه های سنگی 2-ابزار مذهبی: مانند انواع مهرهجات از جنس مفرغ، استخوان، گل رس، شیشه 3-وسایل معیشتی چون: انواع سکه های مسی، فلوس، نقره، گاو هشته (گو هشته) 4-انواع نمادهای سنگی مشاهده شده مانند پیکره های خرگوش، سگ، مار و بز در اطراف قبور و قلعه ها بیانگر شیوه خاصی از زندگی و افکار مردمان جامخانه عهد باستان بوده است. 5-کارکرد دفاعی-امنیتی و معیشتی مکان ها و قلعه های جنوب روستای جامخانه 6-اهمیت گاو در تامین نیازهای مادی و غیرمادی حیات اجتماعی، امنیتی، معیشتی و نظام تولیدی مردمان جامخانه.

امنیت از مفاهیم بسیار با اهمیت و متطوری است که درگذشته و حال در حیات سیاسی و اجتماعی کلیه جوامع مطرح بوده است. این واژه با مشتقاتش به کرات در کلام الهی و سایر منابع اسلامی آمده است. متفکر بزرگ اسلامی و اندیشه پرداز قرن هفتم هجری عبدالرحمن ابن خلدون مورخ بزرگ تونسی در کتاب العبر و به ویژه در مقدمه این کتاب، این مفهوم را به روشنی مورد توجه عمیق خویش قرار داده است. با توجه به جایگاه ویژه امنیت در تفکر و حوزه عمل اسلامی، این مقاله تلاش دارد تا ضمن بررسی نوع تفکر این اندیشمند بزرگ اسلامی درباره امنیت، به ارتباط این مفهوم با ماهیت طبع انسان و روابط آن با پدیده های دولت، عصبیت و تضادهای اجتماعی بپردازد. همچنین، هم سنخی و هم پیوندی اندیشه ابن خلدون را با ساختارگرایان و کارکردگرایان عصر جدید نشان دهد و بر غیرانتزاعی بودن و تجویزی بودن آرای این متفکر بزرگ تاکید نماید و همچنین نوآوری ها و برخی ابداعات خاص او را که مشابه دیدگاه های امروزی است؛ خاطرنشان سازد. روش پژوهش حاضر، کتابخانه ای-اسنادی است. بدین گونه که کتاب العبر و همه کتابها و مقالات اندیشمندانی که در مورد امنیت از دیدگاه ابن خلدون منتشر شده، با روش قیاسی-منطقی مورد مطالعه قرار گرفتند. مهم ترین یافته این پژوهش، مشابهت گفتمان امنیتی ابن خلدون با نگرش ساختی– کارکردی است که با دیدی مادی و طبیعت گرا پدیده های نظم و امنیت را تحلیل می کند.

مقاله حاضر به بررسی فرهنگ سیاسی و بازشناسی راهبردی برخورد با جنبش قومی کرد در ایران از دوره اصلاحات به بعد با روش گراند تئوری پرداخته است. داده های تحلیل شده به روش گراند تئوری از طریق مصاحبه با خبرگان به دست آمد. هدف این نوشتار رسیدن به یک مدل پارادایمی است که بتواند عناصر مهم در تبیین پدیده مذکور را به یکدیگر ربط دهد. یافته ها از دو نوع فرهنگ سیاسی و دو راهبرد متفاوت متناسب با آنها در قبال جنبش قوم کرد از ابتدای دولت اصلاحات تاکنون حکایت دارند. یکی فرهنگ سیاسی بسته که راهبردی متناسب با آن تکثرگرایی نابرابر است و دیگری فرهنگ سیاسی باز که راهبرد متناسب با آن تکثرگرایی برابر است. در اتخاذ هر یک از این راهبرد ها یک سری عوامل زمینه ای، مداخله گر و علی نقش داشته اند و اتخاذ این راهبردها پیامدهایی در بر داشته است. مجموع این عوامل در یک مدل پارادایمی به هم ربط داده شده اند.

با گسترش زندگی ماشینی و افزایش روزافزون حمل ونقل جاده ها در نیم قرن اخیر فواید اقتصادی و رفاهی ناشی از گسترش ارتباطات و سرعت جابه جایی کالا و مسافر، متاسفانه به تعداد و شدت تصادفات جاده ای و ضایعات منجر به مرگ یا جراحت ناشی از آن به سرعت افزوده شده است. بیشتر این تصادفات بر اثر عدم آگاهی نسبت به قوانین و مقررات رانندگی گزارش شده است. با ورود اولین ماشین ها در ایران در دوره قاجار و وقوع تصادفات به نظر رسید که باید مقررات و قوانینی باشد تا بتوان به وسیله آن رانندگان و نوع رانندگی را در کشور کنترل نمود. با توجه به پیچیدهتر شدن وضعیت رانندگان، تخلفات و افزایش تردد وسایل نقلیه در دوره پهلوی اول و دوم و بعد از انقلاب، گواهینامه های رانندگی به لحاظ شکلی و محتوایی دچار تحول و تغییر شدند و به منظور تحقق اهداف مبتنی بر صدور پروانه رانندگی، ضروری بود اصلاحاتی بنیادی در شکل و محتوا و نحوه صدور گواهینامه ها صورت گیرد که میبایست شکل و محتوای گواهینامه نیز، متناسب با ماموریتهای جدید آن تغییر یابد. این پژوهش بر آن است تا با ابتناء بر روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و اسنادی، روند صدور گواهینامه های رانندگی را بررسی نماید و نشان دهد که محتوا و شکل گواهینامه در گذر زمان چه تحولاتی را از سر گذرانده است. یافته ها نشان میدهد که هم زمان با گسترش جمعیت رانندگان و وجود ضرورت های ناشی از کنترل عبور و مرور و انواع وسایل نقلیه که هر کدام دارای ویژگی های خاص خود در نوع رانندگی بود و همین طور وسایل نقلیه که به شکل عمومی مورد استفاده قرار می گرفت گواهینامه مخصوص با نوع رانندگی صادر می گردید و این ضرورت ها باعث تغییرات در صدور انواع گواهینامه در بستر زمان گردید.