مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1399 | دوره:7 | شماره:26 |تعداد مقالات:6

کوهستانی و صعب العبور بودن لرستان و فراهم نشدن امکان تبادلات فرهنگی گسترده و اثرگذار در قرون گذشته و تسلط فرهنگ ایلی بر آن موجب استمرار غلبه فرهنگ سنتی عشایری در این منطقه تا پایان عصر قاجار شده بود. البته وجود شهرهای تاریخی خرم آباد و بروجرد، زمینه ساز حیات زندگی شهری در کنار زندگی غالب عشایری و ارتباط فرهنگی دوسویه آنها با یکدیگر بود. کودتای 1299 و اتفاقات پس از آن موجب گردید تا لرستان همچون سایر مناطق خودمختار مطیع حکومت مرکزی شود، پس از تسلط نظامیان مجموعه اقداماتی در راستای ایجاد تغییرات در جامعه لرستان انجام پذیرفت که در مواردی فرهنگی و یا پیامد فرهنگی داشتند، در نتیجه روند استمرار فرهنگ عشایری موجود با چالش مواجه گردید. این پژوهش با استفاده از منابع و تحقیقات جدید و اسناد و بر اساس روش تحقیق تاریخی انجام پذیرفته است. پرسش اصلی پژوهش آن است که حکومت پهلوی اول با روش اقتدارگرایی مبتنی بر نظامی گری چگونه و طی چه اقداماتی الگوی فرهنگی مورد نظر خود را در لرستان اجرا نمود؟ یافته های پژوهش حاضر بیانگر این است که اجرای برنامه های فرهنگی و یا دارای پیامدهای فرهنگی مورد نظر پهلوی اول که در مواردی در تضاد با فرهنگ رایج در کشور بود بر جامعه عشایری و شهری لرستان در کوتاه مدت تاثیر چندانی نداشت. گرایش اقشاری از جامعه به خصوص نظامیان و اداری ها نیز بیشتر به جنبه های ظاهری و غیرمحتوایی این فرهنگ بود، اما در حوزه تعلیم و تربیت با ایجاد مدارس جدید امکان تحصیل برای برخی از افراد فراهم شد.

تاریخ معاصر ایران به ویژه در دوره پهلوی عرصه کنشگری رجال سیاسی و نظامی بوده است و لذا برای تبیین و تحلیل تحولات این دوره، شناخت نقش و عملکرد این رجال امری ضروری به شمار می رود. سرلشکر قرنی ازجمله شخصیت های مهم و چالش برانگیز در میان نظامیان می باشد که در ارتش به فعالیت پرداخت و بعد از کودتای 28 مرداد، مدارج ترقی در عرصه نظامی را طی کرد. در نیمه دوم دهه 1330 ش. بنای کودتایی علیه محمدرضاشاه گذاشته شد که سرلشکر قرنی هم به شرکت در آن متهم شد. بررسی حیات و اقدامات قرنی در این رخداد، مسیله نوشتار حاضر است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای و مصاحبه، درصدد پاسخ دادن به این پرسش بوده که نقش و جایگاه محمد ولی قرنی در نقشه کودتای ضد پهلوی دوم چه بود؟ یافته ها نشان می دهد که اگرچه قرنی پیش از کشف نقشه کودتا، با مخالفان شاه، ارتباط برقرار کرده و از فساد و ناکارآمدی موجود در ارکان سیاسی و نظامی رژیم پهلوی گله مند بود، اما تنها رهبر و رییس مخالفان به شمار نمی رفت و او قربانی دسیسه گری و رقابت کشنده رجال سیاسی و نظامی با یکدیگر و تلاش برای نزدیکی به شاه گردید که در دهه 1330 ش. افزایش چشمگیری یافته بود.

یکی از مهم ترین ابزارهای موفقیت حکومت ها در طول تاریخ بشر، حفظ نظم و امنیت برای رفاه مردم بوده است. این موضوع مستلزم وجود حکمرانان مقتدر بود. در عصر قاجار و به دنبال آشنایی ایرانیان با مظاهر تمدن جدید و تقلید و اقتباس از تشکیلات اداری غرب، نیروی جدیدی به نام پلیس و نظمیه به کمک مستشاران خارجی در تهران و ایالات بزرگی چون فارس شکل گرفت. پژوهش حاضر، با روش تحقیق تاریخی و با بهره گیری از اسناد، روزنامه و منابع کتابخانه ای، به دنبال پاسخی برای این سوال است که علل شکل گیری نظمیه در بنادر فارس و عملکرد آن در دوره قاجار چه بوده است؟ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که فقدان امنیت و سلب آرامش و آسایش مردم در نبود قدرت مرکزی از عوامل شکل گیری نظمیه در بنادر بوده و با تاسیس نظمیه، ماموران نظمیه نه تنها آرامش را برقرار ننمودند، بلکه بر تعدیات بر مردم این مناطق در جهت منافع خویش ادامه می دادند و در بیشتر موارد، خود از عوامل سلب امنیت محسوب می شدند. این موضوع شکایات مردم به مراجع ذی صلاح چون ایالت فارس و مجلس شورای ملی را به دنبال داشت.

بررسی وضعیت تدارکات نظامی (لجستیک) به عنوان یکی از حوزه های کارکردی لجستیک و سیستم لجستیکی به شمار می رود و اهمیت والایی دارد. هدف این پژوهش بررسی وضعیت تدارکات نظامی و مدیریت استراتژیک در دوران هخامنشیان است. روش تحقیق حاضر متکی بر روش تحقیق تاریخی و از نوع کاربردی و با روش توصیفی-تحلیلی است که عمدتا مبتنی بر مطالعه میدانی و کتابخانه ای است. قلمرو این تحقیق دوران هخامنشی در سیطره حکومتی این پادشاهان را در برمی گیرد. پرسش محوری پژوهش حاضر این است که وضعیت تدارکات نظامی و مدیریت استراتژی دوران هخامنشیان چگونه بوده است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که شیوه نبرد در زمان هر پادشاه و دوره ای با تغییراتی روبه رو می شد. الگوی لجستیکی در زمان مقتدرترین پادشاهان هخامنشی یعنی کوروش، داریوش و خشایارشاه مبتنی بر تسلط منطقه ای، تحکیم قدرت در پیرامون، حفظ ارتباط پیرامون با مرکز، ایجاد و گسترش تجارت اداره می شد، بدین گونه ارتش هخامنشیان نیز متشکل از سپاهیان مناطق مختلف بود که هرکدام فرماندهی جدا و پرچمی ویژه داشتند. دوره هخامنشیان صفوف ارتش بسیار پیچیده بوده است و این خود حاکی از پیشرفت سیستم های نظامی در آن روزگار است. بر این اساس، اقدامات لجستیکی در بحران هایی نظیر جنگ، فعالیت هایی نظیر تامین تجهیزات، انبارداری و نگهداری، مدیریت ناوگان، حمل ونقل ابزار و مواد، مدیریت دارایی ها، مدیریت امکانات، امنیت، مدیریت اطلاعات و ارتباطات را شامل می شد.

تامین امنیت آن هم از نوع امنیت اجتماعی در جوامع انسانی از سوی دولت ها به طور خاص از الزامات اکثر آنها می باشد، دولت پهلوی دوم بعد از تبعید رضاشاه و شروع عصر جدید حکومتی، درپی آن بود که تا به موضوع امنیت اجتماعی توجه خاصی نشان دهد. هدف این تحقیق توصیف و تحلیل امنیت اجتماعی در عصر پهلوی دوم است که به روش کیفی از نوع تاریخی و تحلیلی انجام و با مطالعه منابع کتابخانه ای به توصیف و تحلیل این سوال می پردازد که با توجه به سیاست های: اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دوره پهلوی دوم، امنیت اجتماعی در جامعه آن زمان چگونه بوده است؟ یافته های تحقیق حاکی است که در این دوره بیشتر از عصر رضاشاه به دنبال غرب زدگی و تبعیت از دولت های بیگانه خصوصا اجرای خواست های دولت آمریکا و انگلیس نظیر تصویب لایحه کاپیتولاسیون باهدف اعطای مصونیت سیاسی و کنسولی به اتباع آمریکایی در ایران و اجرای اصلاحات اراضی در این دوره حاصلی جزء مهاجرت به شهرها، بیکاری، فقر و افزایش حاشیه نشینی را به دنبال نداشت. سایر کارکردهای غلط نظیر: غرب زدگی فاحش، آزادی غیرمعقول و غیر اسلامی در میان زنان، دین ستیزی و تخریب هویت دینی و فرهنگی، رواج و مصرف مواد مخدر، نبود دکترین امنیت ملی مستقلی منطبق با ویژگی های اسلامی و اجتماعی آن زمان و عدم توانایی در تامین نیازهای امنیتی ازجمله امنیت اجتماعی به بحران مشروعیت، احساس عدم امنیت (ناامنی) بی اعتمادی و بدبینی سیاسی در مردم در آن زمان مبدل که همگی نشان از ضعف در تامین امنیت اجتماعی در حکومت پهلوی دوم دارد.

یکی از پیامدهای مکان های مذهبی بست که از دیرباز در تاریخ ایران تا دوره قاجاریه مرسوم و از حمایت عالمان دینی نیز برخوردار بود؛ حفظ امنیت جانی افراد پناهنده به بست از گزند ماموران دولتی و کاهش ستم و مظالم دستگاه حکومتی بر مردم بود. با گسترش مکان های سیاسی و دولتی بست در این دوره در کنار اماکن سنتی بست، ماهیت بست نشینی تغییر یافت و افزون بر این که هر شریر و قاتل و مجرمی به مکان های بست پناهنده می شد، شورشیان در طلب بخشش و گذشت و معترضان به حکومت و مطالبه گران خواسته های صنفی و سیاسی نیز برای رسیدن به درخواست های خویش به بست نشینی روی آوردند. بسیاری از این حوادث با بست نشینی در مراکز و تاسیسات وابسته به دولت های بیگانه در کشور رخ می داد که برای دولت چالش برانگیز بود و بر امنیت داخلی تاثیر می گذاشت. در این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی، با تشریح اماکن غیرمذهبی بست در دوره قاجاریه و نمونه هایی از بست نشینی در این اماکن، مشکل ناشی از این پدیده برای دولت قاجاری و کوشش های آن در لغو بست نشینی بررسی شده است. یافته پژوهش نشانگر آن است که گسترش بست های جدید، چالشی جدی برای دولت قاجاریه در اجرای امنیت داخلی و تامین استقلال کشور در برابر دخالت سفرای قدرت های بیگانه به شمار می رفت.