مدیریت مخاطرات محیطی
سال:1397 | دوره:5 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

هدف از پژوهش کاربردی حاضر که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفت، بررسی وضعیت پایداری مسکن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و توزیع فضایی پایداری مسکن در بین 23 روستای واقع در دهستان میانکوه شهرستان اردل است. جامعه ی آماری پژوهش، همه ی سرپرستان خانوار دهستان میانکوه بودند که در بین آنها از 270 نفر به صورت تصادفی پرسش شد. نتایج بررسی وضعیت پایداری اجتماعی و اقتصادی مسکن در محدوده ی تحت مطالعه نشان داد که میانگین دو بعد مذکور به ترتیب 48/2 و 81/2 و پایین تر از حد متوسط بوده است. برعکس دو بُعد مذکور، بررسی وضعیت پایداری زیست محیطی مسکن نشان داد که میانگین محاسبه شده برای این بُعد 18/3 بوده و دارای وضعیت مناسب تری است. نتایج بررسی وضعیت کلی پایداری مسکن در دهستان میانکوه نشان داد که میانگین محاسبه شده (74/2) کمتر از متوسط مبناست و در نتیجه دهستان میانکوه به لحاظ پایداری مسکن در وضعیت مناسبی قرار ندارد. نتایج بررسی توزیع فضایی مسکن در دهستان میانکوه نشان داد که روستاهای محدوده ی تحت مطالعه به لحاظ پایداری مسکن، الگوی مشابهی را تجربه می کنند و تنها روستای شهرک کاظمیه که از ادغام چند روستا شکل گرفته، از کمترین پایداری برخوردار است و در مقابل روستای چلدان با موقعیت مناسب ارتباطی در بین روستاهای منطقه، دارای سطح بالاتری از پایداری مسکن است.

به موجبِ وقوعِ انقلاب صنعتی در اواخر سده ی هجدهم و توسعه ی سامانه های ارتباطی و زیرساخت های عمرانی، شاکله ی جوامع کلاسیک دستخوش دگرگونی های شگرفی قرار گرفت. در نتیجه، شهرنشینی رشد چشمگیری را از سر گذراند. با مداخله ی مفرط صنعت و تجارت در امور انسانی، پیوندهای اجتماعی توسط سازمان های بوروکراتیک و بر مبنای مسائل مالی قوام پیدا کرد. با قد برافراشتن فوردیسم و تیلوریسم که اصل را فقط بر بهره وری بیشتر می نهادند، خرد ابزاری-استراتژیک معطوف به اصل سلطه-نظارت بر خرد ارتباطی-استدلالیِ معطوف به ایده ی گفت وگو-تفاهم تفوق یافت. در نظام سرمایه سالار، بیشتر ابعاد فرهنگ از طریق عوامل اقتصادی برآمده از آپاراتوس های ایدئولوژیک دولت تعیین می شوند. این نظام، با استفاده از تکنولوژی، دست به تسخیر طبیعت و استثمار آن می زند و به واسطه ی رسانه، آگاهی آدمیان و طرح افکنی های آنان برای آینده را به استعمار می کشد. ماحصل امر، مخاطرات وجودی چون ازخودبیگانگی و بحران هویت، و معضلات محیطی چون ویرانی زیست بوم بوده است؛ مواردی که دهه هاست گریبان بشر را به سختی می فشارند. به تعبیری، نقطه ی عطف شکل گیری معماری مدرن در نخستین روزهای انقلاب صنعتی ریشه دارد. متفکران و کنشگران سبک یادشده در معماری و برنامه ریزی شهری، خود را بخشی از یک گرایش آرمان گرایانه می دیدند و امیدوار بودند که کیفیت زندگی مردم را بهبود بخشند. معماران مدرنیست سعی داشتند با روح زمانه همساز شوند، اما عاقبت، به خلق جعبه هایی یکنواخت رسیدند که از منظر انسانی خفقان آور، و از منظر زیست محیطی مصیبت بار به شمار می رفتند. در این مرحله است که پسامدرنیته ی آنارشیستی، با کنار گذاشتن کارکردمداری خرد باورانه و ناب گرایی زیبایی شناختی، رویکردی رندانه را بر صدر اذهان نشاند که ازقضا بیشتر دموکراتیک و کمتر نخبه گراست. بحث اصلی تحقیق پیش رو بر مناسبات معماری آینده با اخلاق، از دو جنبه ی مرتبط با مخاطرات وجودی و معضلات محیطی استوار است. بدین اعتبار، موقف خود را بر آرا و آثار معمارانه ی پس از دهه ی 1980 قرار می دهیم، هنگامی که نگره های نوپدیدی مانند دی کانستراکتیویسم و بعدتر فولدینگ، از سخن فلسفی به عمل معماری آمدند و به پیدایش تحولاتی خارق العاده در ایجاد یک فضای جدید، نه فقط یک فناوری یا ساخت مایه ی جدید امکان دادند. خاستگاه این نگره ها، به تعبیری به سال های 1960 می رسد، که برای نخستین بار در سرتاسر تاریخ ساخت وساز، فلسفه به طور مستقیم، به یاری معماری شتافت تا آن را از چنگال نامکان های بی هویت و هم شکل که فرجام مدرنیسم معمارانه بودند، برهاند. گرایش هایی چون هستی شناسی پدیدارشناختی و هرمنیوتیک هُنری از سزاوارترین آن نظریه های فلسفی اند. بنابراین، پیشاتاریخ پژوهش متوجه معماری مدرنیستی است که چه بسا ناخواسته مسیر را برای گسترش مشکلات روان شناختی و زیست محیطی هموار ساخت.

جنگل ها از مهم ترین منابع طبیعی و اکولوژیکی در کره ی زمین و از ارکان مهم توسعه ی پایدار در هر کشوری به حساب می آیند. آتش سوزی هر سال حدود 5500 هکتار از جنگل ها را در ایران از بین می برد. در این تحقیق با استفاده از داده های آتش سوزی سازمان جنگل ها در تلفیق با داده های سنجنده ی MODIS بین سال های 91 تا 96 نقاط آتش شناسایی شدند. ازآنجا که بیش از 75 درصد آتش سوزی ها در فصل گرم سال یعنی سه ماه تیر، مرداد و شهریور اتفاق افتاده بود، از داده های این سه ماه برای مدل سازی استفاده شد. پارامترهای مؤثر در وقوع آتش سوزی ارزیابی و پارامترهای وابسته حذف شدند. سپس دو روش رگرسیون چندگانه ی خطی و رگرسیون انطباقی چندمتغیره ی اسپیلاین برای پیش بینی ریسک وقوع آتش سوزی بررسی شدند. برای ارزیابی از چند پارامتر مهم شامل جذر میانگین مربعات خطاها، ضریب تعیین R2، درصد برآورد درست نقاط آتش و غیرآتش و توزیع خطا استفاده شد. نتایج نشان داد که روش رگرسیون انطباقی چندمتغیره ی اسپیلاین با داشتن خطای میانگین مربعات باقی مانده ها داده های آموزشی برابر با 1628/0، R2 داده های آموزشی برابر با 8932/0، درصد پیش بینی درست نقاط آتش آزمایشی نزدیک به 94 درصد، درصد پیش بینی درست نقاط غیرآتش آزمایشی نزدیک به 88 درصد و توزیع مناسب تر خطا عملکرد بهتری نسبت به روش دیگر دارد. این امر در واقع نشان دهنده ی مدل سازی دقیق تر یک روش محلی در مقایسه با یک روش غیرمحلی است. به همین دلیل نقشه ی ریسک تهیه شده با رگرسیون انطباقی چندمتغیره ی اسپیلاین اعتمادپذیری بیشتری از روش دیگر دارد. در نهایت با استفاده از نقشه ی ریسک این روش مناطق پرریسک شناسایی شدند. ویژگی این مناطق شامل فاصله ی کم تا مناطق مسکونی و راه، دارای خاک غنی از مواد عالی، دمای به نسبت زیاد و ارتفاع کم بود.

تأثیر انکارناپذیر رسانه ها در اطلاع رسانی، آگاهی بخشی و نظارت، آنها را به عاملی محوری در «مدیریت مخاطرات و بحران ها» در جوامع معاصر تبدیل کرده است. بی تردید پدیده ی ریزگردها در مناطق مختلف کشور به ویژه در استان خوزستان از مخاطرات مهم ایران از دهه ی 1380 بوده که با توجه به ساختار اجتماعی استان های جنوبی به دلیل توجه ناکافی رسانه ها، امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران را در معرض مخاطره قرار داده است. این پژوهش با هدف شناخت پوشش رسانه ای ریزگردهای خوزستان در خبرگزاری های ایرنا و تسنیم، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست درصدد پاسخگویی به این سؤال است که رسانه های مورد نظر با توجه به اهمیت زیاد در آگاهی بخشی، حساسیت افزایی، آموزش مردم و نظارت بر مسئولان، «چه اندازه و چگونه» اخبار ریزگردهای خوزستان را پوشش داده اند. نتایج این پژوهش می تواند به تولید دانش در زمینه ی اطلاع رسانی و ارتباطات خطر در حوزه ی نظری و نیز زمینه ای برای تولید الگوی مناسب در همین زمینه در عرصه عمل منجر شود. بدین منظور 314 مطلب مرتبط با پدیده ی ریزگردها در استان خوزستان که به صورت تمام شماری در چهار تارنمای ذکرشده طی سال 1395 منتشر شده بود با استفاده از روش «تحلیل محتوای مقوله ای» بررسی شد. یافته ها گویای آن است که بیشتر مطالب انتشاریافته، مربوط به خبرگزاری تسنیم است و کمترین آن به تارنمای جهاد کشاورزی اختصاص دارد. نکته ی مهم این است که با توجه به اهمیت پدیده ی ریزگردها در کشور و به خصوص مناطق جنوب غربی، خبرگزاری دولتی ایرنا و تارنماهای دو سازمان و وزارتخانه ی مهم دولتی درگیر این مخاطره یعنی «سازمان حفاظت محیط زیست» و «وزارت جهاد کشاورزی» به لحاظ وظیفه ی ذاتی خود در این حوزه، در انجام مسئولیت خود توجه ناکافی و عملکرد ناموفق داشته اند. نتایج همچنین بیانگر آن است که در حدود 66 درصد مطالب بحران ریزگردهای خوزستان، به دوره های حین و پس از بحران و فقط 33 درصد مطالب ریزگردها در رسانه های بررسی شده به قبل از بحران یعنی دوره ی مخاطره اختصاص داشته است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین قالب های به کار رفته در پوشش خبری ریزگردهای خوزستان شامل «خبر» و «مصاحبه» بوده و از «گزارش» کمتر بهره برده شده است. این در حالی است که گزارش در زمینه ی اطلاع رسانی از ارزش زیادی برخوردار است و قادر است به صورت عمقی پدیده ها را بررسی کند و به چرایی و چگونگی آن بپردازد. نکته ی قوت تارنماهای تحت بررسی آن است که بیشتر اخبار ریزگردها محصول کار خبرنگاران تارنماهای مذکور است که بیانگر جدی تلقی کردن مسئولیت اجتماعی شان است.

خشکسالی از مهم ترین مخاطرات طبیعی مؤثر در بخش های مختلف زیست محیطی است که فراوانی آن در مناطق خشک و نیمه خشک بسیار زیاد است. پایش و پیش بینی شدت خشکسالی می تواند در مدیریت مخاطرات ناشی از این پدیده حائز اهمیت باشد. برای پیش بینی خشکسالی، رویکردهای گوناگونی وجود دارد، از جمله به کارگیری شاخص های خشکسالی براساس داده های سنجش از دوری که از این میان می توان به شاخص بارش استانداردشده و شاخص های مشتق از پوشش گیاهی و دمای سطح زمین اشاره کرد. در این مقاله براساس داده های دمای سطح زمین، پوشش گیاهی و بارش به دست آمده از تصاویر ماهواره ای مادیس و TRMM سری زمانی مربوط به شاخص های خشکسالی TVX، VCI و SPI در دوره ی زمانی زمستان 2000 تا تابستان 2015 برای اقلیم شرقی استان اصفهان طراحی شدند. براساس این سری های زمانی و تلفیق دو روش تقریب سمبلیک (SAX) و زنجیره ی مارکوف، احتمال وقوع شدت خشکسالی برای پاییز 2015 پیش بینی شد. برای این منظور ابتدا با به کارگیری روش تقریب سمبلیک سری های زمانی هر شاخص به مجموعه ای از داده های کیفی در پنج وضعیت مختلف مرتبط با میزان خشکسالی تبدیل شدند و سپس با به کارگیری روش زنجیره ی مارکوف و داده های مرحله ی قبل، ماتریس احتمالاتی برای وضعیت در حالت پیش بینی هر شاخص به دست آمد. با ادغام این ماتریس ها و وضعیت خشکسالی در تابستان 2015 برای هر شاخص، یک مدل احتمالاتی برای خشکسالی در پاییز 2015 پیش بینی شد. تحلیل ها و ارزیابی ها نشان از همبستگی قوی در حدود 90 درصد بین مدل های احتمالاتی است و همچنین مدل نهایی به دست آمده با واقعیت دارای تطابق است که نشان می دهد روش پیشنهادی روشی قابل قبول و دارای صحت است.

زلزله از بلایای طبیعی مخرب محسوب می شود که در ایران تا کنون آسیب های مالی و جانی فراوانی را برجای گذاشته است. این موضوع، ضرورت پرداختن به آموزش عمومی برای آمادگی در مقابل زلزله را نشان می دهد. یکی از راه های ارائه ی آموزش عمومی، استفاده از تلویزیون است، اما باید نقش ها و الزامات تلویزیون برای ارائه ی این آموزش ها تبیین شود. این تحقیق با هدف احصای چنین نقش ها و الزاماتی با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام گرفت. در این پژوهش با 16 کارشناس که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند، مصاحبه ی عمیق انجام پذیرفت و کدگذاری باز و محوری مصاحبه ها با نرم افزار MaxQDA2018 صورت گرفت. یافته های این تحقیق نشان می دهد که تلویزیون باید کارکردهای آموزشی خود را ناظر بر مراحل «قبل از وقوع بحران»، «هنگام وقوع بحران» و «پس از وقوع بحران» ارائه دهد و در ضمن باید این آموزش ها را در قالب های «مستقیم و جدی» و «غیرمستقیم و سرگرمی محور» ارائه کند. همچنین تلویزیون برای ایفای نقش آموزشی خود باید با استفاده از ظرفیت های «فنی و محتوایی»، «فرهنگی» و «سازمانی و بین سازمانی»، بر موانع «درون سازمانی» و «برون سازمانی» غلبه کند و با برآوردن الزامات در چهار بُعد «هدف گذاری و برنامه ریزی»، «مخاطب شناسی و نیازسنجی»، «سازمانی» و «محتوایی» نقش خود را در ارائه ی آموزش های مواجهه با زلزله به منظور ایجاد آمادگی عمومی ایفا کند.