واژه ذلت از پرکاربردترین واژه ها، در قالب های مختلف اشتقاقی در نهج البلاغه است. امام علی(ع) با بهره مندی از معارف بلند الهی و برای تعالی جایگاه انسان و ارزش های انسانی، صورت های گوناگون این واژه را در گفتار و نوشتار به کار گرفته تا تصاویری تأثیرگذار در ذهن مخاطب ایجاد کند و او را به سوی عزت و کرامت رهنمون سازد. از منظر علم معنی شناسی بررسی مفهوم اولیه ی واژه و سیر تحول آن از دوره ی جاهلی تا متن نهج البلاغه امری ضروری است و تلاش می شود تا براساس روابط هم نشینی و جانشینی به دو پرسش پاسخ داده شود: یکی آن که کدام واژه ها بیشترین همنشینی را با واژه ی ذلت دارد؟ و از سوی دیگر با رویکرد جانشینی چه واژه ها و احیاناً جملاتی تداعی کننده ی مفهوم ذلت هستند؟ برآیند این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته نشان می دهد واژگانی از قبیل عزت، نفس، طمع، اسارت، مستکینة، عار و فرار بیشترین همنشینی را با ذلت داشته و کلماتی از قبیل قماءة، دناءة، ضعة و خسف و حتی برخی جمله ها، بر محور جانشینی معنای ذلت را به ذهن می رساند؛ افزون بر این تداعی آوایی برخی واژه ها مثل أضلّ و أزلّ در تبادر معنای ذلّت در اندیشة مخاطب قابل توجه است.