روانشناسی خانواده
سال:1399 | دوره:7 | شماره:1 |تعداد مقالات:12

زوج درمانی، به عنوان درمان ترجیحی آشفتگی ها و مشکلات متداول در روابط بین زوجین، شناخته شده است. مدل های مختلف زوج درمانی با هدف مشترک درمان آشفتگی های ارتباطی زوجین پا به عرصه گذاشته اند، گرچه همچنان با رویکردی جامع و کارآمد فاصله دارند. این مقاله دو هدف اصلی دارد: هدف اول، معرفی اصول و فنون یک مدل جدید زوج درمانی، موسوم به زوج درمانی پارادوکسی یا زوج درمانی به روش PTC است؛ هدف دوم، سنجش اثربخشی مدل زوج درمانی به روش PTC بر مشکلات زناشویی است. در این پژوهش، یک زن و شوهر در یک دوره زوج درمانی به روش PTC شرکت کردند. ارزیابی شاخص های بالینی و نتایج درمان بر اساس مقیاس سلامت روانی (MHI-28)، پرسشنامه وضعیت زناشویی گلومبوک-راست (GRIMS) و مقیاس درجه بندی ذهنی نتایج درمان (TOSRS) قبل از شروع درمان، در انتهای جلسات درمان، و در مراحل پی گیری 2 و 4 ساله صورت گرفت. نتایج نشان داد که نمره بهزیستی روانشناختی زوجین افزایش و نمره درماندگی روانشناختی و مشکلات ارتباطی آنها کاهش قابل ملاحظه داشته است. ارزشیابی نتایج درمان نیز نشان داد که درمان کاملا موفقیت آمیز بوده است. بر اساس ارزیابی های زوجین، میزان پیشرفت و بهبودی حاصل از زوج درمانی به روش PTC در پایان درمان برای زن 90% و برای شوهر 95% برآورد شد. نتایج پی گیری مرحله اول و دوم، به ترتیب پس از دو سال و چهار سال نشان داد که تغییرات رضایت بخش درمانی در حد 90% برای زوجین از ثبات و استمرار برخوردار بوده و بازگشتی هم گزارش نشد. این نتایج، تاثیرات درمانی عمیق و پایدار مدل زوج درمانی به روش PTC را در کوتاه ترین زمان ممکن تایید می کند. مکانیسم های تاثیرگذاری "برنامه زمانی مدیریت نوبتی" و "برنامه گفتگوی دوجانبه پارادوکسی"، به عنوان دو فن اصلی زوج درمانی به روش PTC، و انطباق آنها با نتایج درمان زوجین در این مقاله شرح داده شده است. مدل زوج درمانی به روش PTC، به عنوان رویکردی بسیار کوتاه مدت، ساده، تاثیرگذار و کارآمد، و در عین حال اقتصادی برای درمان آشفتگی ها و مشکلات زوجین معرفی و پیشنهاد می شود.

خانواده در جوامع مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا، این پژوهش با هدف پیش بینی اضلاع مدل سه گانه خانواده براساس طرحواره های ناسازگار اولیه همسران انجام شد. مدل سه گانه خانواده، یک مدل جامع خانواده متناسب با فرهنگ ایران است که از طریق مولفه های ما بودن، مرزهای منعطف و پیوستن به ایجاد انسجام در خانواده کمک می کند. این پژوهش از نوع همبستگی و جامعه آماری آن متشکل از کلیه زوج های ساکن شهر تهران بود. 151 زوج انتخاب شدند. شرکت کنندگان به مقیاس سه گانه خانواده (FTMS) و فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره یانگ (YSQ-SF) پاسخ دادند. براساس تجزیه و تحلیل داده ها، طرحواره ها بر اساس شدت تاثیر براضلاع مدل سه گانه خانواده در سه دسته طبقه بندی شدند. دسته اول، طرحواره های کم اثر همسران بر اضلاع مدل سه گانه خانواده است. در این طرحواره ها، در صورت ابتلای هر یک از همسران اغلب اضلاع مدل تاثیر منفی نمی پذیرند. دسته دوم، طرحواره های بسیار موثر همسران بر اضلاع مدل سه گانه خانواده است. طرحواره های این دسته در صورت ابتلای هر کدام از همسران تقریبا همه اضلاع را تحت تاثیر منفی قرار می دهند. دسته سوم، طرحواره های با تاثیر متفاوت در همسران بر اضلاع مدل سه گانه خانواده است. طرحواره های این دسته در صورت ابتلای زن یا شوهر به صورت متفاوتی بر مدل سه گانه خانواده اثرگذار هستند. نتایج پژوهش نشان داد، وجود طرحواره در شوهران اثر مخرب تری بر مدل سه گانه خانواده دارد. نتایج پژوهش حاضر، برای کیفیت روابط زناشویی و کیفیت روابط همسران با خانواده های اصلی و سببی جنبه پیش بینی کنندگی دارد. لذا می توان از این نتایج در مشاوره های خانواده و زوجین استفاده نمود.

میزان پایین تاب آوری و بهزیستی روانی از عوامل مخرب زندگی زناشویی است و آثار زیان باری بر سلامت فیزیکی و هیجانی زوج ها دارد. هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی رویکرد تلفیقی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) و رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) بر تاب آوری و بهزیستی روان شناختی زوج های ناسازگار بود. بدین منظور از بین زوج هایی که سال 1398 به مراکز مشاوره شهر بوشهر مراجعه کرده بودند، 3 زوج (6 نفر-3 زن و 3 مرد-) ناسازگار انتخاب شدند. در این پژوهش، از طرح نیمه آزمایشی تک موردی از نوع خط پایه چندگانه هم زمان استفاده شد. پروتکل درمانی رویکرد تلفیقی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و رفتاردرمانی دیالکتیکی در دو تا چهار مرحله خط پایه، ده جلسه مداخله و سه مرحله پی گیری اجرا شد و زوج ها با استفاده از مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون (CD-RISC) و بهزیستی روان شناختی ریف RSPWB) (در مراحل خط پایه، درمان و پیگیری مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد میزان بهبودی در متغیر تاب آوری در مرحله پس از درمان و پیگیری، 26/65 و 79/68 درصد و میزان بهبودی در مرحله پس از درمان در متغیر بهزیستی روان شناختی 56 و 76/85 درصد بود. بر این اساس این رویکرد بر هدف درمان تاثیر داشته است؛ بنابراین نتیجه گرفته می شود که برای افزایش تاب آوری و بهزیستی روان شناختی زوج های ناسازگار می توان از رویکرد تلفیقی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و رفتاردرمانی دیالکتیکی در جلسات درمانی و مشاوره ای استفاده نمود.

نهاد خانواده، مولد نیروی انسانی و معبر سایر نهادهای اجتماعی و رکن اصلی هر جامعه به شمار می رود و معنویت از بسترهایی است که نقش اساسی و مهم در سلامت همه جانبه اعضای خانواده ایفا می کند. لذا هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش ابعاد نگرش و التزام عملی به نماز در پیش بینی کارآمدی خانواده و رضایت از والد بودن کارمندان ادارات دولتی شهر قاین بود. این پژوهش از نوع توصیفی-همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش، کلیه کارمندهای اداره های دولتی شهر قاین بودند که از میان آنها 250 کارمند (57 نفر زن و 193نفر مرد) انتخاب شدند. با استفاده از پرسشنامه های نگرش و التزام عملی به نماز، کارآمدی خانواده (S. FEQI) و رضایت والدینی کانزاس (kps) اطلاعات لازم جمع آوری گردید. یافته های پژوهش نشان داد بین ابعاد نگرش و التزام عملی به نماز (اثربخشی نماز در زندگی فردی و اجتماعی، توجه و عمل به مستحبات، التزام و اهتمام جدی برای انجام نماز، مراقبت و حضور قلب در نماز) با کارآمدی خانواده و رضایت از والد بودن رابطه وجود دارد. علاوه بر این تحلیل رگرسیون نشان داد، از بین ابعاد نگرش به نماز، بعد مراقبت و حضور قلب در نماز توان پیش بینی کارآمدی خانواده و رضایت از والد بودن را دارد. بنابراین اجرای احکام الهی با حضور قلب با کارآمدی خانواده و رضایت از والد بودن مرتبط بوده و این تاکیدی بر اهمیت نماز در زندگی انسانها و توجیه شناختی و علمی قوی برای نگرش مثبت نسبت به نماز و لزوم انجام این فریضه پربرکت برای افراد می باشد. با توجه به نتایج پژوهش، پیشنهاد می شود با تاکید بیشتر بر سبک زندگی اسلامی، بحث و تبادل نظر در مورد ارایه و کاربرد آن و تقویت مولفه هایی همچون اعتقادهای مذهبی جهت داشتن زندگی بهتر و رضایت بخش اقدام شود.

داشتن کودک کم توان ذهنی بر بهداشت روان خانواده، اثر بسزایی دارد و منجر به نگرانی و ایجاد مشکلات روانشناختی می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش تنظیم هیجان بر مبنای مدل (گراس) بر تنظیم هیجان، اضطراب و افسردگی در مادران دارای فرزند کم توان ذهنی انجام گرفت. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری تمامی مادران دارای فرزند پسر کم توان ذهنی شهر مشهد در سال تحصیلی 98-97 بودند که از بین این افراد تعداد 30 نفر، به عنوان نمونه انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه کنترل (15 نفر) جای دهی شدند. گروه آزمایش طی 8 جلسه 2 ساعتی تحت آموزش تنظیم هیجانی مبتنی بر مدل گراس قرار گرفتند؛ در حالی که افراد گروه کنترل طی این مدت هیچگونه مداخله ای را دریافت نکردند. همه آزمودنی ها قبل و بعد از آموزش به پرسشنامه تنظیم هیجانی (ERQ)، پرسشنامه اضطراب و افسردگ بک (BAI و BDI-II) پاسخ دادند. نتایج این تحلیل ها نشان داد که نمرات تنظیم هیجانی، اضطراب و افسردگی آزمودنی های گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل در مرحله پس آزمون به طور معناداری پایین تر بود. از این یافته ها استنباط می شود که آموزش تنظیم هیجان، شیوه مناسبی برای بهبود تنظیم هیجانی و کاهش اضطراب و افسردگی در مادران دارای فرزند کم توان ذهنی است که میتواند به عنوان مداخله ای دارای شواهد تجربی در کلینک های روانشناختی مورد استفاده قرار گیرد.

طلاق، عاملی خطرساز در بسیاری از اشکال ناکارآمدی و آسیب شناسی روانی در خانواده ها است. خود سرکوبگری و ناتوانی در برقراری صمیمیت هیجانی زوج ها می تواند زمینه ساز بروز مشکلات و تقاضا برای طلاق شود. پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی درمان مبتنی بر شفقت (CFT) بر خود سرکوبگری و صمیمیت هیجانی زنان متقاضی طلاق انجام شد. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش کلیه زنان متقاضی طلاق شهر بهبهان در سال 1398 بودند. حجم نمونه پژوهش حاضر شامل 30 نفر (15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل) بود که با توجه به ملاک های ورود به مطالعه انتخاب شدند. گروه آزمایش مداخله آموزشی را طی دو ماه و نیم در 8 جلسه 90 دقیقه ای دریافت نمودند. پرسشنامه های مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه خود سرکوبگری جک و ارزیابی شخصی صمیمیت شافر و السون بود. یافته ها نشان داد که بین گروه های آزمایش و کنترل از نظر خود سرکوبگری و صمیمیت هیجانی تفاوت معنی داری وجود داشت. به عبارت دیگر درمان مبتنی بر شفقت باعث افزایش صمیمیت هیجانی و کاهش خودسرکوبگری شد. منطبق با یافته های پژوهش حاضر می توان درمان مبتنی بر شفقت را به عنوان یک روش کارا جهت افزایش صمیمیت هیجانی و کاهش خودسرکوبگری زنان متقاضی طلاق پیشنهاد داد.

تعارض زناشویی شاخص اصلی همبستگی خانواده می باشد. پژوهش حاضر، با هدف مدل یابی تعارض های زناشویی بر اساس پذیرش و عمل و باورها و اعتقادات زوجین با میانجیگری ذهن آگاهی انجام شد. پژوهش حاضر توصیفی-همبستگی و از نوع مدل یابی معادلات ساختاری بود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه زنان متاهل مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر اردبیل در سال 1398 بودند که تعداد 270 نفر از آن ها انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های تعارض های زناشویی ثنایی و همکاران، پذیرش و عمل بوند و همکاران، باورها و اعتقادات زوجین کامرانی و همکاران و ذهن آگاهی بایر و همکاران استفاده شد. داده های جمع آوری شده با استفاده از روش مدل یابی معادلات ساختاری مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان دادند که متغیرهای پذیرش و عمل و باورها و اعتقادات زوجین بر تعارض های زناشویی اثر مستقیم منفی و معنادار دارند. ذهن آگاهی اثر مستقیم منفی و معنادار بر تعارض های زناشویی دارد. همچنین پذیرش و عمل و باورها و اعتقادات زوجین علاوه بر تاثیر مستقیم، از طریق ذهن آگاهی بر تعارض های زناشویی اثر غیرمستقیم منفی و معنادار نیز دارند. یافته های این پژوهش نشان داد که ذهن آگاهی به عنوان یک متغیر میانجی توانست رابطه میان تعارض های زناشویی، پذیرش و عمل و باورها و اعتقادات زوجین را تبیین نماید. پذیرش و عمل و باورها و اعتقادات زوجین موجب کاهش تعارض های زناشویی می شوند. با توجه به نتایج، متخصصین حوزه خانواده می توانند با تاکید برافزایش توانمندی های مرتبط با پذیرش و عمل، باورهای زوجین و ذهن آگاهی، میزان تعارض های زناشویی را کاهش و به دنبال آن موجب تداوم پایدار زندگی زوجین شوند.

طلاق عاطفی از مهم ترین آسیب ها و عوامل از هم گسیختگی خانواده ا ست که بسیاری از خانواده ها با آن مواجه اند. عوامل و فاکتورهای زیادی پیش بینی کننده طلاق عاطفی است. هدف پژوهش حاضر تعیین نقش واسطه ای قاطعیت جنسی در رابطه بین خودکارآمدی جنسی و طلاق عاطفی بود. نمونه این پژوهش 295 نفر از زنان متاهل شهر های گناباد، سبزوار و نیشابور بودند. ابزار پژوهش مقیاس احقاق جنسی هالبرت (HISA)، خودکارآمدی جنسی وزیری و لطفی (SSQ)، و طلاق عاطفی گاتمن (EDS) بود. . یافته ها نشان داد که متغیر خودکارآمدی جنسی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم از طریق متغیر جنسی بر طلاق عاطفی دارد. مسیر خودکارآمدی جنسی به طلاق عاطفی (559/0-) منفی و معنادار هست. مسیر خودکارآمدی جنسی به قاطعیت جنسی (648/0) مثبت و معنادار هست. مسیر قاطعیت جنسی به طلاق عاطفی (270/0-) منفی و معنادار هست. به عبارتی، خودکارآمدی جنسی یکبار بطور مستقیم و یکبار به صورت غیرمستقیم از طریق بالابردن قاطعیت جنسی منجر به کاهش طلاق عاطفی می شود. اثر غیر مستقیم خودکار آمدی جنسی از طریق قاطعیت جنسی بر طلاق عاطفی (175/0-) منفی و معنادار هست. درنتیجه می توان گفت که متغیرهای جنسی خصوصا دو متغیر قاطعیت جنسی و خودکارآمدی جنسی نقش تعیین کننده ای در بروز و تداوم طلاق عاطفی دارند. بر اساس نتایج به دست آمده می توان بیان کرد که با ارایه آموزش های لازم به خانواده ها در جهت بهبود رفتارهای جنسی در زوجینی که مشکل طلاق عاطفی دارند می توان تا حدودی طلاق عاطفی را کاهش داد.

خیانت زناشویی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل آسیب رسان برای زوج ها و خانواده ها و هم چنین پدیده ای رایج برای درمان گران حوزه خانواده و ازدواج مطرح است، و تاثیر بسزایی بر همسر آسیب دیده از خیانت می گذارد. پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تحمل پریشانی و خودکنترلی زنان خیانت دیده انجام شد. پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. بدین منظور از میان تمامی زنان خیانت دیده که در 6 ماه اول سال 1398به دفتر مشاوره خانواده در منطقه 3 شهر تهران مراجعه کردند، 34 زن به صورت در دسترس انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. سپس گروه آزمایش طی 8 جلسه تحت تاثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد قرار گرفتند. ابزار مورد استفاده در پژوهش مقیاس های تحمل پریشانی (DTS) و خودکنترلی (CSC) بود که در دو مرحله پیش آزمون-پس آزمون اجرا شد. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس نشان داد تفاوت بین میانگین نمرات تحمل پریشانی و خودکنترلی در مرحله پس آزمون پس از کنترل نمرات پیش آزمون معنادار است. بدین معنا که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش تحمل پریشانی و خودکنترلی زنان خیانت دیده تاثیر معناداری دارد. با توجه به یافته های به دست آمده در این پژوهش، می توان نتیجه گرفت که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) می تواند به عنوان یک روش مداخله ای برای خیانت زناشویی به عنوان یکی از روش های مداخله در جلسات درمانی و مشاوره ای مورد استفاده قرار گیرد.

یکی از مشکلات قابل توجه در بین جوانان ایرانی چه پسر و چه دختر تاخیر در ازدواج است که به نوبه خود منشاء آسیب های اجتماعی بسیاری است و باعث نگرانی خانواده ها و متولیان امور جوانان شده است از این رو شناسایی ریشه های این مشکل به طور عمیق می تواند راهگشا باشد بنابراین هدف این مطالعه شناسایی مولفه های موثر بر ازدواج های نابه هنگام در بین پسران مجرد ایرانی بود. در این مطالعه 14 نفر از پسران 30 تا 38 ساله مجرد را در شهر بوشهر که هنوز مجرد بودند انتخاب و در این زمینه مورد مصاحبه قرار گرفتند. تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها منجر به شناسایی سه مضمون فراگیر شد که عبارت بودند از: داشتن خانواده بی توجه به زوجیت فرزند، داشتن شخصیت فردیت طلب و زندگی در جامعه مشوق تجرد. با توجه به این یافته ها می توان گفت در شکل گیری تجرد نابه هنگام سه مولفه مهم شخصیت، خانواده و جامعه مشوق تجرد نیاز است بنابراین بهبود آن نیز در گرو اصلاحات چندبعدی با توجه به موارد مورد اشاره است. پیشنهاد می شود که با استفاده از الگوی مستخرج از این پژوهش بسته های آموزشی پیشگیری از تجرد نابه هنگام را برای جوانان در شرف ازدواج تهیه و به آنها ارایه گردد.

انتخاب فرد مناسب برای ازدواج یکی از پراسترس ترین تصمیمات فرد در طول زندگی می باشد. اما متاسفانه زیربنای اساسی تلاش افراد در انتخاب فرد مناسب از باورها یا انتظارات غیر واقعی نشات می گیرد. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تاثیر آموزش پیش از ازدواج بر تغییر نگرش دانشجویان دانشگاه شیراز نسبت به نحوه انتخاب همسر بود. این تحقیق از نوع آزمایشی و طرح پیش آزمون-پس آزمون با گر وه آزمایش و کنترل بود. 60 نفر(30نفر زن و 30 نفر مرد) جهت نمونه، انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. پس از انتخاب تصادفی گروه های آزمایش و کنترل، ابتدا بر روی هر دو گروه پیش آزمون اجرا گردید. سپس مداخله آزمایشی بر روی گروه آزمایش اعمال گردید و پس از اتمام آن، از هر دو گروه پس آزمون به عمل آمد. ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت بود از: پرسشنامه اولویت بخشی ملاک های همسرگزینی (PCSSI) و مقیاس نگرش به نحوه انتخاب همسر (ARMSS). یافته ها نشان داد که بین آزمودنی های گروه آزمایش و گروه کنترل از نظر زیر مقیاس های عشق باوری، تجربه محوری، ایده آل گرایی، آسان بینی و خوش باوری تفاوت معنی داری وجود دارد ولی در زیر مقیاس متضادجویی تفاوت معناداری بین دو گروه مشاهده نشده است. همچنین، بین آزمودنی های گروه آزمایش و گروه کنترل از نظر ملاک های فرآیندی تفاوت معناداری مشاهده گردید. با توجه به یافته های پژوهش و اهمیت معیارها در استحکام خانواده، آموزش هایی در زمینه معیارهای انتخاب همسر ضروری به نظر می رسد. بر اساس نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود که نتایج این گونه تحقیقات در اختیار مراکز و سازمان های مختلف مربوطه قرار گیرد تا آنها بتوانند بر اساس نتایج پژوهش، برنامه ریزی مناسبی داشته باشند.

شیوه ازدواج و نسبت خانوادگی زوجین و خانواده های آنان از جمله مواردی است که می تواند با شناخت اولیه آنان از یکدیگر و سازگاری و رضایت زناشویی مرتبط باشد. پژوهش حاضر به مقایسه رضایت مندی زوجیت در افراد با ازدواج های خویشاوندی و غیرخویشاوند می پردازد. بدین منظور 120 آزمودنی (در هر گروه 60 نفر) انتخاب شد و با استفاده از مقیاس رضایت مندی زوجیت افروز (AMSS) مورد آزمون قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد، هرچند میان نمره کل رضایت مندی زوجیت در افراد با ازدواج های خویشاوندی در مقایسه با افراد با ازدواج غیرخویشاوندی اختلاف معناداری وجود ندارد، اما در سطح زیر مقیاس ها، میان نمرات افراد با ازدواج های غیرخویشاوندی در زیر مقیاس حل مساله، رضایت مندی، مطلوب اندیشی و مهارت های ارتباطی میان زوجین با ازدواج های خویشاوندی و غیرخویشاوندی اختلاف معناداری دیده شد. با در نظر گرفتن این موضوع به نظر می رسد ارایه آموزش ها و مشاوره های خانوادگی در راستای بهبود مهارت های ارتباطی و مهارت های حل مساله در میان افراد با ازدواج های خویشاوندی بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد. بویژه آنکه، روابط خانوادگی بیشتر در بین این زوجین در برخی موارد می تواند در صورت عدم مدیریت صحیح موجب سوتفاهم ها و اختلافاتی شود که سبب تضعیف تعاملات زوجین می شود. از جمله دلایل ضعف در مهارت های ارتباطی به نوبه خود می تواند ناتوانی در بکارگیری روش های حل مساله درست است که از طریق آموزش و مشاوره می توان تا حدود زیادی آنها را کنترل و مدیریت نمود.